КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
28
С
.
С
.
Ҳамроев
Юридик
фанлар
доктори
ИҚТИСОДИЙ
ИНТЕГРАЦИЯ
ЖАРАЁНИНИНГ
МИЛЛИЙ
ҚОНУНЧИЛИКНИ
РИВОЖЛАНТИРИШИ
ҲАҚИДА
Ҳозирда
кўпчилик
давлатларни
,
шу
жумладан
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлигига
аъзо
давлатларни
қамраб
олган
интеграция
Марказий
Осиё
минтақасида
жойлашган
давлатларни
ҳам
четлаб
ўтмади
.
Шу
ўринда
айтиб
ўтиш
керакки
,
Марказий
Осиёнинг
Янги
мустақил
давлатлари
нафақат
чегараорти
ҳудуд
-
ларини
,
балки
шу
минатақада
жойлашган
миллийлик
билан
йўғрилган
халқлар
тарихини
ҳам
бирлаштиради
.
Ҳозирги
пайтда
бу
ҳудудда
сиёсий
,
иқтисодий
,
ижти
-
моий
соҳаларда
умумий
кўринишга
эга
жараён
кўзга
ташланади
.
Шу
билан
бирга
интеграцияга
дезинтегра
-
ция
жараёнининг
ҳам
ҳамроҳ
бўлиши
бирдамлик
ва
марказга
интилувчи
кучларнинг
марказдан
четлашувчи
кучлар
билан
ўзаро
кураши
фалсафий
категориясини
яна
бир
бор
тасдиқлайди
.
Бу
каби
омилларнинг
вужуд
-
га
келиши
ўз
-
ўзидан
мазкур
минтақада
истиқомат
қи
-
лувчи
турли
миллатга
мансуб
аҳолининг
ягона
ҳудуди
-
ни
барпо
этиш
истаклари
ўта
кучлилигидан
далолат
беради
.
Шу
ўринда
ҳақли
бир
савол
туғилади
,
хўш
қандай
омиллар
Марказий
Осиё
давлатлари
интеграциясини
ва
айни
пайтда
дезинтеграциясини
тақазо
этади
?
Мавжуд
омилларни
шартли
равишда
этник
–
диний
,
ҳудудий
,
сайёҳлик
,
иқтисодий
,
жиноий
(
криминал
),
экологик
,
сиёсий
,
ҳарбий
,
транспорт
-
коммуникация
омилларига
ажратган
ҳолда
саволнинг
хусусиятидан
,
энг
муҳими
тадқиқотларимизнинг
мақсад
ва
вазифала
-
ридан
келиб
чиқиб
уларнинг
асосийлари
хусусида
фикр
юритишни
мақсадга
мувофиқ
деб
топдик
.
Этник
-
диний
омил
.
Марказий
Осиё
минтақасида
истиқомат
қилувчи
турли
миллат
вакиллари
бир
неча
асрлар
давомида
ягона
ҳудудий
кенглик
-
Моварауннаҳрда
яшаганлар
.
Бу
жиҳат
уларнинг
тур
-
муши
,
маданияти
,
урф
-
одати
,
эътиқоди
,
уларнинг
сўзлашувида
ўз
аксини
топди
.
Интеграция
тарафдор
-
лари
этник
гуруҳларнинг
бирлашуви
учун
шунинг
ўзи
етарли
деб
ҳисоблайдилар
.
Бу
жараённинг
негизида
Х
IX
аср
охирида
Турк
султонлигида
вужудга
келган
ва
кейинчалик
ёш
турклар
томонидан
қабул
қилинган
"
пантуркизм
"
ғояси
ҳисобланади
.
Бу
концепциянинг
моҳиятини
барча
туркий
халқлар
тилларининг
бир
би
-
рига
жуда
яқинлиги
ва
туркий
тилларда
сўзлашувчи
халқларнинг
келиб
чиқишининг
умумийлиги
ташкил
этади
.
Айтиш
лозимки
,
Марказий
Осиёда
неопантуркизм
Собиқ
СССР
тарқалиб
кетгач
айниқса
авж
олабошлади
.
Туркманистон
ва
Ўзбекистон
сингари
Янги
Мустақил
Давлатлар
ҳатто
ижтимоий
-
сиёсий
ривожланишнинг
турк
моделидан
андозалар
олишга
ҳаракат
қилиб
кўрдилар
.
Туркиянинг
ўзи
эса
пантуркизм
ғоясининг
илғор
ташвиқотчисига
айланди
ва
ўзини
туркийзабон
халқларнинг
раҳбари
,
уларнинг
салоҳиятли
маркази
сифатида
илгари
сурди
.
Кенг
доирада
пантуркизм
бутун
Марказий
Осиёда
бирлашган
давлатлар
тузилмалари
(
федерация
ёки
конфедерация
)
ни
яратишга
қаратилди
.
Бунга
далил
сифатида
большевикларнинг
Туркистон
ўлкасини
миллий
давлатларга
ажратишдан
мақсади
туркий
халқларни
ажратиш
ва
Марказий
Осиёнинг
Янги
совет
давлатларини
коммунистик
империянинг
коло
-
нияларига
айлантириш
эканлиги
келтирилди
.
Қисман
,
бу
тўғри
.
Бошқа
томондан
,
Янги
Мустақил
Давлатлар
-
нинг
Марказий
Осиёда
умумий
давлат
тузилмала
-
ри
сифатида
бирлашиши
ғоясига
ҳозирги
замонавий
жараёнда
ёндашиб
бўлмайди
.
Шу
сабабли
ҳам
бу
ғояни
Марказий
Осиё
минтақаси
давлатлари
у
қадар
қўллаб
-
қувватлашмади
.
Шу
билан
бир
қаторда
Марказий
Осиё
халқлари
учун
бу
ғоя
муҳимлигича
қолаверди
.
Шу
ўрин
-
да
Ўзбекистон
бу
ҳудуд
халқларини
сиёсий
эмас
,
балки
ижтимоий
-
маданий
бирлашишини
назарда
тутган
эди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Президенти
И
.
А
.
Каримов
томонидан
илгари
сурилган
"
Туркистон
умумий
уйимиз
"
деган
шиорни
Марказий
Осиёда
истиқомат
қилувчи
халқларнинг
ҳаммаси
ҳам
бир
овоздан
маъқулламади
-
лар
.
Чунки
бу
шиорга
қаршилар
Ўзбекистоннинг
бундай
таклифини
"
пантуркизмнинг
маркази
Ўзбекистон
қилиб
тузатилган
янги
шакли
"
деб
тушунишиб
,
ўзларича
уни
тарғиб
қила
бошладилар
.
Хусусан
,
тожик
сиёсатчилари
билан
словян
идеологлари
мазкур
шиорни
ижобий
қа
-
бул
қилинишига
салбий
таъсир
кўрсатдилар
.
Бунинг
асосий
сабабини
тожиклар
билан
словянларнинг
туркий
миллатга
мансуб
бўлмаганлигидадир
,
деб
изоҳлаш
мумкин
.
Ҳудудий
омил
.
Янги
мустақил
давлатлар
орасида
-
ги
интеграция
уларнинг
ўтмишида
маъмурий
-
ҳудудий
жиҳатдан
мураккаб
тузилишга
эга
бўлган
ва
барқарор
бўлмаган
давлатлар
таркибига
киргани
билан
янада
кучаяди
(
Аҳамонийлар
, (
Александр
Македонский
)
Ис
-
кандар
Зулқарнайн
,
Темурийлар
,
Салавнийлар
,
Юнон
-
Бақтрия
,
Қанғ
,
Кушон
,
Эфтолитлар
,
Сомонийлар
,
Қо
-
рахонийлар
,
Туркий
қўғонот
давлатлари
ва
бошқалар
,
феодализм
даврида
Бухоро
амирлиги
,
Хива
ва
Қўқон
хонликлари
). XIX
асрнинг
охирларига
келиб
Туркистон
ўлкаси
аҳолиси
Россия
империяси
таркибида
яшарди
.
1917
йилги
октябрь
инқилобидан
кейин
эса
Ўрта
Осиё
ҳудудида
Туркистон
АССР
,
Бухоро
Халқ
Совет
Рес
-
публикаси
,
Хоразм
Халқ
Совет
Республикаси
,
Қирғизи
-
стон
(
Қозоғистон
)
АССР
каби
янги
давлатлар
пайдо
бўлди
ва
охир
оқибат
улар
ягона
СССР
таркибига
бир
-
лашишди
.
Уларнинг
маъмурий
-
ҳудудий
чегараларини
белгилаш
эса
ўтган
асрнинг
50-
йилларигача
давом
этди
.
Айтиш
лозимки
,
ўтган
асрнинг
20-
йилларидаги
давлатларни
миллий
-
ҳудудий
ажратиш
бир
қанча
му
-
аммоларни
келтириб
чиқарди
.
Совет
ҳукумати
даврида
эса
бу
муаммолар
эътиборсиз
равишда
марказ
наза
-
ридан
четда
қолиб
кетди
.
Мутахассислар
фикрига
кўра
,
шу
даврга
қадар
тўпланиб
қолган
бундай
ижти
-
моий
қарама
қаршиликлар
энергияси
ҳозирда
порт
-
ловчи
куч
билан
юзага
чиқишга
тайёр
бўлиб
,
интегра
-
ция
жараёнига
тўсқинлик
қилади
.
Хўш
,
улар
қандай
муаммолар
эди
?
Туркистон
,
Бу
-
хоро
,
Хоразм
Халқ
Республикалари
негизида
жуда
қисқа
вақт
орасида
бир
қатор
мустақил
ёки
автоном
тузилмалар
шакллантирилиб
,
улар
бир
қарашда
РСФСР
,
Қозиғистон
ва
Ўзбекистон
таркибига
киритил
-
дилар
.
Шу
аснода
бу
ҳудудда
истиқомат
қилувчи
халқ
-
лар
"
шахсан
миллий
,
мазмунан
социалистик
"
тузумга
асосланган
давлат
сифатида
иттифоқ
таркибида
бир
-
лашиб
,
токи
бу
тизим
парчаланиб
кетгунгача
,
аниқроғи
ўтган
ХХ
асрнинг
90-
йилларигача
яшаб
келдилар
.
Со
-
биқ
иттифоқнинг
парчаланиши
ўз
навбатида
ўзбек
,
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
қозоқ
,
қирғиз
,
туркман
,
тожик
халқларига
ўз
миллий
давлат
тузилмаларида
тараққий
этишлари
сингари
улкан
имкониятни
яратиб
берди
.
Иккинчи
томондан
,
миллий
-
ҳудудий
тақсим
-
лаш
(
ажратилиш
)
шартли
равишда
ўтказилиб
,
оқибат
-
лар
инобатга
олинмаган
эди
.
Статистик
маълумотлар
-
га
кўра
1990
йилда
Қозоғистон
ҳудуди
2,717
млн
.
кв
.
км
.,
аҳолиси
16, 7
млн
.
киши
,
Ўзбекистон
ҳудуди
447,4
минг
кв
.
км
.,
аҳолиси
20,7
млн
.
киши
,
Тожикистон
ҳуду
-
ди
143,1
минг
кв
.
км
.
ва
аҳолиси
5,385
млн
.
киши
,
Турк
-
манистон
ҳудуди
488,1
минг
кв
.
км
.
ва
аҳолиси
3,7
млн
.
киши
,
Қирғизистон
ҳудуди
198,5
минг
кв
.
км
.
ва
аҳолиси
4,4
млн
.
кишини
ташкил
қилган
.
Шундай
қилиб
бу
рес
-
публикаларда
аҳоли
зичлиги
1
кв
.
км
.
ҳисобида
олин
-
ганда
қуйидагиларни
ташкил
қилади
:
Қозоғистонда
-
6,2
киши
;
Ўзбекистонда
- 46,3
киши
;
Тожикистонда
-
37,4
киши
;
Туркманистонда
- 7,6
киши
;
Қирғизистонда
-
22,3
киши
.
Бундай
таққослашдан
айрим
миллатлар
кам
сонли
бўлишига
қарамай
катта
ҳудудни
,
бошқалари
эса
кўп
сонли
бўла
туриб
кичик
ҳудудни
эгаллагани
кўзга
таш
-
ланади
.
Ҳозир
миллатларни
миллий
-
ҳудудий
тақсим
-
лашда
большевиклар
қандай
ўлчамлардан
фойдалан
-
гани
тўғрисида
гапириш
ёки
баҳс
-
мунозара
юритиш
қийин
албатта
.
Чунки
ўша
даврларда
Туркистон
ўлкас
-
ининг
бир
қисм
аҳолиси
ўтроқ
бўлиб
,
деҳқончилик
би
-
лан
шуғулланган
ва
кам
ҳудудни
эгаллаган
бўлса
,
қол
-
ган
қисми
(
хусусан
қозоқлар
билан
қирғизлар
)
чорва
-
чилик
билан
шуғулланиб
,
анчагина
катта
ҳудудни
эгаллаб
олган
эди
.
