292
EXCEL MA’LUMOTLAR TURLARI
Yulduzxon Sodiqovna Aliyeva
Farg‘ona viloyati Uchko‘prik tumani 1-son kasb-hunar maktabi
Informatika fani o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10658724
Annottatsiya.
Excel elektron jadvallari bilan ishlash dasturlash bilan ham umumiy
jihatlarga ega: funksiyalar, formulalar va ma'lumotlar turlari mavjud. Bu maqolada Excel
ma’lumotlar turlariga to‘xtalib o‘tiladi.
Kalit so‘zlar:
Exsel, ma’lumotlar, formula, raqam, sana, matn, xato, ma’lumot.
EXCEL DATA TYPES
Abstract.
Working with Excel spreadsheets has a lot in common with programming: there
are functions, formulas, and data types. This article focuses on Excel data types.
Keywords:
Excel, data, formula, number, date, text, error, information.
ТИПЫ ДАННЫХ EXCEL
Аннотация.
Работа с электронными таблицами Excel имеет много общего с
программированием: есть функции, формулы и типы данных. В этой статье основное
внимание уделяется типам данных Excel.
Ключевые слова:
Excel, данные, формула, число, дата, текст, ошибка, информация.
Excel ma'lumotlar turlarini ajratish mumkin bo‘lgan ikkita katta guruhni ajratib turadi.
Birinchisi - doimiylar. Bu hech qachon o‘zgarmaydigan, ammo hisob-kitoblarda ishlatilishi
mumkin bo‘lgan qiymatlar. Ma’lumotlarning yana bir guruhi ham ajralib turadi— bu formulalar.
Bu dasturlash tillaridagi o‘zgaruvchilarga o‘xshash, ammo kengroq qo‘llanilishiga ega.
Formulalarning qiymatlari u yerda ishlatiladigan yacheykalar tarkibiga qarab o‘zgarishi
mumkin. Yacheykalar Excelda o‘zgaruvchilardir. Ular quyidagilar:
Raqamlar.
Matn.
Vaqt va sana.
Mantiqiy ma’lumotlar.
Xatolar.
Keling, ushbu ma’lumotlar turlarining har birini batafsil ko‘rib chiqaylik.
FORMULA
293
Biz birinchi navbatda ushbu variantni ko‘rib chiqamiz. Gap shundaki, formulalar boshqa
barcha ma’lumotlar turlaridan tubdan farq qiladi. Yuqorida tushunganimizdek, formulalar ularga
qanday qiymatlar berilganiga qarab o‘zgaradi. Formulalar yordamida siz nafaqat matematik, balki
mantiqiy ham turli xil amallarni bajarishingiz mumkin. Ular turli sohalarda qo‘llanilishi mumkin:
matematika, bank ishi va boshqalar. Formulalar natijasi u yozilgan katakchada ko‘rsatiladi. Agar
siz formulaning o‘zini ko‘rishingiz kerak bo‘lsa, u formulalar qatori deb ataladigan maxsus
qatorda ko‘rsatiladi.
Formulani yozishdan oldin "Teng" belgisini qo‘yish kerak. Bu dastur ifodani ma’lum
hisob-kitoblarni bajarish buyrug‘i sifatida tanib olishi uchun amalga oshiriladi. Siz nisbiy va
mutlaq qiymatlardan foydalanishingiz mumkin. Ularning bir-biridan farqi shundaki, nisbiylari
boshqa yacheykalar tarkibiga qarab o‘zgaradi, absolyutlari esa doimiy bo‘lib qoladi
294
Funktsiya formulaning standartlashtirilgan shakli bo‘lib, hisob-kitoblarni osonlashtiradi. U
o‘z algoritmini o‘z ichiga oladi, unga ko‘ra hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Shuning uchun
foydalanuvchi kerakli parametrlarni mustaqil ravishda kiritishi va ba’zi matematik operatsiyalarni
bir necha marta kiritishi shart emas.
