ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
чекланиши
абонентларнинг
ўз
уйида
провайдерларни
танлаш
имкониятини
чеклайди
,
ахборот
-
телекоммуникация
тармоқларини
ноқонуний
ўрнатиш
ва
улардан
фойдаланишга
олиб
келади
.
Масалан
,
агар
турар
жойда
яшовчиларнинг
телекоммуникация
хизматлари
билан
таъминлаш
учун
зарур
бўлган
инфратузилмалар
турар
жой
қурилиши
лойиҳасида
назарда
тутилган
ва
улушли
қурилиш
иштирокчилари
томонидан
молиялаштирилган
бўлса
,
бундай
мол
-
мулк
шу
жойда
истиқомат
қилувчиларнинг
умумий
улушли
мулки
ҳисобланади
.
Яна
бир
вазиятда
,
яъни
оператор
компанияси
ўзининг
ускуналари
қуриб
битказилган
уйда
ўрнатиш
тўғрисида
қарор
қилган
вазиятда
бу
ҳолат
қандай
ечилиши
билан
боғлиқдир
.
Мазкур
ҳолатда
уй
-
жойни
бошқарув
компанияси
ёки
хусусий
уй
-
жой
мулкдорлари
ширкати
билан
шартнома
тузиш
лозимдир
.
Бундай
келишувлар
ноқонуний
деб
топилиши
ёки
ҳужжат
билан
расмийлаштирилмаслиги
ҳолатлари
юзага
келиши
мумкинки
,
бунинг
оқибатида
номаълум
шахслар
томонидан
кабелларни
узиш
ёки
кесиб
ташлаш
ҳолатлари
юзага
келади
.
Кўрсатиб
ўтилган
ҳолатлар
телекоммуникация
компанияларнинг
инвестиция
жозибадорлигига
сезиларли
таъсир
кўрсатади
,
шунингдек
ҳуқуқий
ва
молиявий
таваккалчилик
хавфини
оширадики
,
бу
ҳолат
телекоммуникация
соҳаси
ривожланишига
жиддий
тўсиқ
бўлиши
мумкин
.
Телекоммуникация
хизматлари
бозорида
амалга
оширилаётган
бизнесни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
мураккаблиги
ва
қонунчилик
талабларига
риоя
этмаслик
оқибати
юзага
келадиган
номақбул
хавфлар
ушбу
муаммоларнинг
олдини
олиш
ва
уларни
бартараф
этишга
тизимли
ёндашувни
талаб
этади
.
Бунда
бизнесни
ҳуқуқий
таъминлашга
нисбатан
методолик
ёндашув
талаб
этилади
ва
унинг
моҳиятида
компанияларнинг
ички
ҳуқуқий
хизматлари
ва
жалб
этилган
ресурсларга
комплекс
ёндашув
ва
йирик
лойиҳаларни
амалга
оширишни
мувофиқлаштириш
ётади
.
Компаниялар
фаолиятини
юридик
аудит
қилиш
бу
борада
кутилган
натижаларни
бериши
ҳамда
телекоммуникация
соҳасини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
изчиллигини
ошириши
мумкин
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Быховский
М
.
А
.
Круги
памяти
.
Очерки
истории
развития
радиосвязи
и
вещания
в
XX
столетии
.
Из
серии
«
История
электросвязи
и
радиотехники
»,
выпуск
1. —
М
.:
Мобильные
коммуникации
, 2001. –
С
.24-25.
2.
Волков
Ю
.
В
.
О
предмете
и
методе
телекоммуника
-
ционного
права
//
Современной
право
. 2005. –
№
4. –
С
.12.
3.
История
возникновения
телефона
и
мобильной
связи
[
Электронный
ресурс
]//
Режим
доступа
к
статье
:
http://kpk-user.ru/articles/1207-istorija-vozniknovenija-
telefona-i-mobilnojj.html (
4.
Кузнецова
О
.
А
.
Гражданско
-
правовое
регулиро
-
вание
договорных
отношений
в
сфере
телекоммуни
-
кационных
услуг
:
автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2017. –
С
.9.
5.
Скорикова
Т
.
Н
.
