ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
6.
Рустамбоев
М
.,
Ахраров
Б
.
Жиноят
ҳуқуқи
.
Дарслик
. –
Т
., 2006. –
Б
.254.
7.
Сердюк
Л
.
Насилие
–
криминологическое
и
уголовно
-
правовое
исследование
.
–
М
.:
Юрлитинформ
, 2002. – C.21-22.
8.
Усмоналиев
М
.,
Бакунов
П
.
Жиноят
ҳуқуқи
(
Умумий
қисм
).
Дарслик
. –
Т
.:
Насаф
, 2011. –
Б
.172.
Д
.
Камалова
,
Юридик
фанлари
бўйича
фалсафа
доктори
(PhD)
ТАМОМ
БЎЛМАГАН
ЖИНОЯТЛАРНИ
КВАЛИФИКАЦИЯ
ҚИЛИШ
:
МУАММО
ВА
ЕЧИМ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
муаллиф
томонидан
тамом
бўлмаган
жиноятларни
малакалаш
билан
боғлиқ
назарий
ва
амалий
муаммолар
таҳлил
қилиниб
,
жиноят
ҳуқуқи
нормаларини
қўллашни
такомиллаштириш
юзасидан
таклифлар
баён
этилган
.
Калит
сўзлар
:
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
,
жиноят
содир
этишга
суиқасд
қилиш
,
тамом
бўлган
жиноят
,
квалификация
,
норма
рақобати
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
анализирует
теоретические
и
практические
проблемы
,
связанные
с
неоконченными
преступлениями
,
даны
предложения
по
совершенствования
применения
норм
уголовного
права
.
Ключевые
слова
:
приготовление
к
преступлению
,
покушение
на
преступление
,
оконченное
преступление
,
квалификация
,
конкуренция
норм
.
Annotation:
in this article, the author analyzes the
theoretical and practical problems associated with uncom-
pleted crimes, offers to improve the application of criminal
law norms.
Key words:
preparation for crime, criminal attempt,
completed crime, qualification, competition of norms.
Тамом
бўлмаган
жиноятларнинг
амалдаги
таҳрири
унинг
юридик
моҳиятини
тўла
ифодаламай
,
суд
-
тергов
амалиётида
мазмунини
тушунишда
қийинчиликларни
юзага
келтирмоқда
.
Мутахассислардан
«
Амалий
фаолиятингизда
тамом
бўлмаган
жиноятларни
квалификация
қилиш
ва
жазо
тайинлашда
муаммоларга
дуч
келганмисиз
?
»
,
деб
сўралганда
респондентларнинг
қарийб
56% «
ҳа
»
деб
жавоб
беришган
.
Шунинг
учун
тамом
бўлмаган
жиноятларни
квалификация
қилишда
муайян
назарий
ва
амалий
қоидаларга
таянилиши
лозим
.
Маълумки
,
жиноятга
тайёргарлик
кўрганлик
ва
жиноятга
суиқасд
қилганлик
учун
жавобгарлик
Жиноят
кодекси
Махсус
қисмининг
тамом
бўлган
жиноят
учун
жавобгарлик
белгиловчи
моддасига
мувофиқ
ҳал
қилинади
(
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
25-
моддаси
3-
қисми
).
Суд
амалиёти
материаллари
таҳлилига
кўра
,
тамом
бўлмаган
жиноятларни
квалификация
қилишда
Жиноят
кодекси
25-
моддасини
кўрсатиш
билан
кифояланиб
,
унинг
тегишли
қисмлари
қайд
этилмаяпти
1
.
Боиси
,
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ва
жиноят
содир
этишга
суиқасд
қилиш
тушунчалари
битта
моддада
келтирилганлиги
ва
бир
хил
жазо
тайинланиши
уларни
ажратиш
,
ўзаро
фарқлаш
заруратини
юзага
келтирмайди
.
Жиноятга
тайёргарлик
кўришни
квалификация
қилишда
жиноят
содир
этган
шахснинг
қилмишига
бўлган
руҳий
муносабати
алоҳида
эътиборга
олиниши
лозим
.
Суд
-
тергов
амалиётида
бундай
ҳолатлар
айбдор
бир
жиноий
мақсадига
бир
неча
маротаба
эришишга
ҳаракат
қилганда
юзага
келади
.
Ягона
жиноий
мақсад
учун
битта
субъект
томонидан
унча
узоқ
бўлмаган
вақт
оралиғида
амалга
оширилган
қатор
жиноий
ҳаракатлар
ягона
жиноят
деб
баҳоланиши
ва
қўшимча
равишда
бошқа
моддалар
1
Ўрганилган
суд
ҳукмларининг
бирортасида
ЖК
25-
моддасининг
тегишли
қисмлари
кўрсатилмаган
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
билан
квалификация
қилинмаслиги
лозим
.
Масалан
,
Н
.
ва
Б
.
олдиндан
тузилган
жиноий
режага
кўра
,
К
.
ни
аэропортда
ўлдиришга
қасд
қилишган
.
Уч
кун
давомида
аэропортда
К
.
ни
пойлашган
,
бироқ
,
К
.
етиб
келмаганлиги
туфайли
жиноий
қасд
амалга
ошмаган
.
Тўртинчи
куни
Н
.
ва
Б
.
аэропортга
етиб
келган
К
.
ни
пичоқлаб
,
ҳаёт
учун
хавфли
бўлган
шикаст
етказилганлиги
натижасида
К
.