Formula to‘g‘ridan-to‘g‘ri teng belgisidan keyin kiritiladi. Bundan tashqari, formulalar
satrining chap tomonidagi fx tugmachasini bosish yoki menyudan foydalanib chaqirilishi mumkin
bo‘lgan maxsus sehrgardan foydalanishingiz mumkin. Keyinchalik, funktsiyalar ro‘yxati paydo
bo‘ladi, siz to‘g‘risini tanlashingiz va OK tugmasi bilan harakatlaringizni tasdiqlashingiz kerak.
Keyin oynani argumentlar bilan to‘ldiring va "OK" tugmasini bosib harakatlaringizni
tasdiqlang.
Shundan so‘ng, formula kiritiladi. Formulaning o‘zi turli kombinatsiyalarda birlashtirilgan
juda ko‘p turli xil ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi mumkin. Masalan, mantiqiy funktsiyalar va
matematik funktsiyalarning kombinatsiyasi ma’lum bir shart bajarilgan taqdirdagina hisob-
kitoblarni amalga oshirishga imkon beradi. Excel moslashuvchan dastur bo‘lib, uning
funksionalligi bilan bog‘liq deyarli har qanday foydalanuvchi istagini amalga oshirishi mumkin.
MANTIQIY MA’LUMOTLAR
Boolean qiymatlarning ikkita asosiy turi mavjud: TRUE va FALSE. Agar ifoda ma’lum
bir shartga javob bersa, birinchisi qaytariladi. Ikkinchidan, agar bo‘lmasa. Ammo uni boshqa
holatlarda ham ishlatish mumkin.
XATOLAR
295
Garchi ko‘p foydalanuvchilar xatolarni ma’lumotlar turi emas deb hisoblashsa ham, ular
hali ham tasniflanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Xatolar shunday ko‘rinadi.
Xato kodiga qarab, foydalanuvchi muammoning sababini aniqlashi mumkin. Masalan,
qoida tariqasida, bu formula noto‘g‘ri kiritilganda yoki ba’zi muammolar paydo bo‘lganda.
SANA VA VAQT
Exceldagi sana va vaqt - bu qo‘shimcha ma’lumotlarni bajarish imkonini beruvchi raqam
formatiga o‘zgartirilishi mumkin bo‘lgan funktsional ma’lumotlar turi. Masalan, siz ma’lum
vaqtdan oldin omborga kelgan narsalarni sana bo‘yicha saralashingiz yoki topishingiz mumkin.
Bu ma’lumotlar turi va hujayra formati o‘rtasida teng belgini chizishingiz mumkin bo‘lgan holat.
Sanalar va vaqtlar bilan ishlash oddiy raqamlar bilan bir xil tarzda amalga oshiriladi va Excel
ularni avtomatik ravishda to‘g‘ri formatga aylantiradi.
Sanalar va vaqtlar qanday qilib raqamlarga aylantiriladi? Excel kunni 1 raqami sifatida
belgilaydi. Shunga ko‘ra, bir kundan kam bo‘lgan barcha qiymatlar 1 raqamining bir qismidir.
Masalan, 8:30 vaqt dastur tomonidan 0,35 raqamiga tarjima qilinadi. Buni sana yacheykasiga
raqam formatini belgilash orqali tekshirish oson. O‘z navbatida, formulalar qatorida va
katakchada, agar yacheykaning o‘zi vaqt formatida bo‘lsa, raqam to‘g‘ri ko‘rsatiladi. Va bu yerda
biz yacheyka formati va ma’lumotlar turi tushunchalari o‘rtasidagi farqga duch kela boshlaymiz.
Chunki bir xil format: sana va vaqt turli yo‘llar bilan ifodalanishi mumkin:
-Soatlar, daqiqalar, soniyalar.
-Soatlar, daqiqalar.
-Soatlar, daqiqalar (kun/tun).
-Soatlar, daqiqalar, soniyalar (kunduzi, kechasi).
296
Raqam ko‘rinishidagi yacheykalarni formatlash muloqot oynasida siz tanlashingiz mumkin
bo‘lgan juda ko‘p sonli tasvirlar mavjud. Xuddi shunday ma’lumotni sana haqida ham aytish
mumkin. "Raqam" yorlig‘ida siz "Sana" raqam formatini tanlashingiz va keyin displey turini
tanlashingiz mumkin.
