ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
556
RANGTASVIR MASHG‘ULOTLARIDA RANGLAR BILAN ISHLASHNING
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Rajabov Ulug‘bek Nurillayevich
Kamoliddin Behzod nomidagi
Milliy rassomlik va dizayn instituti o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10659239
Annotasiya.
Ushbu maqolada Rangtasvir mashg‘ulotlarida ranglar bilan ishlashning
o‘ziga xos xususiyatlari va ahamiyati xaqida, rangshunoslik qonun-qoidalari, ijodkor oldida
turgan vazifa va uni qay tarzda bajarishni yo‘l yo‘riqlarini koʼrsatib berishga harakat qildindi.
Rangtasvir mashg‘ulotlarida ranglar bilan ishlashning uslublari o‘rganib chiqilgan. Mazkur
mavzuni to‘liq yoritishga qaratilgan bu maqola bo‘lajak rassomlar o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan
rangshunoslik qonun qoidali haqida yoritilgan, shuningdek, amaliy ishlashga o‘rgatish usullari
kabi masalalarga e’tibor qaratilgan.
Kalit so‘zlar:
Soya-yorug‘, kontrast, rangshunoslik, gamma, rang aylanasi.
DISTINCTIVE FEATURES OF WORKING WITH COLORS IN PAINTING
SESSIONS
Abstract.
In this article, you tried to show you the peculiarities and importance of working
with colors in painting sessions, the laws and regulations of colorology, the task facing the creator
and the instructions for how to perform it. Techniques for working with colors have been studied
in painting sessions. This article, which is aimed at fully covering this topic, covers such issues as
the rule of law in colorology, which future artists should master, as well as methods of teaching
practical work.
Keywords:
Shade-light, contrast, colorology, gamma, color circle.
ОСОБЕННОСТИ РАБОТЫ С ЦВЕТОМ НА ЗАНЯТИЯХ ЖИВОПИСЬЮ.
Аннотация.
В этой статье я постарался показать особенности и значение
работы с цветом на занятиях живописью, правила цветоведения, задачу перед
художником и способы ее выполнения. Приемы работы с цветом изучаются на уроках
живописи. В данной статье, призванной полностью осветить данную тему,
рассматриваются правила цветоведения, которыми должны овладеть будущие
художники, а также уделяется внимание таким вопросам, как методика обучения
практической работе.
Ключевые слова:
Тень-свет, контраст, цветоведение, гамма, цветовой круг.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
557
Rang san'atdagi eng ifodali vositalardan biridir. Bu odamlarning his-tuyg'ulariga, holatiga,
kayfiyatiga kuchli ta'sir qiladi. Inson tomonidan rangni idrok etish tabiiy ravishda atrof-muhit
sharoitida rivojlandi va barcha individual xususiyatlar bilan ranglarni idrok etishning ilmiy
asoslangan umumiy qonuniyatlari mavjud. Masalan, qizil rang
quyosh, olov, qon, hayotning ramzi. Odatda quvonch, go'zallik,
mehribonlik, iliqlik bilan bog'liq, ammo bu tashvish, xavf,
hayot uchun tashvish degan ma'noni anglatadi.
Oq rang ko'pincha tozalik, poklik, yoshlikni anglatadi,
ammo bu ba'zi xalqlar orasida tinchlik, jonsizlik va hatto
motamni anglatishi mumkin. Fizika nuqtai nazaridan qora rang
bo'shliq, yorug'lik va rangning yo'qligi, uning an'anaviy ma'nosi
- bu "tungi", odamga yoqimsiz, dushmanlik, qayg'u va o'lim
kami ma’nolarni anglatadi.
Rangning ko'plab sirlari bor. Rassom uchun ob'ekt
chiziq, hajmning shubhasiz ahamiyati bilan rang prizmasi
orqali ko'rinadi. Uylar, odamlar, daraxtlar. Ranglar turli xil
hodisalarni ifoda eta oladi. Unda u dunyo makonining o'ziga
xos xususiyatlarini va undagi insonlar o’zining o'rnini his
qiladi, u orqali rassom ko'pincha so'zlar bilan tushunishtirish
qiyin bo’lgan hissiyotlarning eng nozik harakatlarini
ifodalaydi. Rassom rang ta'sirida yangi san'at turining
xususiyatlarini ochib beradi. Dunyoning ob'ektiv tasvirini
berib, uni yangitdan tushuntirib berganday, tomoshabinning
his-tuyg'ularini ifodalaydi. Buning uchun rangning hissiyotga
aylanishi, asarning ma'nosini ochib berishi uchun uning mohiyatini tushunish kerak.