воқеа
жойида
ҳалок
бўлган
.
Бир
қарашда
,
мазкур
мисолда
Н
.
ва
Б
.
томонидан
уч
кун
давомида
жабрланувчини
пойлашгани
қасддан
одам
ўлдиришга
тайёргарлик
кўриш
,
тўртинчи
кун
содир
этилган
қилмиш
тугалланган
қасддан
одам
ўлдириш
таркибини
беради
.
Бироқ
,
Н
.
ва
Б
.
томонидан
битта
жабрланувчига
,
бир
жиноий
қасд
билан
ягона
мотив
ва
мақсад
асосида
унча
узоқ
бўлмаган
вақт
давомида
амалга
оширилган
бир
неча
жиноий
қилмиш
ягона
жиноят
таркибини
ҳосил
этади
.
Шунинг
учун
биринчи
содир
этилган
қилмиш
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
эмас
,
балки
ягона
тамом
бўлган
қасддан
одам
ўлдириш
деб
баҳоланиши
лозим
[1; 82-
б
.]. “
Шахснинг
қилмишида
битта
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
,
суиқасд
қилиш
ва
тамом
бўлган
жиноят
белгилари
мавжуд
бўлса
,
мазкур
қилмиш
тамом
бўлган
жиноят
сифатида
квалификация
қилинади
.
Чунки
битта
жиноят
таркиби
доирасида
тамом
бўлган
жиноятга
оид
норма
бутун
норма
ҳисобланиб
,
квалификацияда
жиноятнинг
бошқа
босқичларига
нисбатан
устунликка
эга
бўлади
.
Жиноят
тамом
бўлган
экан
(
агар
шахс
ҳаракатида
бошқа
жиноят
таркиби
бўлмаса
),
уни
амалга
ошириш
учун
муқаддам
тайёргарлик
кўрилган
ёки
суиқасд
қилинганлиги
квалификация
учун
аҳамиятсиз
.
Яъни
жиноятни
содир
этиш
учун
шароит
яратилгандан
сўнг
жиноятни
содир
этишга
бевосита
қаратилган
ҳаракат
(
ҳаракатсизлик
)
амалга
оширилса
,
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
мавжуд
бўлмайди
.
Чунки
тайёргарлик
фақат
тегишли
шароит
яратиш
билан
тугалланган
бўлиши
лозим
.
Бундай
ҳолларда
қилмиш
тамом
бўлган
жиноят
сифатида
квалификация
қилинади
.
Жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ҳаракатларини
содир
этиш
билан
бирга
,
бошқа
жиноят
таркиби
бажарилган
бўлса
,
жиноятлар
жами
қоидаси
қўлланилади
[2; 130-
б
.].
Масалан
,
жабрланувчини
ўлдириш
мақсадида
ўқотар
қурол
қўлга
киритилган
ёки
гиёҳвандлик
воситаси
сотиб
олинган
бўлса
,
айбдор
шахс
умумий
асосда
ноқонуний
равишда
қуролга
эгалик
қилиш
ёки
гиёҳвандлик
воситаларни
қонунга
хилоф
равишда
муомала
қилиш
ва
қасддан
одам
ўлдиришга
тайёргарлик
учун
жавобгарликка
тортилади
.
Жиноят
кодекси
25-
моддаси
2-
қисмига
кўра
,
қасддан
содир
этиладиган
жиноят
бошланиб
,
шахсга
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
охиригача
етказилмаган
бўлса
,
жиноятга
суиқасд
деб
топилади
.
Жиноятни
содир
этиш
учун
шароит
яратиш
жиноятга
тайёргарлик
кўришни
жиноятга
суиқасд
қилишдан
фарқлашда
асосий
белги
ҳисобланади
.
Масалан
,
Д
.,
З
.
ва
Я
.
ўзаро
тил
бириктириб
,
Р
.
ни
дўппослаётган
вақтда
ёрдамга
келган
Б
.
ни
ҳам
дўппослашган
.
Шундан
сўнг
З
.
жабрланувчилар
уларни
фош
қилишидан
қўрқиб
,
Р
.
ва
Б
.
ни
ўлдириш
зарурлигини
айтган
.
Шу
мақсадда
Д
.,
З
.
ва
Я
.
жабрланувчилар
Б
.
ва
Р
.
ни
дарё
бўйига
олиб
бориб
,
у
ерда
Р
.
ни
пичоқлаб
,
ҳаёт
учун
хавфли
бўлган
оғир
шикаст
етказиб
,
дарёга
чўктириб
юборишган
.
Шу
вақтда
жабрланувчи
Б
.
қочиб
кетганлги
туфайли
жиноий
мақсадлари
ўзларига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
охиригача
етказилмаган
.
Д
.,
З
ва
Я
.
лар
бир
гуруҳ
шахслар
томонидан
олдиндан
тил
бириктириб
,
бошқа
бирор
жиноятни
яшириш
мақсадида
Б
.
ни
ўлдиришга
суиқасд
қилиш
деб
нотўғри
малакаланган
.
Чунки
жабрланувчи
Б
.
қирғоққа
уни
ўлдириш
мақсадида
олиб
келинган
,
яъни
жиноят
содир
этилиши
учун
зарур
шароит
яратилган
,
бироқ
жабрланувчини
бевосита
ҳаётдан
маҳрум
этишга
қаратилган
қилмиш
айбдорларнинг
биронтаси
томонидан
амалга
оширилмаган
.