Информационное
и
телекомму
-
никационное
право
в
современном
гражданском
обо
-
роте
//
Вестник
Томского
государственного
универси
-
тета
. 2008. –
№
307. –
С
.97.
6.
Степанян
А
.
Ж
.
Правовое
регулирование
теле
-
коммуникаций
в
Европейском
Союзе
//
Законы
России
:
опыт
,
анализ
,
практика
. 2013. –
№
2;
Данилов
Н
.
А
.
Цифровое
равенство
:
опыт
Австрии
и
Дании
//
Инфор
-
мационное
право
. 2012. –
№
4. –
С
.34.
Ш
.
А
.
Исмоилов
,
ТДЮУ
докторанти
МЕҲНАТ
ҲУҚУҚИДА
ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ
ВА
МАХСУС
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШНИНГ
НАЗАРИЙ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциация
тушунчаси
,
унинг
асослари
ва
чегаралари
,
таснифланиши
ҳамда
махсус
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
назарий
масалалари
ўрганилган
.
Калит
сўзлар
:
дифференциация
,
махсус
ҳуқуқий
тартибга
солиш
,
айрим
тоифадаги
ходимлар
,
дискриминация
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассмотрены
теоретические
вопросы
понятия
дифференциации
в
трудовом
праве
,
ее
оснований
и
пределов
,
классификации
и
специального
правового
регулирования
Ключевые
слова
:
дифференциация
,
специальное
правовое
регулирование
,
отдельные
категории
работ
-
ников
,
дискриминация
.
Annotation:
This article reveals the theoretical issues
of the concept of differentiation in labor law, its basis and
limits, classification and special legal regulation.
Key words
: differentiation, special legal regulation, in-
dividual categories of workers, discrimination.
Меҳнат
ҳуқуқи
фани
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишда
умумийлик
ва
алоҳидалик
муаммоларига
,
махсус
нормаларни
белгилаш
асослари
ва
уларнинг
асосланганлиги
таҳлилига
алоҳида
эътибор
қаратган
.
Меҳнат
ҳуқуқининг
мустақил
ҳуқуқ
соҳаси
сифатида
вужудга
келиши
билан
бир
пайтда
меҳнат
муносабатларида
бирлик
ва
дифференциацияланганлик
ҳақидаги
дастлабки
қарашлар
шаклланган
.
Меҳнат
шартларининг
бирлиги
ва
дифференциацияланганлиги
муаммоси
бугунги
кунда
ҳам
меҳнат
ҳуқуқи
фанида
муҳим
ўринни
эгаллаб
,
илмий
изланишларнинг
объекти
бўлиб
келмоқда
.
Хусусан
,
ҳозирда
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциацияни
ўрганишнинг
долзарблиги
қуйидагилар
омилар
билан
билан
белгиланади
:
Биринчидан
,
миллий
меҳнат
ҳуқуқ
назариясида
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
хусусиятларини
белгилашнинг
назарий
асослари
кучсиз
ишлаб
чиқилган
.
Хусусан
,
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциация
тушунчаси
,
унинг
асослари
ва
чегаралари
,
диференциациянинг
таснифланиши
,
субъектга
оид
дифференциация
,
объектив
дифференциация
,
соҳавий
дифференциация
,
меҳнат
ҳуқуқининг
услуби
сифатида
бирлик
ва
дифференциациянинг
намоён
бўлиши
,
айрим
тоифадаги
ходимлар
доираси
ва
улар
меҳнатини
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
белгилаш
каби
бир
қатор
муаммоларни
назарий
жиҳатдан
тадқиқ
этиш
эҳтиёжи
мавжуд
;
Иккинчидан
,
меҳнат
ҳуқуқи
соҳасида
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
белгилашга
қаратилган
нормалар
тақчиллиги
ва
ҳуқуқий
бўшлиқлар
мавжуд
.
Бугунги
кунда
ўттизга
яқин
айрим
тоифадаги
ходимларнинг
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишга
эҳтиёж
мавжуд
бўлишига
қарамай
,
меҳнат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
орқали
аёллар
,
ёшлар
,
ногиронлар
,
ишни
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
таълим
билан
бирга
қўшиб
олиб
бораётган
шахслар
,
ўриндошларнинг
меҳнати
нисбатан
батафсил
,
корхона
раҳбарлари
,
касаба
уюшмалари
органлари
аъзоларининг
меҳнати
эса
нормалар
тақчиллиги
асосида
тартибга
солинган
.
