ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
55
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
484-
моддасида
“
Суд
терговининг
тўлиқ
эмаслиги
ёки
бир
ёқлама
олиб
борилганлиги
”
деб
белгиланган
бўлса
,
485-
моддада
“
Терговнинг
тўлиқ
эмаслиги
ва
бир
ёқламалиги
”
деб
айтилган
.
Буларнинг
мазмуни
бир
хил
деб
бўлмайди
,
чунки
“
тергов
”
деганда
“
дастлабки
тергов
”
тушунилади
. “
Суд
тергови
”
дейилганда
,
эса
суд
мажлисининг
бир
қисми
англанилади
.
Қонун
мазмунидан
қайси
масала
хусусида
сўз
бораётганлигини
ажратиш
қийин
.
Лекин
суд
амалиётида
ҳукмнинг
қонунийлиги
,
асослилиги
ва
адолатлилигини
текширишда
дастлабки
тергов
фаолияти
ҳам
,
суд
тергови
фаолияти
ҳам
бирдек
кўриб
чиқилади
.
Шу
мақсадда
ЖПКнинг
484-
моддасининг
1-
қисмига
"
дастлабки
тергов
"
деган
жумлани
киритиш
, 485-
моддадаги
тергов
деган
жумла
ёнига
эса
"
суд
тергови
"
деган
сўзни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
“
Терговнинг
тўлиқ
эмаслиги
ёки
бир
ёқламалиги
”
иккита
мустақил
масалами
ёки
алоҳида
масалаларми
деган
саволга
қонун
етарлича
жавоб
бермайди
.
Чунки
,
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
484-
моддасида
улар
“
ёки
”
боғловчи
сўз
билан
, 485-
моддасида
эса
“
ва
”
деган
боғловчи
сўз
билан
ёзилган
.
Ўзбек
тилида
"
ёки
"
деган
сўзда
маъно
ажралади
,
яъни
ҳукм
бекор
бўлиши
учун
ё
тергов
тўлиқ
бўлмаслиги
ёки
бир
ёқлама
олиб
борилганлиги
асос
бўлади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
суд
қарорларини
қабул
қилиш
ва
эълон
қилиш
суд
муҳокамасининг
сўнгги
босқичи
бўлиб
,
унда
суд
муҳокамасида
аниқланган
,
текширилган
далиллар
ва
ҳолатлар
асосида
иш
бўйича
аниқланган
юридик
ҳақиқат
ҳуқуқий
жиҳатдан
расмийлаштирилади
ва
жиноят
-
процессуал
низога
суд
томонидан
якуний
ҳуқуқий
баҳо
берилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Таджибаева
А
.
Ю
.
Жиноят
процессида
суд
ҳужжатларининг
қонунийлиги
ва
асослилигини
таъминлаш
:
юрид
.
фан
.
ном
. ...
дисс
.
автореф
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2010. –
Б
. 9-10.
2.
Пулатов
Б
.
Х
.
Некоторые
аспекты
сотрудничества
судей
,
прокуроров
и
адвокатов
в
охране
прав
граждан
//
Т
.:
Адвокат
, 2001,
№
2. –
С
. 46–
47.
3.
Иноғомжонова
З
.
Ф
.
Инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
суд
ҳимоясида
//
ТДЮИ
Ахборотномаси
.
2006
йил
. 5–
сон
. –
Б
. 85–86.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
процессуал
кодексига
шарҳлар
.
Муаллифлар
жамоаси
.
–
Т
.:
ТДЮИ
, 2008. –
Б
. 506.
Н
.
Рамазонова
Ҳуқуқий
тадқиқотлар
маркази
катта
илмий
ходими
ВОЯГА
ЕТМАГАНЛАРНИНГ
ЖИНОЯТЛАРИ
ҲАҚИДАГИ
ИШЛАР
БЎЙИЧА
ИСБОТЛАНИШИ
ЛОЗИМ
БЎЛГАН
ҲОЛАТЛАР
Аннотация
:
мазкур
мақолада
вояга
етмаганларнинг
содир
этган
жиноятлари
борасидаги
ишлар
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
таҳлил
этилган
бўлиб
,
жиноят
-
процессуал
қонунчиликни
такомиллаштиришга
қаратилган
қатор
илмий
асосланган
таклиф
ва
тавсиялар
назарда
тутилган
.