Шунинг
учун
Д
.,
З
.
ва
Я
.
ларнинг
Б
.
га
нисбатан
содир
этилган
қилмиши
қасддан
одам
ўлдиришга
тайёргарлик
кўриш
сифатида
квалификация
қилиниши
лозим
.
Жиноят
содир
этиш
учун
шароит
яратиш
(
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
)
ва
жиноятни
бевосита
содир
этиш
(
жиноятга
суиқасд
қилиш
)
ўртасидаги
фарқ
ЖК
Махсус
қисм
тегишли
моддаси
диспозициядаги
жиноий
қилмиш
таърифидан
келиб
чиқиб
ҳал
этилиши
керак
.
Шахснинг
тамом
бўлган
жиноят
объектив
томони
таркибига
кирувчи
ҳаракат
ёки
ҳаракатсизлик
содир
этиш
бошланганлиги
,
одатда
,
уларнинг
бевосита
жиноят
содир
этишга
бевосита
қаратилганлигини
англатади
.
Қасддан
одам
ўлдиришда
объектив
томон
амалга
оширилишининг
бошланиши
деганда
,
ўлим
юз
беришига
бевосита
қаратилган
қилмишни
бажариш
(
ўқ
узиш
,
пичоқ
уриш
,
бўйнига
арқон
солиш
)
тушунилади
.
Жиноят
содир
этиш
имкониятини
юзага
келтирадиган
қилмишни
амалга
ошириш
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
таркибини
беради
.
Ҳаракат
ёки
ҳаракатсизлик
жиноятни
бевосита
содир
этишга
қаратилганлиги
ҳар
бир
ҳолатда
алоҳида
кўриб
чиқилиши
лозим
.
ЖК
Махсус
қисм
тегишли
моддаси
диспозициядаги
жиноятнинг
қандай
тарзда
ифодаланганлигидан
келиб
чиқиб
,
тайёргарлик
ва
суиқасд
ўртасида
чегара
белгиланиши
мумкин
,
бунда
жиноят
-
ҳуқуқий
норманинг
шарҳланиши
алоҳида
аҳамиятли
.
Масалан
,
“
жабрланувчининг
ожизлигидан
фойдаланиб
номусига
тегишда
жинсий
алоқа
бевосита
бошланган
вақтдан
бошлаб
,
жиноят
тугалланган
ҳисобланади
[3; 137-
б
.].
Шунинг
учун
жабрланувчини
ожиз
аҳволга
солиш
ёки
жинсий
алоқа
амалга
ошириш
имкониятини
юзага
келтирадиган
ҳаракатлар
(
жабрланувчини
ечинтириш
)
ни
амалга
ошириш
номусга
тегиш
жинояти
объектив
томонини
ташкил
этмай
,
номусга
тегишга
тайёргарлик
кўриш
деб
баҳоланиши
лозим
” [4; 84–85-
б
.].
Бироқ
,
суд
-
тергов
амалиётида
бундай
қилмишлар
номусга
тегишга
суиқасд
қилиш
деб
квалификация
қилинмоқда
.
Жиноятга
шароит
яратиш
ёки
жиноятни
содир
этишга
қаратилган
қилмиш
тамом
бўлган
жиноят
объектив
томонига
кирмаган
бўлса
(
жиноят
содир
этишнинг
усули
бўлмаган
тақдирда
),
тамом
бўлган
жиноят
билан
қамраб
олинмай
,
алоҳида
-
алоҳида
квалификация
қилиниши
лозим
[1; 85–86-
б
.].
Масалан
,
фирибгарлик
содир
этиш
мақсадида
расмий
ҳужжатларни
қалбакилаштирган
,
бироқ
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
фойдаланмаган
шахснинг
қилмиши
фирибгарликнинг
объектив
томони
таркибига
кирмайди
ва
ЖК
228-
м
. 1-
қ
.
билан
квалификация
қилиниши
лозим
[5; 87-
б
.].
Агар
шахс
расмий
ҳужжатни
қалбакилаштирган
,
бироқ
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
фойдаланмаган
тақдирда
,
қилмиш
ЖК
228-
м
. 1-
қ
.
билан
квалификация
қилинади
.
Иш
ҳолатларига
кўра
,
шахснинг
жиноий
қасди
қалбакилаштирган
ҳужжатдан
фирибгарлик
мақсадида
фойдаланишни
қамраб
олган
бўлса
,
қилмиш
фирибгарликка
тайёргарлик
кўриш
(25-
м
. 1-
қ
., 168-
м
.)
деб
квалификация
қилиниши
керак
.
Агар
шахс
ўтказиш
мақсадида
аввалдан
фойдаланиш
учун
яроқсиз
бўлган
кредит
карточка
ёки
қимматбаҳо
қоғоз
ҳисобланмайдиган
бошқа
ҳисоб
-
китоб
ҳужжатларни
қалбакилаштирган
бўлиб
,
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
ўтказмаган
тақдирда
,
содир
этилган
қилмиш
фирибгарликка
тайёргарлик
кўриш
сифатида
квалификация
қилиниши
керак
[6; 143-
б
.].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
Суд
-
тергов
амалиётида
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ва
жиноят
содир
этишга
суиқасд
қилиш
ўзаро
фарқланмайди
.
Муайян
қилмиш
(
ҳаракат
ёки
ҳаракатсизлик
)
айрим
ҳолларда
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
,
бошқа
ҳолатда
эса
жиноятга
суиқасд
қилиш
квалификация
қилинади
.
