№ 5.2 (2025) “BO‘LAJAK MUHANDIS-TEXNOLOGLARNI O‘QITISHDA SIFAT VA SAMARADORLIKNI OSHIRISH: MUAMMO, TAHLIL VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI MATERIALLAR TOʻPLAMI 2025-yil 30-may

Mazkur ishda quyosh panellarining quyosh nurlariga nisbatan avtomatik harakatini boshqaruvchi tizimlar tahlil qilinib, ularning elektr energiyasi ishlab chiqarish samaradorligiga ko‘rsatadigan ta’siri o‘rganilgan. Tadqiqot davomida trekker tizimlarning turlari, ularning ishlash prinsipi, konstruktiv tuzilmasi va boshqaruv mexanizmlari yoritilgan. Avtomatik kuzatuv tizimlari yordamida quyosh nurlari tushish burchagini doimiy ravishda optimallashtirish orqali energiya ishlab chiqarish hajmini 25–45% gacha oshirish mumkinligi aniqlangan. Shu bilan birga, tizimlarning amaliy joriy etilishida uchraydigan texnik va iqtisodiy muammolar, ularning yechimlari, shuningdek, ilg‘or boshqaruv algoritmlari va sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish istiqbollari ko‘rib chiqilgan. Tadqiqot natijalari quyosh energiyasidan yanada samarali foydalanish imkonini beradi hamda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy etishda innovatsion yondashuvlarni taklif etadi.

Mazkur tadqiqotda qurutilgan mevalardan tayyorlangan sharbatlarning inson salomatligiga ta’siri o‘rganiladi. Olma, o‘rik, olcha, gilos, qoraqat va uzum mayizidan tayyorlangan sharbatlarning boy vitamin va minerallar tarkibi immunitetni oshirish, yurak-qon tomir tizimini mustahkamlash va hazm jarayonini yaxshilashga yordam beradi. Tadqiqot natijalari ushbu mahsulotlarni muntazam iste’mol qilish sog‘liq uchun ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatadi.

Ushbu maqolada kuniga 20 000 standart quti ishlab chiqarishga mo'ljallangan quyultirilgan sut ishlab chiqarish jarayonining rivojlanishi keltirilgan. Uzoq muddatli, yuqori to‘yimli sut mahsuloti sifatida quyultirilgan sutga bo‘lgan talab ortib borayotgani samaradorlik, sifat va oziq-ovqat xavfsizligi standartlariga muvofiqligini ta’minlaydigan zamonaviy texnologik yechimlarni joriy etishni taqozo etmoqda. Tadqiqotda mahsulotning izchilligi va iqtisodiy maqsadga muvofiqligiga erishishga yordam beradigan texnologik jarayon, uskunalar tanlash va nazorat parametrlari ko'rsatilgan. Dizayn vakuumli bug'lanish tizimini, avtomatlashtirilgan dozalash va aralashtirish agregatlarini va gigienik konserva liniyasini o'z ichiga oladi. Maqolada zamonaviy sut sanoati sharoitida bunday ishlab chiqarish quvvatlarini amalga oshirishning texnologik va tashkiliy maqsadga muvofiqligi ta'kidlangan.

Ushbu maqolada sutkalik quvvati 5 tonna bo'lgan meva pyuresi asosidagi konserva mahsulotlarini sanoat ishlab chiqarish texnologik liniyasini ishlab chiqish ko'rsatilgan. Taklif etilayotgan jarayon iste'molchilarning yuqori sifatli, xavfsiz va yaroqlilik uchun barqaror meva asosidagi oziq-ovqat mahsulotlariga bo'lgan talabini qondirish uchun ishlab chiqilgan. Tadqiqotda meva tayyorlash, termik ishlov berish, pyuresi tayyorlash, pasterizatsiya, to‘ldirish va muhrlash kabi asosiy qayta ishlash bosqichlari batafsil yoritilgan. Uskunalarni tanlash, sifatini saqlash, oziq-ovqat xavfsizligi qoidalariga rioya etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Loyihalashtirilgan tizim minimal chiqindi va yuqori ozuqaviy saqlanish bilan samarali ishlab chiqarishni qo'llab-quvvatlaydi.

