244
TIPIK BOʻZ TUPROQLAR SHAROITIDA DON-DUKKAKLI EKINLARINING HOSIL
KOʻRSATKICHLARIGA VA TUPROQ UNUMDORLIGIGA GUMINLI
OGʻITLARNING TA’SIRI
Karlibaev Sultanbay Mirazizovich
Tayanch doktorant
Toshkent davlat agrar universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10902372
Annotatsiya.
Bu maqolada, tipik boʻz tuproqlar sharoitida don-dukkakli ekinlarining
unumdorligini oshirish uchun guminli ogʻitlarning ta’siri haqida ma’lumot berilgan. Guminli
oʻgʻitlar - organik-mineral oʻgʻitlar, organik modda va u bilan kimyoviy yoki adsorbsion
boglangan mineral birikmalardan iborat.
Guminli oʻgʻitlar -urugʻlarning unib chiqishini,
hosildorligini va tuproq tarkibini yaxshilaydi.
Kalit soʻzlar:
Don-dukkakli ekinlarining
unumdorligini guminli ogʻitlardan foydalanish
orqali oshirish usullari, oʻgʻitlar, ekish muddati, unumdorlik.
THE EFFECT OF FERTILIZERS ON THE YIELD AND SOIL FERTILITY OF
CEREALS AND LEGUMES UNDER TYPICAL GRAY SOIL CONDITIONS
Abstract.
This article reports on the effect of humic fertilizers to increase the productivity
of grain-leguminous crops under conditions of typical gray soils. Humic fertilizers are organic-
mineral fertilizers, consisting of organic matter and mineral compounds chemically or adsorbably
bound to it. Humic fertilizers improve seed germination, yield and soil composition.
Keywords:
Methods of increasing the productivity of grain and leguminous crops by using
humic fertilizers, fertilizers, planting period, productivity.
ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЙ НА УРОЖАЙНОСТЬ И ПЛОДОРОДИЕ ПОЧВЫ
ЗЕРНОВЫХ И БОБОВЫХ В ТИПИЧНЫХ УСЛОВИЯХ СЕРОПОЧВЕННЫХ
Аннотация.
В статье приведены сведения о влиянии гуминовых удобрений на
повышение урожайности зерновых и зернобобовых культур в условиях типичных
сероземов. Гуминовые удобрения – это органоминеральные удобрения, состоящие из
органического вещества и минеральных соединений, химически или адсорбционно
связанных с ним. Гуминовые удобрения улучшают всхожесть семян, урожайность и
состав почвы.
Ключевые слова:
Способы повышения урожайности зерновых и зернобобовых
культур применением гуминовых удобрений, удобрения, сроки посева, урожайность.
245
Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha 2017-2021 yillarga
moʻljallangan Harakatlar strategiyasida «Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishini izchil rivojlantirish,
mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustahkamlash, qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishi
sohasiga intensiv usullarni, eng avvalo, suv va boshqa resurslarni tejaydigan zamonaviy
agrotexnologiyalarni joriy etish» va boshqa vazifalar belgilangan. Ushbu vazifalardan kelib
chiqqan holda, aholining don va don mahsulotlariga boʻlgan talabini qondirishda turli ekologik
sharoitlarga mos noʻxat navlarini tanlash, ularni yetishtirish texnologiyasini nav xususiyatlari
asosida muvofiqlashtirish muhim hisoblanadi.(1)
Ekish muddati va meʼyorini toʻgʻri tanlash orqali oʻsimlikning qishga chidamliligini
oshirish, ulardan yuqori va sifatli don hosiliga erishish dolzarb muammolardan hisoblanadi.
Noʻxat muhim oziq-ovqat ekinlaridan biridir. Dunyo qishloq xoʻjaligida noʻxat 13-14 million
gektar maydonda yetishtiriladi va don-dukkakli ekinlar orasida sayyorada uchinchi oʻrinda turadi.
Respublikamizda don ekinlari bilan birgalikda dukkakli - don ekinlarini ekish, ularning
maydonlarini kengaytirish va hosildorligini oshirish shu kunning dolzarb masalalaridan boʻlib
hisoblanadi. Koʻpgina mamlakatlarda oʻsimlik oqsilining eng muhim manbalari dukkakli-don
ekinlari hisoblanadi. Dukkakli - don ekinlari bir vaqtning oʻzida 3 ta vazifani hal qiladi.