Масалан
,
ўғриликда
мулкни
эгаллаш
,
уни
тасарруф
этиш
имкониятига
эга
бўлиш
,
мулк
турган
жойга
кириш
ўғирликнинг
объектив
томонини
ташкил
этиб
,
жиноятга
суиқасд
деб
топилади
. «
Мол
-
мулк
жойлашган
хонадон
эшигини
очиш
,
уйда
ҳеч
ким
йўқлигини
аниқлаш
,
уй
эгасини
пойлаш
ўғирликка
тайёргарлик
,
қуролланган
ҳолда
мол
-
мулк
жойлашган
хонадоннинг
қўнғироғини
босиш
суиқасдни
ташкил
этади
» [7; 62-
б
.].
Бу
борада
қуйидаги
суд
ҳукмни
таҳлил
қилиш
ўринли
.
2015
йил
декабрь
ойининг
бошларида
А
.,
Д
.,
Р
.,
М
.
ва
О
.
лардан
иборат
уюшган
гуруҳ
БАА
Дубай
амирлиги
ҳукуматининг
Ўзбекистондаги
ваколатхонаси
раҳбарининг
қароргоҳига
босқинчилик
йўли
билан
ҳужум
қилиб
,
сейфдан
50.000
АҚШ
доллари
ва
моддий
бойликларини
эгаллашни
режалаштириб
,
вазифаларни
ўзаро
тақсимлашган
.
Жиноий
режага
кўра
,
О
.
жиноятни
содир
этишга
раҳбарлик
қилиши
,
жиноят
содир
этиш
жараёнида
юзага
келган
муаммоларни
бартараф
этиши
(
ташкилотчи
),
Д
.
га
қароргоҳдаги
вазиятни
ўрганиш
,
пуллар
сақланиши
мумкин
бўлган
жой
ҳақида
маълумот
йиғиб
бориш
ва
етказиб
туриш
(
ёрдамчи
),
А
.
га
бошқа
иштирокчиларни
жиноятга
жалб
қилиш
(
далолатчи
),
Р
.
ва
М
.
га
қароргоҳга
ғайриқонуний
равишда
,
қуролланган
ҳолда
бостириб
кириб
,
босқинчилик
йўли
билан
пул
ва
моддий
буюмларни
эгаллаб
олиб
чиқиш
(
бажарувчи
)
вазифалари
юкланган
.
2015
йил
16
декабрда
соат
01:00
ларда
Р
.
ва
М
.
лар
босқинчиликни
содир
этиш
учун
1
дона
тўппонча
, 3
дона
пичоқ
, 3
дона
ичига
ухлатувчи
суюқлик
тўлдирилган
шприц
ва
арқонлар
билан
қуролланиб
,
қароргоҳга
ҳужум
қилиш
учун
боришганида
,
у
ерда
хизмат
қилаётган
қўриқчиларнинг
ҳушёрлигини
ва
жисмонан
бақувватлигини
кўриб
,
уларга
кучи
етмаслигига
ишонч
ҳосил
қилиб
,
ўзаро
келишувга
кўра
,
жиноий
ҳаракатларни
бошқа
кунга
қолдиришга
келишиб
,
воқеа
жойидан
яширинганлар
.
Р
.
ва
М
.
лар
воқеа
жойидан
яшириниш
мақсадида
Қўйлиқ
деҳқон
бозори
яқинига
келишганида
ички
ишлар
идоралари
ходимлари
томонидан
тўхтатилиб
,
уларни
шахсига
аниқлик
киритиш
учун
Яшнобод
тумани
ИИБ
биносига
олиб
кетилаётганида
содир
этмоқчи
бўлган
жиноят
изларини
яшириш
учун
ёнларида
бўлган
1
дона
тўппонча
ва
3
дона
пичоқларни
автобус
орқа
ўриндиғи
остига
ташлаб
юборганликлари
аниқланган
ва
ушбу
буюмлар
ИИБ
ходимлари
томонидан
ашёвий
далил
тариқасида
олинган
.
Дастлабки
тергов
органлари
томонидан
содир
этилган
қилмиш
25, 164-
моддаси
4-
қисм
«
а
,
в
»
бандлари
билан
суиқасд
қилиш
2
деб
нотўғри
квалификация
қилинган
.
«
Босқинчиликка
тайёргарлик
кўриш
эҳтимоли
мавжуд
бўлиб
,
бу
ҳол
ҳужум
қилишдан
олдин
ва
ҳужум
қилиш
учун
шарт
-
шароитлар
яратишга
қаратилган
,
яъни
қурол
сотиб
олиш
,
жабрланувчини
алдов
йўли
билан
муайян
жойга
олиб
келиш
ва
шунга
ўхшаш
турли
ҳаракатларда
ўз
ифодасини
топиши
мумкин
» [8; 20-
б
.].
Мазкур
мисолда
айбдорлар
жиноий
шерикларни
топиш
ва
тил
бириктириш
,
жиноят
қуроли
ва
воситасини
излаш
орқали
босқинчиликка
шароит
яратилган
.
Жиноят
содир
этиш
жойига
келиш
тайёргарлик
кўриш
бўлиб
,
босқинчиликнинг
объектив
томонини
содир
этиш
ҳали
бошланмаганлигини
англатади
.
