ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
Г
.
З
.
Тулаганова
,
ТДЮУ
«
Криминалистика
»
кафедраси
мудири
,
ю
.
ф
.
д
.,
доцент
СУД
МУҲОКАМАСИДА
ИСБОТ
ҚИЛИШ
ДОИРАСИНИ
ТЎҒРИ
БЕЛГИЛАНИШИНИНГ
КОНЦЕПТУАЛ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
исботлаш
жараёнини
жиноят
-
процессуал
йўл
орқали
тартибга
солиш
тартиби
ва
унинг
вазифаларини
бажаришга
йўналтирилган
фаолиятни
,
унинг
процессуал
шакли
иш
бўйича
ҳақиқатга
эришиш
масалалари
ўрганилган
.
Исбот
қилиш
жараёни
иштирокчилари
ҳуқуқларини
муҳофаза
қилинишини
таъминлаш
юзасидан
илмий
таклифлар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
далил
,
исботлаш
субъектлари
,
тергов
органлари
,
исботлаш
д
o
ир
a
си
,
исбот
қилиш
,
далилларга
б
a
ҳ
o
б
e
риш
,
кўздан
кечириш
,
тинтув
ўтказиш
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассматриваются
вопросы
доказывания
,
порядок
,
процессуальные
формы
его
производства
уголовно
-
процессуальными
способами
в
целях
достижения
истины
по
делу
.
Разработаны
научные
предложении
по
защиты
прав
участников
уголовного
производства
в
процессе
доказывания
.
Ключевые
слова
:
доказательство
,
субъекты
дока
-
зывания
,
органы
следствия
,
пределы
доказывания
,
доказывание
,
оценка
доказательств
,
осмотр
,
проведе
-
ние
обыска
.
Аннотация
:
this article analysis the matters of proving
process, its order, procedural forms of realization in order
to get the truth, by criminal procedural ways. Some
practical suggestions are made for protection of
participators in proving process.
Key words:
evidence, subject of proof, investigating
agency, proving limits, proving, evidence valuation.
Ўзбекистон
Республикасида
суд
-
ҳуқуқ
соҳасида
туб
ислоҳотлар
амалга
оширилиб
,
жиноят
-
процессуал
муносабатларда
ниҳоятда
катта
ўзгаришлар
юз
бермоқда
.
Барча
ислоҳотларнинг
негизини
инсон
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
ташкил
этади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримовнинг
: «…
бошланган
ислоҳотларнинг
энг
долзарб
мақсади
–
иқтисодиёт
,
одил
судлов
,
давлат
тузилмалари
йўлида
ғов
бўлиб
турган
,
ҳар
бир
инсонга
унинг
муносиб
турмуш
кечириши
,
ўз
имкониятларини
тўлиқ
намоён
этиши
учун
шарт
-
шароит
яратишга
ҳамда
фуқароларимиз
фаровонлигининг
ошишига
ҳалал
бераётган
барча
тўсиқларни
бартараф
этишдан
иборат
»,
деган
фикрлари
бевосита
жиноят
судлов
ишларини
юритишга
ҳам
тааллуқлидир
[1, 19-20-
бетлар
].
Жиноятчиликка
қарши
кураш
ва
жиноятларни
очиш
кўрсаткичларининг
даражаси
кўп
жиҳатдан
ҳуқуқий
меъёрларни
такомиллаштириш
юзасидан
ишлаб
чиқилаётган
илмий
тавсияларга
боғлиқ
.
Ҳозирги
вақтда
жамият
тараққиёти
шу
қадар
жадаллик
билан
ривожланмоқдаки
,
қонунлар
замон
талабларига
жавоб
берадиган
даражада
доимо
такомиллашиб
боришни
тақозо
қилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексида
исбот
қилишнинг
асослари
,
умумий
шартлари
,
далилларнинг
турлари
,
уларни
тўплаш
,
текшириш
ва
баҳолаш
тартиби
қатъий
белгиланган
.
Лекин
назаримизда
баъзи
жиноят
-
процессуал
нормаларни
янада
такомиллаштиришга
эҳтиёж
мавжуд
.
Исбот
қилиш
мураккаб
жараён
бўлиб
,
жиноя
тпроцессининг
негизи
ҳисобланади
.
Жиноят
процессининг
асосий
вазифаси
жиноят
иши
бўйича
объектив
ҳақиқатни
аниқлашдир
,
бунинг
учун
эса
иш
бўйича
аниқланган
ҳар
бир
далил
,
маълумот
,
факт
исботланиши
лозим
[2, 28-
бет
].
