ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1257
OLIY TA’LIM MUASSASALARI RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHDA
INNOVATSION FAOLIYATNING AHAMIYATI
Qudratova Gulzoda Mahmudovna
Osiyo xalqaro universiteti o‘qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10726064
Annotatsiya.
Ushbu maqolada oliy ta'lim muassasalarda raqabotbardoshlikni oshirish
xususida mulohazalar berilgan. Raqobatning turlari haqida fikrlar ilgari surilgan. Innovatsion
faoliyatda raqobatning roli ochib berilgan. Oliy ta'limda bu boradagi islohatlar alohida e'tiborga
molikligi ta'kidlangan.
Kalit so'zlar:
raqobatbardoshlik, narx, qiymat, raqobat muhiti, raqobat muammosi,
investitsion yondashuv.
THE IMPORTANCE OF INNOVATIVE ACTIVITY IN INCREASING THE
COMPETITIVENESS OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS
Abstract.
This article provides comments on increasing competitiveness in higher
education institutions. Opinions about the types of competition are put forward. The role of
competition in innovative activity is revealed. Reforms in this regard are of particular importance
in higher education.
Key words:
competitiveness, price, value, competitive environment, competitive problem,
investment approach.
ЗНАЧЕНИЕ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ПОВЫШЕНИИ
КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ВУЗОВ
Аннотация.
В данной статье приводятся соображения по повышению
конкурентоспособности в высших учебных заведениях. Высказаны мнения о видах
конкуренции. Раскрыта роль конкуренции в инновационной деятельности. Реформы в этом
плане имеют особое значение в сфере высшего образования.
Ключевые слова:
конкурентоспособность, цена, стоимость, конкурентная среда,
конкурентная проблема, инвестиционный подход.
Oliy ta’limda yuqori sifatli va raqobatbardosh ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish eng avvalo
xalq ta’limi tizimini tizimli ravishda o‘rganishni taqazo qiladigan muhim bir masaladir. Bu o‘z
navbatida ijtimoiy xizmatlarning tarkibiy qismi sifatida ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish jarayonlarini
rejalashtirishni o‘z ichiga oladi. Ya’ni:
-
oliy ta’limning, ta’lim xizmatlarining milliy va mintaqaviy bozorlari, shuningdek, o‘rta
maxsus, kasb-hunar ta‘limi bozorining marketing tadqiqotlari kompleksini o‘tkazish;
-
yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashning eng talabchan va ustuvor yo‘nalishlarini
tushunish uchun milliy va mintaqaviy mehnat bozorlarini o‘rganish;
-
respublika va ayrim hududlardagi ish beruvchilarning oliy o‘quv yurtlarida bitiruvchilarni
tayyorlash sifati va natijalaridan qoniqish darajasini o‘rganish;
-
an’anaviy mutaxassisliklarni moslashtirish, takomillashtirish va milliy va mintaqaviy
iqtisodiyot talab qiladigan yangi mutaxassisliklarni joriy etish.
Raqobatbardoshlik tushunchasini o‘rganar ekan, V. N. Romanov ushbu atamaning
quyidagi muhim ta‘rifini belgilaydi: “...raqobatbardoshlik deganda tovarlarning milliy yoki
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1258
mintaqaviy muvaffaqiyatini belgilovchi iste‘molchi, shuningdek narx (qiymat) xususiyatlari
majmuasi tushunilishi kerak.” Yana bir muallif Ambartsumov A.A. ham xuddi shunday
pozitsiyaga amal qiladi: “...raqobatbardoshlik – bu tovarlarning turli xil iste’mol xususiyatlarining
yig‘indisi bo‘lib, ularning o‘xshash boshqa tovarlardan farqini belgilaydi”. O‘z navbatida,
A.V.Busigin quyidagilarni ta’kidlaydi: “...turli xil mahsulotlarni ishlab chiqishda boshqa
korxonalarning o‘xshash mahsulotlarining zamonaviy hayot davrlarining mumkin bo‘lgan o‘zaro
bog‘liqligini hisobga olish kerak”. Ushbu ta’riflarda raqobatbardoshlik tushunchasi mahsulot
xususiyatlarining yig‘indisi sifatida taqdim etilgan, shu bilan birga bu ta’riflar bugungi kunda
iste’molchilarni narx-sifat nisbatining mumkin bo‘lgan darajasiga ko‘proq qiziqtirayotganini
tushunish bilan bog‘liq bo‘lgan jihatlarni hisobga olmaydi.