Калит
сўзлар
:
вояга
етмаганлар
,
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируются
обсто
-
ятельства
,
подлежащие
доказыванию
по
делам
о
пре
-
ступлениях
,
совершенных
несовершеннолетними
,
а
также
предусмотрены
научно
обоснованные
предло
-
жения
и
рекомендации
по
совершенствованию
уголов
-
но
-
процессуального
законодательства
.
Ключевые
слова
:
несовершеннолетние
,
обстоятельства
,
подлежащие
доказыванию
.
Annotation:
in the article it is analysed circumstances
subject to proof in cases of crimes, committed by juve-
niles, moreover, considered scientifically based proposals
and recommendations on perfection of the criminal proce-
dure legality.
Key words
: juveniles, circumstances subject to proof.
Мамлакатимизда
турли
хил
соҳаларда
кенг
кўламли
суд−ҳуқуқ
ислоҳотлари
амалга
оширилиб
келинмоқда
ва
уларнинг
асосий
вазифаси
сифатида
инсон
ҳуқуқлари
устуворлигини
таъминлаш
белгиланган
.
Инсон
ҳуқуқлари
тизимида
вояга
етмаганлар
,
болалар
ҳуқуқлари
алоҳида
ўрин
тутиши
ҳеч
биримизга
сир
эмас
.
Давлатимиз
Асосий
Қонуни
ҳисобланмиш
Конституциянинг
64-
моддасида
ота
-
оналар
ўз
фарзандларини
вояга
етгунларига
қадар
боқиш
ва
тарбиялашга
мажбур
эканлиги
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
Ушбу
ҳолат
вояга
етмаганларнинг
катталарга
берилаётган
ҳамма
ҳуқуқлардан
фойдалана
олмаслиги
,
ақлий
ривожланиши
хали
тугалланмаганлиги
ва
бу
орқали
ўз
ҳақ−ҳуқуқларини
тўлиқ
ҳимоя
қила
олмаслиги
,
шундан
келиб
чиқиб
,
давлат
томонидан
алоҳида
ғамхўрлик
ҳамда
имтиёзлар
берилишига
муҳтожлиги
билан
белгиланади
.
Зеро
,
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
қайд
этиб
ўтганларидек
, “
Бугунги
кунда
оддий
бир
ҳақиқат
барчамизга
аён
бўлиши
керак
олдимизда
турган
энг
эзгу
мақсадларимиз
–
мамлакатнинг
буюк
келажаги
ҳам
,
эртанги
кунимиз
,
эркин
ва
фаровон
ҳаётимиз
ҳам
,
Ўзбекистоннинг
XXI
асрда
ҳамжамиятидан
қандай
ўрин
эгаллаши
ҳам
–
буларнинг
барча
–
барчаси
авваламбор
янги
авлод
,
униб
–
ўсиб
келаётган
фарзандларимиз
қандай
инсонлар
бўлиб
вояга
етишига
боғлиқдир
”[1,
21-
бет
.].
Мамлакатимизда
2008
йил
7
январь
куни
бола
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
,
уларнинг
эркинликларини
таъминлашга
қаратилган
“
Бола
ҳуқуқлари
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
Қонуни
қабул
қилинган
бўлиб
,
ушбу
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
қонунга
биноан
вояга
етмаганлар
деб
18
ёшга
тўлмаган
шахслар
белгиланади
.
Вояга
етмаган
жиноятчиларга
нисбатан
суд
ишини
юритиш
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексида
белгиланган
иш
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
ҳар
томонлама
ва
тўлиқ
текшириб
чиқилиши
лозим
.
Иш
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатларга
ЖПКнинг
умумий
исбот
қилиниши
шарт
бўлган
ҳолатлар
билан
бирга
,
вояга
етмаганлар
учун
қўшимча
қоидалар
белгиланган
.
Улар
ЖПКнинг
548-
моддасида
назарда
тутилган
бўлиб
,
ушбу
модданинг
1-
бандида
вояга
етмаган
жиноятчининг
ёшини
аниқлаш
масаласи
белгилаб
қўйилган
.
Вояга
етмаган
айбланувчининг
ёши
тўғрисидаги
маълумотлар
муҳим
ўринни
эгаллайди
.
Чунки
,
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
бўйича
жавобгарликка
вояга
етмаганлар
16
ёшдан
,
баъзи
ҳолларда
эса
14
ёшдан
хамда
13
ёшдан
тортилиши
кўзда
тутилган
.
Айрим
моддалар
бўйича
жавобгарлик
18
ёшдан
хам
келиб
чиқиши
мумкин
.