Шунинг
учун
жиноят
босқинчиликка
тайёргарлик
деб
2
Жиноят
ишлари
бўйича
Тошкент
шаҳар
суди
архивидан
, 2015
йил
.
квалификация
қилиниши
лозим
(25-
м
.1-
қ
., 164-
м
. 4-
қ
.
«
а
,
в
»).
Гиёҳвандлик
воситалари
билан
боғлиқ
жиноятларни
квалификация
қилиш
масаласига
ҳатто
Олий
суди
Пленумининг
тегишли
қарорида
ҳам
нотўғри
ёндашилган
.
«
Дастлабки
тергов
органлари
ва
судлар
ҳар
бир
иш
бўйича
гиёҳвандлик
воситалари
,
психотроп
моддаларни
қонунга
хилоф
равишда
эгаллашдан
кўзланган
мақсадни
аниқлашлари
зарур
.
Бундай
восита
ёки
моддаларни
эгаллаш
уларни
келгусида
ўтказиш
(
сотиш
)
учун
содир
этилганлиги
аниқланган
тақдирда
,
айбдорнинг
ҳаракатлари
қайд
этилган
жиноятларга
тайёргарлик
кўриш
ёки
суиқасд
сифатида
қўшимча
равишда
ЖК
25, 273-
моддаси
билан
квалификация
қилиниши
керак
» [9]
мазмунидаги
тушунтиришга
қўшилиб
бўлмайди
.
Гиёҳвандлик
воситалари
билан
боғлиқ
жиноятларни
квалификация
қилишда
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
кўп
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
сотишга
тайёргарлик
кўришни
суиқасд
қилишдан
фарқлаш
лозим
.
Гиёҳвандлик
воситаси
(
психотроп
модда
)
ни
сотиш
ўтказишнинг
энг
хавфли
кўринишларидан
биридир
.
Шахснинг
содир
этган
қилмишини
«
ўтказиш
»
деб
квалификация
қилиш
учун
айбдорнинг
қасди
мазкур
моддаларни
тарқатишга
қаратилган
бўлиши
билан
бирга
муайян
асослар
билан
исботланиши
лозим
.
Жумладан
,
гиёҳвандлик
воситаларини
истеъмол
қилмайдиган
шахс
томонидан
эгаллаш
,
тайёрлаш
,
қайта
ишлов
бериш
,
сақлаш
,
ташиш
,
гиёҳвандлик
воситасининг
миқдори
(
ҳажми
),
гиёҳвандлик
воситасини
истеъмол
қилиш
учун
қулай
ҳолатда
қадоқланганлиги
,
истеъмолчи
билан
ўзаро
келишувнинг
мавжудлиги
.
Шахсда
ўтказиш
мақсади
мавжудлигини
аниқлашда
,
айбдор
гиёҳвандлик
воситасини
истеъмол
қилиш
ёки
қилмаслиги
аҳамиятсиз
,
чунки
мазкур
моддалар
ҳар
қандай
шахс
томонидан
ўтказилиши
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
шахсда
ҳар
доим
моддий
манфаатдорлик
кўриш
мақсади
бўлмаслиги
,
яъни
ўтказиш
ҳақ
эвазига
ёки
текинга
бошқа
шахсларга
беришда
ифодаланиши
мумкин
.
Гиёҳвандлик
воситасини
сотиш
эса
доим
моддий
манфаатдорлик
эвазига
амалга
оширилади
.
Шунинг
учун
гиёҳвандлик
воситасини
кўп
миқдорда
уй
-
жойда
,
омборхонада
сақланиши
гиёҳвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
кўп
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
сотишга
тайёргарлик
кўриш
деб
квалификация
қилиниши
лозим
.
Қуйидаги
суд
ҳукмини
таҳлил
қилиш
ўринли
.
Жиноят
ишлари
бўйича
Шайхонтоҳур
тумани
суди
томонидан
Д
.
А
.
ЖК
25, 273-
м
. 5-
қ
.
билан
айбдор
деб
топилиб
, 7
йил
муддатга
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосига
ҳукм
қилинган
. 2010
йил
3
сентябрь
куни
Д
.
нинг
хонадонига
аёл
садақа
сўраб
келган
вақтда
Д
.
нинг
боши
оғриётганлигини
кўриб
,
унга
бош
оғриғини
қолдириш
учун
дориси
борлигини
ва
ҳидлаб
кўришини
таклиф
этади
.
Д
.
ҳидлаб
,
бош
оғриғи
тўхтаганлиги
сезиб
,
аёлдан
икки
дона
зар
қоғозга
ўралаган
«
дори
»
ўрамини
олиб
,
ётоқхонасидаги
сандиқ
устига
тахланган
кўрпалар
орасига
яшириб
қўяди
.
ИИБ
томонидан
ўтказилган
тезкор
тадбир
давомида
Д
.
нинг
хонадонидан
оғирлиги
0,0992
граммга
тенг
«
героин
»
гиёҳвандлик
воситаси
топилади
.
Д
.
нинг
жиноий
ҳаракатлари
суд
томонидан
гиёҳвандлик
моддасини
сотиш
мақсадини
кўзлаб
,
кўп
миқдорда
қонунга
хилоф
равишда
сотишга
суиқасд
3
деб
нотўғри
квалификация
қилинган
.
Чунки
айбдорда
гиёҳвандлик
воситасини
сотишга
қасди
мавжудлиги
етарлича
далиллар
билан
исботланмаган
.