Шу
сабаб
Ўрта
Осиёни
бундай
бўлишдан
кейин
кўпчилик
миллатлар
ўз
миллий
дав
-
латлари
ҳудудидан
ташқарида
қолиб
кетдилар
.
Агар
бу
борада
статистик
маълумотларга
кўз
ташлайдиган
бўлсак
,
унда
қуйидагиларни
кўришимиз
мумкин
:
фақат
ўзбек
миллатига
мансуб
бўлганлар
Тожикистон
ҳуду
-
дида
- 24,4 %
ни
,
Қирғизистонда
- 13,8 %
ни
,
Туркмани
-
стонда
-9 %
ни
,
Қозоғистонда
- 2,5 %
ни
ташкил
этса
,
Ўзбекистоннинг
Тошкент
ва
Жиззах
вилоятларининг
кўпчилик
аҳолисини
қозоқлар
,
Хоразм
вилоятининг
кўпчилик
аҳолисини
эса
туркманлар
ташкил
этишини
кўриш
мумкин
.
Бир
қарашда
саволнинг
бу
қадар
кўндаланг
қўйилиши
дезинтеграцияга
асос
бўла
ол
-
майди
.
Айниқса
,
Марказий
Осиё
давлатлари
бошлиқ
-
ларининг
Иттифоқ
тарқалиб
кетгандан
кейин
чегара
ва
маъмурий
ҳудудларнинг
дахлсизлиги
тўғрисидаги
фикрларини
инобатга
олсак
.
Аммо
,
бу
борада
расман
бўлмасада
,
баъзи
сиёсатдонлар
шунга
ўхшаш
фикр
-
ларни
"
ўзларининг
шахсий
дунёқарашлари
"
деган
ибо
-
ралар
орқали
аҳён
-
аҳён
оммавий
ахборот
воситала
-
рида
ёритиб
туришади
.
Сир
эмаски
,
айрим
норасмий
тожик
сиёсатчилари
-
Самарқанд
ва
Бухоро
,
Туркман
сиёсатчилари
–
Хоразм
сингари
ўзбек
шаҳарларига
дахл
қилиб
туришади
.
Барчамизга
маълумки
,
Собиқ
иттифоқ
парчаланмасидан
олдинроқ
, 80-
йилларнинг
охирларида
Қирғизистоннинг
Ўзган
ва
Ўш
шаҳарлари
-
да
қирғиз
ва
ўзбек
миллати
вакиллари
орасида
ер
-
сув
ресурсларининг
танқислиги
,
ҳамда
ҳудудий
тегишли
-
лик
масалаларида
миллатлараро
тўқнашувлар
келиб
чиққан
эди
.
Ҳозирга
келиб
Марказий
Осиёда
ташкил
топган
мустақил
давлатларнинг
ҳар
бири
бозор
иқтисодиётига
ўтишнинг
ўзига
хос
йўлини
танлаб
,
мамлакат
иқтисо
-
диётини
барқарорлаштириш
мақсадида
иқтисодий
ин
-
теграция
жараёнига
интилишмоқда
.
Лекин
шунга
қара
-
масдан
аҳён
-
аҳёнда
бўлсада
,
қозоғистонлик
сиёсат
-
шуносларнинг
оммавий
ахборот
воситаларидаги
чиқишларида
,
гўёки
: "
Марказий
Осиёда
интеграция
юз
бергудек
бўлса
,
Ўзбекистондаги
ер
-
сув
ресурслари
-
нинг
танқислиги
ва
туғилишнинг
юқори
даражаси
бу
республика
аҳолисининг
бундай
ресурсларга
етарлича
бой
бўлган
қўшни
давлатларга
эътибор
қаратишга
мажбур
қилади
.
Бундай
ҳолда
ўзбекларнинг
Туркмани
-
стон
ва
Қозоғистон
ҳудудига
кучли
миграцияси
бошла
-
нади
,
оқибатда
бу
минтақада
ижтимоий
портлаш
ву
-
жудга
келади
",
деган
асоссиз
фикрларни
илгари
суриб
,
демографик
жиҳатдан
хавфли
бўлган
давлатлар
билан
иқтисодий
,
ижтимоий
соҳада
интеграциялашувга
қар
-
ши
чиқадилар
.
Айтиш
жоизки
,
Қозоғистоннинг
ўзи
давлатни
икки
қисмга
ажратиш
мумкин
бўлган
турли
хил
қарашлар
-
нинг
таъсиридадир
:
жанубий
ҳудудларда
истиқомат
қилувчи
қозоқ
тилида
сўзлашувчилар
ҳамда
шимолий
ҳудудларда
истиқомат
қилувчи
русий
забон
аҳоли
.
Маълумки
,
мамлакатнинг
шимолий
ҳудудида
саноат
анчагина
ривожланган
бўлиб
,
улар
Иттифоқ
давридаёқ
Россия
Федерацияси
ҳудудлари
билан
ишлаб
чиқариш
технологиялари
ва
иқтисодий
-
тижорат
алоқаларини
чуқур
ўрнатишга
эришган
эди
.
Ҳозирги
кунга
келиб
Қозоғистоннинг
шимолий
ҳудудларида
сепаратизм
хавфининг
пайдо
бўлиши
кўзга
ташланмоқда
.
Агар
жараён
давом
этаверадиган
бўлса
,
бу
хавф
шунчаки
тус
олмасдан
,
балки
жамият
учун
ўта
оғир
оқибатлар
-
ни
келтириб
чиқарувчи
реаль
хавф
сифатида
миллат
-
лар
ўртасида
ўзаро
келишмовчиликларни
келтириб
чиқариши
,
ҳаттоки
бундай
можароларга
қарши
давлат
раҳбарлари
томонидан
ҳарбий
куч
ишлатиш
хавфини
ҳам
келтириб
чиқариши
мумкин
.
Миллий
геополитик
аҳволнинг
иккинчи
жиҳатига
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
унда
этник
омил
жиддий
"
қурол
"
бўлиб
хизмат
қилиши
мумкин
.
Юқорида
таъкидлаб
ўтилганидек
,
кўпчилик
халқлар
"
этник
ва
-
танларидан
"
четда
қолиб
кетишган
бўлсаларда
,
аммо
бу
билан
улар
ўртасидаги
алоқалар
риштасини
узил
-
ган
деб
бўлмайди
.
Улар
гарчи
ўзлари
туғилиб
ўсган
юртларидан
йироқда
бўлсаларда
,
ҳали
ҳануз
мамла
-
катнинг
қонун
чиқарувчи
ёки
ижро
этувчи
ҳокимият
органлари
орқали
"
тарихий
давлат
"
нинг
у
ёки
бу
маса
-
лаларини
ҳал
этишга
жиддий
уринишлари
мумкин
.
Ўз
навбатида
давлат
бундай
этник
қатламни
моддий
,
мо
-
лиявий
ва
иқтисодий
ёрдамлар
билан
таъминлаб
ту
-
ради
.
Сайлов
органлари
орқали
эса
бу
"
этник
кураш
-
чилар
" "
ватан
"
учун
манфаатли
бўлган
қонун
ва
нор
-
матив
ҳужжатларни
қабул
қилинишига
эришадилар
.
Шу
усулда
Марказий
Осиё
минтақасида
раҳбарлик
қилишни
хоҳлаган
ҳар
қандай
давлат
фойдасига
"
этник
қатлам
"
хизмат
қилади
.
Бу
усулдан
Хитой
Халқ
Рес
-
публикаси
аллақачон
фойдаланиб
улгурган
кўринади
.
Чунки
бу
давлат
Қозоғистон
Республикаси
ҳудудига
визасиз
кириш
ҳуқуқини
қўлга
киритди
.
Ҳозирги
кунга
келиб
бу
давлат
ҳудудида
мигрантлар
дарҳол
жойла
-
шиб
,
ҳудудни
ўргана
бошладилар
.
Молиявий
жиҳатдан
яхши
таъминланганлиги
уларга
барча
хўжалик
ва
сиё
-
сий
тузилмаларга
кириб
бориш
имконини
яратиб
бер
-
моқда
.
Ҳозирда
бошланган
бу
жараённинг
натижалари
эса
бугун
эмас
,
балки
бир
неча
ўн
йилликлардан
кейин
аён
бўлиши
мумкин
.
Шу
ўринда
Қозоғистон
пойтахти
жанубий
Олма
-
Ота
шаҳридан
шимолий
ҳуддуда
жойлашган
Остона
шаҳри
-
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
га
нима
сабабдан
кўчирилганлиги
аён
бўлади
.
Қозоғи
-
стон
Республикаси
раҳбариятининг
фикрига
кўра
бир
пайтнинг
ўзида
Россия
Федерацияси
билан
алоқалар
янада
мустаҳкамланади
,
қайсиким
бу
орқали
Божхона
иттифоқига
аъзо
бўлиш
билан
боғлиқ
муаммолар
ўз
ечимини
топади
.
Бундай
тузилмаларда
иштирок
этиш
-
дан
нафақат
иқтисодий
натижаларга
эришиш
,
балки
сиёсий
манфаатдорлик
ҳам
яққол
кўзга
ташланади
.
Масалага
бошқа
томондан
ёндашганимизда
,
Қо
-
зоғистон
Республикасининг
Марказий
Осиё
давлатла
-
рининг
ягона
мақсад
йўлида
иқтисодий
интеграцияла
-
шув
истагини
ҳам
рад
эта
олмаслигини
кўриш
мумкин
.
Чунки
интеграция
Қозоғистонни
сиёсий
жиҳатдан
мус
-
таҳкамлаб
қолмасдан
,
балки
жанубий
ҳудудини
иқти
-
содий
ривожлантиришда
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб
ҳисобланади
.
Агар
биз
муаммога
ўта
синчковлик
билан
қарайди
-
ган
бўлсак
,
Янги
Мустақил
Давлатлар
раҳбарларининг
ҳар
галги
расмий
учрашувларида
чегараларнинг
дах
-
лсизлиги
ва
сепаратизмнинг
ҳар
қандай
шакл
ва
кўринишлари
сўзсиз
қабул
этилиши
мумкин
эмаслиги
,
акс
ҳолда
улар
бостирилиши
тўғрисида
музокаралар
олиб
борилаётганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
Қирғизистон
ва
Қозоғистон
1991
йилнинг
охирларига
келиб
мавжуд
давлат
чегара
ҳу
-
дудларининг
дахлсизлигини
таъминловчи
икки
томон
-
лама
халқаро
шартномаларни
имзолашга
эришганди
-
лар
.
Бир
томондан
,
Марказий
Осиёда
геополитик
жиҳат
борасида
ҳудудий
масалалар
илгари
сурилмас
-
лиги
тасдиқланса
,
иккинчи
томондан
,
Туркманистон
ва
Ўзбекистон
бундай
қадамларни
рад
этишмоқда
.
Агар
Туркманистон
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
раҳбарлари
бундай
йўл
тутсалар
,
интеграцияга
қарши
томонлар
чегаралар
қачон
бўлмасин
,
бари
бир
ўзгара
-
ди
дейишлари
учун
асос
пайдо
бўлади
.
Қолаверса
,
1999
йилга
келиб
Туркманистон
Республикаси
МДҲ
давлатлари
доирасида
визасиз
(
махсус
рухсатнома
-
сиз
)
ҳаракатланиш
тартиби
(
режими
)
дан
чиқди
.
Шун
-
дан
сўнг
Ўзбекистоннинг
Бухоро
ва
Хоразм
вилоятла
-
рининг
Туркманистон
билан
чегара
ҳудудларида
яқин
яшайдиган
аҳолисидан
ташқарилари
визасиз
ҳаракат
-
ланиш
ҳуқуқидан
маҳрум
бўлдилар
.
Вазиятнинг
бундай
кескин
тус
олиши
Марказий
Осиё
минтақасида
жой
-
лашган
давлатларнинг
аксарият
кўпчилигига
ўз
таъси
-
рини
ўтказмай
қолмади
.
Натижада
Қозоғистон
Респуб
-
ликаси
,
Қирғизистон
Республикаси
ва
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
ўртасида
чегараларни
делимитация
қилиш
-
ни
келтириб
чиқарди
1
.
Иқтисодий
омил
.
Умумий
халқ
хўжалиги
тизимига
асосланган
собиқ
иттифоқнинг
тарқалиб
кетиши
Янги
Мустақил
Давлатларнинг
иқтисодий
,
молиявий
,
ишлаб
чиқариш
,
ишчи
кучи
ресурслари
салоҳиятининг
заиф
томонларини
яққол
кўрсатиб
қўйди
.
