ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
576
BASLAWISH KLASSLARDA TÁRBIYA PÁNIN OQITIDIŃ ILIMIY-METODIKALIQ
TIYKARLARI.
Abdalieva Periuza Isaevna
Uliwma pedagogika hám psixologiya kafedrası úlken oqıtıwshısı, NMPI
Кurbanbaeva Dilaram Muxamovna
Uliwma pedagogika hám psixologiya kafedrası assistent oqıtıwshısı, NMPI
https://doi.org/10.5281/zenodo.10867596
Annotaciya.
Bul maqalada baslawısh klasslarda tárbiya pánin oqıtıwda oqıtıwshılardıń
sabaqlarda pedagogikalıq texnologiyalardan, interaktiv metodlardan oqıwshılardı erkin
pikirlewge sabaqlarda úyrengenlerin turmısta paydalana alıwǵa, qızıǵıwshılıqların asırıwǵa
járdem beretuǵın pikirler bayan etilgen.
Tayanısh sózler:
texnikalıq, axbarotlı, audiovizuallıq, aktiv puqaralıq poziciya,
juwapkershilik, minnetlilik, huqıqıy sana hám mádeniyat, salamat pikirlew.
SCIENTIFIC-METHODICAL BASES OF EDUCATION IN PRIMARY GRADES.
Abstract.
This article presents ideas in teaching pedagogy in primary grades, which help
to increase students' interest in the use of educational technologies in the classroom, interactive
methods of independent thinking of students.
Key words:
technical, informational, audiovisual, active citizenship, responsibility,
determination, legal awareness and culture, healthy thinking.
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОБУЧЕНИЯ В НАЧАЛЬНЫХ
КЛАССАХ.
Аннотация.
В данной статье представлены идеи в преподавании педагогики в
начальных классах, которые помогают повысить интерес учащихся к использованию
педагогических технологий на занятиях, интерактивных методов самостоятельного
мышления учащихся.
Ключевые слова:
техническое, информационное, аудиовизуальное, активная
гражданская позиция, ответственность, целеустремленность, правосознание и культура,
здоровое мышление.
Tárbiya páni Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń baslaması menen uliwma orta
bilimlendiriw orınlarında 2020-2021-oqıw jılınan baslap engizildi. Bul pán Úzliksiz mánáwiy
tárbiya konsepciyasınıń bir bólegi sıpatında oqıwshılarda «Milliy tikleniw-milliy rawajlanıwǵa
qaray» ideyasın sińdiriw, olardı jámiyetlik turmısqa tayarlaw , belsendi puqaraliq poziciyası,
juwapkershilik, minnetlemelilk, huqıqıy sana hám mádeniyat, tereń dúniya qaras, aǵartıwshılıq
sıyaqlı paziyletlerdi qáliplestiriwdi maqset etip qoyǵan. Ilim hám sabaqlıq konsepciyasın
jaratıwda Yaponiya, Singapur, Angliya, Qıtay, Koreya, Rossiya, Germaniya sıyaqlı shet
mámleketlerdiń tájiriybesinen paydalanıldı. Bilimlendiriw protsessi júdá quramalı bolǵanlıǵı
ushın onıń nátiyjeliligi pedagog hám oqıwshı belsendiligine, oqitiw qurallarınıń kóp túrliligine,
oqıtıw protsessiniń shólkemlestiriwshilik, ilimiy, metodikalıq quramalılıǵına baylanıslı boladı.
Tálim-tárbiya processin aldıńǵı qurallar, metodlar, texnikalıq qurallar, usıllarǵa tayanıp
jetilistiriwshi sistema esaplanadı. Bul sistema oqıtıwshı tárepinen jaratıladı hám tálim-tárbiya
basqıshların ózara baylanıstırıwǵa xızmet etedi. Onıń mazmunı hám wazıypaların maqsetin
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
577
aldınnan belgilew tálim-tárbiyanıń forma hám quralların tayarlaw oqıwshılarda qáliplestiriw
kózde tutılǵan sıpatlardı ózlestiriwge baǵdarlanǵan sabaqlardı jobalastırıwdı óz ishine aladı.
