ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
9
Ш
.
Рузиназаров
Тошкент
давлат
юридик
университети
профессори
,
ю
.
ф
.
д
.
ҲУҚУҚИЙ
ТАДҚИҚОТЛАРНИ
ТАШКИЛ
ЭТИШНИНГ
НАЗАРИЙ
ВА
МЕТОДОЛОГИК
ТАЛАБЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
ҳуқуқий
тадқиқотларни
ташкил
этишнинг
назарий
ва
методологик
талаблари
ёритиб
берилган
.
Айниқса
,
замонавий
шароитларда
юридик
фан
муаммоларини
илмий
тадқиқ
қилиб
ўрганишнинг
шакл
ва
усуллари
ўз
ифодасини
топган
.
Шунингдек
,
илмий
тадқиқ
қилиб
ўрганишга
оид
айрим
муҳим
таклиф
ва
тавсиялар
баён
этилган
.
Таянч
сўзлар
:
юридик
фан
,
ҳуқуқий
тадқиқот
,
илмий
изланувчи
,
ижодий
фаолиятни
ташкил
этиш
,
назарий
ва
методологик
талаблар
.
Аннотация
:
в
статье
раскрываются
теоретические
и
методологические
требования
организации
правовых
исследований
.
Особенно
,
нашло
своё
отражение
изучение
форм
и
методов
исследования
проблем
юридической
науки
в
современных
условиях
,
а
также
даны
некоторые
предложения
и
рекомендации
.
Ключевые
слова
:
юридический
предмет
,
правовое
исследование
,
научный
исследователь
,
организация
,
творческая
деятельность
,
теоретические
и
методологические
требования
.
Annotation:
the article describes the theoretical and
methodological requirements of the organization of legal
studies. Especially, it is found answerfor the reflection
study of the forms and methods of research problems of
legal
science
in
the
contemporary
conditions.
Furthermore,
some
important
suggestions
and
recommendations are presented in the article.
Key words:
legal subject, legal research, scientific
researcher, organization of creative activity, theoretical
and methodological requirements.
Мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этиш
шароитида
юридик
фанларни
ривожлантиришнинг
долзарб
назарий
муаммоларини
ўрганиш
,
ташкилий
-
амалий
масалаларини
ҳал
этиш
,
айниқса
,
юридик
фан
ютуқларини
амалиётга
татбиқ
этиш
энг
муҳим
истиқболли
вазифа
ҳисобланади
.
Мамлакатимизда
ҳуқуқий
илмни
равнақ
топтиришга
эҳтиёж
ва
зарурият
тобора
ортмоқда
.
Бу
ҳолат
жамиятда
ҳуқуқнинг
роли
ва
мавқеи
ошаётганлиги
билан
чамбарчас
боғлиқдир
.
Шу
сабабли
,
ҳуқуқий
-
илмий
ижодиётни
ривожлантириш
энг
муҳим
истиқболли
масалалардандир
.
Маълумки
,
фиқҳ
илми
энг
қадимий
бўлиб
,
унинг
асл
илдизлари
узоқ
мозийга
бориб
тақалади
.
Мамлакатимизда
юридик
фанлар
муаммоларини
ҳал
қилишда
энг
муҳим
омилларга
эътибор
берилаётганлиги
,
бу
борадаги
илмий
ижодиёт
усулларидан
самарали
фойдаланилаётганлиги
юксак
ҳуқуқий
илмга
эришишнинг
заминини
яратаяпти
.
Фиқҳ
илмини
,
бошқача
айтганда
,
юридик
фанларни
билишда
энг
аввало
,
унга
қўйиладиган
талабларнинг
моҳиятини
тушуниб
олиш
ҳуқуқий
тараққиётга
эришишда
муҳим
ўрин
тутади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаганидек
,
ўз
лабораториясига
,
ўз
изланиш
ва
тадқиқотларига
,
ўз
фанига
содиқ
қолган
илм
аҳли
бугун
ҳар
қанча
эъзозга
муносиб
.
Илм
-
маърифатга
қизиқиши
суст
миллатнинг
келажаги
ҳам
бўлмайди
.
Беҳбудий
ибораси
билан
айтганда
, "
дунёда
турмоқ
учун
дунёвий
илм
ва
фан
лозимдир
.
Замона
илми
ва
фанидан
бебаҳра
миллат
бошқа
миллатларга
паймол
бўлур
".
Бу
пурҳикмат
сўзлар
фаннинг
Ватан
ва
миллат
равнақи
учун
нақадар
муҳим
эканлигидан
далолат
беради
.