Бу
ўз
навбатида
Марказий
Осиё
давлатларининг
нотекис
иқтисодий
тараққиётида
ўз
аксини
топди
.
Бозор
иқтисодига
ўтиш
жараёнида
давлатлар
ўзаро
қарама
–
қарши
йўллардан
бора
бошлашди
.
Бу
эса
ўз
навбатида
Мар
-
казий
Осиё
давлатларининг
интеграциялашувини
1
"
Қозоғистон
Республикаси
,
Қирғизистон
Республикаси
билан
Ўзбекистон
Республикаси
ўртасида
уч
давлатнинг
давлат
чегаралари
туташган
нуқтаси
тўғрисидаги
Битимни
ратифика
-
ция
қилиш
ҳақида
"
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
-
нинг
Қарори
30.08.2001
й
. 273-II-
сон
17-
сон
, 119-
модда
.
эмас
,
балки
дезинтеграциялашувини
келиб
чиқишига
асосий
сабаблардан
бири
сифатида
кўзга
ташланди
2
.
Дезинтеграция
Марказий
Осиё
давлатлари
доира
-
сида
хомашёни
қўлга
киритиш
ва
ишлаб
чиқарилган
маҳсулот
бозорини
ташкил
этиш
борасида
намоён
бўлади
.
Шунингдек
Марказий
Осиё
давлатларининг
раҳбарлик
қилишига
бўлган
ҳаракати
ҳам
бунга
хизмат
қилди
.
Жумладан
,
Қозоғистон
Республикасида
Марка
-
зий
Осиё
давлатлари
орасида
раҳбарлик
қилиш
ҳис
-
сиёти
бошқа
давлатлардагига
нисбатан
бир
мунча
кучлироқ
эканлиги
сезилиб
турди
.
Бундан
кўзланган
асосий
мақсад
,
агар
Қозоғистон
Республикаси
мазкур
минтақада
раҳбарликни
қўлга
киритган
тақдирда
,
энг
аввало
ўз
давлатининг
иқтисодий
салоҳиятини
мустаҳ
-
камлаш
учун
ислоҳотларни
изчил
давом
эттириши
,
маҳсулот
,
товар
ва
хизматларнинг
баҳосини
белгила
-
ши
,
қўшни
давлатлар
билан
муносабатда
сиёсатни
белгилаши
мумкин
эди
.
Туркманистон
эса
ўз
навбати
-
да
интеграциялашув
жараёнида
юз
бераётган
ҳодиса
-
ларни
четдан
кузатиб
,
минтақада
ягона
иқтисодий
сиё
-
сат
юритилишидан
токи
2007
йилгача
бўлган
давр
мо
-
байнида
ўзини
четга
олиб
турганлиги
яққол
сезилиб
турди
. (
Бу
асосан
Туркманистон
Республикасининг
собиқ
Президенти
С
.
Ниязовнинг
вафотигача
бўлган
даврни
ўзида
қамраб
олади
).
Таҳлиллар
шундан
далолат
берадики
,
Туркмани
-
стон
интеграциянинг
оқибатларидан
чўчигандек
эди
.
Чунки
анча
қолоқ
иқтисодга
эга
бу
давлат
Ўзбекистон
ва
Қозоғистон
таъсирига
тушиб
қолиб
,
Собиқ
Иттифоқ
доирасида
бўлганидек
фақатгина
хомашё
базасига
айланиб
қолиши
мумкин
эди
.
Бундан
ташқари
,
Қозоғи
-
стон
ва
Ўзбекистон
газ
экспорти
бўйича
рақобатчи
бўлиб
,
унинг
баҳосини
белгилашда
Туркманистон
манфаати
эътибордан
четда
қолиши
муқаррар
эди
.
Молиявий
томондан
эса
Марказий
Осиёдаги
Янги
Мус
-
тақил
Давлатлар
Туркманистонга
жиддий
инвестиция
киритишга
қодир
эмас
.
Шу
ва
бошқа
бир
қанча
сабаб
-
лар
туфайли
Туркманистон
ҳозирга
қадар
Марказий
Осиёнинг
минтақавий
интеграциялашув
ҳамжамиятига
аъзо
эмас
3
.
Аммо
ҳозирги
кеча
кундузда
Туркманистон
Республикаси
Президенти
Г
.
Бердимухамедов
томо
-
нидан
олиб
борилаётган
сиёсат
минтақадаги
Янги
Мустақил
Давлатлар
билан
ўзаро
ҳамкорликни
қайта
йўлга
қўйишлари
учун
қулай
имкониятлар
яратишга
киришганлиги
кўзга
ташланмоқда
.
Айтиш
тўғри
бўлардики
,
замонавий
интеграция
за
-
рурияти
Янги
Мустақил
Давлатлар
орасидаги
техноло
-
гик
,
хўжалик
ва
савдо
алоқаларининг
сезиларли
дара
-
жада
сусайгани
туфайли
шарт
бўлиб
қолганди
4
.
Шун
-
2
"1999
йил
26
февралда
Москвада
имзоланган
Божхона
итти
-
фоқи
ва
Ягона
иқтисодий
ҳудуд
тўғрисидаги
Шартномага
Ўзбе
-
кистон
Республикасининг
қўшилиши
ҳақида
" //
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
Ахборотномаси
.
2006
й
. 10-
сон
. 538-
модда
//
Биринчи
марта
"
Ҳалқ
сўзи
"
рўзномасида
14
октябр
2006
йил
нашр
этилган
,
расмий
нашр
этилган
кундан
сўнг
кучга
кирган
//
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
13.10.2006
й
.
ЎРҚ
-61-
сонли
Қонуни
билан
тасдиқланган
.
3
"
Қозоғистон
Республикаси
,
Қирғизистон
Республикаси
,
То
-
жикистон
Республикаси
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ўртаси
-
да
"
Марказий
Осиё
хамкорлиги
"
ташкилотини
таъсис
этиш
тўғрисидаги
шартномани
ратификация
қилиш
ҳақида
"
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
Олий
Мажлис
Қарори
05.04.2002
й
. 365-
II-
сон
10-
сон
, 72-
модда
.
4
"2003
йил
21
февралда
Москвада
имзоланган
Евросиё
иқти
-
содий
ҳамжамиятига
аъзо
давлатларнинг
ташқи
чегаралари
-
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
дай
қилиб
яқин
ўтмишда
Ўзбекистон
ўз
ишлаб
чиқари
-
шида
Тожикистоннинг
58
сохаси
маҳсулотларидан
фойдаланар
ва
Тожикистонга
78
сохага
мўлжалланган
маҳсулотларни
тақдим
этарди
.
Бундан
ташқари
Турк
-
манистондан
43
соха
маҳсулотини
олиб
, 62
соха
учун
маҳсулотни
тақдим
этарди
.
Қирғизистонга
нисбатан
бу
рақамлар
56
ва
54
сохани
ташкил
этарди
.
Шунга
ўхшаш
вазият
Ўзбекистон
ва
Қозоғистон
орасида
мав
-
жуд
эди
.
Бу
илгари
ўрнатилган
муносабатларнинг
,
коо
-
перация
ва
ихтисослаштириш
тизимининг
йўқ
бўлишига
олиб
келди
.
Эксперт
кўрсаткичларига
кўра
бунинг
натижасида
1992-1995
йиллар
Марказий
Осиё
-
да
ишлаб
чиқариш
саноати
2/3
қисмга
қисқарди
.
Мута
-
хассислар
фикрича
тўлиқ
изоляция
холатида
Қозоғи
-
стон
ўз
якуний
маҳсулотининг
1/4
қисминигина
ишлаб
чиқара
олади
,
Россия
эса
2/3
қисми
атрофида
.
Шу
сабабдан
Марказий
Осиё
давлатларининг
иқти
-
содий
интеграциялашувига
зарурат
туғилди
.
Ҳатто
ҳозирдаёқ
Марказий
Осиё
доирасида
у
ёки
бу
давлат
-
нинг
муайян
соҳага
ихтисослашгани
аниқ
кўзга
таш
-
ланмоқда
.
Масалан
,
Ўзбекистон
машина
ишлаб
чиқа
-
рувчи
давлат
сифатида
намоён
бўлмоқда
,
унинг
ма
-
шиналари
шу
ҳудуд
шароитига
мослаштирилган
бўлиб
,
Марказий
Осиё
давлатларининг
барчасида
қўлланилиши
мумкин
.
Қозоғистон
эса
ривожланган
қора
металлургияга
эга
.
Бу
икки
янги
мустақил
давлат
-
лар
,
шунингдек
турли
кимёвий
маҳсулотларнинг
етка
-
зиб
берувчиси
бўлиб
ҳам
ҳисобланадилар
.
Ўзбекистоннинг
иқтисодий
ҳамжамиятдаги
ўрнини
айрим
ижтимоий
–
иқтисодий
кўрсатгичларга
қараб
бел
-
гиласа
бўлади
.
Масалан
, 1995
йил
боши
Ўзбекистон
аҳолиси
сони
Марказий
Осиё
аҳолиси
умумий
сонининг
41
фоизини
, (
жумладан
шаҳарда
36%,
қишлоқларда
45%),
меҳнат
ресурслари
– 39%,
ишлаб
чиқарилган
миллий
даромад
32%,
асосий
фондлар
– 31% (
ишлаб
чиқариш
– 30%,
ноишлаб
чиқариш
– 32%),
ишлаб
чиқа
-
риш
соҳасига
доир
қуйидаги
кўрсаткичлар
давлатнинг
ҳудуддаги
ҳиссасини
кўрсатади
:
саноат
маҳсулотлари
–
33%;
халқ
истеъмоли
товарларини
ишлаб
чиқариш
–
33%;
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотлари
– 34% (
ўсимлик
дунёсига
тегишли
– 42%,
ҳайвонот
дунёсига
тегишли
–
26%);
капитал
қўйилмалар
– 30%;
чакана
товар
обороти
ни
қўриқлашда
ҳамкорлик
қилиш
тўғрисидаги
Шартномага
Ўзбекистон
Республикасининг
қўшилиши
ҳақида
" //
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
Ахбо
-
ротномаси
. 2006
й
. 10-
сон
. 539-
модда
//
Биринчи
марта
"
Ҳалқ
сўзи
"
рўзномасида
14
октябрь
2006
йил
нашр
этилган
,
расмий
нашр
этилган
кундан
сўнг
кучга
кирган
//
Ўзбекистон
Респуб
-
ликасининг
13.10.2006
й
.
ЎРҚ
-62-
сонли
Қонуни
билан
тасдиқ
-
ланган
; 2001
йил
31
майда
Минскда
имзоланган
Евросиё
иқтисодий
ҳамжамиятининг
имтиёзлари
ва
иммунитетлари
тўғрисидаги
Конвенцияга
Ўзбекистон
Республикасининг
қўшилиши
ҳақида
" //
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
Ахборотномаси
. 2006
й
. 10-
сон
. 540-
модда
//
Биринчи
марта
"
Ҳалқ
сўзи
"
рўзномасида
14
октябрь
2006
йил
нашр
этилган
,
расмий
нашр
этилган
кундан
сўнг
кучга
кирган
//
Ўзбекистон
Республикасининг
13.10.2006
й
.
ЎРҚ
-63-
сонли
Қонуни
билан
тасдиқланган
;
Марказий
Осиё
Ҳамкорлиги
"
Ташкилотининг
Евросиё
иқтисодий
ҳамжамиятига
интегра
-
цияси
тўғрисидаги
баённомани
(
Минск
, 2006
йил
23
июн
)
ра
-
тификация
килиш
хақида
" //
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
Ахборотномаси
. 2007
й
. 4-
сон
. 154-
модда
//
Биринчи
марта
"
Ҳалқ
сўзи
"
рўзномасида
3
апрел
2007
йил
нашр
этилган
,
расмий
нашр
этилган
кундан
сўнг
кучга
кирган
//
Ўзбекистон
Республикасининг
02.04.2007
й
.
ЎРҚ
-81-
сонли
Қонуни
билан
тасдиқланган
.
– 36%;
халққа
пулли
хизмат
кўрсатиш
– 33%;
пулли
да
-
ромадлар
– 35%;
мактабда
ўқувчилар
сони
- 43%;
ўрта
ўқув
юртларида
– 42%;
ва
Олий
ўқув
юртларида
– 43%;
мактабгача
таълим
муассасаларидаги
болалар
сони
–
46%;
врачлар
– 40%;
кутубхоналар
сони
– 35%;
театр
-
ларга
ташриф
буюриш
– 39%;
республикага
маҳсулот
киритиш
– 58%;
республикадан
маҳсулот
олиб
чиқиш
(
экспорт
билан
бирга
) – 34%.