Birinchidan, don yetishtirishni koʻpaytirishning muhim omili hisoblansa, ikkinchidan,
chorvachilikda yem-xashak muammosini hal etish imkonini yaratadi va nihoyat uchinchidan,
tuproq unumdorligini oshirishning manbai hisoblanadi. Ana shunday ekinlar orasida alohida
oʻrinni koʻk noʻxat egallaydi. Oʻzbekistonda dala koʻk noʻxatining “Vostok-55”, “Vostok-84”,
“Usatiy-90” navlari ekiladi. (2)
Koʻk noʻxat (gorox) barcha ekinlar uchun yaxshi yoʻldosh ekin boʻlib, tuproqda 30 kg/ga
atrofida azot toʻplaydi. Agar koʻk noʻxatning har gektaridan 30 s/ga hosil olinsa, 90 kg azot, 30 kg
fosfor va 70 kg kaliyni oʻzlashtiradi. U oʻzining dastlabki rivojlanish fazalarida oziq moddalarni
koʻp oʻzlashtiradi. Gullash davri tuganakda kaliy 60-100%, fosfor 30-65% oʻzlashtiradi. Koʻk
noʻxat asosan fosforli va kaliyli oʻgʻitlarni oʻzlashtirib, azot oʻzlashtiruvchi bakteriyalarning
faoliyatini yaxshilaydi. Agar koʻk noʻxat forsforli oʻgʻitlar bilan yaxshi oziqlantirilsa, ularning
donining pishishi tezlashadi. Koʻk noʻxatga daraxtlarning kulini solish ham yaxshi natija beradi.
Kaliyli tuzlar ham koʻk noʻxatga ijobiy ta’sir etadi. Koʻk noʻxatning tuproqda azot toʻplashi bilan
birga ularning ildizida tuganak bakteriyalar yaxshi rivojlungacha 10-20 kg/ga hisobida azotli oʻgʻit
berilsa samarabordigi yuqori boʻladi. Agar goʻng berilsa oʻsishi juda tezlashib koʻk massasi oshadi
va pishishi kechikadi. Shuning uchun goʻngni koʻk noʻxatdan oldin ekilgan ekinga berilsa yaxshi
samara beradi. Shu bilan bir qatorda tuproqda chirindi miqdori kam boʻlsa, goʻng va mineral
246
oʻgʻitlar aralashtirilib toʻgʻridan toʻgʻri uning oʻziga berilganda ham samarasi yuqori boʻladi. Koʻk
noʻxatni urugʻi nitragin bilan yoki 50-100 gr molebden tuzini 2 litr suvda eritilib koʻk noʻxatni
urugʻi ishlanib ekilsa, hosildorligi oshadi. U oʻrtacha qumoq mexaniq tarkibi unchalik ogʻir
boʻlmagan va tarkibida fosfor va kaliy yetarlicha boʻlgan yerlarda yaxshi oʻsadi. Ayniqsa, kislotali
tuproqlar koʻk noʻxat uchun umuman yaroqsiz hisoblanadi. Koʻk noʻxat uchun neytral va kuchsiz
ishqorli (pH 0,6-7,0) yerlar yaxshi yerlar hisoblanadi. Bunday yerlarda tuganak bakteriyalar yaxshi
rivojlanib azot toʻplashni yaxshilaydi. (3)
Xulosa.
Bir tonna urugʻ va tegishli barg - poya yetishtirish
uchun 45-60 kg sof modda
hisobida azot, 16-20 kg fosfor, 30 kg kaliy, 25-30 kg kalsiy, 8-13 kg magniy sarflanadi. Erkin
azotni oʻzlashtirish xususiyatini nazarda tutib gektariga 20-30 kg azot, 60-80 kg fosfor va 30-40
kg kaliy sof modda hisobida solish tavsiya qilinadi. Fosforli va kaliyli oʻgʻitlar yer haydashdan
oldin solinadi, azotli oʻgʻit ekishdan oldin va oʻsuv davrida solinadi. Don-dukkaklarning 60-70%
yetilganda hosil
oʻriladi, don kombaynlar yordamida yanchiladi. Dukkagi chatnamaydigan navlar
kech oʻrilishi mumkin. Toʻla pishgan davrida oson yanchiladi. Doni 14-16% namlikda saqlanadi.
REFERENCES
1.
I.H.Hamdamov, S.B.Mustanov. Sugʻoriladigan yerlarda noʻxat yetishtirshning ilmiy
asoslari.
2.
Isaqov K.T., Umurzaqov A.A. Noʻxatni erta ekish-moʻl hosil garovi. // Oʻzbekiston qishloq
xoʻjaligi jurnali. - Toshkent, 2019. - № 3. - B. 10
3.
Спицына, С. Ф., & Павлова, А. В. (2012). Вынос микроэлементов компонентами
горохо-овсяной смеси. Вестник Алтайского государственного аграрного
университета, 87 (1), 14-17