Аксинча
,
икки
ойгача
меҳнат
шартномаси
асосида
ишловчилар
,
мавсумий
ходимлар
,
иш
берувчи
жисмоний
шахсларда
ишловчилар
,
масофавий
ходимларнинг
меҳнати
эса
ҳуқуқий
тартибга
солинмаган
.
Шунингдек
,
сўнгги
икки
йил
ичида
мамлакатда
олиб
борилаётган
жадал
ислоҳотлар
махсус
ҳуқуқий
тартибга
солиш
масалаларини
кун
тартибига
қўйган
.
Хусусан
,
2017–2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
ўрта
муддатли
истиқболда
давлат
сиёсатининг
устувор
йўналишларини
белгилаб
берган
энг
муҳим
дастурий
ҳужжат
сифатида
қабул
қилинди
.
Ҳаракатлар
стратегияси
ҳамда
уни
2017
йил
“
Халқ
билан
мулоқот
ва
инсон
манфаатлари
йили
”, 2018
йил
“
Фаол
тадбиркорлик
,
инновацион
ғоялар
ва
технологияларни
қўллаб
-
қувватлаш
йили
”
да
амалга
оширишга
оид
д
авлат
дастурларида
ижтимоий
соҳани
ривожлантиришга
қаратилган
долзарб
ҳуқуқий
ислоҳотларни
амалга
ошириш
назарда
тутилган
[1].
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
хизмати
тўғрисида
”
ги
,
“
Меҳнат
миграцияси
тўғрисида
”
ги
, “
Фан
тўғрисида
”
ги
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодексига
давлат
органлари
ва
ташкилотларида
меҳнатга
ҳақ
тўлаш
ва
меҳнатни
нормалашни
тартибга
солувчи
ўзгартиш
ва
қўшимчаларни
киритишни
назарда
тутувчи
қонун
лойиҳаларини
, 2018–2020
йилларда
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
фаолияти
самарадорлигини
янада
ошириш
ва
ривожлантириш
Дастурини
ишлаб
чиқиш
назарда
тутилганлиги
меҳнат
ҳуқуқи
соҳасида
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишга
қаратилган
меҳнат
қонунчилигини
такомиллаштиришни
талаб
қилмоқда
.
Ушбу
қонунлар
ва
дастурларни
қабул
қилиниши
давлат
хизматчилари
,
меҳнат
мигрантлари
,
чет
эл
фуқаролари
,
илмий
ва
педагогик
ходимлар
,
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ходимлари
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
белгилаб
олишга
имкон
беради
.
Учинчидан
,
мамлакатимизда
болалар
меҳнати
ва
мажбурий
меҳнатдан
фойдаланиш
ўтган
йиллар
давомида
ХМТ
,
Жаҳон
банки
,
Европарламент
каби
халқаро
институтлар
ва
пахтачилик
тармоғида
болалар
ва
катталарнинг
мажбурий
меҳнатини
йўқ
қилишга
курашувчи
Cotton Campaign
коалицияси
(
АҚШ
)
томонидан
мунтазам
равишда
танқид
келиб
келинди
[2].
Ўзбекистонда
болалар
меҳнати
ва
мажбурий
меҳнатдан
фойдаланиш
аҳоли
ҳаёт
даражасининг
пастлиги
,
қишлоқ
хўжалигида
ишларни
тўғри
ташкил
этилмаганлиги
,
ободонлаштириш
ва
бошқа
мавсумий
ишларни
ҳашар
ўтказиш
йўли
билан
амалга
ошириш
каби
шаклларда
олиб
борилди
.
Давлат
дастурлари
асосида
болалар
меҳнатини
тақиқлаш
ва
мажбурий
меҳнатга
барҳам
беришга
қаратилган
тизимли
чора
-
тадбирлар
ишлаб
чиқилишига
қарамай
кутилган
натижага
эришилмади
.