Ўзбекистонда
иқтисодиётни
ислоҳ
қилиш
ва
эркин
-
лаштириш
жараёнларини
жадаллаштириш
,
уни
тарки
-
бий
ўзгартириш
ва
модернизация
қилиш
чора
-
тадбирларининг
изчил
амалга
оширилиши
натижасида
иқтисодиётнинг
юқори
барқарор
ўсиш
суръатлари
ва
макроиқтисодий
барқарорлиги
,
инфляция
даражаси
-
нинг
пасайиши
,
аҳолининг
иш
билан
бандлиги
ва
тур
-
муш
даражаси
ошиши
таъминланаётганлиги
боис
2007
йилга
келиб
республиканинг
ялпи
ички
маҳсулоти
9,5
фоизга
,
саноат
маҳсулоти
ишлаб
чиқариш
ҳажми
12,1
фоизга
,
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотлари
етиштириш
-
6,1
фоизга
,
пулли
хизматлар
кўрсатиш
- 20,6
фоизга
,
пудрат
қурилиш
ишлари
ҳажми
15,7
фоизга
ўсди
.
Экс
-
портнинг
юқори
даражада
(40,7
фоизга
)
ўсиши
ҳисоби
-
га
тўлов
балансининг
барқарорлиги
ва
мамлакат
ол
-
тин
-
валюта
заҳирасининг
ўсиши
таъминланди
.
Бундай
иқтисодий
ўсишга
эришишда
,
авваламбор
,
кенг
кўламли
тизимли
бозор
ислоҳотларини
жорий
этиш
ва
хорижий
инвестицияларни
жалб
қилиш
,
иқти
-
содиётда
чуқур
таркибий
ўзгаришларни
амалга
оши
-
риш
,
ишлаб
чиқаришни
модернизация
қилиш
ва
янги
-
лаш
,
экспортга
ихтисослашган
янги
тармоқ
ва
корхо
-
налар
барпо
этиш
,
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликни
жадал
ривожлантиришга
қаратилган
,
ҳар
томонлама
пухта
ўйланган
сиёсатнинг
амалга
оширилаётганлиги
принципиал
аҳамият
касб
этди
.
Иқтисодиётни
эркинлаштириш
натижасида
биргина
2000-2007
йиллар
мобайнида
даромад
солиғи
38
фо
-
издан
10
фоизга
,
ягона
ижтимоий
тўлов
40
фоиздан
24
фоизга
,
кичик
бизнес
субъектлари
ва
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотлари
ишлаб
чиқарувчилар
,
яъни
фермерлар
учун
ягона
солиқ
10
фоизга
туширилди
.
Натижада
2007
йилга
келиб
хўжалик
субъектлари
солиқ
имтиёзлари
берилиши
ҳисобидан
ўз
молиявий
ресурсларини
қўшимча
равишда
830
миллиард
сўмга
тўлдиришга
эришганликлари
маълум
бўлди
.
Мамлакатда
монополияга
қарши
изчил
сиёсат
олиб
борилиши
натижасида
сўнгги
ўн
йил
мобайнида
моно
-
полист
корхоналар
сони
3,5
баробар
,
монопол
маҳсу
-
лотлар
тури
эса
26
баробар
қисқарди
.
Фақат
2004-2007
йиллар
давомида
ялпи
ички
маҳсулотнинг
умумий
ҳажмида
монопол
маҳсулотлар
улуши
26
фоиздан
21
фоизга
тушди
.
2007
йили
экпорт
ҳажмининг
ўсиш
суръати
40,7
фоизга
ортиб
,
и
мпортга
нисбатан
сезиларли
даража
-
да
юқори
бўлди
.
Бу
ўз
навбатида
йил
якунлари
бўйича
ташқи
савдо
айланмасида
3,5
миллиард
доллардан
ортиқ
миқдорда
ижобий
сальдога
эришиш
ва
олтин
-
валюта
заҳираларини
1,5
баробар
кўпайтириш
имко
-
нини
яратди
.
Бундай
имкониятларнинг
яратилиши
ўз
набатида
биргина
2007
йилда
мамлакат
иқтисодиётига
киритилган
инвестициялар
умумий
ҳажмининг
23
фо
-
изга
ортишига
ва
пировард
натижада
4,3
миллиард
доллардан
зиёд
миқдордаги
маблағни
ташкил
этди
.
Саноат
,
қурилиш
,
коммуникация
ва
хизматлар
соҳасида
изчил
ўзгаришларнинг
юз
бериши
натижаси
-
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
32
да
ялпи
ички
маҳсулот
таркибида
саноатнинг
улуши
25
фоизни
,
хизматлар
соҳасининг
ҳиссаси
43
фоизни
,
кичик
бизнеснинг
улуши
эса
46
фоизни
ташкил
этди
1
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
айтиш
мумкинки
Ўзбекистон
худуддаги
раҳбарий
ўринлардан
бирини
эгаллайди
.
Шу
сабабли
ҳам
Ўзбекистон
Марказий
Осиёда
рўй
бераётган
интеграция
жараёнларининг
тўлиқ
маънодаги
"
йўлбошчиси
"
бўлиши
мумкин
.
Буни
биз
биргина
юқорида
келтирилган
статистик
маълумотларда
эмас
,
балки
интеграция
жараёнлари
-
нинг
оқсоқланишига
сабаб
бўлувчи
муаммоларни
бар
-
тараф
этишда
ўз
ғоялари
,
таклиф
ва
мулоҳазалари
билан
фаол
иштирок
этиб
келаётган
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримовнинг
Мустақил
давлатлар
ҳамдўстлиги
,
Евроосий
иқтисодий
ҳамкор
-
лиги
,
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
каби
харқаро
ҳам
-
жамиятларга
аъзо
давлатлар
раҳбарлари
иштирокида
-
ги
анжуманларда
қилган
маърузаларида
ҳам
кўриши
-
миз
мумкин
2
.
Экологик
омил
.
Собиқ
Иттифоқ
давридаги
меҳнат
тақсимоти
ва
тор
доирадаги
ихтисослаштиришдан
Марказий
Осиё
давлатларига
Орол
фожеаси
мерос
бўлиб
қолди
.
Сув
ресурсларидан
оқлона
фойдалан
-
маслик
натижасида
ички
денгизнинг
қуриши
бир
қатор
жиддий
экологик
муаммоларни
,
жумладан
,
йирик
май
-
донларнинг
қишлоқ
хўжалигига
яроқсиз
бўлиши
,
ҳо
-
силдорликнинг
камайиши
,
чўллашиш
жараёнининг
тезлашуви
,
сув
ва
озиқ
-
овқат
билан
таъминланишдаги
қийинчилик
,
ўлимнинг
юқори
даражаси
(
ёш
болалар
ўлими
)
ва
аҳоли
ўртасида
касаллик
тарқалишининг
юқори
даражасини
келтириб
чиқарди
.
Айниқса
бу
му
-
аммо
тўғридан
-
тўғри
Қозоғистон
ва
Ўзбекистонга
ва
қисман
Туркманистон
ҳамда
Қирғизистонга
тегишли
-
дир
.
Айнан
шу
жиҳат
давлатлар
раҳбарларини
Орол
фожеаси
муаммосини
ҳал
этишнинг
умумий
принцип
-
лари
ва
усулларини
топишга
ундади
.
Бугунги
кунда
бу
борада
эришилган
ютуқ
тўғрисида
гапиришнинг
иложи
бўлмаса
-
да
,
бироқ
айтиш
керакки
,
Орол
билан
боғлиқ
экологик
муаммо
аллақачон
Марказий
Осиё
халқлари
-
ни
қамраб
олишга
улгурди
.
Оролни
қутқариш
халқаро
фонди
, "
ЭКОСАН
"
фонди
тузилди
,
сувни
қайта
ишлов
-
чи
дунёвий
технологиялар
жалб
этилди
,
халқаро
таш
-
килотларнинг
эътибори
бу
худуддаги
ижтимоий
-
иқтисодий
аҳволни
тубдан
яхшилашга
қаратилди
.
Транспорт
–
коммуникация
омили
.
Марказий
Осиёдаги
янги
мустақил
давлатларнинг
иқтисодий
аҳ
-
волини
мустаҳкамлаш
шу
ҳудудда
транспорт
коммуни
-
кацияларини
тараққий
эттиришни
тақазо
этади
.
Бундан
кўзланган
асосий
мақсад
минтақадаги
янги
мустақил
давлатларнинг
транспорт
коммуникациялари
дунё
денгиз
портлари
билан
боғлаш
имкониятини
таъмин
-
лаши
керак
эди
.
Ўлкадаги
давлатларнинг
географик
жойлашуви
(
тузилиши
)
уларга
дунё
денгиз
портига
чиқиш
учун
камида
бир
давлат
худудини
кесиб
ўтишни
(
Ўзбекистон
эса
камида
икки
давлат
)
тақазо
қилади
.
Тан
олиш
керакки
,
Собиқ
Иттифоқ
қулагач
хўжалик
1
Каримов
И
.
А
.
Инсон
манфаатлари
устуворлигини
таъмин
-
лаш
–
барча
ислоҳот
ва
ўзгаришларимизнинг
бош
мақсади
-
дир
//
Туркистон
. 2008. 9-
феврал
.
2
Қозоғистон
Республикаси
билан
икки
томонлама
маҳсулот
айирбошлашни
ошириш
бўйича
интеграциялашув
жараёни
ва
чора
-
тадбирларни
амалга
ошириш
тўғрисида
. 25.04.2006
й
.
ПҚ
-332.
Олий
Мажлиси
палаталари
Ахборотномаси
. 2006
й
. 4-
сон
. 210-
модда
.
алоқаларининг
узилиб
қолиши
,
сиёсий
жихатдан
эса
Россия
орқали
юкларни
ўтказишдаги
қийинчиликлар
Марказий
Осиё
давлатларини
1991
йил
сўнгидаёқ
бошқа
йўлларни
қидириб
топишга
ундади
.
Объектив
томондан
бу
ўз
савдо
-
иқтисодий
алоқаларини
тўла
ҳуқуқли
мустаҳкамлаш
билан
тушунтирилса
,
охир
-
оқибат
давлатларнинг
ўз
иқтисодиётини
тараққий
эт
-
тириш
билан
боғлиқ
эди
.
90-
йиллар
бошидан
Марказий
Осиёнинг
янги
мус
-
тақил
давлатлари
Эрон
,
Покистон
ва
Хитойдаги
жану
-
бий
ва
шарқий
денгиз
портларига
чиқувчи
янги
йўлларни
ишлаб
чиқа
бошладилар
.
Шу
мақсадда
Мар
-
казий
Осиё
давлатларини
Эрон
билан
боғловчи
Та
-
шош
–
Серакс
–
Машхад
темир
йўл
тармоғи
қурилди
.
Транскавказ
йўлаги
–
янги
транспорт
йўли
ишлаб
чиқилди
ва
улар
бу
давлатларни
Европа
ва
Осиё
ком
-
муникация
тизимига
киришини
таъминлади
.
Шу
ўринда
бу
соҳадаги
интеграциялашув
жараён
-
лар
Туркманистоннинг
янги
позицияга
ўтиб
олиши
,
яъни
мамлакат
ҳудудидан
транзит
усулида
ўтувчи
юк
тарифларини
бу
борада
имзоланган
ҳужжат
бўлишига
қарамай
кўтариб
юбориши
охир
оқибатда
муаммони
янада
чигаллаштириб
юборди
.
Орадан
бир
оз
вақт
ўтгач
Туркманистон
томонлар
илгариги
келишувга
ри
-
оя
этишларини
тасдиқлаб
имзолаган
ҳужжатни
имзо
-
лашдан
ҳам
бош
тортди
.
Россия
ва
Эроннинг
таъсири
-
да
эса
Транскавказ
йўли
ҳам
оқсай
бошлади
.
Туркма
-
нистоннинг
ўзбек
юкларига
транзит
таърифини
50 %
га
камайтириш
тўғрисидаги
битимга
риоя
этмаслиги
ва
20
%
қўшимча
қиймат
солиғи
(
ҚҚС
)
ҳамда
Озарбайжон
томонидан
20 %
солиқ
солиниши
ўзбек
юкларининг
баҳоси
қарийиб
тўрт
баробар
ошишига
олиб
келди
.
Шу
боис
1999
йилга
келиб
Туркманистон
ҳудудидан
ўтувчи
йўллар
орқали
150
минг
тонна
юк
ўтказилди
,
бу
эса
1998
йилда
амалга
оширилган
умумий
ташилган
юкка
нисбатан
икки
2
баробар
кам
эди
.
Худди
шу
пайтда
Қозоғистон
ва
Россия
Ўзбекистонга
Туркманистонга
қараганда
бирмунча
қулай
имтиёзларга
эга
бўлган
транзит
режимига
асосланган
шимолий
маршрутни
таклиф
этишди
.