Ushbu tezisda kunjut urug‘ining ikki xil navlari xususiyatlari va tarkibir tasnifi tahlil qilinadi Kunjut (sesamum indicum) qadimdan buyon insoniyat tomonidan yetishtirilayotgan, yuqori biologik va oziq-ovqat qiymatiga ega bo‘lgan moyli ekinlardan biridir. Kunjut urug‘i o‘zining tarkibidagi yuqori sifatli yog‘i, oqsili, mineral va antioksidant moddalari bilan ajralib turadi. Tezisda kunjut urug‘ining mikroskopik tahlili ko‘rib chiqiladi.

Mirzacho‘l sharoitida yetishtirilgan Geranium sanguineum ni introduksion baholash natijasida quyidagicha natijalar olindi. Mirzacho‘l sharoitida yetishtirilgan Geranium sanguineum yuqori harorat omiliga bo‘lgan munosabati o‘rtacha chidamli ekanligi aniqlanib, 10 balli shkala bilan baholandi. past harorat omiliga bo‘lgan munosabati o‘rtacha chidamli 10 ball bilan baholandi, namlik omiliga bo‘lgan munosabati o‘rtacha chidamli ekanligi aniqlanib, 10 balli shkala bilan baholandi. Vegetativ ko‘payish hususiyati yuqori samaradorlikka ega bo‘lib, 25 balli shkala bilan baholandi. Begona o‘tlarga nisbatan chidamli ekanligi aniqlanib, 10 balli shkala bilan baholandi, kasallik va zararkunandalar bilan zararlanish holati kuzatilmadi. Shuning uchun 15 balli shkala bilan baholandi. Geranium sanguineum ildizpoyasidan vegetativ yo‘l bilan jadal ko‘payishi, o‘sishi va rivojlanishi, hosildorligi, morfologik ko‘rsatkichlari, introduksiya sharoitiga yaxshi moslasha olganligi jami 80 ball bilan baholandi.

Mazkur tesizda mahalliy darajadagi ekologik favqulodda holatlar va ularning jamiyat, atrof-muhit hamda inson salomatligiga ta’siri chuqur o‘rganilgan. Tesizda ekologik favqulodda holatlarning turlari - havo, suv, yer va biologik ifloslanish holatlari misolida ko‘rib chiqilgan. Bu hodisalarning asosiy sabablari texnologik xatoliklar, nazoratning sustligi, ekologik madaniyatning pastligi va korxonalardagi xavfsizlik choralarining yetarli emasligi tahlil qilinadi. Tesizda mahalliy ekologik favqulodda holatlarning oqibatlari, ya’ni aholi salomatligiga tahdid, tabiiy resurslarning isrof bo‘lishi, iqtisodiy zararlarga olib keluvchi holatlar yoritilgan. Shuningdek, ularni bartaraf etish va oldini olish bo‘yicha aniq tavsiyalar berilgan: monitoring tizimini kuchaytirish, favqulodda vaziyatlarga tayyorgarlik ko‘rish, ekologik qonunchilikka amal qilish va aholi o‘rtasida ekologik madaniyatni oshirish.

Ushbu maqolada sabzavotlarni quritish va kukun holatiga keltirish orqali tabiiy rang beruvchi pigmentlarni olish texnologiyasi o‘rganiladi. So‘nggi yillarda oziq-ovqat, kosmetika va farmatsevtika sanoatlarida sun’iy bo‘yoqlar o‘rniga inson salomatligi uchun xavfsiz, ekologik toza tabiiy ranglarga talab ortib bormoqda. Tadqiqot doirasida sabzi, lavlagi va ismaloq kabi pigmentlarga boy sabzavotlar tanlanib, ularni past haroratli quritish usullari orqali quritish, so‘ng kukun holatiga keltirish texnologik jarayonlari tahlil qilindi. Olingan kukunlarning rangi, barqarorligi va biofaolligi fizik-kimyoviy usullar yordamida baholandi. Natijalar tabiiy bo‘yoqlarning rang intensivligi va saqlanish muddati jihatidan raqobatbardosh bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatdi. Mazkur tadqiqot ekologik barqarorlik va sog‘lom turmush tarziga oid talablarga javob beruvchi innovatsion yechimlarni ishlab chiqishga xizmat qiladi.