Шунинг
учун
уларнинг
ёши
паспорт
бўйича
,
у
бўлмаса
туғилганлик
тўғрисидаги
гувоҳнома
ёки
унинг
нусхаси
орқали
аниқланиши
лозим
.
Агар
ушбу
ҳужжатлар
йўқотилган
ёки
тиклаб
бўлмайдиган
қилиб
йўқ
қилинган
бўлса
,
вояга
етмаган
жиноятчининг
ёши
суд
тиббиёт
экспертизаси
орқали
аниқланиши
лозим
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
2001
йил
15
сентябрдаги
“
Вояга
етмаганларнинг
жиноятлари
ҳақидаги
ишлар
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
қарорида
ёшга
доир
қуйидаги
қоидалар
белгиланган
:
“
Судлар
ЖПКнинг
548-
моддасига
кўра
вояга
етмаганларнинг
жиноятлари
ҳақидаги
ишлар
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
қаторига
ёшини
ва
шахсини
аниқлашлик
ҳам
киришини
назарда
тутишлари
зарур
.
Айни
вақтда
,
шу
нарсани
эътиборда
тутиш
керакки
,
шахс
туғилган
кунидан
бошлаб
эмас
,
балки
туғилган
куни
ўтганидан
сўнг
,
яъни
эртаси
куннинг
ноль
соатидан
бошлаб
жиноят
учун
жавобгарлик
бошланадиган
ёшга
тўлган
деб
ҳисобланади
.
Судлар
ишда
албатта
вояга
етмаганларнинг
туғилиш
гувоҳномаси
ёки
паспортидан
фотонусха
мавжудлигига
аҳамият
беришлари
керак
.
Ишда
бундай
ҳужжатлар
йўқлиги
аниқланган
тақдирда
суднинг
ўзи
бундай
камчиликни
бартараф
қилиши
зарур
.
Судланувчининг
ёши
суд
-
тиббиёт
экспертизаси
томонидан
аниқланаётганда
,
унинг
туғилган
куни
деб
,
экспертлар
аниқлаган
йилнинг
охирги
куни
ҳисобланади
.
Ёш
энг
кам
ва
энг
кўп
йиллар
миқдори
билан
аниқланганда
,
суд
экспертлар
томонидан
белгиланган
энг
кам
ёшдан
келиб
чиқиши
лозим
”[2, 2-
бет
.].
Вояга
етмаганларнинг
жиноятлари
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатларнинг
иккинчиси
вояга
етмаганнинг
шахсига
хос
хусусиятлар
ва
унинг
саломатлиги
ҳолатидир
.
Вояга
етмаганнинг
шахсига
хос
хусусиятлар
унинг
ижтимоий
руҳий
ҳолатидан
келиб
чиқади
.
Вояга
етмаганларнинг
руҳий
ҳолати
катталарникидан
анча
фарқ
қилиб
,
бу
ёшдаги
шахсларга
беқарорлик
,
масъулиятни
ҳис
этмаслик
,
содир
этилган
хатти
-
ҳаракатлардан
келиб
чиқадиган
ҳуқуқий
оқибатларни
англамаслик
,
тенгдошлар
орасида
ажралиб
туриш
,
бошқарувчанликка
интилиш
каби
жиҳатлар
хос
.
Бу
каби
жиҳатлар
вояга
етмаганларнинг
дунёқараши
,
феъл
атвори
хали
тўлиқ
шаклланмаганлигидан
келиб
чиқади
.
Шу
сабабли
ҳам
ЖПКга
кўра
иш
юритишда
педагог
ҳамда
психологнинг
иштироки
белгилаб
қўйилган
.
Вояга
етмаганнинг
саломатлиги
ҳақидаги
маълумотларни
уни
даволаган
шифокорлар
,
касалхона
ва
поликлиникаларда
юритилган
расмий
ҳужжатлардан
олиш
зарур
бўлади
.
Саломатлик
тўғрисидаги
хабарларни
вояга
етмаганнинг
ота
-
онаси
,
қонуний
вакиллари
,
қўшнилари
,
танишлари
ва
унга
яқин
бўлган
шахслар
ҳам
беришлари
мумкин
.
Исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлардан
яна
бири
вояга
етмаганнинг
турмуш
ва
тарбияланиш
шароитларини
аниқлашдир
.