“Narx – sifat” nisbatining mumkin bo‘lgan darajasi eng ko‘p qiziqish uyg‘otadi. Ushbu
pozitsiyalardan zamonaviy mahsulot bozorlariga, shu jumladan oliy ta’limning ta’lim xizmatlari
bozoriga nisbatan quyidagi ta’rifni qo‘llash muhimdir: raqobatbardoshlik darajasi – bu
tovarlarning sifat ko‘rsatkichlari va ular bilan bog‘liq xarajatlarning sezilarli darajada yuqori
nisbati. uni sotib olish va iste’mol qilish bilan raqobatchilar bilan solishtirganda, bozor talablariga,
bozorning muayyan segmentlariga mos keladi. Raqobatbardosh tovarlarni, xizmatlarni hisobga
olish kerak, ular uchun ma’lum bir xarajat birligiga foydali ta’sir darajasi boshqalarga qaraganda
ancha yuqori va tovarlar, xizmatlarning hech bir xususiyatining qiymati maqsadli iste’molchilar
uchun nomaqbul deb hisoblanmaydi.
Bozor iqtisodiyoti sub’ektining iqtisodiy muvaffaqiyati (ko’pincha omon qolishi), birinchi
navbatda, uning namoyon bo‘lish shakllarini qanchalik hisobga olganligi va o‘rganganligi va
raqobatga qanchalik tayyor ekanligiga bog’liq. Xizmat sifati masalasi raqobatning asosiy omiliga
aylanib bormoqda. Bu iste’molchiga taklif etilayotgan yechim sifatini oshirish maqsadida
mahsulot imidji va taqdimotini doimiy ravishda yaxshilash deganidir.
Tovarlar
(xizmatlar)
raqobatbardoshligining
umumiy
empirik
formulasi:
“raqobatbardoshlik = sifat + narx + xizmat”.
i
Shunday qilib, muassasaning raqobatbardoshligi
uning salohiyati va uning asosiy tarkibiy qismlarining rivojlanish darajasining oshishi bilan
bevosita bog‘liq. Muassasa bozor makrotizimida ishlayotganligi sababli, iqtisodiy potentsialning
har bir tarkibiy qismining rivojlanishi bozor potentsiali (imkoniyati, darajasi va rivojlanish sur’ati
bilan tavsiflanadi), raqobatchilarning potentsiali va bozor salohiyati bilan birgalikda ko’rib
chiqilishi kerak. Raqobat narxlarni tartibga solishning hal qiluvchi omili, innovatsion jarayonlarni
rag‘batlantirish (innovatsiyalarni ishlab chiqarishga joriy etish: yangi g‘oyalar, ixtirolar)ga shart-
sharoit yaratadi va shunga komleksli undaydi. U samarasiz muassasalarni oliy ta’lim xizmatlari
bozoridan siqib chiqarishga, resurslardan oqilona foydalanishga yordam beradi, xizmat
ko‘rsatuvchilarning (monopolistlarning) iste’molchiga nisbatan buyrug‘iga yo‘l qo‘ymaydi.