Ёки
бўлмаса
,
илм
тўғрисидаги
халқ
мақоллари
,
хусусан
"
Илм
–
ақл
чироғи
", "
Амалга
мағрур
бўлсанг
–
тўздиради
,
илмга
мағрур
бўлсанг
–
ўздиради
"
кабилар
ҳаёт
фалсафаси
,
ватан
,
миллат
тушунчалари
илм
-
фан
билан
узвий
боғланганлигини
ўзида
акс
эттиради
.
Юридик
фан
ривожи
ҳам
ўз
навбатида
Ватанимизда
ҳуқуқий
давлатни
қуриш
,
қонун
устуворлигини
таъминлаш
,
фуқароларнинг
қонун
билан
қўриқланадиган
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
,
миллий
ҳуқуқий
қадриятларни
ҳар
томонлама
ўрганиш
,
фуқаролик
жамиятини
,
юксак
ҳуқуқий
маданиятли
шахсларни
камол
топтиришга
,
қонун
ҳужжатларини
расмийлаштиришга
ва
уларни
амалиётга
қўллаш
самарадорлигини
оширишга
хизмат
қилади
.
Мустақил
Ватанимиз
юридик
фани
олдида
шундай
муҳим
вазифалар
турибдики
,
уни
бугунги
кун
талаби
даражасида
давлат
ва
жамият
эҳтиёжи
,
равнақи
йўлида
тадқиқ
этиш
мақсадида
ҳуқуқшунос
олимлар
зиммасига
улкан
масъулият
юклайди
.
Бу
вазифаларни
ҳал
қилишнинг
энг
муҳим
йўли
юридик
фан
бўйича
илмий
ходимларни
тайёрлаш
муаммоларини
ҳал
қилиш
ҳамда
уни
давр
талаби
асосида
такомиллаштиришдир
.
Юртбошимиз
"
Илму
фан
мамлакат
тараққиётига
хизмат
қилсин
"
номли
асарида
"
Агар
фанни
улкан
бир
дарахт
деб
тасаввур
қилсак
,
тадқиқотлар
унинг
илдизини
ташкил
этади
.
Зеро
,
илдиз
қанчалик
бақувват
,
чуқур
кетган
бўлса
,
дарахт
шунчалик
барқ
уриб
яшнайди
,
кўп
ҳосил
беради
",
деб
таъкидлайди
.
Демак
,
ҳуқуқий
тадқиқотларни
амалга
оширишда
,
унинг
назарий
ва
методологик
асосларини
тадқиқ
этиб
ўрганишда
унга
қўйилган
талабларни
ҳар
томонлама
англаш
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Юридик
фанларни
тадқиқ
қилиб
ўрганиш
талабларини
билмасдан
туриб
,
замонавий
юридик
фанларни
ривожлантириш
мураккаб
масаладир
.
Ўтмишда
ҳам
илм
ўқишга
киришган
талабаларга
мўлжаллаб
ёзилган
асарлар
мавжуд
бўлиб
,
юксак
илмга
эришиш
учун
улар
муҳим
манба
бўлиб
хизмат
қилган
.
Хусусан
,
Бурҳонуддин
аз
-
Зарнужийнинг
"
Таълим
ул
-
мутаъллим
"
асари
12
фаслдан
иборат
бўлиб
,
унда
илмнинг
моҳияти
,
фиқҳ
илми
ва
унинг
фазилати
,
илм
ўқишдаги
ният
;
илмни
,
устозни
ва
шерикларни
танлаш
,
илмни
ва
илм
аҳлини
ҳурматлаш
;
илмда
қаттиқ
ҳаракат
қилиш
ва
ҳимматни
ишга
солиш
;
дарсни
бошлашдаги
вазифалар
,
илм
талабидаги
таваккул
;
илм
таҳсил
қилишнинг
вақтлари
;
шафқат
ва
насиҳат
ҳақида
;
истифода
(
илм
тинглаш
)
ҳақида
;
илм
ўқиётгандаги
парҳезгарлик
ҳақида
;
хотирани
яхшилайдиган
ва
бузадиган
нарсалар
;
ризқни
оширадиган
ва
камайтирадиган
,
умрни
узайтирадиган
ва
қисқартирадиган
нарсалар
баён
этилган
.
Бу
фикрларнинг
моҳияти
ва
фалсафаси
бугунги
кунда
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб
,
миллий
юридик
мактабни
шакллантиришда
,
ҳуқуқий
илмий
тадқиқотларни
амалга
оширишда
ҳамда
мустақилликни
мустаҳкамлашга
хизмат
қиладиган
ҳуқуқшунос
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
10
олимларнинг
янги
авлодини
тарбиялашда
тарихий
-
ҳуқуқий
манба
бўлиб
хизмат
қилади
.