Бунда
вояга
етмаганнинг
ота
-
онаси
ёки
уларнинг
қонуний
вакиллари
тўғрисидаги
барча
маълумотлар
илова
қилиниши
лозим
.
Шунингдек
,
вояга
етмаганнинг
оиласида
судланганлар
,
ичкиликка
берилганлар
,
наркотик
моддаларни
истеъмол
қилувчилар
бор
йўқлиги
аниқланиши
лозим
.
Вояга
етмаганнинг
моддий
аҳволи
,
унинг
маълумоти
ҳақидаги
ахборотлар
ҳам
эътиборга
олинади
.
Ундан
ташқари
,
вояга
етмаганнинг
бўш
вақтини
қандай
ўтказиши
,
маҳаллада
ўзини
тутиши
,
дўст
ва
яқинлари
кимлиги
ҳақидаги
маълумотлар
ҳам
ишни
тўғри
ҳал
қилишда
аҳамиятга
эгадир
.
Агар
вояга
етмаган
шахс
нотўлиқ
оилада
тарбияланаётган
бўлса
,
бу
шахс
отаси
ёки
онаси
билан
яшаётганлиги
,
уларга
бўлган
муносабати
,
ажрашиш
масаласига
муносабати
,
вояга
етмаган
шахснинг
тарбиясига
қай
бирининг
таъсири
кўпроқлиги
ўрганилиши
лозим
.
Шунингдек
,
вояга
етмаганнинг
дарсга
қатнашиши
,
синфдошлари
ва
ўқитувчилар
билан
ўзаро
муносабатини
билиш
муайян
аҳамият
касб
этади
.
Катта
ёшли
далолатчилар
ва
бошқа
иштирокчиларнинг
бор
ёки
йўқлигини
аниқлаш
масаласи
ҳам
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Амалиётда
жиноятнинг
ташаббускори
катта
ёшдаги
шахс
бўлган
ҳоллар
ҳам
учрайди
.
Вояга
етмаган
шахсга
жиноят
содир
этишда
иштирок
этишни
таклиф
қилиш
ЖКнинг
127-
моддасида
кўзда
тутилган
жиноят
таркибини
ташкил
этади
.
Ушбу
ҳолат
ижтимоий
хавфилик
даражаси
юқорилиги
билан
ажралиб
туради
.
Вояга
етган
шахс
ўз
мақсадига
эришиш
учун
вояга
етмаган
шахсдан
фойдаланиши
мумкин
,
бу
ҳолатда
уни
ишонтириши
,
қўрқитиши
,
мажбур
қилиши
мумкин
.
Катта
ёшдаги
далолатчининг
бор
ёки
йўқлигини
аниқлаш
вояга
етмаган
шахс
томонидан
содир
этилган
қилмишнинг
тўғри
квалификация
қилинишига
,
иш
тўлиқ
ва
тўғри
ҳал
этилишига
кўмаклашади
.
Ғ
.
А
.
Абдумажидов
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
таркибига
вояга
етмаган
айбланувчининг
ёши
(
туғилган
куни
,
ойи
,
йили
);
турмуш
ва
тарбияланиш
шароити
;
вояга
етмаган
шахс
томонидан
жиноят
содир
этишга
олиб
келган
сабаблар
ва
шарт
-
шароит
;
катта
ёшли
далолатчилар
ва
бошқа
ҳамтовоқларининг
бор
-
йўқлигини
киритади
[3, 213-
бет
.].
Бунда
биз
вояга
етмаган
шахснинг
саломатлиги
ҳолатига
доир
маълумотларнинг
тушиб
қолганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Муаллиф
фикрини
давом
эттириб
,
вояга
етмаганнинг
ақлан
заифлиги
маълум
бўлса
,
у
ўз
ҳаракатлари
оқибатини
тўлиқ
англай
олган
-
олмаганлиги
аниқланиши
керак
эканлигини
,
мазкур
жиҳатларни
аниқлаш
мақсадида
вояга
етмаганнинг
ота
-
онаси
,
ўқитувчилари
ва
тарбиячилари
сўроқ
қилиниши
шартлигини
айтиб
ўтади
.
Вояга
етмаганларни
катталарга
нисбатан
жиноятга
етакловчи
сабабларга
кўпроқ
,
чунки
улар
ўртоқларига
кўмаклашишга
интилиш
,
шўхлик
,
улфатлари
ўртасида
эътибор
қозониб
,
дадиллиги
,
кучи
ва
чаққонлигини
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
намойиш
этишга
интилиш
каби
жиҳатларни
киритади
[4, 331-
бет
.].
