ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
22
А
.
Ахмедов
ЎзР
ФА
И
.
Мўминов
номидаги
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
аспиранти
ИЛМИЙ
-
ТЕКШИРИШ
,
ТАЖРИБА
-
КОНСТРУКТОРЛИК
ВА
ТЕХНОЛОГИЯ
ИШЛАРИНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
"
Фан
ва
технологиялар
ривожланишининг
мувофиқлаштириш
ва
бошқаришни
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
"
ги
2006
йил
7
август
ПҚ
-436-
сон
Қарорида
кўрсатилганидек
, "
Ўзбекистонда
сўнгги
йилларда
ил
-
мий
-
тадқиқот
фаолияти
самарадорлигини
оширишга
,
ижтимоий
ва
иқтисодий
ривожланишда
,
мамлакатни
демократик
янгилашда
фаннинг
ролини
кучайтиришга
қаратилган
кенг
кўламли
ишлар
амалга
оширилди
.
Замонавий
саноат
ишлаб
чиқариши
,
энергетика
,
қиш
-
лоқ
хўжалиги
ва
иқтисодиётнинг
бошқа
тармоқлари
,
фан
ва
техниканинг
ғоят
муҳим
илмий
ва
технологик
муаммоларини
ҳал
қилишга
қаратилган
фундаментал
,
амалий
тадқиқотлар
ва
инновация
ишлар
соҳасидаги
25
давлат
илмий
-
техника
дастури
бўйича
ишлар
олиб
борилмоқда
.
Илмий
-
тадқиқот
муассасаларини
базавий
таъмин
-
лаш
тизимидан
илмий
-
техник
вазифаларни
ҳал
қилиш
-
га
қаратилган
мақсадли
лойиҳаларни
молиялашга
ўтиш
илмий
жамоалар
ижодий
фаоллиги
рағбатланти
-
рилишини
,
уларнинг
саъй
-
ҳаракатлари
реал
якуний
натижаларга
эришишга
сафарбар
қилинишини
,
фан
ва
техника
тараққиётининг
долзарб
масалалари
ҳал
қи
-
линишини
,
уларнинг
ишлаб
чиқаришга
жорий
этили
-
шини
таъминлади
.
Илмий
-
техника
соҳасида
халқаро
алоқалар
жадал
ривожланмоқда
.
Шу
билан
бирга
амалга
оширилган
ишларга
қара
-
май
,
илмий
-
техника
салоҳиятининг
ривожланиш
дара
-
жаси
ортиб
бораётган
талабларга
,
мамлакатда
олиб
борилаётган
иқтисодий
ва
ижтимоий
-
сиёсий
ислоҳот
-
лар
суръатларига
тўлиқ
жавоб
бермайди
.
Молиявий
маблағларнинг
тор
доирадаги
эксперт
-
лар
хулосаси
асосида
тақсимланишини
назарда
тутув
-
чи
,
мавжуд
илмий
тадқиқотларни
амалга
оширишнинг
грант
тизими
майда
мавзулар
танланишига
,
илмий
лойиҳалар
такрорланишига
ва
ажратилган
маблағлар
-
дан
самарасиз
фойдаланилишига
олиб
келмоқда
.
Жумладан
,
агар
2000
йилда
Давлат
илмий
-
техника
дастурлари
доирасида
747
та
илмий
лойиҳа
амалга
оширилган
бўлса
,
грант
орқали
молиялаш
тизимига
ўтилгач
,
мазкур
дастурлар
доирасида
ўрганилаётган
мавзулар
сони
2
марта
кўпайди
ва
1515
тага
етди
.
Илмий
-
техника
тадқиқотлари
натижаларини
амали
-
ётга
жорий
этишга
оид
ишларнинг
аҳволи
ҳам
қониқарсизлигича
қолмоқда
"
1
.
Илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
тех
-
нология
ишлари
пудрати
шартномасига
оид
қоидалар
фуқаролик
ҳуқуқининг
нисбатан
янги
институти
бўлиб
ҳисобланади
.
Айрим
олимлар
илк
бор
илмий
-
текшириш
ва
тажриба
-
конструкторлик
ишлари
бажа
-
ришга
оид
шартномаларга
бағишланган
модда
собиқ
Иттифоқнинг
1991
йилдаги
Фуқаролик
қонунчилиги
Асосларининг
пудрат
ҳақидаги
бобига
киритилганлиги
-
ни
таъкидлайдилар
2
.