Мустақиллик
йилларида
юридик
фанлар
соҳалари
бўйича
фундаментал
ва
амалий
аҳамиятга
молик
илмий
тадқиқот
ишлари
қилинган
бўлса
-
да
,
аммо
ҳуқуқшунослик
соҳасини
ривожлантиришда
ҳали
ўз
ечимини
кутаётган
бир
қатор
ташкилий
-
амалий
масалалар
ҳам
мавжуд
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
эътироф
этганидек
,
давлат
бундан
буён
ҳам
энг
асосий
устувор
тадқиқотларни
қўллаб
-
қувватлаши
шарт
.
Чунки
республиканинг
келажаги
ана
шу
тадқиқотларга
боғлиқдир
.
Айниқса
,
фуқаролик
жамиятининг
ҳуқуқий
асосларини
назарий
ва
методологик
жиҳатдан
ўрганишда
юридик
фанлар
олдига
муҳим
вазифалар
қўйилмоқда
. "...
Биз
фуқаролик
жамияти
қуришни
ўз
олдимизга
мақсад
қилиб
қўйганмиз
.
Бу
соҳада
дастлабки
,
аммо
муҳим
қадамлар
қўйилди
.
Ишончим
комилки
,
вақти
-
соати
келиб
,
бугунги
ўтиш
даври
учун
зарур
бўлган
кучли
давлат
функциялари
ва
аломатлари
аста
-
секинлик
билан
тадрижий
равишда
кучли
жамият
зиммасига
ўтади
.
Мана
шу
йўл
,
мана
шу
назарий
масаланинг
моҳиятини
атрофлича
ёритиш
,
уни
ҳаётимизда
,
амалиётимизда
ҳал
қилувчи
сиёсатга
айлантириш
нафақат
бугунги
,
балки
эртанги
кунимизнинг
ҳам
энг
муҳим
ва
долзарб
вазифасидир
.
Тараққиётнинг
умумбашарий
қонуниятлари
,
инсониятнинг
кўп
йиллик
ҳаётида
синовлардан
ўтиб
,
ижобий
натижалар
берган
тажрибалар
худди
шу
йўлни
тақозо
этади
".
Юридик
фанларга
оид
илмий
-
амалий
тадқиқотларни
амалга
оширишнинг
механизмларини
ишлаб
чиқиш
,
юридик
соҳада
илмий
тадқиқот
ишларини
олиб
бориш
,
илмий
даражали
юрист
мутахассисларни
тайёрлаш
ва
қайта
тайёрлашнинг
самарадорлигини
ошириш
,
илмий
ишларнинг
натижалари
сифатини
яхшилаш
,
ҳуқуқий
сиёсатнинг
асосий
йўналишларини
ишлаб
чиқиш
ва
мувофиқлаштириш
чораларини
кўриш
,
ижодий
рақобатни
ривожлантириш
объектив
заруриятга
айланмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2006
йил
7
августдаги
"
Фан
ва
технологиялар
ривожланишининг
мувофиқлаштириш
ва
бошқаришни
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
"
ги
Фармони
илмий
тадқиқот
фаолиятини
ташкил
этиш
ва
уни
бозор
муносабатларининг
тизимига
мос
шаклда
ривожлантиришда
муҳим
ҳуқуқий
асос
бўлиб
хизмат
қилмоқда
.
Эътиборли
томони
шундаки
,
унда
ифода
этилган
қоидалар
илмий
тадқиқотларни
амалга
ошириш
жараёнини
самарали
ташкил
этиш
учун
шарт
-
шароитлар
яратади
.
Хусусан
,
Фармонда
илмий
техника
дастурлари
асосида
устувор
йўналишлар
бўйича
тадқиқотларни
ташкил
этиш
,
илмий
тадқиқот
ишларини
молиялаштириш
,
шунингдек
,
давлат
бюджети
маблағларини
ажратиш
,
инновация
фан
-
техника
фаолиятини
молиялаштириш
жамғармасини
шакллантириш
,
тадқиқот
ва
инновация
ишлари
учун
ажратиладиган
бюджет
маблағларини
илмий
-
тадқиқот
,
таълим
муассасалари
ва
ташкилотлари
,
шунингдек
,
амалга
ошириладиган
илмий
техника
лойиҳаларига
илмий
техника
лойиҳалари
экспертизалари
натижаларига
қараб
танлов
асосида
мустақил
тақсимлаш
каби
бир
қатор
чора
-
тадбирлар
белгиланди
.
Бундай
яратилган
имконият
ва
шарт
-
шароитлар
замонавий
юридик
фанларни
ривожлантириш
борасида
бир
қатор
вазифаларни
қўяди
.