Бошқа
томондан
,
Туркия
ўз
лойиҳалари
орқали
Марказий
Осиё
давлатларига
таъсир
этишга
ҳаракат
қилади
.
Масалан
: 2000
йилнинг
апрелида
Урганч
шаҳ
-
рида
янги
"
авиатерминал
"
нинг
очилишида
Туркия
транспорт
вазири
Онис
Оксўз
таъкидлаганидек
,
Ўзбе
-
кистон
ва
Туркияни
нафақат
маданий
удумлар
,
тил
боғлайди
,
балки
Буюк
Ипак
Йўли
ўрнатган
коммуника
-
цияни
ҳам
боғлайди
.
Туркия
делегацияси
бошлиғи
фикрини
қуйидагича
изоҳлайди
: "
Биз
ўзбек
самолётла
-
рига
кўпроқ
ҳаво
йўлакларини
тақдим
этамиз
ва
дав
-
латимизнинг
барча
аэропортларини
очамиз
",
деб
жа
-
ноб
Оксўз
қўшма
корхоналар
очиш
ва
янги
коммуника
-
цияларни
тараққий
этиш
орқали
ҳамкорликни
мустаҳ
-
камлашга
чақирди
.
Жумладан
,
у
Туркия
ҳозирги
кунда
Буюк
Ипак
Йўли
йўналишида
темир
йўл
ўтказиш
лой
-
иҳасини
амалга
оширишга
киришганини
айтиб
ўтди
.
Бу
лойиҳани
бажариш
5
йилга
мўлжалланган
бўлиб
,
у
ХХ
I
аср
бошидаги
Туркиянинг
иқтисодий
томондан
йирик
манфаатларини
кўзловчи
лойиҳа
ҳисобланади
.
Чунки
кейинчалик
юклар
Европадан
Кавказ
,
Марказий
Осиё
ва
Хитойга
шу
йўл
орқали
ўтади
,
деб
алоҳида
таъкид
-
лаган
эди
.
Дарҳақиқат
ҳозирга
келиб
,
дунё
денгиз
портларига
чиқувчи
автомобиль
ва
темир
йўл
магистралларининг
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
33
қурилиши
Марказий
Осиёда
транспорт
коммуникация
-
ларини
тараққий
этиш
сингари
иқтисодий
аҳамият
касб
этишдан
секин
-
аста
сиёсий
аҳамиятга
эга
бўла
бош
-
лади
,
қайсиким
бу
муаммо
ҳудуддаги
давлатлардан
ташқари
замонавий
дунёнинг
ҳукмрон
давлатларини
ҳам
жалб
эта
бошлади
.
Бу
омил
Марказий
Осиё
дав
-
латларининг
таранспорт
-
коммуникациялари
лойиҳала
-
рини
рўёбга
чиқаришда
аниқ
ҳаракатлар
қилишга
ун
-
дади
.
Ўзбекистон
эса
ўз
ҳаракатларини
,
жумладан
,
миллий
давлат
манфаатларини
рўёбга
чиқаришга
қўшимча
тўсқинлик
қилувчи
нохуш
ҳолатларнинг
олди
-
ни
олишга
бор
ички
имкониятларини
сафарбар
қилди
.
Маълумки
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
халқаро
ҳуқуқ
ти
-
зимида
юридик
фаннинг
бир
тармоғи
сифатида
тан
олинган
алоҳида
соҳа
ҳисобланади
.
Фаннинг
бу
соҳаси
халқаро
долирада
юз
берадиган
хусусий
,
яъни
фуқа
-
ролик
ҳуқуқи
ва
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
билан
тартибга
солинадиган
,
шунингдек
оила
ва
меҳнат
му
-
носабатларини
ўз
ичига
қамраб
олади
.
Ушбу
муноса
-
батларнинг
вужудга
келиши
,
ўзгариши
ва
бекор
бўлишининг
тартибга
солиниши
ҳамда
низо
чиққан
тақдирда
уларнинг
ҳал
қилиниши
ўзига
хос
хусусият
-
ларга
эга
.
Шу
боис
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаро
-
лик
кодексида
(1158-
м
.)
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
норма
-
лари
билан
тартибга
солинадиган
муносабатлар
"
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлар
"
сифатида
таърифланади
.
Ам
-
мо
биргина
шундай
фикр
билан
чекланиб
қолиш
,
биз
-
нинг
назаримизда
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
фанининг
тушунчаси
ва
мазмунини
тўла
очиб
бераолмайди
.
Чет
Эл
элементи
билан
мураккаблашган
муносабатлар
-
нинг
кенг
тарқалган
кўринишларда
бўлиши
,
чет
эл
ҳуқуқи
субъектларининг
турли
давлат
фуқаролигига
мансуб
бўлиши
,
объектларнинг
турли
давлатлар
ҳуду
-
дида
жойлашган
бўлиши
,
ушбу
муносабатларнинг
ву
-
жудга
келиши
,
ўзгариши
ва
бекор
бўлиши
учун
асос
бўлган
юридик
фактларни
муайян
мамлакат
ҳуқуқи
орқали
баҳолаш
,
низоларни
муайян
ҳудудда
ва
ўз
вақ
-
тида
олдини
олиш
,
бартараф
қилиш
,
ҳал
этишни
талаб
қилади
.
Хусусий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
мураккабла
-
шишида
баъзи
халқаро
шартномалар
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Булар
қаторига
, 1928
йилги
Бустаманте
Кодекси
(
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
Кодекси
), 1980
йилги
Халқаро
олди
–
сотди
шартномалари
тўғрисидаги
БМТнинг
Вена
Конвенцияси
, 1988
йилги
Халқаро
мо
-
лиявий
лизинг
тўғрисидаги
Конвенция
,
Халқаро
ҳаво
йўлларига
тегишли
баъзи
қоидаларни
бирхиллашти
-
риш
тўғрисидаги
1929
йилдаги
Варшава
Конвенцияси
ва
бошқаларни
киритиш
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикасининг
бошқа
давлатлар
билан
бўладиган
муносабатларида
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
манбаи
сифатида
халқаро
шартномаларнинг
аҳамияти
тобора
ошиб
бормоқда
.
Халқаро
шартнома
-
да
олдиндан
ўз
ифодасини
топган
нормалар
давлат
-
лар
ўртасидаги
муносабатларда
ички
давлат
қонунла
-
рига
нисбатан
кўпроқ
қўлланилади
.
"
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартнома
-
лари
тўғрисида
"
ги
1995
йил
22
декабрда
қабул
қилин
-
ган
Қонунда
1
мужассам
топган
қоидалар
халқаро
шартномалар
тўғрисидаги
1969
йилда
қабул
қилинган
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотнома
-
си
. 1995
й
. 12-
сон
. 262-
модда
.
ва
1995
йил
24
февралда
Ўзбекистон
қўшилган
Вена
конвенциясига
ва
давлатлар
ҳамда
халқаро
ташкилот
-
лар
,
шунингдек
халқаро
ташкилотлар
ўртасидаги
шартномалар
ҳуқуқи
тўғрисидаги
1986
йил
Вена
кон
-
венциясига
асосланади
.
Мустақилликка
эришган
Ўзбекистон
ўзининг
бирин
-
чи
кунларидан
эътиборан
халқаро
шартномалар
тузиш
ҳуқуқий
асосларини
шакллантира
бошлади
.
Бундай
эътибор
биринчи
галда
халқаро
иқтисодий
муносабат
-
ларни
ривожлантиришга
қаратилди
.
Масалан
, 1991
йил
14
июндаги
"
Ўзбекистон
Республикасининг
ташқи
иқтисодий
фаолият
тўғрисида
"
ги
ва
1991
йил
14
июн
-
даги
"
Ўзбекистон
Республикасида
чет
эл
инвестиция
-
лари
тўғрисида
"
ги
Қонунлари
бунга
яққол
далилдир
.
Биринчи
қонунда
асосан
ташқи
иқтисодий
фаолият
-
нинг
асосий
қоидалари
ва
бу
фаолиятни
амалга
оши
-
ришнинг
тартиби
белгиланди
.
Иккинчи
қонунда
асосан
чет
эл
инвестицияларини
ривожлантиришни
амалга
оширишнинг
ҳуқуқий
ва
ташкилий
масалалари
белги
-
лаб
берилди
.
Ушбу
қонунлар
ва
бошқа
муҳим
қонун
ҳужжатлари
Ўзбекистоннинг
бошқа
давлатлар
билан
иқтисодий
муносабатлар
соҳасида
халқаро
шартнома
-
лар
тузиши
учун
ҳуқуқий
асос
бўлди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Украина
,
Франция
,
Гру
-
зия
,
Саудия
Арабистони
,
Туркия
Жумҳурияти
,
Россия
Федерацияси
,
Словакия
Республикаси
,
Латвия
Рес
-
публикаси
,
Литва
Республикаси
,
Туркманистон
,
Қирғи
-
зистон
Республикаси
,
Қозоғистон
Республикаси
,
Чехия
Республикаси
ва
бошқа
кўп
давлатлар
билан
дўстлик
,
ҳамкорлик
ва
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
тўғрисида
шартномалар
тузди
. 1993
йил
22
январда
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлиги
(
МДҲ
)
оилавий
ва
жиноят
иш
-
лари
бўйича
ҳуқуқий
ёрдам
ва
фуқаролик
,
ҳуқуқий
му
-
носабатлар
тўғрисида
Конвенция
қабул
қилди
.
Ушбу
Конвенцияни
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгаши
1993
йил
6
майда
ратификация
қилди
.
Халқаро
шартномаларни
тузишдан
асосий
мақсад
бир
давлат
фуқаросининг
иккинчи
давлат
ҳудудида
мулкий
ва
шахсий
ҳуқуқлари
тан
олинишини
ва
муҳофа
-
за
қилинишини
таъминлашдан
иборат
.
Шартномалар
тузишда
ҳар
бир
давлатнинг
тенг
ҳуқуқлиги
ва
мус
-
тақиллигини
ҳурмат
қилиш
тамойилига
амал
қилинади
.
Шартномаларда
адлия
идоралари
ўртасидаги
ҳамкор
-
лик
,
давлатларнинг
фуқаролари
ва
юридик
шахслари
-
нинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
,
суд
органларининг
ва
-
колатларини
ва
ҳуқуқни
тадбиқ
қилишни
белгилаш
,
чет
эл
фуқароларининг
процессуал
хуқуқларини
белгилаш
,
ҳуқуқий
ёрдам
бериш
ҳақидаги
топшириқни
бажариш
,
фуқаролик
ва
оилавий
ишлар
бўйича
қабул
қилинган
қарорларни
тан
олиш
ва
ижро
этишни
таъминлаш
,
ҳуж
-
жатларни
қабул
қилиш
ва
жўнатиш
,
жиноятчини
топши
-
риш
ва
жиноий
ишлар
бўйича
керак
бўлган
бошқа
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
каби
масалалар
бўйича
вужуд
-
га
келадиган
муносабатлар
тартибга
солинади
.
Иккитомонлама
халқаро
шартномалар
билан
бир
қаторда
Ўзбекистон
халқаро
аҳамиятга
эга
бўлган
кўптомонлама
шартномалар
,
Конвенцияларга
қўшилди
ва
уларни
ратификация
қилди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
1992
йил
9
декабрда
қабул
қилинган
қарори
билан
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлиги
таркибига
кирган
давлатлар
-
нинг
раҳбарлари
1992
йил
октябрда
Бишкек
шаҳрида
имзолаган
Депортация
қилинган
шахслар
,
кам
сонли
миллатлар
ва
халқларнинг
ҳуқуқларини
тиклаш
билан
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
34
боғлиқ
масалаларга
доир
Битим
ратификация
қилинди
.
Ушбу
битим
билан
боғлиқ
равишда
шуни
таъкидлаб
ўтиш
ўринлики
,
Ўзбекистон
Конституция
сининг
18-
моддасига
мувофиқ
,
Ўзбекистонда
яшовчи
барча
фуқаролар
бир
хил
ҳуқуқ
ва
эркинликларга
эга
бўлиб
,
шахси
ва
ижтимоий
мавқеидан
қатъи
назар
,
қонун
ол
-
дида
тенгдирлар
.
Иқтисодий
масалаларни
ҳал
қилишга
бағишланган
халқаро
шартномалар
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Шуни
ҳисобга
олган
ҳолда
Ўзбекистон
томонидан
МДҲга
аъзо
бўлган
бошқа
давлатлар
билан
иккитомонлама
ва
кўптомонлама
шартномалар
тузилди
.
Жумладан
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
Олий
Кенгаши
1993
йил
29
де
-
кабрдаги
қарори
билан
1993
йил
24
сентябрда
Москва
шаҳрида
имзоланган
Иқтисодий
иттифоқ
тузиш
ҳақи
-
даги
Шартномани
ратификация
қилди
.