Yana bitta variant bor. Foydalanuvchi bir vaqtning o‘zida sana va vaqtni ko‘rsatishni
tanlashi mumkin.
Vaqt misolidagi kabi, yacheyka formatini raqamliga o‘zgartirsak, katakka kiritilgan sanaga
mos keladigan raqamni ko‘ramiz.
MATN
Va bu yerda biz ko‘pincha ma’lumotlar turidan ajralib turadigan format namunasini
ko‘ramiz. Raqamni katakka yozish mumkin va natijada dastur uni matn sifatida belgilaydi. Shunga
ko‘ra, bunday raqam formulalar bilan boshqacha aniqlanadi va satr kabi o‘qiladi.
Matn formatining vazifasi ma’lum ma’lumotlarni olib yurishdir. Unda raqamlar ham, matn
ham bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, siz har qanday belgilardan foydalanishingiz mumkin.
Axborot xuddi raqamli katakchadagi kabi kiritiladi. Har qanday matn satrlarining qiziqarli
xususiyati shundaki, agar ular juda uzun bo‘lsa va standart sozlamalar o‘rnatilgan bo‘lsa, ular
yachayka ichiga sig‘maydi. Ushbu skrinshotda ko‘rsatilganidek, ularning qiymati juda katta
bo‘lsa, ular boshqa yachaykalar tarkibini bir-biriga yopishadi.
RAQAMLARI
Bu eng keng tarqalgan format. U turli faoliyat sohalarida mutlaqo barcha hisob-kitoblarda
qo'llaniladi. Ammo bu ma’lumotlar turi faqat bitta raqamli ma’lumotlar formati bilan
297
cheklanmaydi, chunki Excelda ma’lumotlarni ko‘rsatishning ko‘plab usullari mavjud, ular alohida
muhokama qilinishi kerak.
1.
General. Bu eng standart format bo‘lib, sukut bo‘yicha ishlatiladi. Qoida tariqasida, bu
holda raqamlarning ko‘rinishi ular qanday kiritilganiga mos keladi. Bunday holda, agar
hujayra raqam uchun juda kichik bo‘lsa, undagi qiymatlar yaxlitlanadi. Agar raqamda 12
dan ortiq raqam bo‘lsa, format avtomatik ravishda eksponensialga o‘zgaradi.
2.
Raqamli. Bu matematik va arifmetik operatsiyalarda qo'llaniladigan eng standart formatdir.
Ushbu format uchun siz o‘nlik belgilar sonini, boshqa raqamlar qanday ko‘rsatilishini va
bir qator boshqa variantlarni sozlashingiz mumkin.
3.
Moliyaviy. Buning oldingisidan farqi shundaki, ustundagi pul birliklari va o‘nlik
ajratgichlarning belgilari mos keladi.
4.
Sana va vaqt. Bu, shuningdek, yuqorida tavsiflangan sabablarga ko‘ra raqam formatlari.
Shuning uchun foydalanuvchi ularni "Raqam" yorlig‘ida tanlashi mumkin.
5.
Foiz. Agar katak foiz sifatida formatlangan bo‘lsa, undagi qiymat avtomatik ravishda 100
koeffitsientga oshiriladi va ko‘rsatilgan natijaga foiz belgisi qo‘shiladi.
6.
Fraksiyonal. Ushbu formatdagi raqam kasr sifatida ko‘rsatiladi.
7.
Eksponensial. Raqamlar sonini kamaytirish uchun ilgari faol ishlatilgan ko‘rsatish usuli. U
quyidagicha tuziladi: sonning bir qismi E + n bilan almashtiriladi. Birinchi harf bizga
raqamning eksponensial formatda ekanligini ko'rsatadi. Bu shuni anglatadiki, undan oldin
bo'lgan son n ning darajasiga 10 ga ko‘paytiriladi. Misol uchun, agar siz 12345678901
raqamini eksponensial formatda ifodalasangiz, siz 1,23E+10 ni olasiz. Ushbu kodni
dekodlash uchun siz 1,23 ni 10 ga 10 ning kuchiga ko‘paytirishingiz kerak. Bu raqam
uchun o‘nli kasr sonini sozlashingiz mumkin.