Oliy ta’lim muassasalari o‘rtasidagi raqobatbardoshlik darajasining asosiy ko‘rsatkichlari
quyidagi parametrlardir: narx, sifat, xodimlarning malaka darajasi, ta’lim xizmatlar assortimenti,
reklama darajasi, joylashuvi. Asosiy raqobatchilar bilan taqqoslaganda tashkilotning
raqobatbardoshlik darajasini baholash “vazn koeffitsientlari” usuli yordamida quyidagi ketma-
ketlikda amalga oshiriladi:
- ushbu sohada faoliyat yuritayotgan muassasalar uchun asosiy muvaffaqiyat omillari
ro‘yxati shakllantirildi;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1259
- har bir ko’rsatkich bo’yicha tashkilot va uning raqobatchilarining bahosi besh balli shkala
bo’yicha amalga oshiriladi va barqaror raqobatbardosh mavqega erishish uchun muvaffaqiyatning
asosiy omillarining turli xil ahamiyatini hisobga olgan holda og’irlik omillarini hisoblash amalga
oshiriladi. Barcha ko’rsatkichlar uchun vazn koeffitsientlarining yig’indisi 1 ga teng bo’lishi
kerak;
- ayrim omillar uchun muassasaning ushbu ko‘rsatkich bo‘yicha olgan ballini uning
og‘irligiga ko‘paytirish yo‘li bilan vaznli ball aniqlanadi;
- har bir firma uchun jami ballni hisoblash, bu ularning har birining raqobatbardoshligini
belgilaydi;
- o‘rganilayotgan tashkilotning raqobatdosh ustunliklari yoki zaif tomonlari ko‘lami va
darajasi bo‘yicha xulosa tuziladi, u raqobatchilardan oldinda yoki orqada bo‘lgan aniq sohalarni
aniqlaydi.
Oliy ta’lim muassasalari o‘z mavqeini mustahkamlash va bozorda yetakchi bo‘lishi uchun
muassasaning raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha quyidagi choratadbirlar taklif etildi:
1. Faol reklama kampaniyasi. Reklama sohasidagi strategik muammolarni eng samarali hal
qilish uchun biznes va mahsulot xususiyatlarini aniq tushunish, muassasaning kuchli va zaif
tomonlarini bilish, u taklif qilayotgani va ushbu bozorda ishlash muammolarini tasavvur qilish,
bozor haqida ma’lumotga ega bo‘lish imkoniyatlarni bilish kerak. Reklama kompaniyasini
tashkilotga jalb qilingan reklama vositalarining vaqtlari, reklama byudjeti va boshqalar nuqtai
nazaridan aniq rejalashtirish kerak. Reklama nafaqat iste’molchilarni bozorda talabga ega bo‘lgan
mahsulot haqida xabardor qiladi, balki bu talabni, ayniqsa, rivojlanayotgan bozorlarda ham
yaratadi.
2. Ta’lim xizmatlarini online yetkazib berish. Yil sayin ta’lim xizmatlarini online yetkazib
berish tobora ommalashib bormoqda. Zamonaviy ta’lim oluvchi endilikda ta’limni unga eng
maqbul shartsharoitlarda olishni istamoqda.
3. Kadrlar malakasini oshirish. Kadrlar malakasini oshirish uni yangi vazifalarni amalga
oshirish va zamonaviy texnologiyalardan to‘liq foydalanishga o‘rgatish, shuningdek, kasbiy
ishonchlilikni oshirish va mavjud ko‘nikmalarni rivojlantirishni nazarda tutadi.
Kasbiy rivojlanish - bu juda muhim jarayon bo‘lib, u orqali individual va tashkilotning
o‘sishi vaqt o‘tishi bilan to‘liq potentsialga erishishi mumkin. Malakali va yuqori motivatsiyaga
ega professor-o‘qituvchilar tarkibi raqobatdosh ustunlikning asosiy va doimiy manbai hisoblanadi.
REFERENCES
1.
Khudoynazarovich, S. A. (2021). An Opportunity of Internet Marketing in Tourism Sphere.
International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 3(3), 356-361.
2.
Шадиев, А. Х. (2020). Факторы, влияющие на развитие экотуризма. Достижения науки
и образования, (5 (59)), 31-32.
3.
Bazarova, M. . (2024). DISTINCTIVE FEATURES OF PERSONAL MANAGEMENT IN
THE ACTIVITIES OF COMMERCIAL BANKS. Modern Science and Research, 3(1), 563–
567.
4.
Supiyevna, B. M. (2022). Innovatsion iqtisodiyotda inson kapitalini boshqarish tizimini
takomillashtirish.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1260
5.
Bahodirovich, K. B. (2023). EVOLUTION OF THE AUDITING PROFESSION IN THE
SMART MACHINE AGE. Gospodarka i Innowacje., 41, 450-454.
6.
Khalilov Bahromjon Bahodirovich. (2023). The International Financial Reporting Standards
(IFRS) Mean to Businesses and Investors in Uzbekistan. Miasto Przyszłości, 42, 746–750.
7.
Jumayeva, Z. (2024). ROLE OF THE STATE IN REGULATING THE ECONOMY.