Г
.
М
.
Миньковский
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатларнинг
кенгайган
рўйхатини
беради
.
Улар
қуйидагилардан
иборат
:
А
)
жиноят
содир
этиш
вақтидаги
аниқ
ёш
(
туғилган
куни
,
ойи
,
йили
);
Б
)
ота
-
онасининг
характеристикаси
(
оиланинг
моддий
шароитлари
,
таълими
,
касби
,
иш
жойи
,
ахлоқий
жиҳатлари
,
ўзаро
ва
болаларга
муносабати
,
болаларнинг
ота
-
оналарига
бўлган
муносабати
,
тарбия
позицияси
,
зарурий
назоратнинг
йўқлиги
,
оилада
негатив
таъсирнинг
мавжудлиги
,
вояга
етмаганнинг
ишлаш
ҳамда
дам
олиш
жойининг
мавжудлиги
ва
ҳ
.
к
.);
В
)
вояга
етмаганнинг
атроф
муҳит
билан
ўзаро
муносабати
ва
танишлари
доираси
(
негатив
таъсир
ўтказиши
мумкин
бўлган
шахсларнинг
мавжудлиги
);
Г
)
вояга
етмаган
шахснинг
ўқишга
бўлган
муносабати
(
қаерда
ўқийди
,
баҳолари
қандай
,
ўзини
тутиши
,
ўқитувчилар
ва
ўқувчилар
билан
ўзаро
муносабатлари
ва
бошқалар
);
Д
)
илгари
ҳуқуқбузарликлар
содир
этилганлиги
факти
(
ҳисобда
турадими
,
яширинган
жиноят
ёки
ҳуқуқбузарликлар
мавжудми
);
Е
)
ўсмирнинг
соғлиги
,
одатлари
;
Ж
)
вояга
етмаганнинг
вақт
ўтказиши
(
бўш
вақтини
қаерда
,
қандай
ўтказади
,
нималарга
қизиқади
,
наркотик
ёки
спиртли
ичимликлар
истеъмол
қиладими
);
З
)
жиноятни
содир
этилишига
туртки
бўлган
сабаб
ва
асослар
(
ахлоқий
қарашларнинг
ўзгаришига
олиб
келган
сабаблар
,
бевосита
жиноятнинг
содир
этилишига
туртки
бўлган
сабаблар
,
тарбия
чораларининг
етарли
ўтказилмаганлиги
) [5, 185-
бет
.].
А
.
Г
.
Филлипов
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатларнинг
қуйидаги
рўйхатини
беради
: 1)
вояга
етмаганнинг
ёши
(
туғилган
куни
,
ойи
,
йили
); 2)
вояга
етмаганнинг
яшаш
ва
тарбияланиш
шароитлари
; 3)
психологик
ривожланиш
даражаси
ва
шахсига
доир
бошқа
жиҳатлар
; 4)
вояга
етмаганнинг
жиноят
содир
этишига
катта
ёшдагиларнинг
таъсири
; 5)
агар
вояга
етмаганда
психик
касаллик
билан
боғлиқ
бўлмаган
психологик
ривожланишда
қолоқлик
аломатлари
аниқланса
,
вояга
етмаган
жиноятчининг
ўз
ҳаракатларининг
ижтимоий
хавфлилигини
англаши
ва
қилмишининг
фактик
характерини
тушуниши
ўрганилади
[6, 426-
бет
.].
А
.
Ф
.
Волынский
,
В
.
П
.
Лавровлар
хам
шу
жиҳатлар
ўрганилиши
лозимлигини
айтиб
ўтиб
,
ўрганилаётган
жиноят
ишлари
туркумида
вояга
етмаганнинг
турмуш
ва
тарбия
шароитларига
алоҳида
эътибор
қаратиш
кераклигини
эътироф
этади
.
Ушбу
жараёнда
оиланинг
моддий
шароитлари
,
вояга
етмаган
шахсда
алоҳида
мулк
,
маблағнинг
мавжудлиги
,
ота
-
онасининг
характеристикаси
(
таълими
,
касби
,
иш
жойи
,
аҳлоқий
жиҳатлари
,
ўзаро
ва
болаларга
муносабати
,
тарбия
жараёнида
мажбуриятларини
бажариш
даражаси
,
болаларнинг
ота
-
оналарига
бўлган
муносабати
)
қўшимча
эътибор
талаб
этади
[7, 837-
бет
.].