Бироқ
сўнгги
икки
йил
ичида
(2017-2018)
ижтимоий
-
меҳнат
соҳасида
юз
берган
сўнгги
ижобий
ўзгаришлар
болалар
меҳнати
ва
мажбурий
меҳнатдан
фойдаланишга
кескин
нуқта
қўя
олди
[3].
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2018
йил
10
майдаги
349-
сонли
“
Ўзбекистон
Республикасида
мажбурий
меҳнатга
барҳам
беришга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
қарори
эса
уни
ҳуқуқий
жиҳатдан
мустаҳкамлади
[4].
Ўз
навбатида
,
мазкур
ўзгаришлар
илгари
болалар
меҳнати
ва
мажбурий
меҳнат
ҳисобидан
бажариб
келинган
ишларни
бошқа
иқтисодий
ва
ҳуқуқий
воситалар
ҳисобидан
тўлдириш
заруратини
вужудга
келтирди
.
Иқтисодий
воситалар
Вазирлар
Маҳкамасининг
2017
йил
5
октябрдаги
799-
сонли
“
Ўзбекистон
Республикаси
Бандлик
ва
меҳнат
муносабатлари
вазирлиги
ҳузуридаги
Жамоат
ишлари
жамғармаси
фаолиятини
ташкил
этиш
тўғрисида
”
ги
қарори
[5]
талабларига
мувофиқ
Жамғарма
маблағларидан
мақсадли
ва
самарали
фойдаланишни
таъминлаган
ҳолда
ҳақ
тўланадиган
жамоат
ишларига
ишсизлар
ва
банд
бўлмаган
аҳолини
кенг
жалб
этиш
имконини
беради
.
Ҳуқуқий
воситалар
сифатида
эса
амалдаги
инфратузилмани
,
ободонлаштириш
тизими
ходимлари
сони
нормативларини
,
меҳнатга
ҳақ
тўлаш
тариф
сеткасини
ва
уларни
моддий
рағбатлантиришни
қайта
кўриб
чиқиш
,
туман
ва
шаҳарлар
йўл
-
эксплуатация
хизмати
ва
ободонлаштириш
хизматлари
штатлари
сонини
кўпайтириш
,
уларнинг
фаолияти
самарадорлигини
сифатли
ошириш
юқоридаги
қарорларда
белгилаб
қўйилди
.
Бироқ
республикада
қисқа
муддатларда
катта
ҳажмдаги
ишлар
(
қишлоқ
хўжалигида
)
ни
бажаришга
бўлган
эҳтиёж
меҳнатдан
фойдаланишнинг
самарали
ҳуқуқий
шаклларини
ривожлантиришни
талаб
қилади
.
Хусусан
,
болалар
меҳнатининг
тақиқланиши
билан
вояга
етмаганлар
билан
меҳнат
шартномасини
тузишда
янги
қоидаларни
ишлаб
чиқиш
,
мажбурий
меҳнатнинг
тугатилиши
муносабати
билан
икки
ойгача
ва
мавсумий
ишлар
бўйича
меҳнат
шартномаларини
тузиш
тартибларига
тегишли
ўзгартишлар
киритиш
,
шунингдек
ушбу
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
меҳнат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
орқали
мустаҳкамлаб
қўйиш
шулар
жумласидандир
.
Тўртинчидан
,
сўнгги
йилларда
меҳнат
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солишда
дифференциациянинг
кенгайиши
юз
бермоқда
.
Бу
технологияларнинг
мураккаблашуви
,
меҳнат
тақсимотининг
чуқурлашуви
,
ихтисослашувнинг
кучайиши
,
ижтимоий
сиёсатнинг
инсонпарварлашуви
,
экологик
вазиятнинг
мураккаблашуви
ва
бошқа
объектив
омиллар
билан
боғлиқ
.
Таъкидлаш
лозимки
,
замонавий
шароитларда
меҳнат
муносабатларида
амал
қилувчи
хилма
-
хилликни
мутлақ
ҳолда
умумий
тусдаги
нормалар
билан
тартибга
солиш
имкони
мавжуд
эмас
.
Чунки
умумий
қоидалар
универсал
,
умумхарактерга
эга
,
алоҳида
қоидалар
эса
давлат
,
жамият
ва
шахс
нуқтаи
назаридан
анча
муҳим
бўлган
у
ёки
бу
соҳада
меҳнатнинг
турли
жиҳатлари
,
турли
шароитларда
у
ёки
бошқа
ходимлар
тоифалари
ҳисобга
олинган
ҳолда
тартибга
солишни
тақозо
қилади
.