Бу
энг
аввало
,
ҳуқуқий
тадқиқотларни
самарали
ташкил
этишга
ва
унга
қўйиладиган
талаблар
даражасида
уни
амалга
оширишга
ҳам
чамбарчас
боғлиқдир
.
Мамлакатимизда
фанларни
ривожлантириш
борасида
устувор
вазифаларнинг
қўйилганлиги
миллий
тарихий
-
ҳуқуқий
қадриятларни
,
анъанавий
ва
замонавий
юридик
фанларни
тадқиқ
қилиб
ўрганишнинг
объектив
қонуниятлари
,
шакл
,
усул
ва
услубларини
пухта
ўзлаштириб
олишни
тақозо
этади
.
Ҳуқуқий
мавзуларни
тадқиқ
қилиб
ўрганиш
тажрибаси
далолат
беришича
,
юридик
фанлар
бўйича
илмий
изланишларни
олиб
боришда
замонавий
илғор
усулларни
амалиётга
татбиқ
этмасдан
туриб
,
миллий
манфаатларни
ўзида
ифода
этадиган
,
мустақилликнинг
ҳуқуқий
,
назарий
асосларини
мужассамлаштирадиган
илмий
асар
яратиш
мураккаб
масаладир
.
Шу
мақсадда
ҳуқуқий
-
илмий
ижодиётни
янги
йўналиш
сифатида
ривожлантириш
юридик
фанимиз
олдида
турган
муҳим
ва
истиқболли
вазифа
бўлиб
ҳисобланади
.
Ҳуқуқий
-
илмий
ижодиётнинг
талабларидан
келиб
чиқиб
,
юридик
фанларнинг
замонавий
илмий
-
амалий
муаммоларини
ўрганишни
бир
қанча
йўналишларда
олиб
бориш
мумкин
.
Хусусан
,
юридик
фанлар
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётининг
ўзаро
алоқаси
,
унинг
натижаларини
қўллаш
соҳалари
,
методологияси
,
жамиятда
ҳуқуқ
ҳақидаги
билимлар
даражаси
ва
ҳолати
,
замонавий
юридик
фанларнинг
вужудга
келиши
ва
ривожланиши
,
таркиби
,
турлари
ва
таснифланиши
каби
масалаларни
тадқиқ
этиш
жоиз
.
Шунингдек
,
ҳуқуқий
тадқиқотларнинг
мақсади
,
вазифаси
,
функцияси
,
юридик
"
қотиб
қолганлик
", "
заиф
нуқталар
"
ни
бартараф
этиш
усулларини
топиш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Ҳуқуқий
ҳаққонийлик
нуқтаи
назардан
баҳолаш
мезонларини
тавсифлаш
,
илмий
тадқиқнинг
яхлитлик
,
тизимлилик
бўйича
методологик
ёндашувларини
аниқлаш
талаб
этилади
.
Ушбу
ўринда
замонавий
юридик
фанлар
муаммоларини
тадқиқ
этишда
қиёсий
ҳуқуқшуносликнинг
афзаллик
ва
имкониятларидан
самарали
ва
мақсадга
мувофиқ
фойдаланиш
,
унинг
натижаларига
эришишга
ёрдам
беради
.
Бундан
ташқари
,
юридик
фанларнинг
замонавий
муаммоларини
ўрганишда
интеллектуал
фаолиятнинг
шаффофлиги
,
тадқиқотчилар
илмий
одобининг
роли
,
аҳамияти
ва
мазмуни
билан
боғлиқ
бир
қатор
масалаларни
тизимли
таҳлил
этиш
ҳамда
яхлит
тарзда
ривожлантириш
юридик
фанларнинг
истиқболларини
башорат
қилишнинг
объектив
имкониятини
яратади
.
Юридик
соҳа
бўйича
илмий
фаолият
билан
шуғулланувчи
изланувчининг
асосий
вазифаси
энг
аввало
,
илмий
тадқиқотнинг
тегишли
тушунчалари
мазмун
-
моҳиятини
чуқур
тушуниш
,
унинг
ривожланиш
қонуниятларини
кашф
этиш
,
тадқиқот
ишларини
илмий
ижод
методологиясига
қўйилган
талаблар
асосида
тўғри
ташкил
этиш
ҳамда
мавзу
доирасида
ўрганилган
масалаларни
кенг
жамоатчиликка
аниқ
етказиб
бериш
билан
боғлиқ
яхлит
чора
-
тадбирларни
ўз
ичига
қамраб
олади
.
Ҳуқуқ
соҳасидаги
илмий
фаолият
юридик
фаннинг
муайян
соҳасида
шаклланган
,
тизимлаштирилган
,
аниқланган
билимларни
тўплаб
,
уни
мантиқий
равишда
тизимли
ўрганиб
,
энг
илғор
хулоса
ва
таклифларни
ишлаб
чиқиш
баробарида
унинг
натижаларини
амалиётга
татбиқ
этиш
билан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
11
боғлиқдир
.