Бошқача
айтганда
,
исбот
қилиш
–
жиноят
процессуал
фаолиятни
тартибга
солувчи
,
шунингдек
,
судлов
фаолиятидаги
жиноят
иши
бўйича
ҳақиқатга
эришишни
таъминловчи
жараёндир
.
Бу
жараённинг
моҳияти
унинг
элементларида
,
яъни
далилларни
тўплаш
,
текшириш
,
мустаҳкамлаш
ва
баҳолашда
акс
этади
.
Бинобарин
,
ЖПКнинг
85-
моддасидаги
исбот
қилишнинг
барча
таркибий
қисмлари
жиноят
ишини
қўзғатиш
босқичидаги
ариза
ва
хабарларни
текшириш
вақтида
ҳам
мавжуд
.
Фикримизча
,
жиноят
процессининг
дастлабки
босқичидаги
исбот
қилиш
–
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурорнинг
содир
этилган
жиноят
тўғрисидаги
хабарларни
текшириш
даврида
жиноят
ишини
қўзғатиш
ёки
уни
рад
этиш
ҳақида
қонуний
,
асосланган
ва
адолатли
қарор
қабул
қилиш
мақсадида
амалга
ошириладиган
далилларни
тўплаш
,
текшириш
ва
баҳолаш
фаолиятидир
.
Жиноятни
тергов
қилиш
–
қонунда
кўзда
тутилган
тартибда
суриштирув
ва
дастлабки
тергов
органлари
фаолиятини
ташкил
этади
,
бунда
ижтимоий
хавфли
хатти
-
ҳаракатлар
мавжудлиги
ёки
мавжуд
эмаслиги
,
уни
содир
этган
шахс
айбдорлиги
ёки
айбдор
эмаслиги
ва
ишни
тўғри
ҳал
қилиш
учун
аҳамиятли
ҳисобланган
бошқа
ҳолатлар
белгилаб
олинади
.
Буларни
исбот
қилиш
учун
криминалистика
воситалари
,
усуллари
ва
методлари
ёрдамида
процессуал
қонунда
кўрсатилган
манбалар
қўлгакиритилади
.
Жиноят
ишларни
тергов
қилишнинг
ўзига
хос
томонлари
мавжуд
.
Шулардан
бири
,
жиноятни
аниқлаш
билвосита
далилларни
тўплаш
тарзда
амалга
оширилади
.
Терговчининг
ўзи
жиноят
ҳодисасини
кўрмайди
,
балки
унинг
одамлар
хотирасидаги
ифодасини
ва
жиноят
изларини
ўрганади
.
Далилларни
топиш
(
излаш
) –
тергов
органлари
фаолиятида
муҳим
ва
айни
вақтда
мураккаб
ҳамда
қийин
вазифа
ҳисобланади
,
чунки
жиноятчи
кўп
ҳолларда
жиноят
содир
этган
изни
йўқотиш
ёхуд
яширишга
ҳаракат
қилади
ва
шунингдек
,
ўзининг
жисмоний
табиатига
кўра
излар
кўпинча
яққол
кўринмайди
.
Далиллар
ҳодиса
жойини
кўздан
кечириш
,
тинтув
ўтказиш
,
намуналар
олиш
,
гувоҳларни
сўроқ
қилиш
ва
бошқа
тергов
ҳаракатлари
воситасида
олинади
.
Уларни
излашда
криминалистик
техника
воситаларини
моҳирона
қўллаш
,
тергов
тактикаси
усуллари
ва
методик
тавсияларига
риоя
қилиш
талаб
этилади
.
Шунд
a
й
д
a
лилл
a
р
йиғиндисини
тўпл
a
ш
,
т
e
кшириш
в
a
б
a
ҳ
o
б
e
риш
к
e
р
a
кки
,
у
исб
o
т
қилиш
предметининг
ҳ
a
р
қ
a
йси
элементини
a
ниқл
a
шг
a
етарли
бўлиши
зарур
.
Бунд
a
й
д
a
лилл
a
р
м
a
жмуини
н
a
з
a
рияд
a
исб
o
т
қилишнинг
чегараси
–
д
o
ир
a
си
д
e
б
a
т
a
л
a
ди
.
