ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
90
И
.
Абдурахмонов
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
бошқаруви
академияси
мустақил
тадқиқотчиси
ЕВРОПА
ИТТИФОҚИГА
АЪЗО
ДАВЛАТЛАРДА
ИҚТИСОДИЙ
ХАВФСИЗЛИКНИ
ТАЪМИНЛАШДА
ЎЗАРО
ҲАМКОРЛИК
ВА
ХУФИЁНА
ИҚТИСОДИЁТГА
ҚАРШИ
КУРАШ
ТАЖРИБАСИ
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатлар
миллий
иқтисодиётида
хуфиёна
иқтисодиётнинг
тутган
ўрни
борасида
илмий
тадқиқот
олиб
борган
олимлар
фикрларига
кўра
бугунги
кунда
бу
давлатлар
миллий
иқтисодиётида
хуфиёна
иқтисодиётнинг
тутган
ўрни
бир
мунча
юқори
эканлиги
таъкидланади
.
Жумладан
,
Лондон
иқтисодиёт
институти
экспертларининг
тадқиқотларига
кўра
Греция
миллий
иқтисодиётида
хуфиёна
иқтисодиёт
мамлакат
ЯИМнинг
24
фоизини
ташкил
этса
,
Германияда
ушбу
кўрсаткич
13,1
фоизни
,
Францияда
10,8
фоизни
,
Буюк
Британияда
10,1
фоизни
ташкил
этган
.
Энг
салбий
кўрсаткич
Испания
иқтисодиётида
бўлиб
,
Испания
солиқ
департаментининг
маълумотига
кўра
мамлакатда
хуфиёна
иқтисодиёт
253
млн
.
Еврони
ёки
60
млрд
.
АҚШ
долларини
ташкил
этиши
маълум
қилинган
.
Европа
Иттифоқига
аъзо
Италия
,
Португалия
давлатларида
ҳам
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
Испания
кўрсаткичларига
яқин
эканлиги
таъкидланган
.
1
Буюк
Британиянинг
Guardian
рўзномасида
келтирилишча
бугунги
кунда
фақатгина
Буюк
британияда
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
150
млрд
.
фунт
стерлингни
ташкил
этиши
маълум
қилинган
.
2
Иқтисодчи
олим
Ф
.
Шнайдер
томонидан
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатлар
миллий
иқтисодиётида
хуфиёна
иқтисодиётнинг
тутган
ўрнини
таҳлил
қилиб
,
мазкур
давлатлардаги
хуфиёна
иқтисодиёт
асосан
иқтисодий
жиҳатдан
ривожланиш
даражаси
пастроқ
,
иқтисодиий
ривожланиш
қонуниятлари
етарли
даражада
амал
қилмайдиган
давлатлар
ҳисобига
тўғри
келишини
хулоса
қилиб
,
уни
қуйидаги
чизма
орқали
изоҳлайди
.
Чизма
№
1
.
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатлар
миллий
иқтисодиётида
хуфиёна
иқтисодиётнинг
ЯИМга
нисбатан
тутган
ўрни
(
фоиз
ҳисобида
)
Манба
1
2
Европалик
бошқа
экспертларнинг
фикрига
кўра
2012
йилда
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатлар
миллий
иқтисодиётидаги
хуфиёна
иқтисодиётнинг
умумий
ҳажми
3
трлн
. 550
миллиард
АҚШ
долларига
тенг
эканлигини
маълум
қилади
.
Евроҳудудда
энг
кам
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
Австрия
ҳамда
Люксембург
давлатлари
ҳисобига
тўғри
келиши
кўрсатилиб
,
ушбу
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
мамлакат
ЯИМнинг
9,7
фоизини
ташкил
этишини
таъкидланади
.