Бизнинг
давлатимизда
эса
ил
-
1
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикаси
Қонун
ҳужжатлари
тўпла
-
ми
, 2006
й
., 31-32-
сон
, 311-
модда
.
2
Қаранг
:
Брагинский
М
.
И
.,
Витрянский
В
.
В
.
Договорное
право
.
Книга
третья
:
Договоры
о
выполнении
работ
и
оказании
услуг
.
мий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудрати
шартномасига
бағишланган
қоидалар
биринчи
марта
1996
йилда
янги
Ўзбекистон
Республи
-
каси
Фуқаролик
кодексининг
(
бундан
буён
–
ФК
)
иккин
-
чи
қисмида
ўз
аксини
топди
.
Илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
тех
-
нология
ишлари
пудрати
шартномаси
тўғрисидаги
ай
-
рим
МДҲ
давлатларининг
қонунчилиги
таҳлили
шуни
кўрсатадики
,
мазкур
шартномалар
ушбу
давлатлар
фуқаролик
қонунчилигида
турлича
ўз
аксини
топган
.
Масалан
,
Молдова
ФКсига
мазкур
шартномаларга
оид
моддалар
умуман
киритилмаган
бўлса
,
Россия
Феде
-
рацияси
,
Украина
ва
Беларусь
Республикаси
ФКсига
эса
пудрат
шартномалари
алоҳида
боб
сифатида
ки
-
ритилган
3
.
Шу
ўринда
таъкидлаш
жоизки
,
Россия
Фе
-
дерацияси
ва
Украина
қонунчилиги
бўйича
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
иш
-
ларини
бажариш
шартномалари
пудрат
шартномалари
қаторига
киритилмаган
.
А
.
П
.
Сергеевнинг
фикрича
,
ил
-
мий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишларини
бажариш
шартномалари
ўз
юридик
табиати
бўйича
пудрат
типидаги
шартномаларга
яқин
туради
,
чунки
муайян
ишларни
бажаришга
қаратилган
бўлади
,
лекин
бажарилаётган
ишлар
характери
ва
мазкур
шартномалар
бўйича
олинадиган
натижалар
ўртасида
-
ги
фарқ
,
уларни
ягона
шартнома
типига
киритиш
мум
-
кинлигига
шубҳа
туғилади
4
.
Биз
ҳам
бу
фикрга
қўшилишимиз
мумкин
,
чунки
пудрат
шартномалари
бўйича
олинадиган
натижаларнинг
мазмуни
ва
шакли
доимо
моддий
кўринишда
бўлади
.
Илмий
-
текшириш
ёки
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишларини
бажариш
шартномалари
бўйича
олинадиган
натижа
-
ларнинг
мазмуни
номоддий
кўринишда
бўлса
,
шакли
моддийлаштирилган
ҳолатда
бўлиши
мумкин
(
китоблар
,
техник
ҳужжатлар
,
чизмалар
,
жадваллар
ва
ҳоказо
).
Илмий
-
текшириш
ёки
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишларини
бажариш
шартномалари
пудрат
шартномаларидан
асосий
фарқлари
мазкур
ишлар
ижодий
характерга
эга
эканлиги
ҳамда
улар
интеллек
-
туал
бойликлар
яратилиши
билан
якунланиши
,
кути
-
лаётган
натижалар
эҳтимолий
эканлигидан
иборатлиги
бир
қанча
олимлар
томонидан
ҳам
эътироф
этилади
5
.
Амалдаги
қонунчиликка
асосан
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудра
-
ти
шартномалари
мазмунан
икки
кўринишдаги
шарт
-
номалардан
иборат
:
1)
илмий
-
текшириш
ишлари
пудрат
шартномаси
;
2)
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудрат
шартномаси
.
Биринчиси
бўйича
пудратчи
(
ижрочи
)
буюртмачи
берган
вазифада
кўрсатилган
илмий
текширишларни
Издание
дополнительное
,
исправленное
(2-
й
завод
).
М
.:
"
Статут
", 2002. 1055-
б
.
3
Қаранг
:
Собрание
законодательства
Российской
Федерации
от
29
января
1996
г
.
№
5.
Ст
. 410.
Ведомости
Национального
Собрания
Республики
Беларусь
от
5
марта
1999
г
.
№
7-9 (297-
299),
ст
.101.
Ведомости
Верховной
Рады
Украины
от
24
октября
2003
г
.
№
43.
Ст
. 356.
Монитор
Республики
Молдовы
от
22
июня
2002
г
.