Búgingi kúnde pán-texnikanıń rawajlanıwı menen insan xızmeti júda keńeyip jańa
texnologiyalar kirip kelmekte. Sıpat ózgeriwleri sonnan derek beredi, endilikte jańa metodikalardı
talap etetuǵın hám oqıtıw processiniń ajıralmas bólegine aylanıp baratırǵan jańa texnikalıq
axborotlı audiovizuallı qurallar da bar bolıp, olar zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardı anıq
waqıyalıqqa aylandırdı.
Tálim–tárbiya processiniń nátiyjeliligin asıradı oqıwshılardıń erkin pikirlewin
rawajlandıradı, oqıwshılardıń bilimge qızıǵıwshılıǵın arttıradı, bilimlerdi bekkem ózlestiriw
olardan ámeliyatta erkin paydalanıw kónlikpelerin qáliplestiredi. Dástúriy oqıtıw sisteması jazba
hám awızeki sóylewge tiykarlanıp is kóriwi sebepli axborotlı oqıtıw sıpatında táriyplenedi. Sebebi
oqıtıwshı xızmeti bir ǵana oqıw processinin shólkemlestiriwshisi sıpatında emes, al belgili bilimler
deregine aylanıp atırǵanlıǵın ayrıqsha atap ótpekte.
Qaraqalpaq xalqınıń jas áwladtı turmısqa tayarlawda kóp ásirler dawamında qollaǵan usıl
hám quralları ilaj formaları ózine tán úrp-ádet hám dástúrleri tálim-tárbiya haqqındaǵı pikirleri
hám ómirlik tájiriybesi bar. Bul miyras ótmishte kóplep alım hám danıshpanlardı jetilistirip
shıǵarıwǵa tiykar bolǵan.
Házirgi kúnde bul miyrastan dóretiushilik penen paydalanıw úlken áhmiyetke iye. Ata-
babalarımız bilim úyretiwshi ustaz miynetine úlken áhmiyet bergen. Bul pedagogikalıq xızmetke
bolǵan tiykarǵı talaplardıń biri edi.
Shıǵıs oyanıw dáwiriniń ullı oyshılı Abu Nasır Farabiy aqıllı dana hám ótkir pikirleytuǵın
insanlar haqqında sonday deydi: «Aqıllı dep sonday kisige aytıladı, olar pazıyletli, ótkir pikirli
paydalı islerge berilgen zárur nárselerdi oylap tabıwda zor qábiletke iye; jaman kisilerden ózin
shette uslap júredi. Bunday kisilerdi aqıllı deydiler». Onıń pikirinshe «Tálim sóz hám úyretiw
arqalı ámelge asırıladı. Tárbiya bolsa ámeliy is hám tájiriybe menen úyreniwdur, yaǵnıy sol xalıq
sol millettiń ámeliy kónlikpelerinen ibarat bolǵan is-háreketke kásip-ónerge berilgen bolıwı kerek.
Eger olar miynet etiwge kásip iyelewge qızıqsa sol qızıǵıwshılıq olardı pútkilley kásip-
ónerge baǵdarlasa, demek olar kásip-ónerdin shın ashıǵı boladı».
Tárbiya processi ózara baylanıslı eki xızmetti-oqıtıwshı hám oqıwshı iskerligin óz ishine
aladı. Tárbiya processinde oqıwshınıń sanası qáliplesedi túrli qábilet hám sezimleri rawajlanadı,
ideyalıq, ádep-ikramlılıq, erklilik, estetikalıq tárepleri qáliplesedi, tabiyatqa, jámiyetke ilmiy kóz-
qaraslar sistema payda boladı, fizikalıq kúsh-quwatları bekkemlenip baradı. Tárbiya processinde
oqıwshıǵa jámiyettiń shaxsqa qoyatuǵın ádep-ikramlılıq talaplarına muwapıq keletuǵın minez-
hulq kónlikpeleri hám ádetler payda etiledi. Buǵan erisiw ushın oqıwshınıń sanasına(sabaq
processinde) sezimlerine (sabaqta hám sabaqtan tıs waqıtlarında) erkine( minez-hulqın basqara
biliwinde) sistemalı hám úzliksiz tásir etip barıladı. Tárbiyalaw processinde bulardıń birde birewi
itibardan shette qalsa maqsetke erisiw qıyınlasadı.