Ҳуқуқий
илм
соҳибининг
юридик
фанларни
ривожлантириш
борасидаги
саъй
-
ҳаракати
унинг
илмий
ижодий
фаолиятида
ёрқин
намоён
бўлади
.
Юридик
соҳа
бўйича
илмий
тадқиқот
ишларини
ташкил
этишда
,
энг
аввало
,
тадқиқотчи
унинг
асосий
таъриф
ва
тушунчаларидан
хабардор
бўлиши
жоиз
.
Айниқса
,
ижод
эркинлигининг
моҳиятини
мушоҳада
этиши
,
илмий
ижод
тушунчасидан
воқиф
бўлиши
,
у
амалга
ошираётган
тадқиқотнинг
услубий
жиҳатларини
пухта
англаб
олиши
шарт
.
Шу
сабабли
,
юридик
соҳалар
бўйича
тадқиқотчи
ўзи
амалга
ошираётган
илмий
-
таҳлилий
ишнинг
долзарблиги
,
мақсади
,
вазифалари
,
предмети
,
объекти
доирасини
мукаммал
билиб
олиши
лозим
.
Юридик
соҳа
бўйича
илмий
тадқиқ
қилишнинг
хусусиятларини
тушуниб
олиш
тадқиқот
натижасига
эришишда
муҳим
ўрин
тутади
.
Бинобарин
,
бир
қатор
илмий
билиш
усуллари
мавжуд
бўлиб
,
булар
жумласига
эмпирик
ва
назарий
тадқиқотлар
киради
.
Юридик
соҳа
бўйича
илмий
тадқиқ
қилиб
ўрганишнинг
объектив
қонуниятларини
мукаммал
эгаллаш
унинг
самарадорлигини
оширишда
муҳим
омил
бўлиб
хизмат
қилади
.
Ҳуқуқий
тадқиқотларни
тўғри
ташкил
этиш
,
унинг
натижаларига
эришишда
муҳим
ўрин
эгаллайди
.
Ҳуқуқий
тадқиқотларга
янгича
ёндашувни
шакллантириш
яхлит
илмий
концепцияларни
,
назарий
тушунча
ва
таърифларни
ишлаб
чиқишни
,
методологик
асосларни
мукаммал
даражада
билишни
тақозо
этади
.
Шу
аснода
илмий
йўналишни
аниқлаш
мақсадида
мавзуни
танлаш
ва
баҳолаш
ҳал
қилувчи
босқич
бўлиб
ҳисобланади
.
Айнан
шу
босқичда
муаммо
ёки
муаммовий
вазият
илмий
мушоҳада
этилади
ва
тадқиқ
этиш
усуллари
аниқланиб
,
илмий
башоратнинг
истиқболи
белгилаб
олинади
.
Тадқиқотчи
диссертациянинг
тузилиши
,
мавзу
режаси
ва
материалларнинг
жойлашувини
аниқлаб
олишда
бошқа
тадқиқотларни
қиёсий
ўрганиб
чиқиб
,
ўз
мавзуси
доирасида
ишнинг
шакли
ва
мазмунига
қўйиладиган
талабларни
пухта
мушоҳада
этиши
зарур
.
Бу
босқичда
илмий
раҳбар
ёки
илмий
маслаҳатчининг
ўрни
беқиёсдир
.
Айнан
шу
жиҳатдан
илмий
раҳбар
томонидан
тадқиқотчига
мавзу
режасини
тузишга
,
ишнинг
тузилиши
ва
ундаги
материалларнинг
жойлашувига
оид
тавсиялар
берилиши
талаб
этилади
.
Тадқиқот
иш
режаси
мантиқий
кетма
-
кетликда
баён
этилишига
эътибор
бериш
ишнинг
муайян
ички
бирлигини
таъминлашга
ҳам
ёрдам
беради
.
Тажрибанинг
далолат
беришича
,
бу
босқичда
илмий
изланувчи
ва
илмий
раҳбарнинг
ишлаш
жараёни
самарали
ташкил
этилиши
унинг
натижасига
эришишда
муҳим
омил
бўлиб
ҳисобланади
.
Энг
муҳим
босқич
сифатида
илмий
тадқиқотни
ўтказишга
доир
талабларга
қатъий
риоя
этиш
,
илмий
ахборотни
таҳлил
қилиш
,
илмий
тадқиқотлар
мақсад
ва
вазифаларини
аниқ
ифодалаган
ҳолда
тадқиқ
этишга
киришиш
тақозо
этилди
.