8.
Matn. Raqam matn sifatida ko‘rsatiladi. Bunday holda, korsatish shakli kiritilgan shaklga
to‘liq mos keladi.
9.
Qo‘shimcha. Taqdim etishning yana bir qancha usullari mavjud. Ixtiyoriy formatni
tanlasangiz, raqam telefon raqami, pochta indeksi yoki sug‘urta raqami sifatida
ko‘rsatiladi.
10.
Barcha formatlar. Bu raqam qanday ko'rsatilishini sozlash imkonini beruvchi sozlama. 250
tagacha shaxsiy raqam formatlarini belgilash mumkin.
Yacheykaga qiymatlarni kiritish quyidagicha amalga oshiriladi. Birinchidan, katakchani
tanlash kerak, keyin esa belgilar kiritilishi kerak. Shuningdek, kerakli elementni nusxalashingiz va
joylashtirishingiz mumkin. Yana bir variant bor - formulalar qatoriga kerakli qiymatlarni kiritish.
298
Foydalanuvchi boshqa yo‘lni amalga oshirishi mumkin: formatni boshidan o‘zgartirmang,
lekin birinchi navbatda kerakli qiymatni kiriting. Bundan tashqari, ba’zi hollarda qulay bo‘lishi
mumkin.
XULOSA
Yuqoridagilarning barchasini umumlashtirgan holda, Excelda ma’lumotlar turlarining
quyidagi asosiy toifalari mavjud: formulalar va konstantalar. Ikkinchisi juda ko‘p shaxsiy
ma’lumotlar turlarini o‘z ichiga olgan murakkab toifa bo‘lib, ularning har biri juda aniq
maqsadlarga erishish uchun ishlatilishi mumkin.
Elektron jadvallarda ma’lumotlarni qayta ishlashni samaraliroq qilish uchun siz bir nechta
vazifalarni bajarishingiz kerak. Avvalo, yachaykalar parametrlarini va ularni ko’rsatish usulini
to‘g‘ri sozlash. To‘g‘ri ma’lumotlar turidan foydalanishga e’tibor berish kerak. Bundan tashqari,
foydalanuvchi maksimal natijalarga erishish uchun har xil turdagi ma’lumotlarni birlashtira
olishini talab qiladi.
REFERENCES
1.
«Компьютерлаштиришни янада ривожлантириш ва ахборот-коммуникация
технологияларини жорий этиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президенти
фармони. 2002й. 30 май
2.
«Ахборотлаштириш тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 11.12.2002.
3.
«Электрон рақамли имзо тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни.
11.12.2002.
4.
«Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тўғрисида» Ўзбекистон
Республикасининг қонуни. 12.12.2002.
5.
Ғуломов С.С. ва бошқалар: «Ахборот тизимлари ва технологиялари», Тошкент
2000. 6.
6.
«Информатика»,Учебник, Под ред. проф. Макаровой. М. 2002,770б.
7.
Информационные Технологии www.inftech.ru (670 байт) 28.08.2001
8.
O‘zbеkiston Rеspublikasi «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi qonuni «Xalq so‘zi». 2004.
9.
O‘zbеkiston Rеspublikasi «Еlеktron hujjatlar aylanishi to‘g‘risida»gi qonuni «Xalq so‘zi».
2004.
10.
O‘zbеkiston Rеspublikasi oliy ta’limining mе’yoriy hujjatlari.T:2002.
11.
M.M. Aripov, J.O‘. Muhammadiyev. Informatika, informatsion texnologiyalar. Toshkent.
2005- y.
299
12.
Qodirov Sh.I. va boshqalar. Informatika fanidan o‘quv qo‘llanma. Toshkеnt.
2005.
13.
Портал "Информационно-коммуникационные технологии в образовании"
ict.edu.ru
14.
Информационные технологии www.itlegal.ru
15.
Югорский НИИ Информационных Технологий www.uriit.ru