Biz iliq va sovuq rang haqida gapiramiz, shu bilan biz his-tuyg'ularimizning tabiatini
aniqlaymiz. Biz rassomning his-tuyg'ularini ifoda etadigan sevimli rang kombinatsiyasi sifatida u
yoki bu ustaning rangi haqida gapiramiz. Ma'lum darajada, biz rasmni yozishning asosiy
bosqichlaridan biri sifatida rang, rang-barang echim haqida gapirishimiz mumkin. Rassom
asarning ma'nosini to'liq ochib berish uchun o'z dizaynida zarur bo'lgan ta'sirga erishish uchun
rangning butun elementini tashkil qilishi kerak. Ma’lumki tasviriy san’atning barcha turlarida rang
muhim rol o‘ynaydi. Rang gammasi deganda tasvirlarni ishlash jarayonida qo‘llanadigan tus va
ranglarning o‘zaro muvofiq kelishini tushunamiz. Bu holatni quyidagi jonli misol bilan izohlasak
o‘rinlidir,
masalan,
musiqa
san’atidagi ovozlar ma’lum notalar
yordamida
belgilanadi
va
foydalaniladi. Ular o‘z holicha
alohida-alohida,
bir-biri
bilan
uyg‘unlashtirilmay
chalinsa
ma’nosiz uzuq-yuluq ovozlardan
iborat bo‘lib qoladi. Agar ma’lum
bandlikda
va
tartibda
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
558
uyg‘unlashtirib chalinsa yoqimli bo‘lib eshitiladi. Ma’noli tasavvurlar zavq berish qudratiga ega
bo‘ladi. Ularning sifati ovozlari o‘rtasidagi vaqt masofasi, ovozlar yo‘g‘oning ichkaligiga ham
bog‘liq. Rangtasvirlarini ishlash jarayonida ham xuddi keltirgan misolimiz kabidir, ya’ni har bir
rang va tusning o‘z yorqinligi va to‘q-ochligi mavjud.Ularni nechog‘lik bir-biriga mosini topib,
o‘zaro muvofiq tarzda qo‘llasak shunchalik tasvir sifatida aksini beradi, ma’no tashish quvvatiga
ega bo‘ladi.
Agar bo‘yoqlarni tasvir ob’ektiga zid holda birini juda yorqin, boshqasini nursiz qilib
o‘zaro bog‘liqligiga moslamay ishlatsak, rangtasvir ma’nosiz va ta’sirsiz chiqib qoladi.
Ranglarning yorqinlik kuchi va to‘q-ochligi xuddi tabiatdagidek qilib olish va tasvirlashda qo‘llash
juda qiyin. Shu sababdan ham ular ochroq yoki to‘qroq gammalarda tasvir ob’ektlariga mos tarzda,
ma’lum nisbatlarda qilib olinadi.
Mo‘ljaldagi olingan gammaga moslab tasvirning eng to‘q va eng och qismlari darajasi
belgilab olinadi. Shunda ishlangan tasvirlar yaxlitlik, qiziqarlilik kasb etadi, ta’sirchan chiqadi.
Kolorit kompozisiyasining boshqa elementlari kabi g‘oya bilan chambarchas bog‘lanib,
tomoshabinga mazmunni ravshan idrok qilishga yordam beradi.
Zavqli va ravshan koloritni ochiq ranglar biln tuzib bo‘lmaydi. Tomoshabinga hayot
haqiqati, tabiiy ranglar gammasi, tabiat holati koloritini aks ettiruvchi fikr va his-tuyg‘uni
boyitadi.
Quyosh chiqishi yoki botishi, kunduzi yoki oydin kecha manzarasi, tuman yoki yomg‘irli
kun har xml kechinmalarni tug‘diradi. Tabiatda har xil kolorit holati quvonchli daqiqalar bilan
yoki sirli notinchlik bilan bog‘liq. Charaqlagan quyoshli kuni yashil dalalar va o‘rmonlar
tasvirlangan kartina albatta quvonchli ruh bag‘ishlaydi.
Kulrang bulut bilan qoplangan osmon tasvirlangan kartinadagi o‘ychanlik kuzatishlar
orqali rassom ifodali kolorit hosil qilish mumkin.
Tabiatda hamma narsalar rangi umumiy yoritilish natijasida bir-biri bilan refleks va
o‘zaro ranglar kontrasti uzviy bog‘langan. Rassom hamma joyda ranglar garmoniyasini va
“xunuk” va “qarama-qarshi” ranglar tonini bilishi, ularni bir-biri bilan bog‘lay olishi kerak.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
559
Ma’lumki, rangtasvir ishlashni rang vositasida ishlash
jarayonida atrof-muhit holati va tasavvurot muhim ahamiyatga
ega. Ular o‘z rangi, tusi bilan o‘zaro muvofiq yoki nomuvofiq
bo‘lishi mumkin. Rassom ana shunday o‘zgarishlarni chuqur
anglab, tahlil qilib, so‘ng ifoda etishi kerak. Aks holda tasvir
jonsiz, ta’sirsiz chiqib qoladi, o‘rganayotganlar uchun bunday
holatlarni hisobga olib tasvirlashda maishiy janrlar juda qo‘l
keladi.
Chunki unda buyumlardagi soya, teri, shu’lalar, rang
tuslarining o‘yini ifodaviyligi yaqqol ko‘rinib turadi. Ular tasvir
shaklini, yorqinligini, yaxlitligini ko‘rsatishda xizmat kiladi.