Тадқиқотчи
илмий
ахборотларни
тўплаш
,
таҳлил
этиш
,
унинг
манбалари
эскириши
хусусиятларини
инобатга
олиб
,
иш
учун
зарур
материалларни
тизимлаштириш
чора
-
тадбирларини
кўриши
муҳим
ўрин
тутади
.
Ҳуқуқ
соҳасида
ахборот
олишнинг
ўзига
хос
йўллари
мавжуд
бўлиб
,
тадқиқотчи
томонидан
уни
мукаммал
билиш
мавзу
доирасидаги
масалаларни
тизимли
илмий
-
амалий
таҳлил
этиш
имкониятини
яратади
.
Шу
мақсадда
тадқиқотчи
ҳуқуқ
соҳасидаги
ахборотларни
самарали
ишлаб
чиқиш
йўлларини
аниқлаши
зарур
.
Илмий
ахборотни
эслаб
қолиш
усулларини
татбиқ
этиб
таснифлаш
ва
тизимлаштириш
,
электрон
ахборот
тизимларидан
ҳам
унумли
фойдаланиш
талаб
этилади
.
Энг
аввало
,
раҳбарий
адабиётлар
,
махсус
адабиётлар
билан
ишлаш
кўникмаларига
эга
бўлиш
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
тизимли
таҳлил
этиш
,
оммавий
ахборот
воситалари
,
интернет
маълумотларидан
тадқиқот
доирасидаги
масалаларни
ўрганишда
фойдаланиш
муҳим
ўрин
тутади
.
Ҳуқуқий
-
илмий
ижодиётда
усул
ва
методологик
ёндашувларни
тизимли
ўзлаштирилиши
тадқиқот
ишини
тайёрлашда
аҳамияти
катта
.
Тадқиқот
ишига
изчил
ёндашув
унинг
ўзига
хос
умумий
ва
махсус
методологик
хусусиятлари
мавжудлигидан
ҳам
далолат
беради
.
Шу
маънода
,
тадқиқотчи
томонидан
унинг
объекти
,
предмети
,
мавзунинг
ўрганилганлиги
даражаси
аниқланади
.
Айниқса
,
Президент
асарларини
мукаммал
даражада
ўзлаштириб
,
улардан
ҳуқуқий
тадқиқотнинг
асосий
методологик
асоси
сифатида
фойдаланилиши
,
унинг
натижаларига
эришишда
муҳим
ўрин
тутади
.
Шунингдек
,
диалектик
ва
билиш
қонуниятларининг
методологик
асос
сифатида
ўрганилиши
,
хусусан
тадқиқот
ишининг
умумий
ва
хусусий
методологияси
ва
унинг
асосий
элементларига
баҳо
берилиши
,
аниқ
вазифанинг
белгиланиши
ҳамда
илмий
янгилигини
тизимли
тарзда
баён
этишга
эришилиши
зарур
.
Юридик
соҳа
бўйича
ҳуқуқий
экспериментлардан
кенг
фойдаланиш
мақсадида
унинг
мазмунини
тушуниб
олиш
,
режа
ва
дастурларини
ишлаб
чиқиш
,
жойларда
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётини
тизимли
ўрганиш
,
илмий
экспедиция
имкониятларидан
кенг
фойдаланиш
тадқиқот
ишининг
самарадорлик
даражасига
эришишда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Амалиёт
таҳлиллари
кўрсатишича
,
юридик
соҳа
бўйича
тадқиқотларни
амалга
оширишда
ҳуқуқий
эксперимент
ва
илмий
экспедиция
имкониятларидан
талаб
даражасида
фойдаланилмаяпти
.
Шу
сабабли
,
ҳуқуқий
тадқиқотларга
янгича
ёндашувни
шакллантириш
баробарида
,
бу
борадаги
ишларни
самарали
ташкил
этишга
эришиш
зарур
.
Айниқса
,
ишда
математик
,
статистик
усулларни
ишлатиш
,
олинган
натижаларнинг
ишончлилигини
баҳолаш
муҳим
мезон
бўлиб
ҳисобланади
.
Бинобарин
,
ҳуқуқ
соҳасида
кузатув
-
тажриба
,
жамоатчилик
фикрини
ўрганиш
натижаларини
статистик
усуллар
билан
ишлашга
эътибор
қаратилиши
уни
ҳар
томонлама
баҳолашда
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Ҳуқуқ
соҳасида
илмий
тадқиқот
ишлари
натижаларини
амалиётда
қўллаш
ва
унинг
самарадорлигига
эришишга
бўлган
талаб
тобора
ортмоқда
.
Энг
аввало
,
унинг
натижаси
назарий
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиёти
нуқтаи
назаридан
муҳим
ютуқ
сифатида
баҳоланиши
зарур
.