Айбдорнинг
гиёҳванд
эканлиги
,
мажбурий
даволанишга
мухтожлиги
тўғрисидаги
экспертиза
хулосаси
эътиборга
3
Жиноят
ишлари
бўйича
Тошкент
шаҳар
суди
архивидан
, 2010
йил
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
олинмаган
.
Шахс
қонунга
хилоф
равишда
гиёҳвандлик
воситасини
ўтказиш
мақсадида
эгаллаган
,
сақлаган
,
ташиган
бўлиб
,
бироқ
жиноий
нияти
(
ўтказиш
мақсади
)
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
охирига
етказилмаган
бўлса
,
қилмиш
гиёҳвандлик
воситасини
қонунга
хилоф
равишда
сотишга
тайёргарлик
кўриш
сифатида
баҳоланиши
лозим
.
Чунки
шахс
гиёҳвандлик
воситасини
ўтказишга
бевосита
қаратилган
ҳаракатлар
амалга
оширилмай
,
фақат
ўтказишга
шароит
яратилган
.
Олди
-
сотди
битими
амалга
ошириладиган
жойга
келиши
ҳам
тайёргарлик
кўриш
деб
баҳоланиши
лозим
.
Суд
-
тергов
органлари
томонидан
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ёки
жиноят
содир
этишга
суиқасдни
тамом
бўлган
жиноят
сифатида
нотўғри
малакалаб
,
жазо
тайинлаш
ҳолатлари
ҳам
мавжуд
.
Жиноят
ишлари
бўйича
Бухоро
вилоят
судининг
2011
йил
30
мартдаги
ҳукмига
кўра
,
Ш
.
ЖК
273-
м
. 5-
қ
.
билан
12
йил
,
ЖК
25, 186
1
-
м
. 3-
қ
.
«
а
»
банди
билан
7
йил
озодликдан
маҳрум
қилиш
, 177-
м
.
2-
қ
. «
в
»
банди
билан
6
ой
қамоқ
,
ЖК
59, 61-
моддалари
тартибида
13
йил
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосига
ҳукм
қилинган
.
Ш
. 2010
йил
23
декабрда
О
.
орқали
номаълум
шахсдан
2.400
АҚШ
долларига
сотиб
олган
872,21
грамм
«
опий
»
гиёҳвандлик
воситасини
келгусида
қайта
сотиб
,
фойда
кўриш
мақсадида
таниши
С
.
нинг
уйида
қонунга
хилоф
равишда
сақлаб
келган
. 2010
йил
27
декабрь
куни
Ш
.
нинг
уйида
ўтказилган
кўздан
кечириш
чоғида
,
қонунга
хилоф
равишда
сотиш
мақсадида
сақланаётган
1,5
литр
ҳажмли
1.087
дона
пластик
идишга
қадоқланган
,
хорижда
ишлаб
чиқарилган
20.136.675
сўмлик
1.630,5
литр
этил
спирти
топилиб
,
ашёвий
далил
сифатида
олинган
.
Суд
Ш
.
нинг
айбдорлик
масаласини
ҳал
этишда
асосли
хулосага
келган
бўлсада
,
унинг
ҳаракатларини
квалификация
қилишда
хатога
йўл
қўйган
.
ЖК
25-
м
.
га
мувофиқ
,
қасддан
содир
этиладиган
жиноят
бошланиб
,
шахсга
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
,
охирига
етказилмаган
бўлса
,
жиноят
содир
этишга
суиқасд
деб
топилиши
қайд
этилган
.
Ш
.
келгусида
сотиш
мақсадида
872,21
грамм
«
опий
»
гиёҳвандлик
воситасини
таниши
С
.
нинг
уйига
олиб
бориб
,
вақтинча
сақлаб
туриш
учун
қолдирганидан
сўнг
ушланиб
,
қилмиши
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
охирига
етказмаган
.
Шу
сабабли
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суд
жиноят
ишлари
бўйича
судлов
ҳайъатининг
2014
йил
13
мартдаги
ажрими
билан
Ш
.
га
нисбатан
чиқарилган
суд
қарорлари
ўзгартирилиб
,
Ш
.
нинг
ҳаракати
ЖК
273-
м
. 5-
қ
.
дан
ЖК
25,
273-
м
. 5-
қ
.
га
қайта
квалификация
қилиниб
,
тегишли
жазо
чораси
тайинланган
4
.
Фикримизча
,
Ш
.
нинг
ҳаракатлари
Олий
суд
судлов
ҳайьати
томонидан
тўғри
баҳоланиш
билан
бирга
,
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
охирига
етказилмаганлигига
алоҳида
аҳамият
қаратилиши
лозим
эди
.
Сабаби
,
гиёҳвандлик
воситасини
сотишга
бевосита
қаратилган
ҳаракатлар
амалга
оширилиб
,
шахснинг
жиноий
нияти
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
охирига
етказилмаган
бўлса
,
гиёҳвандлик
воситасини
сотишга
суиқасд
бўлади
.
Бунда
гиёҳвандлик
воситасининг
миқдори
,
маълум
ўлчамда
қадоқланганлигидан
ташқари
,
гиёҳвандлик
воситасини
муайян
шахсга
сотиш
имкониятининг
мавжудлиги
,
гиёҳвандлик
воситасини
олиш
-
бериш
тўғрисида
келишувга
эришилганлиги
етарли
далиллар
билан
исботланиши
лозим
.