3
Ушбу
экспертлар
томонидан
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатлардаги
хуфиёна
иқтисодиёт
ривожланган
давлатлар
сифатида
асосан
собиқ
иттифоқ
таъсир
доирасида
бўлган
ёки
собиқ
иттифоқ
таркибидан
ажралиб
чиққан
ҳамда
бозор
иқтисодиётига
нисбатан
янги
қадам
қўйган
давлатлар
,
шунингдек
, 2008
йилги
жаҳонда
кузатилган
молиявий
инқироз
даврида
катта
миқдорда
иқтисодий
зарар
кўрган
давлатлар
ҳиссасига
тўғри
келишини
таъкидлайдилар
.
Иттифоққа
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиёт
энг
ривожланган
давлатлар
сифатида
етакчи
ўринни
Руминия
,
Болгария
,
Литва
,
Эстония
,
Латвия
,
Кипр
,
Греция
,
Италия
,
Словения
каби
давлатлар
ҳисобига
тўғри
келиб
,
мазкур
ҳуддуда
хуфиёна
иқтисодиётни
қуйидагича
кўринишда
тавсифлайдилар
.
Чизма
.
№
2
Европа
Иттифоқига
аъзо
барча
давлатлар
иқтисодиётида
хуфиёна
иқтисодиётнинг
тутган
ўрни
(
ЯИМга
нисбатан
фоиз
ҳисобида
)
Чизма
маълумотлари
шуни
кўрсатадики
,
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатлар
ҳудудида
хуфиёна
иқтисодиётнинг
мамлакат
ЯИМга
нисбатан
тутган
ўрни
бўйича
таҳлил
қилинганида
иқтисодиёт
юқори
даражада
ривожланмаган
,
бозор
иқтисодиёти
қонуниятлари
етарли
даражада
амалда
бўлмаган
шунингдек
,
собиқ
иттифоқ
таъсири
доирасида
бўлган
ҳамда
собиқ
иттифоқ
таркибидан
ажралиб
чиқиб
,
бозор
иқтисодиётига
нисбатан
янги
қадам
қўйган
давлатлар
ҳамда
2008
йилда
жаҳонда
юз
берган
молиявий
инқироздан
катта
иқтисодий
зарар
кўрган
давлатлар
ҳисобига
тўғри
келаётганлиги
маълум
бўлади
.
Тадқиқотлар
натижаси
шуни
кўрсатадики
,
Европа
Иттифоқига
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиёт
,
унинг
келиб
чиқиш
сабаблари
,
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
кураш
тажрибаси
ҳамда
ўзаро
ҳамкорлик
масалалари
МДҲга
аъзо
давлатлар
,
шу
жумладан
Марказий
Осиё
минтақаси
давлатлариникидан
бир
мунча
фарқ
қилади
.
Жумладан
,
экспертларнинг
берган
фикрига
кўра
Европа
иттифоқига
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиётнинг
келиб
чиқиш
сабаблардан
бири
сифатида
ушбу
мамлакатларда
аҳоли
даромадларига
солинаётган
солиқ
юкларининг
оғирлиги
таъкидланади
.
Жумладан
,
ЕИ
аъзо
давлатларда
қарийб
30
млн
.
одам
солиқ
солиш
базаларини
3
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
91
камайтириб
кўрсатганлиги
,
шунингдек
Германияда
қурилиш
соҳасидан
банд
бўлганларнинг
қарийб
ярми
хуфиёна
фаолият
кўрсатиб
келаётганлиги
маълум
бўлган
ва
80
фоиз
қурилиш
соҳасида
иш
берувчилар
хуфиёна
иш
беришдан
манфаатдор
эканликларини
маълум
қилишган
.
1
“Visa Europe”
тижорат
ташкилотининг
тижорат
ишлари
бўйича
раҳбари
Стив
Перрининг
маълумотларига
кўра
,
минтақада
хуфиёна
иқтисодиётнинг
асосий
соҳалари
қурилиш
,
чакана
савдо
,
саноат
,
туризм
ва
транспорт
соҳаларига
тўғри
келиб
,
ушбу
соҳаларда
нақд
пул
маблағларнинг
кўп
миқдорда
айланиши
ушбу
минтақа
давлатларида
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажмининг
ошишига
сабабчи
бўлаётган
омиллардан
бири
эканлигини
таъкидлайди
.
