118
FOLKLOR SHIǴARMALARI XALIQTIŃ KÓRKEM DÓRETIWSHILIGI
Nazarov Esbolsın
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464033
Annotaciya. Bul maqalada folklor shıǵarmaları xalıqtıń kórkem dóretiwshiligibelgiliniń bir
túri sıpatında onıń jámiyetlik ómirinde, klasslıq gúresinde, dúńyaǵa kóz qarası haqqında sóz
etilgen.
Gilt sózi: Folklor, balalar, saz áspab, muzıka, tálim, tárbiya, shıǵarma.
WORKS OF FOLK ART FOLK ART
Abstract. This article examines Folk art as one of the types of artistic creativity of the people,
their view of social life, class struggle, and the world.
Key word: folklore, children, the word áspab, music, education, upbringing, artwork.
ПРОИЗВЕДЕНИЯ НАРОДНОГО ТВОРЧЕСТВА НАРОДНОЕ
ХУДОЖЕСТВЕННОЕ ТВОРЧЕСТВО
Аннотация. В данной статье рассматривается Народное художественное
творчество как один из видов художественного творчества народа, его взгляд на
общественную жизнь, классовую борьбу, на мир.
Ключевое слово: фольклор, дети, слово áspab, музыка, образование, воспитание,
художественное произведение.
Folklor shıǵarmalar ózine tán biraz ózgeshelikler menen xarakterlenedi. Dóretiliwi
jaǵınan ol awızsha, jazba dereklerge tiykarlanadı, jámáátlik hám individuallıq usıllardı
paydalanadı. Onıń mazmun, syujet, obraz, til, stil, ózgesheliklerindegi ápiwayılılıq penen
sulıwlılıq, túsiniklilik penen obrazlılıq fólklorǵa say poetikanı qurap turadı. Folklorlıq
shıǵarmalar xalıqtıń tariyxı, dúńyaǵa filosofiyalıq kóz qarasları menen pedagogikalıq oyları,
ádebiyatı, kórkem óneriniń basqa da túrleri menen baylanısıp keledi. Folklor shıǵarmalarında
xalıqlıq, klasslıq, internatsionallıq motivler tolı keledi.
Folklor shıǵarmaları xalıqtıń kórkem dóretiwshiliginiń belgili bir túri sıpatında onıń
jámiyetlik ómirinde, klasslıq gúresinde, dúńyaǵa kóz qarasında, sulıwlıqtı qabıl etiwinde,
119
ulıwma estetikalıq duńyasında úlken orın iyeleydi. Sonlıqtan folklor shıǵarmalardı úyreniwdiń
ilimiy metodologiyası búgingi kúnde ilimpazlar miynetlerinde berilgen ham prezidentimiz
tárepinen kórkem óner, mádeniyat, ádebiyat, kórkem óner hám ulıwma ideologiyalıq
tarawındaǵı qararlarında rawajlandırılǵan.
Qaraqalpaq folklor shıǵarmalarınıń jaynalıwında hám izertleniwinde Sádirbay Máwlenov,
Shámshet Xojaniyazov, Asan Begimov, Qallı Ayımbetov, N.Baskakov, Ámet Shamuratov,
N.Japaqov, N.Dáwqaraev, I.Saǵitov, O.Qojurovlar úlken xızmetler isledi. Onnan sońǵı jılları
qaraqalpaq folklorı shıǵarmaların ilimiy jaqtan keń túrde izertlegen ilimpazlardan yaǵnıy
joqarı kvalifikatsiyalı folkloristlerinen Q.Mámbetnazarov, A.Álimov, T.Nietullaev, N.Kamalov,
Á.Tájimuratovlardı atap ótsek boladı. Qaraqalpaq folkloristikası óz aldına qáliplesiw
protsessinde, Qaraqalpaq folkloristleriniń kóp jıllıq ilim – izertlew jumısınıń nátiyjesinde
birinshi mártebe joqarı oqıw orınlarına arnap qaraqalpaq folklorı boyınsha oqıw quralın
dúziw múmkinshiligine iye boldı. Haqıyqatında da bul kitap qaraqalpaq folklorirstleriniń
barlıq jıynaǵan ilimiy tájiriybeleri, jańadan shıqqan ilimiy juwmaqları tiykarında jazıldı.
Qaraqalpaq folklorı shıǵarmaları kórkem sóz kórkem óneriniń oǵada bay túri. Onda
xalqımızdıń súyip aytatuǵın qosıqları, kóp qollanılatuǵın naqıl – maqal, jumbaqları, aytısları,
tolǵawları, sulıw ertekleri menen tań qaldıratuǵın dástanları bar. Xalıqtıń tariyxı, turmıs tárizi,
dástúri, arzıw – ármanları, kóz qarasları – pútini menen barlıq ruwxıy dúńyası fólklorda xalıqtıń
ózi dóretken kórkem obrazları arqalı súwretlenedi. Qaraqalpaq xalqınıń awızeki xalıq
dóretpeleri janrlarınıń hár túrliligi hám originallıǵı menen kózge taslanadı. Bárinen burın
qaraqalpaq dástanları ásirler dawamında toplanıp jetilisip kelgen jámáátlik dóretpe bolıp
tabıladı. Bulardı dóretiwde hám bir sistemaǵa salıwda pútin bir jıraw hám baqsılardıń
áwladları belsene qatnasıp kelgen. Bunda ádilliktiń ádilsiz, jaqsılıqtıń jamanlıq ideya kórkem
súwretlew quralları arqalı onıń syujetlik qurılısın qurap turadı. Eger qaraqalpaq dástanlarınıń
mazmunında xalıqtıń ótken dáwirdegi awır turmısı, azatlıqqa, teńlikke, umtılıwları hám
gúresleri súwretlense, al olardıń kórkem súwretlew tárepleri ásirler dawamındaǵı xalıq
danalıǵına, xalıq poeziyasınıń bay traditsiyalarına tiykarlanǵan.
Qaraqalpaq xalıq ertekleri kórkemliligi jaǵınan jetilisken janrlardıń birinen esaplanadı.
Ol xalıqtıń aqıllı hám tapqırlıq, sheshenlik sózleri menen suwǵarılǵan. Qaraqalpaq ertekleri
óziniń syujet hám kompozitsiyalıq qurılısı, stili jaǵınan basqa xalıqlardıń ertekleri menen
ulıwmalıq uqsaslıqqa iye bolǵan menen, al olardan óziniń til hám kórkem súwretlew usılları
menen ayrılıp turadı. Ertek ásirler dawamında xalıqtıń turmısı menen birge jasap, rawajlanıp
kiyatırǵan folklorlıq shıǵarmalardan biri. Xalıqtıń erteklerindegi qaharmanlar barlıq waqıtta
120
óz dushpanlarınıń ústinen jeńiske erisedi, ertek adamlardıń oy sezimlerin iyatadı, óziniń xalqın,
óz watanın súyiwge úyretedi, onda xalıqtıń ájayıp sóz baylıqları jámlengen. Xalıqtıń qosıqları
qaraqalpaq folklorınıń eń úlken janrın qurap turadı. Olarǵa dástúrge, turmısqa baylanıslı,
xalıqtıń tariyxına, muńına baylanıslı, sonday – aq tematikası boyınsha oǵada bay qosıqlarǵa
kiredi.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
121
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
13.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
14.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
15.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
16.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
17.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
18.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
19.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
20.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
122
21.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
22.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
23.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
24.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
25.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
26.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
27.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
28.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
29.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
30.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
31.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
32.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
33.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
34.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
123
35.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
36.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
37.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
38.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
39.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
40.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
41.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
42.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
43.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