Биринчидан
,
тадқиқот
натижасидан
тегишли
ҳуқуқий
-
илмий
ишларни
олиб
боришда
;
иккинчидан
,
миллий
қонунчиликни
такомиллаштиришда
;
учинчидан
,
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётининг
самарадорлигини
оширишда
;
тўртинчидан
,
ўқув
-
таълим
жараёнида
;
бешинчидан
,
аҳолининг
ҳуқуқий
маданиятини
юксалтиришда
фойдаланилганлиги
ёки
унинг
истиқболи
мавжудлиги
баҳоланиши
лозим
.
Ҳуқуқий
тадқиқот
натижаларини
амалиётга
татбиқ
этишда
мониторинг
имкониятларидан
кенг
фойдаланиш
талаб
этилади
.
Шунингдек
,
тадқиқотчи
томонидан
илмий
ижод
,
мантиқ
қонунлари
ва
қоидаларига
амал
қилишнинг
ишнинг
сифат
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
даражасини
таъминлашда
роли
беқиёсдир
.
Тадқиқотчи
давлат
ва
ҳуқуқ
ривожланишининг
қонуниятларини
,
инсон
ҳуқуқлари
устуворлигининг
методологик
асосларини
,
ҳар
бир
ҳуқуқий
институтнинг
тадрижий
ривожининг
объектив
қонуниятларини
башорат
қилиш
илмини
мушоҳада
этиши
лозим
.
Айниқса
,
мантиқ
қонунлари
,
айният
қонуни
,
грамматик
қонунлар
,
исбот
этиш
қоидалари
,
бевосита
ва
билвосита
исбот
этиш
қонунлари
,
рад
этиш
усуллари
,
мантиқий
хулоса
чиқариш
,
индукция
ва
дедукция
,
тадқиқот
натижаларининг
асосланганлиги
ва
мантиқан
ишончлилигига
баҳо
бериш
омилларини
мушоҳада
этган
ҳолда
илмий
ижодиётда
уларни
татбиқ
этиш
қобилиятига
эга
бўлиш
зарур
.
Ҳуқуқ
соҳасида
илмий
тадқиқот
ишларини
олиб
боришда
илмий
материалларни
нашрга
тайёрлаш
талабларини
мукаммал
билиш
талаб
этилади
.
Олий
аттестация
комиссияси
талабларига
кўра
чоп
этилган
ишлар
нафақат
сон
жиҳатидан
,
балки
мазмун
жиҳатидан
ҳар
бир
тадқиқот
ишининг
моҳиятига
бевосита
дахлдор
ҳолда
тайёрланиши
ва
шу
илмий
ишнинг
асоси
бўлиб
хизмат
қилиши
зарур
.
Илмий
материалларни
чоп
этишга
тайёргарлик
ва
унинг
босқичларига
риоя
этиш
ҳамда
сифат
даражасини
ошириш
муҳим
вазифадир
.
Хусусан
,
мақола
,
рисола
,
монография
ва
бошқа
нашрларни
тайёрлашнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
бўлиб
,
унга
илмий
маҳсулот
сифатида
баҳо
бериш
ва
қўйиладиган
талабларга
қатъий
риоя
этиш
лозим
.
Бундай
талаблар
биринчидан
,
унинг
мазмунига
дахлдор
бўлса
,
иккинчидан
,
техник
жиҳатдан
расмийлаштиришга
ҳам
чамбарчас
боғлиқдир
.
Ушбу
ўринда
илмий
раҳбарнинг
илмий
материалларни
чоп
этиш
бўйича
тавсиялари
бўлиш
ва
унга
тегишли
тақризлар
олинганлиги
,
кафедра
хулосасининг
мавжудлиги
чоп
этилаётган
материалнинг
сифатлилигини
таъминлашда
муҳим
ўрин
тутади
.
Бундан
ташқари
,
чоп
этилаётган
нашр
турига
қараб
илмий
кенгаш
ёки
ихтисослашган
кенгаш
,
методик
кенгашларнинг
илмий
материалларни
чоп
этиш
ҳақидаги
тавсияларининг
берилиши
ҳам
ишнинг
сифатини
янада
ошириш
учун
хизмат
қилади
.
Ҳуқуқий
тадқиқот
натижаларининг
малакали
тақриздан
ўтказиб
чоп
этилиши
унинг
илмий
ва
назарий
асослантирилганлик
даражасини
юксалтиришда
муҳим
омил
ҳисобланади
.
Ҳуқуқ
соҳасида
илмий
тадқиқот
ишларини
расмийлаштириш
ҳам
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ҳузуридаги
Олий
аттестация
комиссияси
талаблари
асосида
амалга
оширилади
.