2
Эксперт
томонидан
берилган
маълумотларга
кўра
,
Евроҳудуднинг
иқтисодий
жиҳатдан
ривожланган
,
электрон
ҳисоб
-
китоб
тизими
яхши
ривожланган
давлатларида
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
паст
эканлиги
кўрсатилади
.
Бу
борада
ғарбий
Европа
давлатларидан
Буюк
Британияда
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
паст
бўлса
,
Болгария
,
Руминия
каби
шарқий
Европа
давлатларида
хуфиёна
иқтисодиёт
ҳажми
бошқаларга
кўра
бир
мунча
баланд
эканлиги
таъкидланади
.
Бунинг
асосий
сабаби
сифатида
ушбу
шарқий
Европа
давлатларида
ҳанузгача
нақд
пулли
ҳисоб
-
китоблар
ҳажмининг
юқори
даражада
сақланиб
қолаётганлиги
билан
изоҳланади
.
Европа
Иттифоқига
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
комплекс
курашга
қаратилган
чора
–
тадбирлардан
бири
сифатида
1999
йилда
Амстердам
шартномасига
асосан
ОЛАФ
(
французчадан
олинган
бўлиб
, Office European de Lutte
Anti-Fraude (OLAF))
ташкилоти
тузилган
.
Ташкилотнинг
асосий
мақсади
Европа
Иттифоқи
манфаатларини
ҳимоя
қилган
ҳолда
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиёт
,
коррупция
,
солиқдан
қочиш
ва
бошқа
иқтисодий
жиноятларга
қарши
курашдан
иборат
.
Ташкилот
томонидан
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
кураш
борасида
амалга
оширилган
амалий
чора
–
тадбирларнинг
самараси
сифатида
ҳамкорликда
ўтказилган
божхона
тадбирлари
давомида
жами
1
млн
. 200
минг
контрафакт
маҳсулотлар
, 130
млн
.
қадоқ
сигарет
маҳсулотларининг
ноқонуний
кириб
келишини
олдини
олинган
.
Фақатгина
ушбу
сигарет
маҳсулотларининг
ноқонуний
кириб
келиши
25
млн
.
евро
зарар
келтириши
мумкинлиги
таъкидланган
.
3
Ушбу
ташкилот
фаолиятининг
самарадорлигини
оширишда
интерпол
,
европол
ва
халқаро
божхона
ташкилоти
билан
ҳамкорликда
ишларнинг
ташкил
этилганлиги
ўзининг
ижобий
самарасини
бераётганлигини
кузатишимиз
мумкин
. 2013
йил
мобайнида
ташкилот
томонидан
олиб
борилган
тезкор
тадбирлар
жараёнида
жами
175
900
евро
қалбаки
пул
бирлиги
тангаси
ҳамда
353
минг
қалбаки
евро
банкнотлар
далилий
ашё
сифатида
олиниб
,
муомаладан
чиқарилган
.
4
Ташкилот
томонидан
Италия
республикасида
ўтказилган
тезкор
тадбирлар
давомида
жами
400 000
евролик
Хитойда
ишлаб
чиқарилган
лекин
Италияда
ишлаб
чиқарилган
белгиси
билан
тайёрланган
1
2
3
ec.europa.eu/
4
ec.europa.eu/
контрафакт
маҳсулотлар
далилий
ашё
сифатида
олинган
.
5
Европа
Иттифоқига
аъзо
давлатлар
томонидан
2013
йилда
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
кураш
режаси
ишлаб
чиқилди
.
Режада
34
банддан
иборат
бўлиб
,
режанинг
асосий
мақсади
ЕИ
аъзо
давлатларининг
иқтисодий
хавфсизлигини
таъминлаш
,
солиқдан
қочиш
ҳолатларини
аниқлаш
ва
бу
борада
аъзо
давлатларнинг
солиқ
тизимини
ягона
шаклга
келтиришдан
иборат
.