Олий
Кенгаш
ўша
санадаги
қарори
билан
1993
йил
24
сентябрда
Москва
шаҳрида
имзоланган
Давлатлараро
Евросиё
кўмир
ва
металл
бирлашмасини
тузиш
тўғрисида
Би
-
тимни
ратификация
қилди
.
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
1994
йил
6
майда
Ашхабат
шаҳрида
1993
йил
23
декабрда
имзоланган
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлигига
аъзо
бўлган
давлатлар
корхоналари
ва
тармоқларининг
ишлаб
чиқариш
кооперациясини
ри
-
вожлантиришни
қўллаб
-
қувватлашнинг
умумий
шарт
-
шароитлари
ва
тартиби
тўғрисидаги
Битим
ратифика
-
ция
қилинди
. 1993
йил
24
декабрда
Ашхабат
шаҳрида
имзоланган
Мустақил
Давлатлар
Хамдўстлигига
аъзо
бўлган
давлатлар
ҳудудида
аҳолини
ишлаб
чиқарила
-
ётган
дори
-
дармон
воситалари
,
вакцина
ва
бошқа
им
-
мунобиологик
дорилар
,
тиббий
буюмлар
ва
тиббий
техника
билан
таъминлаш
тўғрисидаги
Битим
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
томонидан
1994
йил
6
майда
ратификация
қилинди
. 1994
йил
10
январда
Тошкент
шаҳрида
ва
1994
йил
16
январда
Бишкек
шаҳрида
им
-
золанган
Қозоғистон
Республикаси
,
Қирғизистон
Рес
-
публикаси
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ўртасида
Яго
-
на
иқтисодий
макон
ташкил
этиш
тўғрисидаги
Шартно
-
ма
1994
йил
6
майда
Ўзбекистон
Республикаси
томо
-
нидан
ратификация
қилинди
. 1994
йил
2
мартда
Моск
-
ва
шаҳрида
имзоланган
Даромадлар
ва
мулкка
икки
-
ёқлама
солиқ
солмаслик
тўғрисида
Ўзбекистон
Ҳуку
-
мати
билан
Россия
Федерацияси
Ҳукумати
ўртасидаги
Битим
1994
йил
6
майда
Ўзбекистон
Республика
си
Олий
Кенгаши
томонидан
ратификация
қилинди
.
Ушбу
битим
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нуқтаи
назардан
муҳим
аҳамият
касб
этади
Халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
манбалари
ичида
савдо
шартномалари
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Ушбу
шарт
-
номаларда
Ўзбекистон
учун
бошқа
давлатлар
билан
савдо
шартномаларини
тузишда
фойдаланиш
учун
зарур
бўлган
умумий
қоидалар
назарда
тутилади
.
Уш
-
бу
шартномалар
билан
юридик
ва
жисмоний
шахслар
-
нинг
ҳуқуқ
лаёқати
белгиланади
,
савдо
арбитражига
тааллуқли
масалалар
бўйича
қоидалар
назарда
тути
-
лади
. 1994
йил
15
апрелда
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлиги
томонидан
Эркин
савдо
зоналари
ташкил
қилиш
тўғрисида
Битим
ва
унинг
Протоколи
(1994
йил
2
апрел
)
маъқулланди
.
МДҲ
ташкил
қилингандан
буён
унинг
иштирокчилари
томонидан
бир
қанча
шартнома
-
лар
,
битимлар
тузилди
,
улар
савдо
ва
иқтисодиёт
соҳасида
ҳамкорлик
ўрнатиш
,
давлат
чегаралари
ва
денгиз
иқтисодий
зоналарини
муҳофаза
қилиш
ва
бошқа
иқтисодий
масалаларга
бағишланади
.
Халқаро
савдо
масалаларига
оид
алоҳида
конвен
-
циялар
қаторига
биринчи
галда
кўчар
моддий
ашёлар
-
нинг
халқаро
олди
-
сотдисига
нисбатан
қўлланадиган
ҳуқуқ
тўғрисидаги
1995
йилдаги
Гаага
Конвенцияси
;
Халқаро
товарлар
савдосида
мулк
ҳуқуқининг
ўтишига
нисбатан
қўлланадиган
ҳуқуқ
тўғрисидаги
1958
йил
Гаага
Конвенцияси
ва
Халқаро
олди
-
сотдига
нисбатан
қўлланадиган
ҳуқуқ
тўғрисидаги
1986
йил
Гаага
Кон
-
венцияси
ва
бошқалар
киради
.
Бир
хил
мазмундаги
коллизион
характерга
эга
бўлган
нормалардан
ташкил
топган
ушбу
конвенциялардан
фарқли
ўлароқ
, 1964
йилда
Гаагада
товарларни
халқаро
олди
-
соттиси
тўғрисида
бир
хил
мазмунга
эга
бўлган
Қонун
қабул
қилиш
ҳақида
Конвенция
тузилган
эди
.
Ушбу
конвен
-
ция
амалда
кенг
кўламда
қўлланилмади
ва
унинг
ўрни
-
га
1980
йили
Венада
товарларнинг
халқаро
олди
-
сотди
шартномалари
тўғрисидаги
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
(
БМТ
)
нинг
Конвенцияси
имзоланди
.
Ушбу
Конвенция
1988
йил
1
январдан
амалга
киритилди
.
1974
йилда
Нью
-
Йоркда
товарларнинг
халқаро
олди
-
сотдиси
бўйича
даъво
муддати
тўғрисида
Конвенция
тузилди
ва
унга
нисбатан
1980
йилда
Қўшимча
прото
-
кол
қабул
қилинди
.
Ўзбекистон
ушбу
Конвенцияни
1996
йил
30
августда
ратификация
қилди
.
Ушбу
прото
-
колга
асосан
1974
йилдаги
Конвенциянинг
айрим
қои
-
далари
товарларни
халқаро
олди
-
сотдиси
шартнома
-
лари
тўғрисидаги
БМТ
Конвенцияси
билан
мувофиқ
-
лашти
рилди
. 1983
йилда
Женевада
бўлиб
ўтган
кон
-
ференцияда
товарларни
халқаро
олди
-
сотдисини
бошқариш
бўйича
ваколатхона
ташкил
қилиш
ҳақида
Конвенция
тузилди
, 1988
йили
эса
Оттавада
халқаро
молиявий
лизинг
тўғрисида
Конвенция
тузилди
.
Ўзбе
-
кистон
уни
2000
йил
26
майда
ратификация
қилди
.
Ўзбекистон
чет
эл
инвестицияларига
доир
Конвен
-
цияларда
қатнашади
.
Давлатлар
ва
чет
эл
шахслари
ўртасидаги
инвестицияларга
оид
низоларни
ҳал
этиш
тартиби
тўғрисидаги
Конвенция
Вашингтонда
биринчи
марта
1965
йилда
тузилган
эди
. 1992
йилда
Сеулда
чет
эл
инвестицияларининг
суғуртаси
бўйича
халқаро
агентлик
ташкил
қилиш
тўғрисида
Конвенция
тузилди
.
Ўзбекистон
иккала
Конвенцияни
1994
йилда
ратифи
-
кация
қилди
.
Ўзбекистон
1994
йил
17
мартда
Вашинг
-
тон
шаҳрида
имзоланган
инвестицияларга
оид
низо
-
ларни
ҳал
этиш
тартиби
тўғрисидаги
Конвенцияни
ра
-
тификация
қилди
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нормалари
билан
ашёвий
ҳуқуқлар
ҳам
ҳимоя
қилинади
,
бу
ҳақда
Ўзбекистон
тегишли
конвенцияларни
ратификация
қилишда
қат
-
нашди
.
Масалан
: 1995
йил
22
декабрда
Олий
Мажлис
-
нинг
қарори
билан
1970
йилда
имзоланган
Маданий
бойликларни
ноқонуний
равишда
олиб
кетиш
,
олиб
келиш
ва
уларга
бўлган
эгалик
ҳуқуқини
ўзгача
бериш
-
ни
ман
этиш
ва
олдини
олишга
қаратилган
чора
-
тадбирлар
тўғрисидаги
Конвенция
ратификация
қи
-
линди
; 1972
йилда
имзоланган
Умумжаҳон
маданий
ва
табиий
меросни
муҳофаза
қилиш
тўғрисидаги
Конвен
-
ция
1995
йил
22
декабрда
ратификация
қилинди
.
Ушбу
Конвенцияда
назарда
тутилган
маданий
бойликларни
халқаро
миқёсда
ҳимоя
қилишга
қаратилган
қоидалар
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодекси
163-
моддасининг
6-
қисмида
қуйидаги
таҳрирда
ўз
аксини
топди
: "
мамлакат
мустақиллиги
эълон
қилинишидан
олдин
унинг
чегараларидан
ташқарига
олиб
чиқиб
ке
-
тилган
тарихий
,
маданий
ва
илмий
-
бадиий
қийматга
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
эга
бўлган
мол
-
мулкни
ҳамда
бошқа
қимматбаҳо
объ
-
ектларни
қайтариб
бериш
ҳақидаги
талабларга
нисба
-
тан
даъво
муддати
жорий
қилинмайди
".
Транспорт
воситалари
орқали
халқаро
юк
ва
йўловчилар
ташиш
тўғрисида
тузилган
шартномалар
ва
қабул
қилинган
конвенциялар
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
манбалари
сафида
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Ўзбекистон
Олий
Мажлиси
ҳаво
йўллари
билан
юк
ташишга
оид
айрим
қоидаларни
бирхиллаштириш
учун
1929
йили
Варшавада
имзоланган
ва
1955
йил
Гаагада
унга
киритилган
аниқликлар
ҳақида
имзоланган
Кон
-
венцияга
қўшилиш
ҳақида
1995
йил
6
майда
қарор
қа
-
бул
қилди
.
Темир
йўл
масалаларини
тартибга
солиш
Берн
халқаро
конвенциялари
орқали
амалга
оширила
-
ди
.
Юклар
,
йўловчилар
ва
багажларни
темир
йўл
орқали
ташишга
оид
Берн
конвенцияларидаги
қоида
-
лар
1980
йили
умумийлаштирилиб
,
янги
таҳрирда
Яго
-
на
Келишув
қабул
қилинди
ва
у
1985
йил
1
майдан
амалга
киритилди
.
Автомобил
транспортида
халқаро
миқёсда
юклар
ташиш
масалалари
1956
йилдаги
юк
-
ларни
халқаро
автомобил
транспортида
ташиш
тўғрисидаги
Женева
конвенцияси
билан
тартибга
со
-
линади
.
Юкларни
халқаро
турли
транспорт
воситала
-
рида
ташиш
тўғрисида
1980
йилда
Бирлашган
Мил
-
латлар
Ташкилоти
Конвенцияси
қабул
қилинди
.
Транс
-
порт
воситалари
ёрдамида
юк
ва
йўловчиларни
ташиш
турли
давлатлар
ҳудуди
орқали
амалга
оширилиши
мумкин
.
Шу
масала
ҳисобга
олинган
ҳолда
Ўзбекистон
1995
йил
22
декабрда
Қитъа
ичкарисидаги
давлатлар
-
нинг
транзит
савдоси
тўғрисидаги
Конвенцияга
қўшилди
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
манбаи
сифатида
Гаага
кон
-
венцияларидан
11
туркуми
оила
ҳуқуқига
тааллуқли
.
Булар
жумласига
:
Никоҳни
эътироф
этиш
ва
уни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
тўғрисидаги
1978
йил
Конвен
-
цияси
;
эр
-
хотиннинг
мол
-
мулкига
нисбатан
қўлланадиган
ҳуқуқ
тўғрисида
1978
йил
Конвенцияси
;
Никоҳ
бекор
қилинганлигини
тан
олиш
ва
эр
-
хотинни
суд
тартибида
ажратиш
тўғрисидаги
1970
йил
Конвен
-
цияси
;
болаларга
бериладиган
алимент
мажбуриятла
-
ри
бўйича
қўлланадиган
ҳуқуқ
тўғрисида
1956
йил
Кон
-
венцияси
;
болаларга
бериладиган
алимент
мажбури
-
ятлари
ҳақида
қабул
қилинган
қарорларни
тан
олиш
ва
ижро
этиш
тўғрисида
1958
йил
Конвенцияси
ва
шунга
ўхшаш
бошқа
халқаро
конвенциялар
киради
.