№
82–86.
Ст
.661.
4
Қаранг
:
Гражданское
право
.
Том
2.
Учебник
.
Издание
четвертое
,
переработаное
и
дополненное
/
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
.
М
.:
ООО
"
ТК
Велби
", 2003.
С
.421.
5
Қаранг
:
Ўша
жойда
;
В
.
А
.
Белов
.
Гражданское
право
:
Общая
часть
:
Учебник
.
М
., 2002.
С
.381;
Гражданское
право
.
Часть
вторая
:
Учебник
/
Под
общей
ред
.
А
.
Г
.
Калпина
.
М
.:
Юристъ
,
2002.
С
.231.
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
23
амалга
ошириш
,
иккинчиси
бўйича
эса
янги
буюм
на
-
мунасини
,
унга
тегишли
конструкторлик
ҳужжатларини
,
янги
технологияни
ишлаб
чиқиш
ёки
намуна
нусхасини
тайёрлаш
мажбуриятини
олади
(
ФК
693-
моддаси
).
Шуни
қайд
этиш
лозимки
,
Ўзбекистон
Республика
-
сининг
амалдаги
қонунчилигида
"
илмий
-
текшириш
иш
-
лари
"
тушунчасининг
аниқ
таърифи
мавжуд
эмас
.
Қонунчилик
ҳужжатларининг
аксариятида
асосан
"
ил
-
мий
-
тадқиқот
ишлари
"
тушунчаси
ишлатилади
1
.
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
томонидан
28.12.1998
йилда
581-
сон
билан
рўйхатга
олинган
Ўзбекистон
Республикаси
бухгалтерия
ҳисоби
миллий
стандарти
БҲМС
№
11 "
Илмий
тадқиқот
ва
тажриба
-
конструкторлик
ишлаб
чиқишларга
ҳаражатлар
"
да
"
илмий
-
тадқиқот
ишлари
"
тушунчасига
таъриф
берил
-
ган
2
.
Мазкур
ҳужжатга
мувофиқ
илмий
тадқиқот
ишла
-
ри
янги
илмий
ёки
техник
билимлар
ва
ғояларни
олиш
мақсадида
ўтказиладиган
янги
ва
режали
изланишлар
,
деб
тушунилади
.
Айрим
цивилистлар
эса
бундай
ишларнинг
фунда
-
ментал
,
экспериментал
ёки
назарий
фаолиятга
бағишланганлиги
ҳамда
инсон
,
жамият
ва
атроф
-
муҳитнинг
тузилиши
ва
ривожланиши
умумий
қонуниятлари
ҳақидаги
янги
билимлар
ҳосил
қилишга
қаратилганлигига
урғу
берсалар
3
,
бошқалари
эса
илмий
тадқиқот
ишларини
бажаришда
амалий
вазифаларни
олдинга
қўйиш
ва
ҳал
қилишнинг
имконияти
аниқланишини
таъкидлайдилар
4
.
Шунингдек
,
юқорида
қайд
этилган
ҳужжатда
"
тажри
-
ба
-
конструкторлик
ишлари
"
тушунчасига
ҳам
таъриф
берилиб
,
тажриба
-
конструкторлик
ишлари
янги
ёки
жиддий
тарзда
яхшиланган
материаллар
,
механизмлар
,
маҳсулотлар
,
технологиялар
,
тизимлар
ёки
хизматлар
-
ни
режалаштириш
ёхуд
лойиҳалаштириш
учун
,
уларни
тижорат
мақсадларида
ишлаб
чиқариш
ёки
фойдала
-
нишдан
олдин
,
илмий
тадқиқот
ишлари
натижаларини
ёки
бошқа
билимларни
қўллаш
эканлиги
мустаҳкамлан
-
ди
. "
Технология
ишлари
"
тушунчаси
қонунчиликда
ҳам
-
да
адабиётларда
доим
"
тажриба
-
конструкторлик
ишла
-
ри
"
тушунчаси
билан
биргаликда
қўлланиб
келганлиги
боис
,
унга
алоҳида
таъриф
берилмаган
.
Илмий
адабиётларда
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудрати
шарт
-
номаларидан
ташқари
илмий
-
техник
маҳсулот
ва
ноу
-
хауни
бериш
шартномалари
ҳам
кўрсатиб
ўтилган
5
.
Қонунчиликда
мазкур
шартномаларни
тартибга
солув
-
чи
алоҳида
қоидалар
кўрсатиб
ўтилмаган
.