Чунки
олди
-
сотди
битими
олувчи
ва
сотувчининг
иккитомонлама
ҳаракатида
ифодаланиб
,
сотувчи
гиёҳвандлик
воситаларни
бериш
,
харидор
эса
пул
суммасини
олиши
керак
.
Гиёҳвандлик
воситасини
сотишга
суиқасд
харидор
билан
келишиш
,
гиёҳвандлик
воситасини
бир
қисмини
беришда
4
ЖСҲ
5-10-14
назорат
иши
ифодаланиб
,
гиёҳвандлик
воситасининг
миқдори
умумий
миқдордан
келиб
чиқади
.
Юқоридагиларга
асосан
,
Қарорнинг
20-
банди
қуйидаги
таҳрирда
баён
этилиши
мақсадга
мувофиқ
: «
Шахс
қонунга
хилоф
равишда
гиёҳвандлик
воситасини
ўтказиш
(
сотиш
)
мақсадида
эгаллаган
,
сақлаган
,
ташиган
бўлиб
,
бироқ
жиноий
нияти
(
ўтказиш
мақсади
)
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
охирига
етказилмаган
бўлса
,
қилмиш
гиёҳвандлик
воситасини
қонунга
хилоф
равишда
ўтказишга
тайёргарлик
кўриш
сифатида
ЖК
25-
моддасининг
1-
қисми
, 273-
моддасининг
5-
қисми
билан
баҳоланиши
лозим
».
Шуни
айтиш
жоизки
,
ўрганилган
жиноят
ишлари
,
суд
ҳукмлари
орасида
содир
этилган
қилмиш
(
ҳаракат
ёки
ҳаракатсизлик
) «
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
»
деб
квалификация
қилинган
суд
амалиёти
материаллари
мавжуд
эмас
.
Қайд
этилганидек
,
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ва
жиноятга
суиқасд
тамом
бўлмаган
жиноятларнинг
тури
эканлиги
,
тушунчаларнинг
таърифлари
ягона
моддада
келтирилганлиги
,
улар
учун
бир
хил
муддат
ёки
миқдорда
жазо
тайинланиши
уларнинг
ўзаро
фарқлаш
,
ажратиш
заруратини
юзага
келтирмайди
.
Ваҳоланки
,
ўрганилган
жиноят
ишларининг
9,3%
«
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
»
деб
малакаланиши
лозим
бўласада
,
қилмиш
«
жиноятга
суиқасд
»
қилиш
деб
квалификация
қилинган
.
Шунинг
учун
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ЖК
25-
моддасининг
1-
қисми
ва
Махсус
қисм
тегишли
моддаси
,
жиноятга
суиқасд
қилиш
эса
ЖК
25-
моддасининг
2-
қисми
ва
Махсус
қисмнинг
тегишли
моддасига
ҳавола
қилиниб
квалификация
қилиниши
керак
.
Бу
эса
ҳар
бир
жиноят
иши
бўйича
адолатли
ҳукм
чиқарилишига
хизмат
қилади
.
Айрим
жиноятларнинг
ижтимоий
хавфлилик
хусусияти
ва
жиноят
қонуни
билан
муҳофаза
қилинадиган
ижтимоий
муносабатларнинг
аҳамияти
юқорилиги
эътиборга
олиниб
,
қонун
чиқарувчи
томонидан
жиноятга
шароит
яратиш
босқичида
содир
этилган
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
тугалланган
жиноят
сифатида
белгиланган
.
Аслида
эса
мазкур
жиноятларда
ЖК
25-
моддага
ҳавола
қилинган
ҳолда
квалификация
қилиниши
лозим
.
Бироқ
ЖК
Махсус
қисм
тегишли
моддаси
диспозициясида
алоҳида
назарда
тутилганлиги
боис
тамом
бўлган
жиноят
деб
баҳоланади
.
Масалан
,
жиноий
уюшма
ташкил
этиш
(
ЖК
242-
м
.)
жиноий
уюшма
тузилган
вақтдан
бошлаб
,
пора
олиш
-
беришда
воситачилик
қилиш
(
ЖК
212-
м
.)
пора
олиш
ёки
бериш
хусусидаги
келишувга
эришишга
қаратилган
фаолият
бошланиши
билан
тугалланган
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
«
Қонунга
хилоф
равишда
қуролга
эгалик
қилиш
тўғрисидаги
ишлар
бўйича
суд
амалиёти
ҳақида
»
ги
қарорида
: «
ўқотар
қуролнинг
таркибий
бўлаклари
ва
айрим
қисмларини
қонунга
хилоф
равишда
эгаллаш
кейинчалик
отишга
яроқли
бўлган
қуролни
йиғиш
учун
зарур
бўлган
етишмайдиган
қисмларини
тайёрлаш
билан
боғлиқ
бўлган
тақдирда
,
ўзганинг
мулкини
талон
-
торож
этиш
ва
ўқотар
қурол
тайёрлаш
мажмуи
билан
квалификация
қилиниши
лозим
»,
[10; 47-
б
.]
деб
тушунтириш
берилган
.
Шунинг
учун
ЖКга
,
«
Жиноят
кодекси
Махсус
қисмида
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
тамом
бўлган
жиноят
сифатида
назарда
тутилган
қилмишлар
бундан
мустасно
»
мазмундаги
норма
киритилиши
керак
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Решетников
А
.
Ю
.