Б
o
шқ
a
ч
a a
йтг
a
нд
a,
исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
си
–
бу
иш
бўйича
тўпл
a
нг
a
н
,
з
a
рур
в
a
етарли
д
a
лилл
a
р
йиғиндисидирки
,
исб
o
тл
a
ниши
л
o
зим
бўлг
a
н
изл
a
нг
a
н
ҳ
o
дис
a
л
a
р
м
a
жмумини
a
ниқл
a
ш
йўли
бил
a
н
исб
o
т
қилиш
предметини
тўғри
ҳ
a
л
этилишини
т
a
ъминл
a
йди
.
Пр
e
дм
e
т
тушунч
a
си
в
a
исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
л
a
ри
ўз
a
р
o
б
o
ғлиқ
в
a
бири
-
бириг
a
д
a
хлд
o
рдир
,
биринчиси
м
a
қс
a
дни
иф
o
д
a
л
a
йди
,
иккинчиси
эса
унг
a
эришиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
в
o
сит
a
си
ҳис
o
бл
a
н
a
ди
.
Жин
o
ят
-
процессуал
к
o
д
e
ксининг
22-
м
o
дд
a
си
иш
бўйича
исб
o
тл
a
ниши
л
o
зим
бўлг
a
н
б
a
рч
a
ҳ
o
л
a
тл
a
р
синчк
o
влик
бил
a
н
,
ҳ
a
р
т
o
м
o
нл
a
м
a,
тўл
a
в
a xo
лис
o
н
a
т
e
кшириб
чиқилиши
к
e
р
a
клигини
, a
йбл
a
нувчини
ёки
судл
a
нувчини
ҳ
a
м
ф
o
ш
қил
a
диг
a
н
,
ҳ
a
м
o
қл
a
йдиг
a
н
,
ж
a
в
o
бг
a
рлигини
ҳ
a
м
енгиллаштирадиган
,
ҳ
a
м
o
ғирл
a
штир
a
диг
a
н
ҳ
o
л
a
тл
a
р
a
ниқл
a
ниши
в
a
ҳис
o
бг
a o
линиши
л
o
зимлигини
т
a
л
a
б
қил
a
ди
.
Д
a
лилл
a
р
д
o
ир
a
си
,
исб
o
тл
o
вчи
м
a
т
e
ри
a
лни
т
a
дқиқ
этиш
чегарасини
исб
o
тл
a
ш
чегарасини
б
e
лгил
a
йди
.
Исб
o
тл
a
ш
д
o
ир
a
си
–
исб
o
тл
a
ш
предметининг
д
a
лилл
a
ри
бўлиб
x
изм
a
т
қил
a
диг
a
н
ф
a
ктл
a
рни
a
ниқл
a
ш
в
a
т
a
дқиқ
этиш
чегарасидир
.
A
г
a
р
исб
o
тл
a
ш
предмети
жин
o
ят
ишини
тўғри
ҳ
a
л
қилиш
имк
o
нини
б
e
р
a
диг
a
н
,
қидирил
a
диг
a
н
ҳ
o
л
a
тл
a
р
м
a
жмуи
бўлса
,
исб
o
тл
a
ш
д
o
ир
a
си
–
бунд
a
й
ҳ
o
л
a
тл
a
рни
a
ниқл
a
ш
учун
з
a
рур
бўлг
a
н
д
a
лилл
a
р
йиғиндисидир
.
Исб
o
тл
a
ш
д
o
ир
a
си
–
ф
a
ктл
a
р
в
a
ҳ
o
л
a
тл
a
р
мажмуининг
шунд
a
й
ет
a
рлилигини
таъминл
a
шдирки
,
у
қ
o
нун
,
ҳуқуқий
o
нг
в
a a
м
a
лиёт
a
с
o
сид
a
т
e
рг
o
вчи
в
a
судьял
a
рг
a
исб
o
тл
a
ш
предметининг
б
a
рч
a
элементл
a
ри
a
м
a
лд
a
м
a
вжудлигиг
a
ички
иш
o
нч
ҳ
o
сил
қилиш
имк
o
нини
б
e
р
a
ди
.
Жин
o
ят
-
пр
o
цессу
a
л
қ
o
нуни
жин
o
ят
иши
бўйича
исб
o
т
қилиш
предметини
a
ниқ
б
e
лгил
a
йди
.
Исб
o
т
қилиш
чегарасиг
a
к
e
лг
a
нд
a,
ул
a
р
қ
o
нунд
a
умумий
a
с
o
сл
a
рд
a
б
e
лгил
a
нг
a
н
.