Режада
келтирилишича
Европа
Иттифоқи
ҳар
йили
ўртача
1
триллион
евро
миқдорида
хуфиёна
иқтисодиётдан
зарар
кўради
.
Ушбу
кўрсаткич
ЕИнинг
7
йиллик
бюджетини
ташкил
этиши
маълум
қилинган
.
6
Режада
аъзо
давлатлардаги
солиқ
тизими
,
солиқ
борасидаги
сиёсатда
фарқларни
қисқартириш
йўли
билан
хуфиёна
иқтисодиётни
камайтиришни
назарда
тутади
.
Бундан
ташқари
Европа
Иттифоқи
томонидан
аъзо
давлатлар
ҳудудида
норасмий
иқтисодиётда
банд
бўлган
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
,
уларни
расмий
иқтисодиёт
соҳаларига
жалб
этиш
,
ноқонуний
миграция
йўли
билан
иттифоқ
ҳудудига
кириб
келаётган
ишчи
кучини
тартибга
солиш
борасида
бир
қатор
меъёрий
ҳужжатлар
қабул
қилинган
.
Жумладан
,
Европа
парламентининг
2009
йил
18
июндаги
2009/52/
ЕС
сонли
“
Учинчи
давлатлардан
ноқонуний
келаётган
фуқароларга
иш
берувчиларга
нисбатан
санкция
қўллаш
тўғрисида
”
ги
директива
қабул
қилинган
.
Мазкур
директиванинг
2 –
моддаси
d)
бандида
“
ноқонуний
меҳнат
”
деб
мамлакатга
ноқонуний
кириб
келган
учинчи
давлат
фуқароси
меҳнати
тушинилиши
белгилаб
берилган
.
7
Ушбу
директиванинг
3-
моддасида
эса
ноқонуний
меҳнатга
нисбатан
белгиланган
тақиқлар
белгилаб
берилган
.
Жумладан
,
мазкур
модданинг
биринчи
қисмида
аъзо
давлатларда
учинчи
давлатлардан
ноқонуний
келиб
меҳнат
фаолияти
билан
шуғулланиш
маън
қилиниши
белгиланган
.
Шунингдек
,
иккинчи
қисмида
ушбу
меъёрни
бузганларга
нисбатан
санкциялар
қўлланиши
кўрсатиб
ўтилган
.
Директиванинг
4-
моддасида
эса
иш
берувчиларнинг
мажбуриятлари
белгиланган
бўлиб
,
уларга
қуйидагилар
вазифа
сифатида
қўйилган
.
Иш
берувчидан
ишга
ёлланувчи
учинчи
давлат
фуқаросини
ишга
қабул
қилишда
аъзо
давлат
ҳудудида
яшаш
ва
ишлаш
учун
рухсатномаси
борлигини
талаб
қилиш
,
меҳнат
билан
шуғулланиш
учун
рухсатнома
нусхасини
олиш
ва
бошқалар
.
Директиванинг
5-
моддасида
қоидабузарларга
нисбатан
қўлланиладиган
молиявий
санкциялар
белгиланган
.
Жумладан
,
учинчи
давлатлардан
келиб
ноқонуний
ишлаётган
фуқароларнинг
сонини
ошиши
билан
молиявий
санкциянинг
миқдори
ҳам
ошиши
белгилаб
қўйилган
.
Хулоса
ўрнида
шуни
айтиш
мумкинки
,
Европа
Иттифоқига
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
курашда
кўпроқ
институционал
ёндашувлар
ҳамда
иттифоққа
аъзо
давлатларда
амал
қилувчи
меъёрий
-
ҳуқуқуқий
ва
бошқа
сиёсий
қарорлар
қабул
қилинганки
,
мазкур
амалий
чора
-
тадбирлар
аъзо
давлатларда
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
курашни
ташкил
этиш
,
тезкор
ахборот
алмашинуви
ҳамда
ҳамкорлик
қилишда
ўзининг
бир
мунча
ижобий
самарасини
бераётганлигини
кузатиш
мумкин
.