Лекин
мам
-
лакатимизда
шу
турдаги
шартномаларга
оид
ўхшаш
қоидалар
ФКнинг
1036-1037-
моддаларида
ўз
аксини
топган
.
Жумладан
,
лицензия
шартномаси
бўйича
ин
-
теллектуал
фаолият
натижасига
ёки
хусусий
аломат
-
ларни
акс
эттирувчи
воситага
нисбатан
мутлақ
ҳуқуққа
1
Қаранг
:
Мисол
учун
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
,
Солиқ
,
Ер
,
Шаҳарсозлик
,
Ҳаво
кодекслари
ҳамда
"
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
",
"
Таълим
тўғрисида
",
"
Фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
тўғрисида
"
ги
ва
бошқа
Ўзбекистон
Республикаси
қонунларида
"
илмий
-
тадқиқот
ишлари
"
тушунчаси
қўлланилган
.
2
Қаранг
:
Бюллетень
нормативных
актов
министерств
,
госу
-
дарственных
комитетов
и
ведомств
Республики
Узбекистан
,
1999
г
.,
№
6.
3
Қаранг
:
Брагинский
М
.
И
.,
Витрянский
В
.
В
.
Кўрсатилган
асар
.
189-
б
.
4
Қаранг
:
Гражданское
право
:
в
2
т
.
Т
. II.
Полутом
1:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
проф
.
Е
.
А
.
Суханов
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.
М
.:
БЕК
,
2000.
С
.704.
5
Ўша
жойда
.
эга
бўлган
тараф
(
лицензиар
)
бошқа
тарафга
(
лицен
-
зиатга
)
тегишли
интеллектуал
мулк
объектидан
фой
-
даланишга
рухсатнома
беради
.
Бироқ
,
ноу
-
хауни
бе
-
риш
шартномасининг
предметини
ноу
-
хаудан
фойда
-
ланиш
ҳуқуқини
бериш
эмас
,
балки
унинг
ўзини
–
муҳофаза
қилинмайдиган
турли
ахборот
йиғиндиси
сифатида
бериш
ташкил
қилади
.
Ноу
-
хауни
бериш
шартномалари
лицензия
шартномаси
сингари
ҳақ
эва
-
зига
тузилади
.
Мазкур
шартномаларнинг
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
иш
-
лари
пудрат
шартномаларидан
асосий
фарқи
шундан
иборатки
,
биринчисида
тайёр
ишга
бўлган
ҳуқуқлар
иккинчи
тарафга
ўтказилади
,
иккинчисида
эса
ишни
бажариш
ва
унинг
натижаларидан
фойдаланиш
ҳуқуқларини
беришни
шартлашиб
олинади
.
Амалдаги
қонунчиликда
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудрати
шарт
-
номасининг
шартлари
интеллектуал
мулк
,
мутлақ
ҳуқуқлар
тўғрисидаги
қонунчиликка
мувофиқ
бўлиши
кераклиги
тўғрисидаги
аниқ
бир
қоидалар
мавжуд
эмас
.
Фақатгина
ФКнинг
698-
моддасига
мувофиқ
ил
-
мий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудрати
шартномаси
бўйича
пудратчи
интел
-
лектуал
мулкни
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
талабларга
риоя
этиши
шарт
.
Мазкур
шартномалар
-
нинг
предмети
юқоридаги
талабларнинг
қонунчилик
даражасида
мустаҳкамланишини
талаб
қилади
.
Юқоридагилардан
келиб
чиққан
ҳолда
,
қуйидагилар
таклиф
қилинади
:
1)
қонунчиликда
қўлланилаётган
"
илмий
-
текшириш
ишлари
"
ва
"
илмий
-
тадқиқот
ишлари
"
тушунчалари
қо
-
нунчилик
техникаси
талабларидан
келиб
чиқиб
,
улардан
фақат
бирини
қолдириш
мақсадга
мувофиқдир
;
2)
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
пудрати
шартномасига
оид
қонун
-
чилик
ҳужжатларида
мазкур
шартноманинг
шартлари
интеллектуал
мулк
ҳуқуқи
ҳақидаги
қонунчиликка
мос
келиши
тўғрисидаги
қоидаларининг
ўз
аксини
топиши
-
нинг
мажбурийлигини
кўрсатиб
ўтиш
зарур
;
3)
фуқаролик
қонунчилиги
ривожланган
хорижий
мамлакатлар
тажрибасини
чуқур
ўрганиб
,
илмий
-
текшириш
,
тажриба
-
конструкторлик
ва
технология
иш
-
ларини
бажариш
шартномаларини
ФКда
алоҳида
боб
сифатида
ажратиш
лозим
;
4)
давлатимизда
илмий
-
тадқиқот
фаолиятига
эъти
-
бор
қаратилаётганлиги
,
фан
ва
техниканинг
ғоят
муҳим
илмий
ва
технологик
муаммоларини
ҳал
қилишга
қара
-
тилган
фундаментал
,
амалий
тадқиқотлар
ва
иннова
-
ция
ишларининг
сони
ортганлиги
ҳамда
мазкур
тадқиқотлар
асосан
грант
тизими
орқали
молиялашти
-
рилаётганлиги
сабабли
мазкур
ҳуқуқий
муносабатлар
-
ни
тартибга
солувчи
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қа
-
бул
қилинишини
тақозо
қилмоқда
.