Har bir narsa va xodisa tasvir etilar ekan, uni xuddi
aslidagidek qilib aks ettirish mumkin emas. Buni ko‘pchilik san’at
nazariyotchilari va rassomlar, amaliyotchilar doimo ta’kidlab
keladilar.
Zero, tabiatni tasvirlash undan olingan tasuvvurning qay
darajadaligiga bog‘liq, muhimi tabiat ko‘rinishi realligi
tasavvurini obrazli tarzda ifoda etsa, ishonarli bo‘lsa shuning o‘zi
kifoya, o‘zbek rassomlari ichida ham rangga juda e’tiborli
munosabatta bo‘ladigan, uning go‘zal uyg‘unligini ifodalab bera oladiganlari ko‘p. Bunday usta,
mahorat egalari mo‘yqalam sohiblaridan M.Nabiev, R.Axmedov, R.Choriev, B.Burmakin,
B.Boboev, J.Umarbekov, A.Mirzaev, A.Ikromjonov,
M.Toshmurodov, A.Nuriddinov,
B.Maxkamov, F.Axmadaliyev va boshqalarning nomlarini misol qilib keltirishimiz mumkin.
Ularning ko‘plab ajoyib asarlari fikrimizni tasdiqlab turibdi.
1
Rangtasvirning ilmiy negizini rangshunoslik fani
tashkil qiladi. Rangshunoslik bo‘lg‘usi rassomlarga ranglarni
tabiatda hosil bo‘lishi va tarqalishi masalalarini ularning
atrof-muhit ta’sirida o‘zgarib ko‘rinishini, bo‘yoqlarini
tayyorlash va ulardan foydalanish yo‘llarini o‘rgatadi.
O‘rta Osiyoda ranglar xaqidagi ta’limot qadimdan
kitob miniatyurasi, naqqoshlik, devorlarga freska, panolar
ishlash bilan bog‘liq holda rivojlanib kelgan. Chunki
musavvirlik hunari rang tanlash va ularni tayyorlay bilishni talab etadi. Shuning uchun har bir
shogird, avvalo rang tayyorlash sirlarini va shu ishiga bog‘liq kimyoviy jarayonlarni o‘rgangan
bo‘lish kerak.
Ranglarni tabiatda qanday hosil bo‘lishi va tarqalish hodisalari qadimdan olimlar va
rassomlarning diqqatini tortgan. Uyg‘onish davri buyuk rassomlari va nazariyachilari Mon Battista
Alberti, Leonardo da Vinchi va boshqalar rangtasvir haqidagi asarlarida ranglarning xususiyatlari
haqida yozganlar.
1
A.Amanullayev RANGTASVIR N.; 2005 y
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
560
Rassom Leonardo da Vinchi kabi ushbu yo'nalishda ijod qiluvchi ko'plab ustalar mantiqiy
ravishda tasviriy tajribalardan fazoviy loyihalar tajribalariga o'tdilar, nafaqat matoda uyg'unlikni
topishga, balki uni butun yer yuzida tasdiqlashga intildilar. Atoqli va mashhur olimlar Nyuton,
Lomonosov, Gelmgolslar ranglarning mohiyatini ilmiy asosda tekshirganlar.
2
Issak Nyuton qator
tajribalar o‘tkazib, oq yorug‘likning ko‘p rangli ekanligini isbotlagan, ekranda spektor ranglarni
hosil qilgan. Buning uchun Nyuton quyoshning oq yorug‘ligini derazadagi qora pardaning
ingichka tirqishidan o‘tkazgan va yo‘liga uch qirrali prizma qo‘ygan, natijada ekranda har xil
ranglardan iborat keng yorug‘lik dastasi ko‘rilgan.
3
Xulosa o‘rnida shuni aytishim mumkinki, qulay muhit, o‘qitish va tarbiyalashning samarali
usullari ta'siri ostida o‘quvchining rivojlanishi sifatli o‘zgarishlarga uchraydi. Badiiy qobiliyatlarni
rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish o‘quvchilarning kuzatish, atrofdagi
narsalarning xususiyatlarini ko‘rish, ularni bir-biri bilan taqqoslash, ularda umumiy va turli xil
xususiyatlarni topish, asosiy narsani aniqlash, shuningdek bo‘yoqlar bilan ishlashda texnik
ko‘nikma va ko‘nikmalarni rivojlantirishga ta'sir qiladi.
REFERENCES
1.
A.Amanullayev RANGTASVIR N.; 2005 y.
2.
S. ABDIRASILOV, N. TOLIPO V, N. ORIPOVA RANGTASVIR T.; «O’ZBEKISTON» -
2006 y.
3.
S.F.Abdirasilov. Tasviriy san’atni o‘qitish metodikasi. T.: «Fan va texnologiya», 2012, 232
bet.
4.
R.Hudaybеrganov. “Rangshunoslik asoslari” – T.; G‘.G‘ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi
2006 y
5.
Volkov N. N. Rangtasvirda ishlash ahamiyati M.; 1985 y.
2
A.Amanullayev RANGTASVIR N.; 2005 y
3
S. ABDIRASILOV, N. TOLIPO V, N. ORIPOVA RANGTASVIR T.; «O’ZBEKISTON» - 2006 y.
