162
YANGILANGAN KONSTITUTSIYADA ADVOKATURA FAOLIYATINING
HUQUQIY KAFOLATLARI
Jiyanova Shohidaxon Mahsumovna
Farg'ona viloyati yuridik texnikumi mahsus fan o‘qituvchisi, 3-darajali yurist, magistr.
e-pochta:shokhidaxonjiyanova@gmail.com
tel:91 327 45 05.
Аkbarova Zilola Xayrullo qizi
Sud-huquqiy faoliyati, 23-22-guruh o'quvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8411779
Annotatsiya.
Mazkur maqolada advokatlik faoliyatining huquqiy maqomi ilmiy-nazariy va
huquqiy jihatdan tahlil qilingan boʻlib, bu borada Oʻzbekiston Respublikasining tutgan pozitsiyasi
to’liq yoritib berilgan. Shuningdek yangilangan Konstitutsiyada aynan advokatlar faoliyati bilan
bo’g’liq normalarning tahlili, advokatlik institutining bugungi kundagi ahamiyati, Oʻzbekiston
Respublikasida advokaturaning bugungi kundagi holati qisqacha yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar:
advokatlik tuzilmasi, advokatura, Konstitutsiya, fuqarolik jamiyati. Advokat,
yuridik yordam.
LEGAL GUARANTEES OF THE ACTIVITIES OF THE LAWYER IN THE
UPDATED CONSTITUTION
Abstract.
In this article, the legal status of the legal profession of a lawyer is analyzed
scientifically-theoretically and legally, and the position of the Republic of Uzbekistan in this
regard is fully covered. Also, in the updated constitution, it is the analysis of the rules of
articulation with the activities of lawyers, the importance of the bar Institute today, the state of the
lawyer in the Republic of Uzbekistan today that is briefly covered.
Keywords:
advocacy structure, advocacy, Constitution, civil society. Lawyer, Legal
Assistance.
ПРАВОВЫЕ ГАРАНТИИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ АДВОКАТУРЫ В
ОБНОВЛЕННОЙ КОНСТИТУЦИИ
Аннотация.
В данной статье проведен научно-теоретический и правовой анализ
правового статуса адвокатской деятельности, в полной мере освещена позиция
Республики Узбекистан в этом вопросе. Также в обновленной Конституции вкратце
освещены анализ норм, связанных именно с адвокатской деятельностью, значение
института адвокатуры на сегодняшний день, современное состояние адвокатуры в
Республике Узбекистан.
163
Ключевые слова:
структура адвокатуры, адвокатура, Конституция, гражданское
общество, Адвокат, юридическая помощь.
Advokatura
- O’zbekiston Respublikasidagi fuqarolik jamiyatining eng muhim
institutlaridan biri, huquqiy davlat tizimining elementi bo’lib, usiz jismoniy va yuridik
shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini samarali himoyalash ilojsizdir.
Yangilangan O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida advokatura institutiga
konstitutsiyaviy maqom berildi. Ya’ni birinchi bor mamlakat Konstitutsiyasiga advokaturaga
bag‘ishlangan alohida bob kiritilib, advokatlar faoliyati mustaqilligining konstitutsiyaviy
kafolatlari kuchaytirildi. Xususan Konstititsiyaning XXIV bobi aynan “Advokatura” faoliyatiga
bag’ishlangan bo’lib, u 141-142 -moddalarni o‘z ichiga oladi.
“Jismoniy va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko’rsatish uchun advokatura
faoliyat ko’rsatadi.
Advokatura faoliyati qonuniylik, mustaqillik va o’zini-o’zi boshqarish prinsiplariga
asoslanadi. Advokaturani tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi.”.
Aynan ushbu moddani tahlil qiladigan bo’lsak, O’zbekiston Respublikasida advokatlik
faoliyatining asosiy belgilari to’liq va tushunarli qilib bayon etilgan. Shuningdek advokat faoliyati
davomida faqat qonunga bo’ysunishi, jamiyatda adolat va qonuniylikni ta’minlashda o’z hissasini
qo’shishi belgilab berilgan. Uning faoliyatini huquqiy jihatdan ta’minlash O’zbekiston
Respublikasi qonun va qonun osti hujjatlari bilan kafolatlab qo’yilgan.
Konstitutsiyada advokaturaning institutsional ahamiyati va tashkiliy mustaqilligi
qat’iyligidan tashqari fuqarolarga malakali yuridik yordam manbai bo‘lgan advokatning
faoliyatida belgilangan kafolatlar muhim ahamiyat kasb etadi.
Jumladan,
Konstitutsiyaning
141-142- moddasi bilan qator yangi qoidalar nazarda tutildiki, ularning har biri advokatning
huquqiy va protsessual maqomi jiddiy mustahkamlanganidan dalolat beradi.
“Advokat o‘z kasbiy vazifalarini amalga oshirayotganda uning faoliyatiga aralashishga
yo‘l qo‘yilmaydi”.(O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 142-1-modda) Mazkur qoidaning
ahamiyati nimada?
Shubhasiz, bunday norma advokatlar faoliyati umumiy holatiga jiddiy ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi. Albatta, aytish kerakki, advokatning guvohlik immuniteti va uning faoliyatiga
aralashish taqiqi advokatlik faoliyatiga oid qonunlar va protsessual qonunchilikda ham
belgilangan. Lekin mazkur qoidalarning konstitutsiyaviy darajada o‘rnatilishi ularning real ishlash
imkonini oshiradi, chunki bu yerda gap konstitutsiyaning to‘g‘ridan to‘g‘ri amal qilishi haqida
bormoqda va bu qat’iy qoidalar jinoyat ishi yurituviga mas’ul bo‘lgan shaxslar tergovchi, prokuror
164
va sud zimmasiga yuklatilib, ular advokatning mazkur kafolatlarini ta’minlab berishga majbur
ekanliklarini anglatadi! Nima uchun aynan ana shu sub’yektlarga ushbu majburiyatning
yuklatilishi muhim? Chunki sud-tergov amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, advokatlarning kasbiy
faoliyatiga aralashish, ularning himoya pozitsiyasini olib borishida turli bevosita va bilvosita
bosim holatlari aynan jinoyat ishi yurituvi jarayonida ko‘proq kuzatiladi.