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилотининг
Уставида
эълон
қилинган
тамойилларга
мувофиқ
,
жамият
барча
аъзоларининг
қадр
-
қимматини
,
тенг
ва
дахлсиз
ҳуқуқ
-
ларини
эътироф
этиш
инсон
эркинликларини
таъмин
-
лашнинг
асоси
эканлигини
эътиборга
олиб
,
шунингдек
болалар
алоҳида
ғамҳурлик
ва
ҳимоя
ҳуқуқига
эга
эканлигини
тан
олган
ҳолда
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгаши
Ўзбекистон
Конституциясининг
64-
моддасига
амал
қилинган
ҳолда
1992
йил
9
декабрда
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
Бош
Ассамблеяси
-
нинг
44-
сессиясида
1989
йил
20
ноябрда
қабул
қилин
-
ган
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
Конвенцияга
қўшилди
.
Ушбу
Конвенцияга
асосан
бола
ҳуқуқи
ва
унинг
ман
-
фаатлари
унинг
қайси
давлат
фуқаролигига
мансуб
бўлишидан
ва
қайси
давлат
ҳудудида
истиқомат
қили
-
шидан
қатъи
назар
баб
-
баравар
ҳимоя
қилинади
ва
тегишли
кафолатлар
билан
таъминланади
.
Ўзбекистон
Оналикни
муҳофаза
қилиш
ҳақидаги
1919
йили
Женевада
қабул
қилинган
ва
1952
йили
қай
-
тадан
кўриб
чиқилган
103-
сонли
Конвенцияга
1995
йил
6
майда
қўшилди
.
Ўзбекистонда
2001
йилнинг
оналар
ва
болалар
йили
деб
эълон
қилиниши
ва
шу
туфайли
Ўзбекистон
Ҳукумати
томонидан
тегишли
чора
-
тадбирларнинг
амалга
оширилиши
учун
дастурлар
қабул
қилиниши
Женева
конвенциясида
кўзда
тутилган
вазифаларнинг
амалий
ифодасидир
.
Оналар
ва
бола
-
ларнинг
ҳуқуқ
ва
манфатларини
ҳимоя
қилиш
масала
-
лари
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодексида
ҳар
томонлама
мукаммал
ечимини
топган
.
Кодекснинг
"
Чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
иштирокидаги
оилавий
муносабатларни
тартибга
со
-
лиш
"
тўғрисидаги
VIII
бўлими
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
соҳаси
учун
бевосита
манба
деб
ҳисобланиши
мумкин
.
Интеллектуал
мулк
масалаларига
бағишланган
халқаро
шартномалар
алоҳида
гуруҳни
ташкил
қилади
.
Ўзбекистон
мустақил
давлат
сифатида
интеллектуал
мулк
соҳасидаги
бир
неча
халқаро
жамиятларга
,
итти
-
фоқларга
аъзо
бўлди
,
конвенцияларни
ратификация
қилди
,
битимларга
қўшилди
,
шартномалар
тузди
.
Ўзбе
-
кистон
Бутунжаҳон
интеллектуал
мулк
ташкилотини
таъсис
этувчи
Конвенциянинг
иштирокчиси
,
Саноат
мулкини
муҳофаза
қилиш
бўйича
1883
йилдаги
Париж
Конвенциясининг
қатнашчиси
,
Патент
кооперацияси
тўғрисида
ги
1977
йилдаги
Париж
шартномасининг
иш
-
тирокчиси
,
Товар
белгиларини
халқаро
рўйхатдан
ўтказиш
тўғрисидаги
1891
йил
(1976
йил
)
Мадрид
Кели
-
шувининг
,
Маҳсулот
ишлаб
чиқарилган
жойнинг
номини
ҳимоя
қилиш
тўғрисидаги
Лиссабон
кенгашининг
,
Сано
-
ат
наму
наларини
депонент
қилиш
бўйича
Гаага
кели
-
шувининг
ва
шунга
ўхшаш
қатор
халқаро
шартнома
ва
конвенцияларнинг
иштирокчисидир
.
1993
йил
май
ойида
Ўзбекистон
Республикаси
Пре
-
зиденти
Интеллектуал
мулкнинг
Бутунжаҳон
ташкило
-
ти
(
ВОИС
)
ни
ташкил
қилиш
бўйича
Париж
конвенция
-
сига
ва
Патент
кооперацияси
(
РСТ
)
тўғрисидаги
Дек
-
ларацияга
имзо
чекди
. 1993
йил
18
августда
ВОИС
Ўзбекистон
Республикасининг
ушбу
конвенцияларга
қўшилганлигини
маълум
қилди
.
Ўзбекистон
Республи
-
каси
савдо
маркаларини
рўйхатдан
ўтказиш
тўғрисида
-
ги
Мадрид
Келишувининг
ҳам
аъзоси
ҳисобланади
.
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлиги
(
МДҲ
)
га
кирган
давлатлар
ҳудудида
интеллектуал
мулк
соҳасида
рўй
бериши
мумкин
бўлган
ҳуқуқбузарликнинг
олдини
олиш
мақсадида
Ўзбекистон
махсус
битимга
қўшилди
ва
саноат
мулкини
ҳимоя
қилиш
бўйича
қуйидаги
дав
-
латлар
:
Россия
Федерацияси
(1995
й
. 27
июн
),
Грузия
(1996
й
. 28
май
),
Қирғизистон
Республикаси
(1996
й
. 24
декабр
),
Қозоғистон
Республикаси
(1997
й
. 2
июн
),
Озарбайжон
Республикаси
(1997
й
. 18
июн
),
шунингдек
интеллектуал
мулкни
муҳофаза
қилиш
соҳасида
,
Ук
-
раина
(1998
й
. 19
феврал
)
ва
Туркия
Республикаси
(1998
й
. 13
апрел
)
билан
иккитомонлама
шартномалар
тузди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексида
(
ФКнинг
1177-
моддаси
), "
Ихтиролар
,
фойдали
модел
-
лар
ва
саноат
намуналари
тўғрисида
"
ги
Қонунда
(42-
моддада
), "
Товар
белгилари
,
хизмат
кўрсатиш
белги
-
лари
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номи
тўғрисида
"
ги
Қонунда
(35-
модда
), "
Электрон
ҳисоблаш
машиналари
ва
маълумотлар
тўпламини
ҳуқуқий
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
"
ги
Қонунда
(9-
модда
), "
Селекция
ютуқла
-
ри
"
тўғрисидаги
Қонунда
(2-
модда
)
миллий
тартиб
тўғрисидаги
махсус
қоидалар
назарда
тутилади
.
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
Халқаро
шартномалар
юзасидан
вужудга
келган
низоларнинг
судга
тааллуқлиги
,
суд
қарорларининг
бажарилиши
бўйича
халқаро
битимлар
ва
конвенция
-
лар
мавжуд
.
Бунга
Европа
иттифоқига
аъзо
бўлган
давлатларнинг
низоларнинг
судга
тааллуқлиги
ва
суд
қарорларини
ижро
этиш
бўйича
1968
йил
ва
1979
йил
-
да
янги
таҳрирда
қабул
қилинган
Брюссель
Конвен
-
циясини
мисол
келтириш
мумкин
.
Европа
эркин
савдо
ассоциациясига
кирган
Европа
давлатлари
1980
йилда
Лугано
шаҳрида
фуқаролик
ва
савдо
масалалари
бўйича
ишларнинг
судга
тааллуқлиги
ва
суд
қарорла
-
рини
ижро
этиш
тўғрисида
шартнома
туздилар
. 1954
йил
1
мартда
Гаагада
Фуқаролик
процесси
масалала
-
рига
доир
Конвенция
имзоланди
.
Ўзбекистон
ушбу
Конвенцияга
1995
йил
22
декабрда
қўшилди
. 1958
йил
10
июнда
Нью
-
Йоркда
Чет
эл
мамлакатлари
арбитраж
қарорларини
эътироф
этиш
ва
ижро
этиш
тўғрисидаги
Конвенция
имзоланди
.
Ўзбекистон
ушбу
конвенцияга
1995
йил
22
декабрда
қўшилди
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нормалари
билан
тартибга
солинадиган
муносабатлар
юзасидан
вужудга
келади
-
ган
баъзи
масалаларни
ҳал
қилиш
турли
давлатларда
-
ги
консуллик
муассасалари
ваколатига
тааллуқли
ҳи
-
собланади
.
Мустақилликка
эришгач
Ўзбекистон
бошқа
давлатлар
билан
бевосита
алоқада
бўлиш
ва
улар
билан
шартномалар
тузиш
,
ушбу
давлатларда
ўзининг
дипломатик
ва
консуллик
ташкилотларини
тузиш
им
-
кониятига
эга
бўлди
.
Шу
ҳисобга
олинган
ҳолда
Ўзбе
-
кистон
1994
йил
6
майда
қуйидаги
Конвенцияларга
қўшилди
:
1)
Дипломатик
муносабатлар
тўғрисидаги
Вена
Конвенциясига
;
2)
Консуллик
муносабатлари
тўғрисидаги
Вена
Конвенциясига
.
Ҳозирги
даврда
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
қоидаларини
кодификация
қилишда
,
турли
халқаро
шартномалар
-
нинг
лойиҳаларини
тайёрлашда
халқаро
ташкилот
-
ларнинг
ташаббус
кўрсатиши
тобора
ошиб
бормоқда
.
1966
йилда
халқаро
савдо
ҳуқуқи
бўйича
БМТнинг
махсус
органи
сифатида
Комиссия
(
ЮНСИТРАЛ
)
таш
-
кил
қилинди
.
БМТ
Бош
Ассамблеясининг
1966
йил
17
декабрдаги
қарорига
мувофиқ
Комиссиянинг
вазифаси
халқаро
савдо
қоидаларини
бирхиллаштириш
ва
бир
бирига
мувофиқлаштиришга
ёрдам
беришдан
иборат
.
Комиссиянинг
вазифаси
,
масалан
,
янги
халқаро
кон
-
венцияларни
,
халқаро
савдо
ҳуқуқи
соҳасида
намуна
-
вий
ва
мазмун
жиҳатдан
бир
-
бирига
ўхшаш
қонунлар
-
ни
тайёрлашга
,
халқаро
савдо
одатларини
кодифика
-
ция
қилишга
ёрдамлашишдан
иборат
бўлиб
,
бу
соҳа
-
даги
ахборотлар
,
маълумотларни
тўплаш
ва
уларни
тарғиб
қилишга
қаратилган
бўлиши
назарда
тутилади
.
Комиссия
биринчи
галда
қуйидаги
:
товарларнинг
халқаро
олди
-
сотдиси
,
халқаро
ҳисоб
-
китоблар
,
тижо
-
рат
арбитражи
каби
мавзуларга
эътибор
берди
.
Тай
-
ёрланган
лойиҳалар
асосида
қуйидаги
конвенциялар
қабул
қилинди
:
Товарларнинг
халқаро
олди
-
сотди
шартномалари
тўғрисидаги
БМТнинг
Конвенцияси
;
товарларнинг
халқаро
олди
-
сотдисида
даъво
муддат
-
лари
тўғрисидаги
Конвенция
;
юкларни
денгиз
орқали
ташиш
бўйича
БМТнинг
Конвеницяси
;
ЮНСИТРАЛнинг
Арбитраж
регламенти
,
ЮНСИТРАЛнинг
(
Примири
-
тельный
)
Яраштириш
регламенти
ва
бошқалар
. 1985
йилда
халқаро
савдо
арбитражи
тўғрисида
қонун
, 1988
йилда
халқаро
ўтказма
(
переводный
)
ва
халқаро
оддий
вексел
тўғрисида
Конвенция
қабул
қилинди
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
соҳасига
тааллуқли
конвен
-
цияларни
тайёрлашда
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
бўйича
фаолият
кўрсатувчи
Гаага
конференцияси
ҳам
шуғул
-
ланади
.
Ушбу
конференциянинг
биринчи
сессияси
та
-
ниқли
Голландиялик
юрист
Т
.
М
.
Ассера
ташаббуси
билан
Нидерландия
ҳукумати
томонидан
1893
йилда
Гаагада
ўтказилган
эди
.
Унинг
навбатдан
ташқари
ўтказилган
иккинчи
сессиясида
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
масалаларига
оид
бирнеча
лойиҳалар
қабул
қилинди
.
1951
йилда
Гаага
конференциясининг
доимий
ҳуқуқий
мақоми
қабул
қилин
ди
ва
у
1955
йилдан
бошлаб
амалга
киритилди
.
Конференция
сессияси
умумий
қоидага
биноан
тўрт
йилда
бир
марта
ўтказиладиган
бўлди
.