Шу
жиҳатдан
айрим
тоифадаги
ходимлар
доирасига
кирувчи
ҳар
бир
ходимлар
гуруҳининг
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
кўрсатиб
бериш
талаб
этилади
.
Булар
гендер
белгилар
бўйича
:
аёллар
,
ёшлар
,
пенсионерлар
меҳнати
;
соғлиғи
ҳолатига
кўра
:
ногиронлиги
бўлган
шахслар
,
ҳомиладор
аёллар
меҳнати
;
ишнинг
характерига
кўра
:
оғир
,
зарарли
,
хавфли
,
ноқулай
табиий
иқлим
шароитларда
ишлаётганлар
меҳнати
;
меҳнат
алоқасининг
хусусиятига
кўра
:
ўриндошлар
,
касаначилар
,
корхона
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
раҳбарлари
,
масофавий
ходимлар
меҳнати
;
соҳавий
дифференциация
белгиларига
кўра
:
давлат
хизматчилари
,
илмий
ва
педагог
ходимлар
,
спортчилар
,
диний
хизматчиларининг
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
аниқлашдан
иборат
.
Бешинчидан
,
бугунги
кунга
келиб
меҳнат
соҳасида
кўп
сонли
халқаро
стандартлар
амал
қилади
.
Жумладан
,
меҳнат
соҳасига
ихтисослашган
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
ҳозирда
400
та
ҳужжати
мавжуд
.
Уларнинг
189
таси
конвенция
, 205
таси
тавсия
ва
6
таси
протокол
шаклида
қабул
қилинган
.
Ушбу
халқаро
стандартларда
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
тартибга
солишнинг
хусусиятларни
белгилаш
билан
боғлиқ
кўплаб
муҳим
қоидалар
ва
тавсиялар
ўрин
олган
.
Бироқ
мамлакатимизда
уларнинг
лозим
даражада
ўрганилмаганлиги
боис
дунё
амалиётидаги
энг
илғор
қоидаларни
милий
қонунчиликда
акс
эттириш
масаласи
очиқ
қолмоқда
.
Шу
муносабат
билан
қуйидаги
вазифаларни
амалга
ошириш
талаб
этилади
:
-
ҳуқуқ
назарияси
ва
меҳнат
ҳуқуқи
фанидаги
мавжуд
қарашлар
асосида
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциация
тушунчаси
ва
унинг
чегараларини
ишлаб
чиқиш
;
-
меҳнат
ҳуқуқининг
дифференциациясини
ҳам
тамойил
,
ҳам
меҳнат
ҳуқуқи
услубининг
характерли
жиҳати
сифатида
ўрганиш
;
-
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциация
усулларини
аниқлаш
ҳамда
уларни
меҳнат
қонунчилигида
акс
этишини
кўриб
чиқиш
;
-
меҳнат
қонунчилигини
таҳлил
қилиш
асосида
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциациянинг
асосларини
,
яъни
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишдаги
фарқларни
ўрнатиш
зарурлигини
вужудга
келтирувчи
объектив
хусусиятларининг
муҳим
ва
барқарор
ҳолатларини
кўрсатиб
бериш
;
-
меҳнат
ҳуқуқида
дифференциациянинг
чегараларини
белгилаш
,
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
турли
даражаларида
махсус
нормаларни
қабул
қилиш
имконияти
,
шунингдек
,
у
ёки
бу
тоифадаги
ходимларга
нисбатан
махсус
нормаларни
қўллашнинг
асосланганлигини
аниқлаш
;
-
меҳнатни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
кўрсатиб
бериш
;
-
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишга
қаратилган
халқаро
стандартларни
ўрганиш
ва
таҳлил
қилиш
лозим
.
Меҳнатни
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
ҳуқуқий
таъминлашнинг
яхлит
концепциясини
ишлаб
чиқишда
қуйидаги
янги
назарий
қоидалар
,
тавсиялар
ва
таклифлар
асосий
ўринни
эгаллаши
башорат
қилинади
:
1.