Qanday da bir maqsetke qaratılǵan tárbiya processiniń mazmunı hám wazıypaları
tárbiyashı tárepinen rejelestiriledi hám tártipke salınadı.
A) Oqıwshınıń qaysı táreplerin qáliplestiriw yaki saplastırıw maqsetinde jobalastıradı.
B) Sol táreplerin tárbiyalaw yaki joq etiw ushın xızmet etiwshi derekler izlep tabıladı.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
578
S) Belgilengen maqset ushın xızmet etetuǵın ilimiy hám ámeliy dereklerdi qaysısın qay
jerde qollawdı jobalastıradı.
Bunday jobaǵa salınıp alıp barılǵan tárbiya mazmunın tálim-tárbiya sisteması jámiyet hám
insanlardıń intellektuallıq hám fizikalıq xızmeti quraydı.
Baslawısh klasslarda kooperativlik talimniń tómendegi metodlarınan nátiyjeli paydalanıw
múmkin:
Way-fay (Wi-Fi (tınıshlıqtı saqlaw belgisi))
1. Oqıtıwshı qolın kóteredi hám Wi-Fi dep aytadı.
2. Oqıtıwshıǵa dıqqat qaratıń (jumıstı toqtatıń sóylespeń).
3. Oqıtıwshınıń ishara belgisin dawıs shıǵarmastan tákirarlań.
Tárbiya pánin oqıtıwda «Issheńlik oyını» scenariyasınan paydalanıw texnologiyası.
Issheńlik oyını scenariyası tómendegilerden ibarat: iskerlik maqseti oyın wazıypası
úyreniletuǵın mashqala mazmunı jaǵdaydın tolıq mazmunı hám qatnasıwshılardıń bólistiriliwi.
Oyınǵa kirisiw tómendegilerdi ańlatadı.
- topardı qáliplestiriw;
- shınıǵıwdıń bas maqsetin súwretlew;
- mashqala hám jaǵdaydı payda etiw;
- rollerdi bólistiriw;
- oyın reglamentin ornatıw;
- materiallar, qaǵıyda hám kórsetpeler toplamın tarqatıw;
- máslahatler beriw.
Roller qura taslaw jolı menen bólistiriledi. Reglamentke qarım-qatnas etikasına aktivlik
kórsetiwge hám oyınnıń aqırına shekem qatnasıwına ayrıqsha itibar qaratıladı.
Oqıtıwdıń maqseti jámiyet talaplarına sáykes túrde qáliplesedi. Solay eken, tálim-tárbiya
maqseti say hám birgelikli bolıwı kerek. Ilimiy ádebiyatlarda tálimniń maqseti imkaniyatlardan
tuwrı anıq orınlı paydalanıw, kónlikpe hám uqıplılıkların payda etiw, logikalıq dóretiwshenlik
pikirlewin rawajlandırıw, kommunikativlik sawatxanlıǵın asırıw, milliy ideyanı sindiriw, shıǵıs
tárbiyasın qáliplestiriw shaxstı mánáwiy bayıtıwdan ibarat ekenligi aytıp ótilgen. Bilim
beriwshilik maqseti tiykarında oqıwshılarda erkin pikirlew awızeki hám jazba sawatxanlıqtı asırıw
logikalıq pikirlewin rawajlandırıw arqalı olardıń qarım-qatnas mádeniyatı jetilistiriledi.