Ushbu maqola Gollandiyadan keng iste'mol qilinadigan yarim qattiq pishloq bo'lgan Gouda pishloqini ishlab chiqarishdagi texnologik yaxshilanishlarni o'rganadi. Tadqiqot ishlab chiqarishning asosiy bosqichlarini, jumladan sutni standartlashtirish, pasterizatsiya, tvorog hosil qilish va pishish jarayonlarini optimallashtirishga qaratilgan. Mahsulot mahsuldorligini oshirish, mikrobiologik xavfsizlikni ta'minlash va tuzilish, lazzat va xushbo'ylik kabi kerakli organoleptik xususiyatlarni saqlashga e'tibor qaratiladi. Boshlang'ich madaniyat aralashmalari, fermentativ koagulyantlar va boshqariladigan pishib etish muhitlaridan foydalanish kabi innovatsion yondashuvlar batafsil muhokama qilinadi. Tadqiqot, shuningdek, texnologik modernizatsiya sut sanoati barqarorligi va oziq-ovqat sifatini ta'minlashning joriy tendentsiyalariga mos ravishda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, tannarxni pasaytirish va mahsulot izchilligini yaxshilashga qanday hissa qo'shishini ta'kidlaydi.

Ushbu maqolada jiydaning botanik tavsifi, turlari, oziq-ovqat va dorivor xususiyatlari, ekologik ahamiyati va ko‘paytirish usullari yoritilgan. Tadqiqot natijalari jiydaning tuproq unumdorligini oshirish, sho‘r yerlarda barqaror o‘sishi va inson salomatligi uchun foydaliligini tasdiqlaydi.

Ushbu maqola makkajo‘xori murtagidan presslash usulida moy olish jarayonini o‘rganadi. Maqolada makkajo‘xori murtagining kimyoviy tarkibi, presslash texnologiyasining asosiy bosqichlari, uskunalar va moy olishning samaradorligiga ta’sir qiluvchi omillar tahlil qilinadi. Shuningdek, jarayonning afzalliklari, kamchiliklari va olingan moyning qo‘llanilishi haqida ma’lumot beriladi. Maqola qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat sanoati sohasidagi mutaxassislar, shuningdek, ushbu jarayonni o‘rganuvchi tadqiqotchilar uchun foydali manba bo‘lib xizmat qiladi.

Ushbu maqola O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sishga madaniy meros va turizmning ta’sirini ekonometrik tahlil asosida o‘rganadi. 2020–2024-yillarga oid statistik ma’lumotlar yordamida eksport-import, xorijiy investitsiyalar, turizm daromadlari va iqtisodiy o‘sish o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlandi. Tadqiqotda korelatsiya va regressiya tahlillari STATA dasturida amalga oshirilib, o‘zgaruvchilarning o‘zaro ta’siri baholandi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, madaniy merosga asoslangan turizm iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, xorijiy investitsiyalar esa turizm infratuzilmasini rivojlantirishda muhim omil hisoblanadi. Eksport-import ko‘rsatkichlari iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda qo‘shimcha rol o‘ynaydi. Tadqiqot O‘zbekistonning boy madaniy merosini global turizm bozorida targ‘ib qilish va infratuzilmaga investitsiyalarni ko‘paytirish orqali iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish bo‘yicha takliflar beradi. Ushbu ish davlat siyosati va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashda foydali yo‘l xaritasi sifatida xizmat qiladi.

Tаlаbаlаrning ijodiy fikrlаsh qоbiliyаtini rivоjlаntirishdа intellektuаl tizimlаrning о‘rni bugungi kundа tа’lim jаrаyоnidа dоlzаrb mаsаlаlаrdаn biri hisоblаnаdi. Intellektuаl tizimlаr – bu sun’iy intellekt texnоlоgiyаlаrigа аsоslаngаn dаsturlаr vа vоsitаlаr bо‘lib, ulаr tаlаbаlаrning аnаlitik vа ijodiy fikrlаsh qоbiliyаtini shаkllаntirishgа yоrdаm berаdi. Mаzkur tizimlаr muаmmоlаrni hаl qilishdа nоаn’аnаviy yоndаshuvlаrni qо‘llаsh, qаrоr qаbul qilishdа sаmаrаli vаriаntlаrni tаnlаsh vа bilimlаrni tаhlil qilish imkоnini berаdi. Intellektuаl tizimlаrning аsоsiy аfzаlliklаridаn biri bu о‘quvchilаrning bilim оlish jаrаyоnini individuаllаshtirish vа mоslаshuvchаnligini tа’minlаshdir.