Бу
5
ec.europa.eu/
6
7
eulaw.edu.ru/
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
92
тажриба
эса
бозор
муносабатларига
изчил
ўтиб
бораётган
,
ҳозирги
ўтиш
даврида
яшаётган
бизнинг
Ўзбекистон
каби
мамлакатлар
учун
муҳим
аҳамиятга
эга
деб
ўйлаймиз
.
Аннотация
:
мазкур
илмий
мақола
доирасида
Европа
Иттифоқи
давлатларидаги
хуфиёна
иқтисодиётга
қарши
курашишга
қаратилган
,
амалий
чора
-
тадбирлар
,
қабул
қилинган
сиёсий
ва
меъёрий
-
ҳуқуқий
база
тизимли
таҳлил
асосида
илмий
ўрганиб
чиқилган
.
Шунингдек
,
жаҳоннинг
етакчи
олимларининг
Европа
Иттифоқига
аъзо
давлатлардаги
хуфиёна
иқтисодиёт
,
унинг
таркибий
тузилиши
,
хуфиёна
иқтисодиётнинг
алоҳида
давлатлар
ЯИМга
нисбатан
тутган
ўрни
,
ҳажми
ва
кўлами
кўринишида
берган
маълумотларини
таққослаб
таҳлил
амалга
оширилган
.
Калит
сўз
:
хуфиёна
иқтисодиёт
,
иқтисодий
жиноятчилик
,
қалбаки
пул
ясаш
,
бозор
иқтисодиёти
,
Европа
Иттифоқи
,
ялпи
ички
махсулот
.
Аннотация
:
статья
посвящена
опыту
Евросоюза
по
обеспечению
экономической
безопасности
против
те
-
невой
экономики
и
взаимное
сотрудничество
стран
Евросоюза
;
проанализированы
базы
нормативно
-
правовых
актов
,
стратегии
а
также
институты
,
осу
-
ществляющие
борьбу
против
теневой
экономики
в
ре
-
гионе
.
Ключевые
слова
:
теневая
экономика
,
экономиче
-
ская
преступления
,
фальшивомонетничество
,
рыноч
-
ная
экономика
,
Европейский
Союз
,
валовый
внутрен
-
ний
продукт
.
Annotation
: Article focuses on the experiences of the
European Union to ensure economic security against the
shadow economy and mutual cooperation of the EU coun-
tries. During the scientific study of the candidate with the
system analysis Analyze database of legal acts, policies
and institutions engaged in the fight against the shadow
economy in the region.
Key words:
shadow economy, economical crimes,
counterfeiting of coins, market economy, European Union,
gross domestic product.
Адабиётлар
рўйхати
:
1. www.theguardian.com/
2. www.theguardian.com/
3. www.zerohedge.com/
4. http://expert.ru/
5. ec.europa.eu/
6. www.lsm.lv/
7. eulaw.edu.ru/
М
.
Нурматов
Тошкент
давлат
юридик
университети
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
ТАБИАТДАН
ФОЙДАЛАНИШ
ҲУҚУҚИ
Табиий
ресурслар
мамлакатимизда
иқтисодиётнинг
самарали
амал
қилишига
ва
халқ
фаровонлигининг
ўсишига
имконият
яратувчи
асосий
манбалардан
биридир
.
Инсон
,
унинг
турмуш
тарзи
ҳар
томонлама
уйғун
камол
топиши
ва
фаровонлиги
кўп
жиҳатдан
унинг
табиатга
нисбатан
муносабатида
кўриш
мумкин
.
Чунки
минг
йиллар
давомида
инсоният
табиат
қонуниятлари
асосида
яшаб
,
унга
мослашиб
,
унинг
неъматларидан
баҳраманд
бўлиб
келган
.