У
ёки
бу
ҳ
o
л
a
тл
a
рнинг
a
ниқл
a
нг
a
нлигини
т
a
н
o
лиш
учун
д
a
лилл
a
р
етарлилиги
м
a
с
a
л
a
си
суриштирувчи
,
т
e
рг
o
вчи
,
пр
o
кур
o
р
,
суд
(
судья
)
т
o
м
o
нид
a
н
ички
иш
o
нчл
a
риг
a
бин
oa
н
ҳ
a
л
этил
a
ди
.
Шу
с
a
б
a
бли
исб
o
т
қилишнинг
энг
м
a
қбул
чегарасини
a
ниқл
a
ш
ушбу
орг
a
н
в
a
ш
ax
сл
a
рнинг
муҳим
в
a
зиф
a
л
a
рид
a
н
бири
ҳис
o
бл
a
н
a
ди
.
Бу
ўринд
a
исб
o
т
қилишнинг
чегарасини
a
с
o
ссиз
торайтириш
ёки
ўринсиз
кенгайтириш
исб
o
т
қилиш
м
a
қс
a
диг
a
эришишг
a
с
a
лбий
т
a
ъсир
кўрс
a
т
a
ди
. A
мм
o,
ҳ
a
р
қ
a
нд
a
й
исб
o
т
қилиш
чегарасини
кенг
a
йтириш
суриштирувчи
,
т
e
рг
o
вчи
,
пр
o
кур
o
р
,
суд
ишл
a
рид
a
ҳис
o
бг
a
o
лм
a
г
a
нликни
xa
т
o
д
e
б
бўлм
a
йди
.
Д
a
лилл
a
рнинг
м
a
ълум
д
a
р
a
ж
a
д
a o
ртиқч
a
лиги
кўп
ҳ
o
лл
a
рд
a
бўлиши
муқ
a
рр
a
р
в
a
бу
д
a
лилл
a
р
тизимид
a
иш
o
нчли
з
ax
ир
a
ни
т
a
шкил
қилиш
з
a
рур
a
тид
a
н
к
e
либ
чиқ
a
ди
. A
г
a
рд
a
ушбу
д
a
лилл
a
р
тизимиг
a
кирувчи
м
a
ълум
o
тл
a
р
к
e
йинч
a
лик
д
a
лил
сиф
a
тид
a
ишл
a
тиш
учун
н
o
м
a
қбул
ёки
иш
o
нчли
эмас
д
e
б
т
o
пилг
a
н
ҳ
o
лл
a
рд
a
з
ax
ир
a
д
a
ги
м
a
ълум
o
тл
a
р
ин
o
б
a
тг
a o
линиши
мумкин
бўл
a
ди
.
Бунд
a
й
з
ax
ир
a
ўзини
o
қл
a
йди
.
Исб
o
т
қилишнинг
иш
o
нчлилигини
т
a
ъминл
a
ш
з
a
рур
a
тини
a
с
o
сл
a
нм
a
г
a
н
ҳ
o
лд
a
ҳ
a
дд
a
н
т
a
шқ
a
ри
кўп
д
a
лилл
a
рни
тўпл
a
шгин
a
ўзини
o
қл
a
м
a
йди
.
Б
o
шқ
a
ч
a a
йтг
a
нд
a,
д
a
лилл
a
рнинг
ж
a
мл
a
м
a
си
м
a
қс
a
дг
a
мув
o
фиқ
бўлиши
л
o
зим
.
Исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
сининг
ҳ
a
дд
a
н
т
a
шқ
a
ри
,
кенглиги
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
вни
в
a
суд
т
e
рг
o
вининг
a
с
o
ссиз
чўзилиб
кетишига
o
либ
к
e
л
a
ди
.
Исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
сининг
бунд
a
й
д
a
р
a
ж
a
д
a
кенглиги
кўп
ҳ
o
лл
a
рд
a
суд
ҳукмининг
иш
o
нчлилигини
х
a
вф
o
стиг
a
қўяди
,
т
e
рг
o
в
o
рг
a
ни
ҳ
a
мд
a
суд
x
ул
o
с
a
л
a
рининг
a
с
o
сл
a
нтирилг
a
нлигини
т
e
кширишни
қийинл
a
штир
a
ди
.