Ushbu maqola jismoniy tarbiya va sport sohasiga yo‘naltirilgan investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligini tahlil qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining (stat.uz) ma’lumotlari asosida jismoniy tarbiya sohasidagi investitsiyalar hajmi va ularning iqtisodiy natijalari ko‘rib chiqiladi. Sohadagi investitsiyalarning ijtimoiy-iqtisodiy ta’siri va samaradorligi baholanadi. Tadqiqotda statistik ma’lumotlar, qonunchilik hujjatlari va ilmiy adabiyotlardan foydalanilgan.

Ilm-fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasi barqaror innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqola universitetlar, sanoat va hukumatlar o'rtasidagi hamkorlikdagi o'zaro munosabatlarni ta'kidlaydigan Triple Helix modeliga urg'u berib, ushbu integratsiyaning ahamiyatini ko'rib chiqadi. Global amaliy tadqiqotlar va hozirgi tendentsiyalarni tahlil qilib, tadqiqot bunday sinergiyalar iqtisodiy rivojlanish, texnologik taraqqiyot va jamiyat farovonligiga qanday hissa qo'shishini ta'kidlaydi. Topilmalar shuni ko'rsatadiki, ushbu sektorlar o'rtasida yaqinroq hamkorlikni rivojlantirish global muammolarga nisbatan barqaror va moslashuvchan iqtisodlarga olib kelishi mumkin.

Mazkur maqolada turli biopreparatlarning limon navlarining mahsuldorligi va meva sifati ko‘rsatkichlariga ta’siri o‘rganilgan. Tadqiqot davomida Meyyer, O‘zbekiston to‘ng‘ichi va O‘zbekiston hosildori navlariga NPK o‘g‘itlari, organik o‘g‘itlar hamda Baktomin, Plantastim va Maksiplant kabi biopreparatlar qo‘llanilgan.

Suvning umumiy qattiqligi uning sifati va turli sohalarda qo'llanilishini belgilovchi asosiy parametrlardan biri bo'lib qolmoqda. Maqola suvning umumiy qattiqligini, shu jumladan uning kimyoviy tabiatini, zamonaviy o'lchash usullarini va ushbu ko'rsatkichni boshqarishning yondashuvlarini tahlil qilishga bag'ishlangan. Suvni tozalashning yangi texnologiyalari, ularning ekologik va iqtisodiy samaradorligi, shuningdek, suv qattiqligining salomatlik va ishlab chiqarish jarayonlariga ta’siriga alohida e’tibor qaratilmoqda. Adabiyotlar tahlili asosida suvning qattiqligini tartibga solish sohasidagi tadqiqotlarning dolzarb muammolari va istiqbollari belgilab berilgan.

Ushbu maqola ta'lim sohasida sun'iy intellektdan foydalanishni o'rganadi, ta'limni shaxsiylashtirish va kasbga yo'naltirish vazifalariga e'tibor beradi. O'quv jarayoniga AIni joriy etishning dolzarbligi asoslanadi va hozirda qo'llanilayotgan texnologiyalar tahlil qilinadi. O'quv jarayonini individuallashtirish uchun sun'iy intellektdan foydalanish istiqbollari aniqlandi. Tahlil natijalari asosida neyron tarmoq texnologiyalari va sun’iy intellektni ta’lim tizimiga yanada rivojlantirish va integratsiyalashning ahamiyati haqida xulosa chiqariladi.