Ҳуқуқий
тадқиқот
ишининг
бошланишиданоқ
изланувчи
томонидан
уни
талаб
даражасида
расмийлаштириш
кўникмаларига
эга
бўлиш
баробарида
унга
қатъий
риоя
этилиши
тадқиқот
ишига
қўйилган
талабларга
мувофиқ
равишда
диссертацияни
тайёрлаш
имкониятини
яратади
.
Мамлакатимизда
ҳуқуқий
-
илмий
ижодиётга
қўйилган
талабларни
мукаммал
билишнинг
объектив
зарурияти
мавжудлигини
инобатга
олиб
,
бу
соҳада
тадқиқот
ишларининг
назарий
ва
методологик
асосларини
тизимли
равишда
ўрганиш
,
тушунтириш
ва
тегишли
тарзда
тарғиб
қилиш
билан
боғлиқ
ташкилий
-
амалий
чора
-
тадбирларни
ташкил
этиш
юридик
фанларнинг
равнақ
топиши
ҳамда
мустақилликни
янада
мустаҳкамлашда
муҳим
омил
бўлиб
ҳисобланади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
мустақилликни
мустаҳкамлашда
ҳуқуқий
илм
-
фан
ютуқларидан
самарали
фойдаланиш
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
барпо
этиш
борасидаги
вазифаларни
ҳал
қилиш
учун
хизмат
қилади
.
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Бунёдкорлик
йўлидан
.
Т
.4. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1996. –
Б
.87.
2.
Каримов
И
.
А
.
Бунёдкорлик
йўлидан
.
Т
.4. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1996. –
Б
.88.
3.
Каримов
И
.
А
.
Илму
фан
мамлакат
тараққиётига
хизмат
қилсин
//
Биздан
озод
ва
обод
Ватан
қолсин
.
Т
.2. -
Т
.:
Ўзбекистон
, 1996. –
Б
.258.
4.
Грязин
И
.
Н
.
Текст
права
:
Опыт
методологического
анализа
конкурирующих
теорий
. –
Таллин
, 1983;
Герлох
А
.
О
Методах
познания
права
//
Правоведение
. 1983. –
№
1;
Разум
и
экзистенция
.
Анализ
научных
и
вненаучных
форм
мышления
. –
СПб
. 1999;
Тарасов
Н
.
Н
.
Методологические
проблемы
юридических
наук
. –
Екатеринбург
. 2001;
Тарасов
Н
.
Н
.
Метод
и
методологический
подход
в
правоведении
(
попытка
проблемного
анализа
) //
Правоведение
. 2001. –
№
1;
Урсул
А
.
Д
.
Информация
:
Методологические
аспекты
. –
М
.: 1971.
Ушаков
А
.
А
.
Право
,
язык
,
кибернетика
//
Правоведение
. 1991. –
№
2.
Честнов
И
.
Л
.
Право
как
диалог
:
к
формированию
новой
онтологии
правовой
реальности
. -
СПб
., 2000.
5.
Бурҳонуддин
аз
-
Зарнужий
.
Таълим
ул
-
мутаъллим
. –
Қозон
, 1915.
6.
Каримов
И
.
А
.
Биздан
озод
ва
обод
Ватан
қолсин
.
Т
.2. –
Т
.:
Ўзбекистон
. 1996. –
Б
.13.
7.
Каримов
И
.
А
.
Биз
келажагимизни
ўз
қўлимиз
билан
қурамиз
.
Т
.7. -
Т
.:
Ўзбекистон
, 1993. –
Б
.97-98.
8.
Ўзбекистон
Республикаси
қонунлари
тўплами
,
2006.-31-32-
сон
,
июль
-
август
, 311-
модда
.
9.
Честнов
И
.
Л
.
Методология
и
методика
юридического
исследования
.
Учебное
пособие
. –
Спб
,
2004;
Юдин
Э
.
Г
.
Методология
науки
:
системность
деятельности
. –
М
., 1997.
10.
Юридик
адабиётларда
ҳам
юридик
фанларнинг
асосий
йўналишларни
ривожлантириш
бир
қатор
усулларда
амалга
оширилишига
алоҳида
аҳамият
берилмоқда
.
Бу
ҳақда
батафсил
қаранг
:
Рўзиев
Р
.
Ж
.
Юридик
фанларни
ривожлантиришда
фундаментал
тадқиқотларнинг
аҳамияти
ва
истиқболлари
//
Юридик
фанларни
ривожлантиришнинг
долзарб
муаммолари
/
Илмий
-
амалий
конференция
материаллари
.
Масъул
муҳаррир
:
Ф
.
Ҳ
.
Отахонов
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2006.
–
Б
.61-73.