Меҳнат
ҳуқуқининг
дифференциацияси
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солувчи
дастлабки
норматив
ҳужжатлар
вужудга
келиши
билан
шаклланган
соҳанинг
барқарор
белгисидир
.
Умумий
нормалар
ёрдамида
самарали
ҳуқуқий
тартибга
солиш
имкони
бўлмаган
тақдирда
дифференциация
зарур
ҳисобланади
.
Дифференциациянинг
чегаралари
меҳнат
ҳуқуқининг
ҳимоя
ва
ишлаб
чиқариш
функциялари
ҳамда
камситишни
тақиқлаш
тамойили
сабабли
келиб
чиқади
.
Фарқлар
,
истиснолар
,
афзалликлар
,
шунингдек
ходимлар
ҳуқуқларидаги
чекловлар
қонун
ҳужжатларидаги
мазкур
турдаги
меҳнатга
хос
бўлган
талаблар
ёки
юқори
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
ҳимояга
муҳтож
бўлган
шахслар
ҳақидаги
давлатнинг
алоҳида
ғамхўрлиги
ёхуд
давлат
манфаатларини
таъминлаш
зарурати
билан
белгиланади
.
Шунингдек
,
бирлик
ва
дифференциация
меҳнат
ҳуқуқининг
ҳам
тамойили
,
ҳам
усули
сифатидаги
хулосалар
қўшимча
равишда
асослантирилади
.
2.
Меҳнат
ҳуқуқининг
дифференциацияси
истисно
нормалар
,
тўлдирувчи
нормалар
ва
муқобил
нормалар
орқали
амалга
оширилади
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодексида
“
Меҳнатни
тартибга
солишнинг
хусусиятлари
–
айни
масала
бўйича
умумий
қоидаларни
қўллашни
қисман
чекловчи
нормалар
,
айрим
тоифалар
учун
қўшимча
ҳуқуқларни
назарда
тутувчи
нормалар
,
шунингдек
меҳнат
муносабатлари
тарафларига
меҳнат
қонунчилигининг
умумий
ва
махсус
қоидаларидан
бирини
танлаш
имкониятини
берувчи
нормалардир
”.
Шу
сабабли
қонунчиликда
истисно
қилувчи
нормалар
,
тўлдирувчи
нормалар
ва
муқобил
нормаларни
аниқ
фарқлаш
зарурлиги
тўғрисида
хулоса
қилинди
.
Айни
вақтда
битта
рўйхатнинг
ўзида
ҳам
истисно
қилувчи
,
ҳам
муқобил
нормаларни
,
яъни
меҳнат
шартномасини
муддатли
тузишга
ҳам
имкон
берувчи
,
ҳам
мажбурловчи
ҳолатларни
белгилаш
мумкин
эмас
.
3.
Ҳуқуқни
қўлловчига
меҳнат
шартномаси
шартларини
мустақил
белгилаш
имконини
тақдим
этувчи
нормалар
тадқиқот
натижаларига
кўра
меҳнат
қонунчилигида
амал
қилиши
тўғрисидаги
масалани
тадқиқ
этиш
бўйича
кўрсатиб
ўтилган
нормаларга
,
агар
ҳуқуқни
қўлловчи
индивидуал
тартибда
у
ёки
бу
қоидани
назарда
тутмаган
бўлса
,
меҳнат
қонунчилигининг
умумий
нормалари
қўлланилади
.
4.
Меҳнат
ҳуқуқи
дифференциациясини
тўртта
объектив
асослар
билан
чегаралаш
таклиф
қилинади
.
Булар
:
меҳнат
фаолиятининг
ўзига
хослиги
,
иш
бажарилаётган
ҳудуд
,
меҳнат
жараёнини
ташкил
қилишнинг
ўзига
хослиги
ва
ходим
фаолиятини
иккиёқлама
ҳуқуқий
тартибга
солиш
.
Мазкур
асослар
меҳнат
муносабатлари
субъектларининг
шахсий
сифатлари
билан
боғлиқ
бўлмаган
ҳолда
айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларини
анча
тўлиқ
акс
эттиради
.