Ушбу
ҳолатда
жиноятнинг
сабабларини
аниқлаш
масаласи
Жиноят
процессуал
кодексидаги
548-
моддада
назарда
тутилмаган
бўлсада
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Суди
Пленумининг
тушунтиришларида
ва
қатор
муаллифларнинг
адабиётларида
назарда
тутилган
.
Олий
Суди
Пленумида
судлар
вояга
етмаганлар
томонидан
содир
қилинган
жиноят
ишлари
судда
кўрилаётганда
жиноятни
келтириб
чиқарган
сабабларни
аниқлаб
,
уларни
бартараф
қилиш
учун
хусусий
ажрим
чиқаришлари
шарт
эканлиги
белгилаб
қўйилган
[2, 4-
бет
.].
Демак
,
вояга
етмаганларнинг
ишлари
бўйича
қўшимча
равишда
вояга
етмаган
айбланувчининг
аниқ
ёши
,
вояга
етмаганнинг
шахсига
хос
хусусиятлар
ва
унинг
саломатлиги
ҳолати
,
унинг
турмуш
ва
тарбияланиш
шароитлари
,
катта
ёшли
далолатчилар
ва
бошқа
иштирокчиларнинг
бор
ёки
йўқлиги
исботланиши
лозим
.
Иш
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатларни
синчковлик
билан
тўлиқ
ва
тўғри
аниқлаш
вояга
етмаган
шахс
томонидан
содир
этилган
жиноятнинг
тўғри
квалификация
қилинишига
,
жиноят
тез
,
тўлиқ
ва
тўғри
очилишига
,
шунингдек
,
шахсга
қонуний
ва
асосли
,
инсонпарвар
жазо
тайинланишига
,
енгиллаштирувчи
ҳолатларнинг
тўғри
қўлланилишига
олиб
келади
.
Ушбу
ҳолат
вояга
етмаган
шахснинг
келажагига
ҳам
ўз
таъсирини
ўтказмай
қолмайди
.
Шундан
келиб
чиқиб
ва
юқорида
назарда
тутилган
хориж
амалиётини
ҳам
инобатга
олиб
,
вояга
етмаганлар
томонидан
содир
этилган
жиноятларда
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатларни
кенгайтириш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланиб
,
терговчи
томонидан
юқорида
назарда
тутилганлардан
ташқари
,
яна
қуйидаги
ҳолатларга
эътибор
қаратиш
амалиётда
ўзининг
ижобий
натижаларини
беради
деб
ҳисоблаймиз
:
1.
Вояга
етмаган
шахснинг
психологик
ривожланиши
ва
шахсига
доир
қўшимча
жиҳатлари
;
2.
Вояга
етмаганнинг
ота
-
онаси
ёки
боқувчисининг
моддий
шароити
,
оилавий
аҳволи
,
тарбияланиш
шароитлари
;
3.
Жиноятни
келтириб
чиқарувчи
сабаблар
ва
асослар
;
4.
Вояга
етмаган
шахснинг
бўш
вақтини
ўтказиши
,
дўстлари
,
яқинлари
,
қизиқишлари
ҳамда
атрофидагилар
билан
ўзаро
муносабати
ва
ҳ
.
к
.
лар
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Камолот
ёшларимизнинг
чинакам
суянчи
ва
таянчи
. –
Т
.:
Маънавият
, 2006. –
Б
. 21.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2000
йил
15
сентябрдаги
“
Вояга
етмаганларнинг
жиноятлари
ҳақидаги
ишлар
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
№
21-
сонли
қарори
. –
Т
.:
2000. –
Б
.2.
3.
Абдумажидов
Ғ
.
ва
бошқалар
.
Криминалистика
.
–
Т
.:
Адолат
, 2003. –
Б
. 213.
4.
Муаллифлар
жамоаси
.
Криминалистика
.–
Т
.:
Фан
ва
технология
, 2005. –
Б
. 331.
5.
Муаллифлар
жамоаси
.
Криминалистика
.–
М
.:
Юридическая
литература
, 1981. –
С
. 185.
6.
Филлипов
А
.
Г
.
Криминалистика
. –
М
.:
Высшее
образование
, 2006. –
С
. 426.
7.
Волынский
А
.
Ф
.,
Лавров
В
.
П
.
Криминалистика
. –
М
.:
Юнити
Дана
, 2009. –
С
. 837.