Tárbiya beriwshilik maqseti tiykarında bolsa mánáwiy ideyalıq estetikalıq tárbiyası
beriledi. Til úyreniw processinde xalıqtıń mádeniy-ádep-ikramlılıq qádiriyatlarına jaqınlastırıw
imkaniyatı payda boladı. Hámmege belgili, aldıńǵı pedagogikalıq hám jańa axborotlar
texnologiyaların qollaw oqıw shınıǵıwlarınıń nátiyjeliligin asırıp ǵana qoymay ilim-pán
jetiskenliklerin ámeliyatta qollaw arqalı erkin hám logikalıq pikirleytuǵın hár tárepleme jetilisken
joqarı mádeniyatlı shaxstı tarbiyalawda úlken áhmiyetke iye.
Házirgi kúnde oqıtıw processinde interaktiv metodlar hám axborot texnologiyaların oqıw
processinde qollawǵa bolǵan qızıǵıwshılıq kúnnen-kúnge artıp barmaqta. Bunday bolıwdıń
sebeplerinen biri usı waqıtǵa shekem dástúriy oqıtıwda oqıwshılar tek ǵana tayar bilimlerdi
iyelewge úyretilgen bolsa, zamanagóy texnologiyalardan paydalanıw bolsa olardıń iyelep atırǵan
bilimlerin ózleri izlep tabıw, erkin úyreniw hám pikirlew, analizlew, hátteki, juwmaqlawshı
shesheimlerdi ózleri keltirip shıǵarıwǵa úyretedi. Oqıtıwshı bul processte shaxs rawajlanıwı,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
579
qáliplesiwi, bilim alıwı hám tárbiyalanıwına sharayat jaratadı hám sol menen bir qatarda
basqarıwshılıq baǵdarlawshılıq wazıypasın orınlaydı. Búgingi kúnde oqıtıwda «Aqılıy hújim»
«Pikirler hújimi» «Tarmaqlar» metodı «Sinkveyn» «BBB» «Besinshisi artıqsha» «Rolli oyın»
«FSMU» «Zig-zag» sıyaqlı metodlardan paydalanılmaqta.
Baslawısh klasslarda interaktiv metodlardan hám zamanagóy axborot texnologiyalarınan
paydalanıw oqıwshılardı erkin pikirlewge dóretiwsheńlik izleniw hám logikalıq pikirlew
sheńberin keńeytiw menen birge olardı sabaqlarda úyrengenlerin turmıs penen baylanıstırıwǵa
qızıǵıwshılıqların asırıwǵa járdem beredi. Oqıtıwshılardıń bunday zamanagóy talaplar tiykarında
jaratılǵan sharayatlardan nátiyjeli paydalanıp, sabaqlardı aldıńǵı pedagogikalıq hám de axborot-
kommunikaciya texnologiyaları tiykarında shólkemlestiriwi tálim-tárbiya processiniń sıpatın
támiyinleydi.
Biziń pikirimizshe tálimiy oyınlarǵa qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar tómendegilerden ibarat:
1. Tálimiy oyınlar oqıwshılardıń jasına say bolıwı kerek;
2. Oyınlar ótilip atırǵan temanıń mazmunına say bolıwı kerek;
3. Tálimiy oyınlardı ótkeriw waqtı anıq belgileniwi shárt;
4. Tálimiy oyınlar hám tálimiy hám tárbiyalıq áhmiyetke iye bolıwı kerek;
5. Tálimiy oyınlardı ótkeriw maqseti áhmiyeti belgileniwi zárúr.
Joqarıdaǵı talaplarǵa ámel etilgeninde ǵana sabaq nátiyjeliligi artadı hám zamanagóy
texnologiyalar oqıtıw nátiyjeliligine xızmet etedi.
REFERENCES
1.
Shavkat Mirziyoyev. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.
2.
Forobiy. Fozil odamlar shahri-T. Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi. Nashriyoti,1993.
184-185b
3.
Ishmuxammedov R Abdukodirov Pardaev A Ta`limda innovacion texnologiyalar T2008