Konstitutsiyaviy kafolat sharoitida esa advokat bunday xavflardan himoyalanadi, o‘z
vakolatlari doirasida dadil harakatlanadi, har qanday tazyiq va bosimlardan xoli bo‘ladi.
Mustaqil bo‘lgan, o‘z himoya yo‘nalishini mustahkam va barqaror olib boradigan advokat
tomonidan ko‘rsatiladigan yuridik yordam darajasi ham, albatta, yuqori bo‘lishi tayin.
“Advokatga o‘z himoyasidagi shaxs bilan to‘sqinliksiz va xoli uchrashish, maslahatlar
berish uchun shart-sharoitlar ta’minlanadi.”
Bu kafolat borasida gapiradigan bo‘lsak, aytish
muhimki, bu kafolatga bo‘lgan ehtiyoj jinoyat protsessida advokat ishtiroki eng boshlang‘ich
nuqtasining o‘zida – shaxs jinoyat sodir etishda gumonlanib ushlangan zahotiyoq yuzaga keladi.
Ya’ni shaxsning harakatlanish erkinligi cheklanishi bilan darhol unga advokat ta’minlanishi shart
hisoblanadi. Shuningdek, shaxs birinchi so‘roq o‘tkazilishidan avval himoyachi bilan xoli
uchrashishi qonunan kafolatlangan. Lekin shu bilan birgalikda ta’kidlash kerakki, tergov amaliyoti
jinoyat-protsessual qonunida belgilangan mazkur huquqlarni ta’minlashda qator muammolar
borligidan dalolat bermoqda. Ko‘plab advokatlarning asosiy e’tirozlaridan biri bu – tergov
organlari tomonidan advokat va uning himoyasi ostidagi shaxsni ayblov yuzasidan birlamchi
pozitsiyani shakllantirib olishga to‘sqinlik qiluvchi turli vaziyatlarning yaratilishidir. Masalan,
tergov hibsxonasi ichki tartib qoidalari vaji bilan uchrashuvning xoli bo‘lishiga imkon bermaslik,
turli bahonalar bilan uchrashuvlar vaqtini ortga surish yoki belgilangan uchrashuv joyini tez
fursatda o‘zgartirish, advokatlar xonasi yetishmasligi va boshqa advokatlar ham o‘z himoyasi
ostidagilar bilan uchrashishi kerakligi vajini aytib, uchrashuv vaqtini chegaralashga urinishlar va
boshqalar. Bunday to‘siqlar oqibatida advokat o‘z himoyasi ostidagi shaxs bilan birlamchi va eng
muhim bo‘lgan muloqotni qila olmay, mustahkam himoya pozitsiyasini qo‘ldan boy beradi, hibsda
saqlanayotgan shaxs esa jinoiy ta’qibning og‘ir ruhiy bosimi ostida iqrorlik ko‘rsatmalarini berish
ehtimoli yanada ortadi. Aynan ana shunday vaziyatlarga chek qo‘yish maqsadida ham “
advokatga
o‘z himoyasidagi shaxs bilan to‘sqinliksiz va xoli uchrashish, maslahatlar berish uchun shart-
sharoitlar ta’minlanadi”
degan qat’iy konstitutsiyaviy qoida o‘rnatilganligi nihoyatda muhimdir.
“Advokat va uning kasbiy faoliyati davlat himoyasida bo‘ladi. Advokatning kasbiy
huquqlari, sha’ni va qadr-qimmati qonun bilan muhofaza qilinadi”. Mazkur kafolatning mohiyati
nimadan iborat?
Bunday qoida orqali davlat advokatlar xavfsizligiga tahdid bo‘lgan holatlarda
165
ularning himoyasini ta’minlashni o‘z zimmasiga oladi, ularning o‘z kasbiy vazifalarini bajarishlari
uchun zarur bo‘lgan barcha imkoniyatlardan to‘liq foydalanishlariga shart-sharoit yaratadi.
Shu bilan birga, advokat kasbiy vakolatlari doirasida dalillar to‘plashi va ularni taqdim
etishi jarayonining davlat tomonidan himoyalangani advokatning erkin va mustaqil faoliyat
yuritishini ta’minlaydi. Bu borada advokatning sha’ni va qadr-qimmati qonun bilan
muhofazalanishi alohida e’tirof etilgani nafaqat himoyasi ostidagi shaxsni, balki advokatning
o‘zini ham turli bosim va tahdidlardan, noqonuniy harakatlar ta’siridan himoya qiladi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, mustaqil advokatura samarali odil sudlovni ta’minlashning
ajralmas shartidir. Zero sud protsessida taraflarning chinakam tortishuviga advokat va prokuror
o‘rtasida protsessual imkoniyatlar tengligi, sog‘lom bahs va kuchli pozitsiyalar muzokarasi
ta’minlanishi muhitidagina erishiladi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Rasmiy nashr, -T: “O‘zbekiston” nashriyoti,
2023 y
2.
“Advokatura to’g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni. 09.08.2023 y O‘RQ-862-son
3.
“Advokatura” darslik , TDYU mualliflar jamoasi. -T;.-2019 y, 11-b
4.
Kun.uz rasmiy kanali