Жумладан
,
ҳукумат
,
мутасадди
давлат
ёки
хўжалик
бошқаруви
органи
қа
-
рори
билан
тасдиқланадиган
илмий
-
текшириш
,
тажри
-
ба
-
конструкторлик
ва
технология
ишлари
Намунавий
пудрат
шартномасини
қабул
қилиш
керак
.
Ушбу
Наму
-
навий
шартномада
қуйидаги
асосий
шартлар
назарда
тутилади
:
–
шартнома
предмети
;
–
тарафларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
;
–
ишлар
баҳоси
ва
ҳисоб
-
китоблар
тартиби
;
–
ишларни
топшириш
ва
қабул
қилиб
олиш
тартиби
;
–
тарафларнинг
жавобгарлиги
;
–
шартноманинг
кучга
кириши
ва
бекор
бўлиши
;
–
шартнома
бўйича
низоларни
ҳал
қилиш
тартиби
;
–
қўшимча
шартлар
;
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
24
–
тарафларнинг
юридик
манзили
ва
банк
реквизитлари
.
Резюме
Данная
статья
посвящена
некоторым
аспектам
правового
регулирования
договоров
подряда
на
науч
-
но
-
исследовательские
,
опытно
-
конструкторские
и
тех
-
нологические
работы
.
В
частности
,
автором
указыва
-
ется
,
что
этот
вид
договоров
является
сравнительно
новым
институтом
в
сфере
гражданского
права
не
только
в
нашей
стране
,
но
и
в
других
странах
,
а
в
осо
-
бенности
в
странах
СНГ
.
В
качестве
решения
некоторых
проблем
в
правовом
регулировании
данных
видов
договоров
автором
пред
-
лагается
принять
правительственное
решение
,
утвер
-
ждающее
Типовой
договор
подряда
на
проведение
на
-
учно
-
исследовательские
,
опытно
-
конструкторские
и
технологические
работы
.
Кроме
того
,
в
статье
предла
-
гается
укрепить
правовую
охрану
результатов
НИОКР
путем
внесения
соответствующих
изменений
и
допол
-
нений
в
ГК
.
Вместе
с
тем
в
статье
исследователь
указал
на
не
-
которые
несоответствия
между
законодательными
актами
Республики
Узбекистан
на
узбекском
языке
,
в
части
употребления
некоторых
терминов
,
которые
,
по
его
мнению
,
должны
быть
унифицированы
в
соответ
-
ствии
с
требованиями
законодательной
техники
.
Abstract
This article is dedicated to some aspects of legal regu-
lation for the contracts on fulfilling scientific-research, ex-
perimental-constructor and technological works. As the
author remarks, this type of contracts is a new institute in
the civil law not only in our country but in other foreign
states especially in CIS.
As it is described in the article, the author proposed to
give a draft of Government bill on adopting Sample con-
tract
on
fulfilling
scientific-research,
experimental-
constructor and technological works. This Sample should
involve the object, price of the contract, rights and duties
of the counteragents, etc.
Ве
sides of that, researcher offers to strengthen the le-
gal defense of the results of scientific-research, experi-
mental-constructor and technological works by adopting
amendments to the Civil code of Uzbekistan.
The author pointed some contradictions between legis-
lative acts. For example, some legal terms should be used
similarly according to the demands of legislative language.
А
.
Ашуров
ТДЮИ
магистранти
МИКРОКРЕДИТ
ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
МАҚОМИ
ВА
УНИ
ОПТИМАЛЛАШТИРИШ
ЙЎЛЛАРИ
Микромолиялаш
тизими
фаолиятисиз
хусусий
ки
-
чик
ва
ўрта
бизнеснинг
вужудга
келиши
ва
ривожла
-
ниши
мумкин
эмас
.