Шунингдек
,
меҳнатнинг
соҳавий
хусусиятлари
ҳамда
иш
берувчи
ва
ходим
ўртасидаги
меҳнат
алоқасининг
хусусияти
каби
дифференциациянинг
асосларга
бўлинишининг
ишончсизлиги
тўғрисидаги
хулосалар
асослантирилади
.
5.
Меҳнат
ҳуқуқи
дифференциациясининг
объектив
асослари
қаторига
меҳнат
жараёнини
алоҳида
ташкил
этишни
киритиш
таклиф
қилинмоқда
.
Ушбу
асос
ўриндошлар
,
уй
хизматчилари
,
вахта
усулида
ишловчилар
,
ишлаш
учун
бошқа
иш
берувчиларга
юборилган
ходимлар
меҳнатини
махсус
нормалар
орқали
қўшимча
ҳуқуқий
тартибга
солиш
зарурлиги
билан
изоҳланади
.
6.
Субъектга
оид
дифференциация
нафақат
меҳнат
муносабатлари
субъекти
бўлган
фуқаронинг
шахсий
хусусиятлари
,
балки
меҳнат
муносабатларининг
субъекти
сифатида
иш
берувчининг
хусусиятлари
билан
боғлиқ
ҳолда
юзага
келади
.
7.
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодексига
айрим
тоифадаги
ходимларнинг
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятларига
бағишланган
махсус
бобни
киритиш
асослантирилади
.
8.
Махсус
нормалар
рақобати
тўғрисидаги
қоидаларга
таъриф
берилади
,
яъни
агар
худди
шу
субъектга
нисбатан
бир
нечта
махсус
нормалар
амал
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
қилса
,
бунда
меҳнат
ҳуқуқининг
ҳимоя
функциясини
амалга
оширадиган
нормалар
қўлланилиши
лозим
.
9.
Айрим
тоифадаги
ходимлар
меҳнатини
махсус
ҳуқуқий
тартибга
солиш
фақат
қонунлар
билан
эмас
,
балки
қонуности
ҳужжатлар
орқали
ҳам
белгиланиши
мумкинлиги
асослантирилди
.
Бунда
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодексида
назарда
тутилганига
нисбатан
ходимлар
ҳуқуқларини
чекловчи
махсус
нормалар
фақат
қонунлар
билан
ўрнатилиши
мумкин
.
10.
Халқаро
ва
миллий
қонунчилик
,
шунингдек
суд
амалиёти
материаллари
таҳлили
меҳнат
муносабатларида
дифференциация
ва
дискриминациянинг
боғлиқ
эканлиги
ҳақида
хулоса
қилишга
имкон
берди
.
Махсус
нормалар
ёрдамида
ҳуқуқий
тартибга
солинадиган
барча
ҳолатлар
меҳнат
муносабатларида
дифференциациянинг
акс
этиши
ҳисобланади
.
Бу
ҳолатда
кўрсатиб
ўтилган
нормалар
дискриминациявий
хусусиятга
эга
бўлиши
ёки
бўлмаслиги
мумкин
,
шу
муносабат
билан
дискриминация
меҳнат
муносабатларида
салбий
дифференциациянинг
кўриниши
бўлиши
ҳам
мумкин
.
11.
Ўзбекистон
Республикасининг
салбий
дифференциация
сифатидаги
нормалари
вақтинчалик
ходимлар
,
пенсионерлар
,
ўриндошлар
билан
муддатли
меҳнат
шартномаси
тузиш
имкониятини
ҳуқуқий
тартибга
солишда
белгиланган
.
Мазкур
нормалар
меҳнат
ҳуқуқининг
дифференциацияси
чегарасидан
четга
чиқади
ва
шу
сабабли
дискриминациявий
тусга
эга
ҳисобланади
.
Меҳнат
ҳуқуқида
дифференциациянинг
тутган
ўрнини
тўғри
аниқлаш
ҳуқуқни
қўлловчи
учун
махсус
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
имкониятларидан
унумли
фойдаланишга
имкон
бериб
,
умумий
қоидалардан
истисноларни
асоссиз
даражада
кенг
доирада
назарда
тутиш
ёки
асоссиз
қўллаш
каби
салбий
амалиётга
барҳам
беради
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 23.01.2018, 06/18/5308/0610-
сон
.