Ushbu maqolada rus va o‘zbek tilidagi ot so‘z turkumlarining grammatik va sintaktik xususiyatlari taqqoslab o‘rgandik. Tadqiqotda otlarning kelishik, son, egalik va jins kategoriyalari, shuningdek, so‘z yasalishi va sintaktik ishlatilishidagi farqlar tahlil qilinadi. O‘zbek tilida otlarning qo‘shimchalar orqali shakllanishi va vokal sinharmoniyasiga rioya qilishi, rus tilida esa grammatik jins va kelishik shakllarining murakkab tuzilishi alohida e’tibor berilgan jihatlardir. Tadqiqotning maqsadi ikki tilning ot so‘z turkumi xususiyatlarini solishtirish orqali ularning o‘ziga xos va umumiy tomonlarini aniqlashdir.

Ushbu inshoda ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi o‘rtasidagi bog‘liqlik yoritilgan. Atrof- muhitdagi ekologik muammolar, ularning inson hayotiga tahdidi, yuzaga kelish sabablari tahlil qilingan. Shuningdek, ushbu muammolarni bartaraf etish yo‘llari – qonunchilikni mustahkamlash, ekologik ta’limni kengaytirish, texnologik yondashuvlar kabi asosiy yechimlar taklif etilgan.

Ushbu tezis yoshlar orasida jismoniy tarbiyaning ahamiyati va uning psixologik ta’sirini o‘rganishga bag‘ishlangan. Jismoniy tarbiya yoshlarda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, psixologik barqarorlikni ta’minlash va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Tadqiqotda jismoniy faollikning ruhiy salomatlikka ta’siri, stressni boshqarish, o‘ziga ishonchni oshirish va ijtimoiy aloqalarni mustahkamlashdagi ahamiyati tahlil qilinadi. Shuningdek, O‘zbekiston sharoitida jismoniy tarbiyani rivojlantirish bo‘yicha takliflar beriladi. Ushbu ish jismoniy tarbiyaning yoshlar hayotidagi ko‘p qirrali ta’sirini ko‘rsatishga qaratilgan.

Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim tizimining rivojlanish tendensiyalari tahlil qilinadi.Internet texnologiyalari, sun’iy intellekt va raqamli platformalarning ta’lim sifatiga ta’siri o‘rganiladi.Onlayn o‘quv tizimlari, raqamli o‘quv resurslari va ularni qo‘llash usullari keng muhokama qilinadi.O‘quv jarayonini optimallashtirish va ta’limda individual yondashuvni qo‘llashning raqamli imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi.

Ushbu maqolada TiO2 nanozarrachalarini sintez qilish va skanerlovchi elektron mikroskop yordamida ularning teksturaviy xususiyatlarini o'rganish usuli tasvirlangan. Tajribalar tanlangan sintez usulining samaradorligini tasdiqlaydi va zarrachalarning morfologiyasi, hajmi va tuzilishi haqida muhim ma'lumotlarni beradi. TiO2 nanozarralarining teksturaviy xususiyatlarini o'rganish ularning kataliz, fotokatalitik jarayonlar, quyosh batareyalari va boshqa sohalarda qo'llanilishi bilan bevosita bog'liq. Bu ish TiO2 nanozarralari haqidagi tushunchamizni kengaytiradi va ulardan fan va texnikaning turli sohalarida foydalanish uchun yangi istiqbollarni ochadi.

Ushbu maqola yashil iqtisodiyot sharoitida eksport-import operatsiyalarining samaradorligini oshirishga qaratilgan metodologiyani ishlab chiqishga bag‘ishlangan. O‘zbekiston misolida 2017– 2024-yillar davomidagi statistik ma’lumotlar asosida ekonometrik tahlil o‘tkazildi. O‘zgaruvchilar o‘rtasidagi korrelyatsiya va regressiya natijalari STATA dasturi yordamida tahlil qilindi. Tadqiqot natijasida eko-iqtisodiy omillarning tashqi savdo faoliyatiga ta’siri aniqlandi va barqaror rivojlanishga mos takliflar ishlab chiqildi.

Maqolaning maqsadi gazlama namunalarini tajriba sinovlar natijasida tahlil qilishdir. Maqolada ushbu yo'nalishdagi ilmiy ishlar keltirilgan. Yigiruvchilar uchun maxsus kiyimlarni loyihalashda tanlangan gazlama namunalari tajriba sinova ma'lumotlarni tizimlashtirish va tahlil qilish bo'yicha xulosalar berilgan.