Мавжуд
молиявий
институтлар
доирасида
микромолиялаш
дастурларининг
жорий
этилиши
амалда
барқарорликни
таъминлашга
қара
-
тилган
давлат
фондлари
ҳажми
ва
донорлар
сони
чек
-
ланган
шароитларида
янги
қарз
олувчилар
доирасини
муттасил
кенгайтириш
имконини
беради
.
Ҳозирги
иқтисодий
ва
ижтимоий
тизимларда
мазкур
институт
шубҳасиз
,
ўта
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Мазкур
масалалар
бозор
иқтисодиётини
барпо
этиш
йўлига
кирган
Ўзбекистон
учун
ишбилармонлик
фаол
-
лигини
рағбатлантириш
ва
аҳолини
иқтисодиётнинг
реал
секторига
кенг
жалб
қилиш
нуқтаи
назаридан
ай
-
ниқса
муҳимдир
.
Ҳозирги
вақтда
жаҳон
амалиётида
микрокредитлаш
тизимини
тартибга
солиш
даражаларига
қараб
микрокре
-
дит
ташкилотларининг
уч
асосий
модели
фарқланади
:
–
микрокредитлар
берадиган
,
бироқ
омонатларни
жалб
қилиш
ҳуқуқига
эга
бўлмаган
,
давлат
томонидан
тартибга
солиниши
ва
назорат
қилиниши
мумкин
бўлмаган
ташкилотлар
;
–
микрокредитлаш
хизматлари
кўрсатадиган
,
шу
-
нингдек
,
қарз
олувчиларнинг
омонатларини
жалб
қи
-
лиши
мажбурий
бўлган
ва
бу
микрокредит
олиш
шарти
ҳисобланадиган
ташкилотлар
.
Мазкур
институтлар
мамлакат
марказий
банки
томонидан
қисман
пруден
-
циал
тартибга
солинади
(
масалан
,
Бангладешдаги
Grameen Bank);
–
микрокредитлашни
амалга
оширадиган
,
депозит
-
ларга
мажбурий
ва
ихтиёрий
омонатларни
жалб
қила
-
диган
ва
давлат
органлари
томонидан
тўла
тартибга
солиниши
лозим
бўлган
ташкилотлар
(
масалан
,
Индо
-
незияда
Bank Rakyat
ва
Боливияда
BancoSol)
1
.
Сўнгги
йилларда
микрокредит
ташкилотлари
ўзини
молиялаштиришни
яхшилаш
йўлларини
изламоқда
-
лар
.
Микрокредитлаш
секторининг
ўсиш
имкониятлари
анча
катта
бўлиб
,
миллий
бозорда
ҳозирнинг
ўзидаёқ
йирик
ўйинчилар
пайдо
бўлмоқда
,
улар
давлат
назо
-
рати
,
қоидаларни
бир
хиллаштириш
ва
фаолиятнинг
очиқлигини
таъминлаш
масалаларини
кун
тартибига
қўймоқда
.
Мавжуд
молиявий
институтлар
кичик
кредитлар
беради
,
бироқ
микромолиялаш
тизими
яхши
ривожла
-
ниши
лозим
,
чунки
улар
кредитлар
олиш
имкониятла
-
рини
кенгайтириш
,
кичик
қарзларга
оид
харажатларни
камайтириш
ва
барқарорликка
эришишга
ёрдам
бери
-
ши
мумкин
.
Бундай
институтлар
самарали
ишлаш
учун
микро
-
молиялаш
ва
экспертиза
ўтказиш
тегишли
технология
-
ларини
яратиши
лозим
.
Кредитларнинг
қулайлиги
,
уларни
қашшоқ
ва
майда
фермерлар
тез
олиш
имко
-
ниятига
эга
эканлиги
бундай
дастурлар
муваффақия
-
тининг
негизидир
.
Микрокредитлаш
–
Бангладешда
26
йил
муқаддам
ташкил
этилган
ва
ҳозирда
дунёнинг
28
мамлакатида
,
шу
жумладан
Ҳиндистон
,
Вьетнам
,
Мексика
,
Боливия
1
Қаранг
:
Нурабаева
А
.
К
.
Механизмы
поддержки
частного
малого
предпринимательства
:
Учебно
-
методическое
пособие
для
предпринимателей
.
Астана
, 2006.
С
.27.