Modern Science and Research, 3(1), 511-516.
8.
Bustonovna, J. Z. (2023). INVESTMENTS IN HUMAN CAPITAL AND
PECULIARITIES OF THIS PROCESS IN UZBEKISTAN. International Journal of
Education, Social Science & Humanities. Finland Academic Research Science Publishers,
11(8), 36-44.
9.
Abidovna, A. S. (2023). MODERN TRENDS IN MANAGEMENT STRATEGIES AND
THEIR APPLICATION IN COMMERCIAL BANKS. Gospodarka i Innowacje., 41, 326-
332.
10.
Shamsiya, A. (2023). HR MANAGEMENT AND COACHING IN THE INNOVATIVE
ECONOMY AS A METHOD OF BUSINESS MANAGEMENT. Modern Science and
Research, 2(10), 712–717.
11.
Sodikova, N. (2024). OTMda “Iqtisodoyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va
tizimlari” fanini o ‘qitishda raqamli texnologiyalarning o ‘rni. Modern Science and
Research, 3(1), 1-4.
12.
To'rayevna, S. N. (2024). ТADBIRKORLIK SOHASINI MALAKALI КADRLAR BILAN
ТA'MINLASHNING АSOSIY YO'NALISHLARI.
13.
Hakimovich, T. M. (2023). BOSHQARUVCHILARNING SAMARADORLIKKA
ERISHISHDAGI PROFESSIONALLIGI. Gospodarka i Innowacje., 42, 421-425.
14.
Hakimovich, T. M. (2023). TA’LIM TIZIMI BOSHQARUVIDA PEDAGOGIK TAHLIL.
Gospodarka i Innowacje., 42, 415-420.
15.
Jumayeva, Z. (2024). THE NEED FOR AN INNOVATIVE APPROACH IN MANAGING
ORGANIZATIONS. Modern Science and Research, 3(1), 557–562.
16.
Jumaeva, Z. (2021). Modern trends in the economic development of the regions of
Uzbekistan. InterConf.
17.
Akbarovna, N. N., & Bahodirovich, X. B. (2023). AKSIYADORLIK JAMIYATLARIDA
MOLIYAVIY HISOBOTNING XALQARO STANDARTLARI ASOSIDA MOLIYAVIY
HISOBOTLARINI TUZISH TARTIBI.
18.
Nargiza, N. (2023). THE ROLE OF PROPERTY RELATIONS IN SOCIETY. Modern
Science and Research, 2(12), 889-893.
19.
Ikromov, E. (2024). THEORETICAL FOUNDATIONS FOR THE ORGANIZATION
AND CAPACITY BUILDING OF EXECUTIVE EMPLOYEE LABOR IN PUBLIC
ADMINISTRATION BODIES. Modern Science and Research, 3(1), 939-946.
20.
Ibodulloyevich, I. E. (2023). MAHALLALARDA KAMBAG’ALLIKNI QISQARTIRISH
VA TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH. Gospodarka i
Innowacje., 42, 504-507.
21.
Ibodulloyevich,
I.
E.
(2023).
MAHALLIY
BUDJET
DAROMADLARINI
PROGNOZLASHTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISHDAGI MUAMMOLAR.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1261
22.
Базарова, М. С., Шарипова, М., & Нуруллоев, О. (2021). “РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ”
ДА АҲОЛИНИНГ ИШ БИЛАН БАНДЛИГИ ХУСУСИЯТЛАРИ. САМАРҚАНД
ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ, 482.
23.
Bakhodirovich, K. B. (2023). International accounting models and their characteristics in the
conditions of innovative economy. Zien Journal of Social Sciences and Humanities, 21, 56-
60.
24.
Alimova, S. O. FEATURES OF THE STRATEGIC MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL ENTERPRISES.
25.
Raxmonqulova, N. (2024). IMPORTANCE OF PERSONNEL MANAGEMENT IN
BUSINESS DEVELOPMENT. Modern Science and Research, 3(1), 13-17.
26.
Mirzabek, T. (2023). Marketing Kommunikasiyalari Tizimida Og'r Muloqotlar
Xususiyatlari. Innovations in Technology and Science Education, 2(14), 388-391.