Сессияларни
ўтказишга
тайёргарлик
кўриш
ҳу
-
кумат
томонидан
тузилган
махсус
комиссия
,
Конфе
-
ренциянинг
доимий
бюроси
томонидан
амалга
ошири
-
лади
. 1950
йиллардан
бошлаб
Конференция
томони
-
дан
қабул
қилинган
кўзга
кўринарли
конвенциялар
қуй
-
идагилардан
иборат
:
Фуқаролик
процессуал
масала
-
лари
бўйича
1954
йилдаги
Конвенция
;
Фуқаролик
ва
савдо
ишлари
бўйича
чет
элда
суд
ва
суддан
ташқари
берилган
ҳужжатлар
тўғрисидаги
1965
йилдаги
Кон
-
венция
;
Фуқаролик
ва
савдо
ишлари
бўйича
чет
элда
исботловчи
далиллар
тўплаш
тўғрисида
1970
йилдаги
Конвенция
;
Адолатли
суд
процессида
чет
элда
қатна
-
шишни
асослантириш
тўғрисидаги
1980
йилдаги
Кон
-
венция
ва
бошқалар
.
Америка
қитъаси
мамлакатлари
1975
йилдан
бош
-
лаб
ҳар
уч
йилда
халқаро
хусусий
ҳуқуқка
бағишланган
конференциялар
ўтказиб
туради
. 1975
йилда
Панама
-
да
биринчи
конференцияда
олтита
конвенция
, 1979
йилда
Монтевидеода
иккинчи
конференцияда
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
турли
масалалари
бўйича
еттита
конвенция
қабул
қилинди
. 1984
йили
Ла
-
Паседаги
конференцияда
қуйидаги
тўртта
конвенция
қабул
қи
-
линди
:
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
бўйича
юридик
шахслар
-
нинг
ҳуқуқ
ва
муомала
лаёқати
;
вояга
етмаганларни
фарзандликка
олиш
бўйича
коллизион
нормалар
;
чет
эл
суд
қарорларининг
юридик
аҳамияти
ва
уларнинг
қўлланиш
доираси
;
чет
элда
исботловчи
далиллар
тўплаш
тўғрисида
Америка
давлатлари
ўртасидаги
конвенцияга
киритиладиган
қўшимча
протокол
. 1989
йилда
Монтевидеодаги
конференцияда
қуйидаги
учта
:
шахсларни
моддий
таъминлаш
мажбурияти
тўғрисида
;
вояга
етмаганларни
бошқа
мамлакатлардан
қайтариб
олиш
тўғрисида
;
юкларни
автотранспортда
халқаро
ташиш
тўғрисида
конвенциялар
қабул
қилинди
.
1962
йилда
Либревилда
саноат
мулки
бўйича
Аф
-
рика
-
Малагасий
бошқармаси
ташкил
қилиш
бўйича
битим
имзоланди
.
Битимда
ихтироларни
,
товар
белги
-
ларини
ва
саноат
намуналарини
рўйхатдан
ўтказиш
учун
ягона
нормаларни
жорий
қилиш
назарда
тутилди
.
Ушбу
келишув
қайтадан
кўриб
чиқилди
ва
унга
1977
йил
қўшимчалар
киритилди
.
Шунга
ўхшаш
битимлар
1978
йили
бошқа
Африка
давлатлари
ўртасида
ҳам
тузилди
.
Ҳуқуқий
ёрдам
ва
исботловчи
далиллар
бўйича
иккитомонлама
битимлар
тузиш
учун
Афро
-
Осиё
ҳуқуқий
маслаҳат
қўмитаси
битимнинг
Намуна
-
вий
нусхасини
қабул
қилди
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
соҳасидаги
минтақавий
аҳа
-
миятга
эга
бўлган
конвенциялар
ичида
Бустаманте
кодекси
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Ушбу
кодекс
уни
туз
-
ган
таниқли
Куба
юристи
исми
билан
аталади
. 437
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
моддадан
иборат
бўлган
ушбу
кодекс
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
масалалари
бўйича
ҳар
томонлама
мукаммал
ишланган
халқаро
шартнома
ҳисобланади
.
Кодекс
1928
йилда
VI
Панамерика
конференциясида
қабул
қилинди
, 15
та
Марказий
ва
Жанубий
Америка
мамла
-
катлари
томонидан
ратификация
қилинди
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
жоизки
,
Ўзбекистон
мус
-
тақилликка
эришгандан
кейинги
ўтган
давр
мобайнида
халқаро
аҳамиятга
молик
бўлган
кўплаб
қонун
ва
нор
-
матив
меъёрий
ҳужжатлар
қабул
қилдики
,
уларнинг
барчаси
ҳозирги
кунда
мамлакатда
истиқомат
қилувчи
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ҳуқуқий
ҳолатини
белгилаш
билан
бир
қаторда
уларнинг
чет
эл
элемен
-
ти
билан
мураккаблашган
муносабатларда
иштирок
этишида
вужудга
келиши
мумкин
бўлган
низоларни
бартараф
этишда
муҳим
аҳамият
касб
этиб
келмоқда
1
.
1
Ўзбекистон
Республикасида
ташқи
иқтисодий
фаолиятни
рағбатлантириш
,
хорижий
сармояларни
жалб
этиш
ва
ҳимоя
қилиш
чоралари
тўғрисида
24.07.1992
й
.
ПФ
-445 //
Олий
Кен
-
гаш
ведомостлари
. 1992
й
. 9-
сон
. 374-
модда
;
Иқтисодий
ис
-
лоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
,
хусусий
мулк
манфаатла
-
рини
ҳимоя
қилиш
ва
тадбиркорликни
ривожлантириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
. 21.01.1994
й
.
ПФ
-745;
Экспорт
-
импорт
операциялари
бўйича
валюта
назоратини
таъминлаш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
. 20.04.1994
й
.
ПФ
-837;
Экспорт
имко
-
ниятини
кенгайтириш
борасида
корхоналар
фаолиятини
рағ
-
батлантиришга
оид
тадбирлар
тўғрисида
. 17.06.1994
й
.
ПФ
-
872;
Экспорт
-
импорт
операцияларини
тартибга
келтириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
. 11.04.1995
й
.
ПФ
-1096.
ЎзР
ҚТ
. 5-
сон
, 81-
модда
;
Буюк
Ипак
йўлини
қайта
тиклашда
Ўзбекистон
Республикасининг
иштирокини
авж
олдириш
ва
республикада
халқаро
туризмни
ривожлантириш
борасидаги
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
. 02.06.1995
й
.
ПФ
-1162.
ЎзР
ҚТ
. 6-
сон
. 140-
модда
;
Ўзбекистон
Республикасида
ташқи
иқтисодий
фаолиятни
янада
эркинлаштириш
тўғрисида
.
19.07.1995
й
.
ПФ
-1205
ЎзР
ҚТ
. 7–8-
сон
. 160-
модда
;
Хорижий
сармоялар
бўйича
агентликни
ташкил
қилиш
тўғрисида
.
21.08.1995
й
.
ПФ
-1234
ЎзР
ҚТ
. 10–11-
сон
. 219-
модда
;
Экспорт
қилиниши
тақиқланган
маҳсулотлар
ва
товарларнинг
олиб
чиқиб
кетилишига
қарши
кураш
бўйича
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
. 04.01.1996
й
.
ПФ
-1354; 1996
йил
4
ян
-
вардаги
"
Экспорт
қилиниши
тақиқланган
маҳсулотлар
ва
то
-
варларнинг
олиб
чиқиб
кетилишига
қарши
кураш
бўйича
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
"
ги
ПФ
-1354-
сон
Фармони
-
га
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
. 20.03.1996
й
.
ПФ
-1410;
Экспортга
маҳсулот
ишлаб
чиқарувчи
корхоналарни
рағбат
-
лантиришга
оид
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
.
20.03.1996
й
.
ПФ
-1411.
ЎзР
ҚТ
. 3-
сон
. 28-
модда
;
Хорижий
ин
-
вестициялар
иштирокидаги
корхоналарни
ташкил
этишни
ва
уларнинг
фаолиятини
рағбатлантиришга
оид
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
. 31.05.1996
й
.
ПФ
-1467
ЎзР
ҚТ
. 5–6-
сон
.
84-
модда
;
Хорижий
сармоялар
иштирокидаги
корхоналарга
бериладиган
қўшимча
рағбатлантириш
омиллари
ва
имтиёз
-
лар
тўғрисида
. 30.11.1996
й
.
ПФ
-1652
ЎзР
ҚТ
. 1997
й
. 1-
сон
. 2-
модда
;
Хорижий
сармоялар
иштирокидаги
корхоналарни
ри
-
вожлантиришни
ва
уларнинг
сармоя
билан
боғлиқ
фаолияти
-
ни
рағбатлантиришнинг
қўшимча
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
.
13.12.1996
й
.
ПФ
-1659
ЎзР
ҚТ
. 1997
й
. 1-
сон
. 9-
модда
;
Қим
-
матли
қоғозлар
бозорини
ривожлантириш
ва
республиканинг
фонд
бозорида
хорижий
инвесторлар
иштирокини
кенгайти
-
риш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
. 31 03
1997
й
.
ПФ
-1740;
Хорижий
сармоялар
иштирокидаги
корхона
-
ларга
банк
хизматини
такомиллаштиришга
оид
қўшимча
чора
-
тадбир
тўғрисида
17.07.1997
й
.
ПФ
-1819
ЎзР
ҚТ
. 7-
сон
. 1997
й
.
185-
модда
;
Хорижий
сармоялари
бўлган
корхоналар
ишлаб
чиқарадиган
маҳсулот
экспортини
рағбатлантиришга
оид
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
26.08.1997
й
.
ПФ
-1831
ЎзР
ҚТ
. 1997
й
. 8-
сон
. 204-
модда
;
Инвестиция
лойиҳаларини
амал
-
га
оширишни
рағбатлантириш
борасидаги
кўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
19.01.1998
й
.
ПФ
-1919
ЎзР
ҚТ
. 1998
й
. 1-
сон
. 32-
модда
;
Хорижий
инвестициялар
иштирокидаги
лой
-
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
значе
-
ние
и
роль
экономической
интеграции
.
В
основной
части
статьи
всесторонне
рассматри
-
вается
роль
экономической
интеграции
в
развитии
национального
законодательства
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
эконо
-
мическая
интеграция
играет
большую
роль
в
развитии
законодательства
,
и
следовательно
,
данное
явление
надлежит
глубоко
изучать
и
реализовать
его
положи
-
тельные
стороны
.
Abstract
In the intruductory part of the article the author charac-
terizes value and a role of economic integration.
In the basic part of the article the role of economic in-
tegration in development of national legislation is compre-
hensively considered.
In the conclusion the author comes to opinion that
economic integration plays a greater role in development
of the legislation and therefore, the given phenomenon it is
necessary to study and realize its positive parties deeply.
иҳаларни
амалга
ошириш
механизмини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
09.02.1998
й
.
ПФ
-1924
ЎзР
ҚТ
.
1998
й
. 3-
сон
. 40-
модда
;
Импорт
операцияларини
тартибга
солишга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
18.02.1998
й
.
ПФ
-1930
ЎзР
ҚТ
. 1998
й
. 3-
сон
. 41-
модда
;
Жис
-
моний
шахсларнинг
нақд
хорижий
валютани
олиб
келиши
ва
олиб
чиқиб
кетишини
тартибга
солиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
. 20.03.1998
й
.
ПФ
-1979
ЎзР
ҚТ
. 1998
й
. 4-
сон
. 60-
модда
;
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1996
йил
30
ноябрдаги
"
Хорижий
сармоялар
иштирокидаги
корхона
-
ларга
бериладиган
қўшимча
рағбатлантириш
омиллари
ва
имтиёзлар
тўғрисида
"
ги
фармонига
қисман
ўзгартишлар
ки
-
ритиш
тўғрисида
. 27.03.1998
й
.
ПФ
-1981
ЎзР
ҚТ
. 1998
й
. 4-
сон
.
62-
модда
; 1998
йил
19
январдаги
"
Инвестицион
лойиҳалар
сотишни
тартибга
солиш
тўғрисида
"
ги
ПФ
-1919-
сон
Фармони
-
га
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
25.05.1998
й
.
ПФ
-1998;
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1998
йил
19
январдаги
"
Инвестиция
лойиҳаларини
амалга
оширишни
рағбатлантириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрис
-
ида
"
ги
ПФ
-1919-
сон
фармонига
қўшимчалар
киритиш
тўғрис
-
ида
. 03.08.1998
й
.
ПФ
-2065
ЎзР
ҚТ
. 1998
й
. 8-
сон
. 145-
модда
;
Экспорт
маҳсулоти
ишлаб
чиқарувчиларни
рағбатлантириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
. 05.06.2000
й
.
ПФ
-2613
ЎзР
ҚТ
. 2000
й
. 5–6-
сон
. 174-
модда
;
Ўзбекистон
Рес
-
публикасида
ташқи
савдо
фаолиятини
янада
эркинлаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
. 26.09.2003
й
.
ПФ
-3321.
ЎзР
ҚТ
.
2003. 9–10-
сон
. 164-
модда
.