Квалификация
неоконченных
преступлений
при
наличии
признаков
совокупности
пре
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
ступлений
//
Вестник
Академии
Генеральной
прокуратуры
Российской
Федерации
. – 2016. –
№
4(54). –
С
. 81-88.
2.
Жиянов
М
.
Х
.
Бир
қанча
жиноят
содир
этганлик
учун
жавобгарлик
муаммолари
:
Монография
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2011.
– 244
б
.
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексига
шарҳ
.
[
Қайта
ишланган
ва
тўлдирилган
иккинчи
нашр
. 2016
йил
1
ноябргача
бўлган
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
билан
]
Махсус
қисм
/
М
.
Рустамбаев
. –
Т
:
Адолат
, 2016. – 960
б
.
4.
Мухторов
Н
.
И
.
Жиноят
қонунида
айбнинг
эҳтиётсизлик
шакли
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
...
дисс
. –
Тошкент
: 2009. – 171
б
.
5.
Закирова
О
.
Г
.
Фирибгарлик
учун
жиноий
жавобгарлик
:
Ўқув
қўлланма
/
Масъул
муҳаррир
:
ю
.
ф
.
д
.,
проф
.
М
.
Ҳ
.
Рустамбоев
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2007. – 114
бет
.
6.
Зацепин
А
.
М
.
Дополнительная
квалификация
приготовления
к
преступлению
//
Историческая
и
социаль
-
но
-
образовательная
мысль
.
Том
7. – 2015. –
№
1. – 145
с
.
7. Caroline M. Pelser. Preparations to commit a crime.
The Dutch approach to inchoate offences // Utrecht Law
Review University Volume 4, Issue 3 (December) 2008.-
pp.59-80.
8.
Усмоналиев
М
.
Босқинчлик
учун
жавобгарлик
:
Ўқув
қўлланма
.
Масъул
муҳаррир
:
ю
.
ф
.
н
.,
доц
.
Усмоналиев
.
М
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2006. – 90
б
.
9. www.supcourt.uz
10.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
(1991 – 2006).
Расмий
нашр
. 1-
жилд
. –
Тошкент
:
Ўқитувчи
, 2007.
Н
.
Х
.
Рахмонкулова
,
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
доценти
,
ю
.
ф
.
д
.
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚ
АВТОНОМ
КОДИФИКАЦИЯСИДА
КОМПЛЕКСЛИЛИК
ТАМОЙИЛИНИ
АМАЛГА
ОШИРИШ
МЕХАНИЗМИ
(
ЭНГ
УЗВИЙ
АЛОҚА
ТАМОЙИЛИ
)
Аннотация
:
мазкур
мақолада
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
комплекс
автоном
кодификациясида
коллизион
боғловчилар
тизимини
энг
узвий
алоқа
тамойили
воситасида
шакллантириш
орқали
комплекслилик
тамойилини
амалга
ошириш
механизми
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўзлар
:
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
кодификацияси
,
комплекслилик
тамойили
,
энг
узвий
алоқа
тамойили
,
коллизион
боғловчи
,
коллизион
тамойил
.
Аннотация
:
в
данной
статье
проанализирован
ме
-
ханизм
реализации
принципа
комплексности
в
ком
-
плексной
автономной
кодификации
международного
частного
права
посредством
формирования
системы
коллизионных
привязок
на
основании
принципа
наиболее
тесной
связи
.
Ключевые
слова
:
кодификация
международного
частного
права
,
принцип
комплексности
,
принцип
наиболее
тесной
связи
,
коллизионная
привязка
,
кол
-
лизионный
принцип
.
Annotation:
this article analyzed the mechanism of
implementing the principle of comprehensiveness in the
complex autonomous codification of private international
law by establishing a system of collision linkings based on
the principle of closest connection.
Key words:
codification of international private law,
the principle of comprehensiveness, the principle of the
closest connection, collision linking, the collision principle.
Ҳуқуқ
тамойиллари
,
абстракт
шаклда
халқаро
фуқаролик
муомаласи
доирасидаги
юриш
-
туриш
қоидаларини
акс
эттирса
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
кодификацияси
тамойиллари
кодификацион
ишларни
амалга
ошириш
тартибини
белгилайди
[1, 350-
бет
].
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
доктринал
тамойилларини
амалга
оширишга
кодификациянинг
комплекслилик
тамойили
аҳамиятли
даражада
кўмак
беради
.
Комплекслилик
тамойили
–
кодификация
жараёни
муайян
ижтимоий
муносабатлар
ҳуқуқий
тартибга
солинишининг
максимал
ҳажмдаги
масалаларини
мувофиқлаштириши
лозимлигини
англатади
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқда
комплекслилик
тамойили
халқаро
фуқаролик
муомаласи
доирасидаги
муносабатларни
ўзаро
мувофиқлашган
ҳолда
тартибга
солишга
мўлжалланган
.
У
ҳар
қандай
кодификация
учун
умумий
бўлган
омилларга
риоя
қилинишини
таъминлайди
(
тизимлилик
,
тўлиқлилик
,
муайянлик
,
тафовутларнинг
йўқлиги
,
қўллашнинг
осонлиги
).
Бу
талабга
қонунлар
коллизиясини
бартараф
этиш
билан
бир
қаторда
,
трансчегаравий
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
максимал
даражада
кенг
доирасидаги
юрисдикциялар
коллизиясини
ҳам
бартараф
этишга
қаратилган
комплекс
автоном
кодификация
юқори
даражада
жавоб
беради
.