Табиатдан
фойдаланиш
жамиятнинг
иқтисодий
ва
ижтимоий
тараққий
этишининг
муҳим
шартидир
,
таъбир
жоиз
бўлса
,
давлат
иқтисодий
қудрати
ва
салоҳиятининг
моддий
асосидир
.
Кишилик
жамияти
табиий
ресурслардан
фойдаланмаган
ҳолда
мавжуд
бўла
олмайди
ва
бундай
шароитда
барқарор
ривожланиш
тўғрисида
сўз
ҳам
бўлиши
мумкин
эмас
.
Шундай
экан
,
табиатдан
фойдаланиш
бу
муқаррар
воқеликдир
.
Ўз
навбатида
инсон
ва
табиат
ўртасидаги
муносабатлар
уйғун
мувозанатда
ривожланиши
лозим
бўлади
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Респуликаси
Президенти
Ислом
Каримов
таъкидлаганидек
,
собиқ
Иттифоқ
даврида
“
Табиий
ва
минерал
хом
-
ашё
захираларидан
ваҳшийларча
,
экстенсив
усулда
,
жуда
катта
харажатлар
ва
исрофгарчиликлар
билан
фойдаланишга
асосланган
социалистик
хўжалик
юритиш
тизимининг
бутун
моҳиятига
мамлакат
ихтиёридаги
беқиёс
бойликларга
авайлаб
муносабатда
бўлиш
ғояси
бутунлай
ёт
эди
”
1
.
Эътиборли
томони
ҳам
шундаки
,
мустақилликнинг
дастлабки
йиллариданоқ
мамлакатимизда
атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
,
табиий
ресурслардан
оқилона
фойдаланиш
ва
экологик
хавфсизликни
таъминлашда
экологик
омилларнинг
устуворлиги
ва
бозор
иқтисодиётининг
тамойиллари
,
маъмурий
ва
иқтисодий
-
ҳуқуқий
механизмларнинг
ўзаро
боғлиқлиги
асосида
босқичма
-
босқич
экологик
сиёсат
олиб
борилмоқда
.
Табиатдан
фойдаланиш
тушунчасига
адабиётларда
турлича
қарашлар
,
фикрлар
ифодаланган
бўлиб
,
табиатдан
фойдаланиш
луғат
-
маълумотномада
қуйидагича
таъриф
берилган
:
Табиатдан
фойдаланиш
– 1)
табиий
ресурслар
захирасидан
фойдаланишнинг
барча
шакллари
ва
уни
сақлаб
қолиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
мажмуи
.
Табиатдан
фойдаланиш
ўз
ичига
:
а
)
табиий
ресурсларни
қазиб
олиш
ва
қайта
ишлаш
,
уларни
қайта
тиклаш
ёки
такрор
ишлаб
чиқариш
;
б
)
ҳаёт
муҳитида
табиий
шароитларни
муҳофаза
қилиш
ва
фойдаланиш
ва
в
)
табиий
тизимлар
экологик
баланси
(
квазистационар
ҳолат
мувозанати
)
ни
сақлаш
(
асраш
),
тиклаш
(
қайта
тиклаш
)
ва
оқилона
ўзгартириш
бўлиб
,
бу
жамият
тараққиётининг
табиий
ресурс
имкониятларини
сақлаб
қолиш
асоси
сифатида
хизмат
қилади
; 2)
ишлаб
чиқарувчи
кучлар
,
ишлаб
чиқариш
муносабатлари
ва
инсон
эҳтиёжларини
қондириш
мақсадида
атроф
табиий
муҳит
объектларини
дастлабки
ўзлаштириш
,
фойдаланиш
ва
қайта
ишлаш
1
Каримов
И
.
А
.
Хавфсизлик
ва
барқарор
тараққиёт
йўлида
:
Т
.
6. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1998. –
Б
. 106.