2. Wal-Mart
boycotts
Uzbek
cotton
//
https://www.ilo.org/moscow/news/WCMS_429952/lang--
en/index.htm
Мурожаат
қилинган
сана
10.09.2018.
3. ILO reports important progress on child labour and
forced
labour
in
Uzbek
cotton
fields//
https://www.ilo.org/global/about-the-
ilo/newsroom/news/WCMS_617817/lang--ja/index.htm
Мурожаат
этилган
сана
10.09.2018.
4.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 14.05.2018, 09/18/349/1205-
сон
.
5.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 09.10.2017, 09/17/799/0072-
сон
.
Ш
.
Хужаев
,
докторант
(PhD)
ТГЮУ
ИНОСТРАННЫЕ
БАНКИ
КАК
СУБЪЕКТЫ
ИНВЕСТИЦИОННЫХ
ОТНОШЕНИЙ
Аннотация
:
в
статье
рассматриваются
правовые
основы
участия
иностранных
банков
в
инвестиционных
отношениях
.
Проанализированы
и
выделены
отличи
-
тельные
особенности
норм
банковского
и
инвестици
-
онного
законодательства
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
инвестиция
,
субъект
,
банковское
законодательство
,
иностранный
банк
,
филиал
.
Аннотация
:
мақолада
инвестициявий
муносабатлардаги
хорижий
банклар
иштирокининг
ҳуқуқий
асослари
кўриб
чиқилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
банк
ва
инвестициявий
қонунчилиги
нормаларининг
фарқли
жиҳатлари
таҳлил
этилган
ва
белгиланган
.
Калит
сўзлар
:
инвестиция
,
субъект
,
банк
қонунчилиги
,
хорижий
банк
,
филиал
.
Annotation:
article considers legal bases of participa-
tion of foreign banks in investment relations. Article anal-
yses and marks out distinctive features of standards of the
bank and investment law of the Republic of Uzbekistan.
Key words:
investment, subject, banking law, foreign
banks, branch.
Интеграция
Республики
Узбекистан
в
мировое
эко
-
номическое
сообщество
,
поступательное
развитие
внешнеторговых
и
экономических
связей
страны
с
дру
-
гими
странами
являются
одним
из
приоритетных
направлений
развития
экономики
страны
.
При
этом
важное
значение
имеет
привлечение
иностранных
инвестиций
в
национальную
экономику
страны
.
В
Стратегии
действий
по
дальнейшему
развитию
Рес
-
публики
Узбекистан
в
качестве
приоритетного
направ
-
ления
развития
и
либерализации
экономики
указыва
-
ется
активное
привлечение
иностранных
инвестиций
в
отрасли
экономики
и
регионы
страны
путем
улучшения
инвестиционного
климата
[2].
Как
известно
из
теории
инвестиционного
права
субъектами
инвестиционных
отношений
являются
фи
-
зические
,
юридические
лица
,
а
также
объединения
юридических
лиц
,
создаваемые
на
основе
договора
о
совместной
деятельности
и
не
имеющие
статуса
юри
-
дического
лица
,
участвующие
при
осуществлении
ин
-
вестиционной
деятельности
.
При
этом
банки
являются
своеобразным
субъектом
инвестиционных
отношений
,
осуществляя
роль
финансового
посредника
.
Рассматривая
особенности
иностранных
банков
,
можно
выделить
их
взаимосвязь
с
инвестиционными
отношениями
:
1.
Иностранные
банки
создаются
посредством
инвестирования
в
банковскую
деятельность
.
Практически
все
страны
СНГ
предусматривают
в
качестве
иностранных
банков
дочерние
банки
,
учре
-
жденные
иностранными
инвесторами
(
лишь
законы
Республики
Узбекистан
и
Украины
акцентируют
вни
-
мание
на
создание
дочерних
банков
со
стороны
ино
-
странных
банков
).
В
то
же
время
«
дочерние
»
банки
являются
конкретными
формами
проникновения
ино
-
странного
банковского
капитала
в
банковскую
систему
страны
.
Тем
самым
,
законодательство
стран
СНГ
пря
-
мо
связывает
создание
иностранных
банков
с
ино
-