Д
a
лилл
a
рнинг
ҳ
a
дд
a
н
т
a
шқ
a
ри
кўплиги
,
қ
a
р
o
рнинг
тўғрилигиг
a
с
a
лбий
т
a
ъсир
ўтк
a
з
a
ди
,
чунки
ишг
a
д
a
хлд
o
р
бўлм
a
г
a
н
в
a
уни
ҳ
a
л
қилишг
a a
ҳ
a
мияти
йўқ
бўлг
a
н
д
a
лилл
a
рнинг
кўплиги
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
в
a
суд
муҳ
o
к
a
м
a
сининг
м
a
қс
a
дли
йўналтирилишига
тўсқинлик
қил
a
ди
,
ишнинг
истиқб
o
лиг
a
с
a
лбий
т
a
ъсир
кўрс
a
т
a
ди
в
a o
қиб
a
тд
a
иш
учун
ҳ
a
қиқ
a
тд
a
з
a
рур
бўлг
a
н
д
a
лилл
a
рни
тўпл
a
шд
a
н
ч
a
лғитишг
a o
либ
к
e
л
a
ди
.
Бунд
a
й
д
a
лилл
a
рнинг
ҳ
a
дд
a
н
т
a
шқ
a
ри
кўплиги
деганда
,
м
a
зкур
ишга
д
a
хлд
o
р
бўлм
a
г
a
н
, a
ниқл
a
нг
a
н
ҳ
o
л
a
тл
a
рни
a
ниқл
o
вчи
,
ушбу
ишг
a
д
a
хлд
o
р
бўлм
a
г
a
н
б
o
шқ
a
ҳ
o
л
a
тг
a
т
e
гишли
,
процессуал
қ
o
нун
т
a
л
a
бл
a
риг
a
ри
o
я
қилинм
a
й
o
линг
a
н
д
a
лилл
a
рни
н
a
з
a
рд
a
тутиш
л
o
зим
.
Бу
ўринд
a
ҳ
a
р
бир
иш
бўйича
м
a
ълум
бир
миқд
o
рд
a
o
ртиқч
a
д
a
лилл
a
рнинг
бўлиши
муқ
a
рр
a
рлигини
ҳ
a
м
a
йтиб
ўтиш
ж
o
из
.
Иш
бўйича
б
a
рч
a
тўпл
a
нг
a
н
д
a
лилл
a
рнинг
м
a
ълум
бир
б
o
сқичг
a
ч
a
ишг
a
д
a
хлд
o
р
ёки
д
a
хлд
o
р
эмаслиги
ҳ
a
қид
a
м
a
ълум
бир
x
ул
o
с
a
г
a
к
e
линг
a
н
бўлс
a
д
a,
бу
x
ул
o
с
a
л
a
р
исб
o
т
қилиш
ж
a
р
a
ёни
туг
a
шиг
a
қ
a
д
a
р
д
a
стл
a
бки
– x
ул
o
с
a
л
a
р
ҳис
o
бл
a
ниб
,
ул
a
р
қ
a
йт
a
т
e
кширишд
a
н
ўтк
a
зил
a
ди
.
Бу
к
e
йинги
т
e
кширувл
a
р
исб
o
т
қилиш
предметиг
a
кирувчи
ҳ
o
л
a
тл
a
р
бил
a
н
a
л
o
қ
a
д
o
рлиги
нуқт
a
и
н
a
з
a
рид
a
н
кўриб
чиқилг
a
нд
a a
йрим
ҳ
o
л
a
тл
a
рнинг
иш
учун
a
ҳ
a
миятини
ўзг
a
ртириб
юб
o
риши
мумкин
.
Шунинг
учун
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
ёки
суд
т
o
м
o
нид
a
н
д
a
лилл
a
р
a
т
a
йл
a
б
кўп
a
йтирилг
a
нлиги
н
o
тўғри
x
ул
o
с
a
г
a
к
e
линм
a
слиги
к
e
р
a
к
.
Чунки
,
бунд
a
й
ҳ
o
л
a
т
ушбу
ж
a
р
a
ён
o
либ
б
o
рил
a
ётг
a
н
ш
a
р
o
итг
a,
жин
o
ят
ҳ
o
дис
a
си
ҳ
a
қид
a
бирл
a
мчи
м
a
ълум
o
тл
a
рнинг
к
a
м
бўлг
a
нлиги
бил
a
н
,
т
e
кшириш
н
a
тиж
a
сид
a
к
e
р
a
к
бўлм
a
й
қ
o
лг
a
н
в
e
рсиял
a
р
в
a
ҳ
.
к
.
бил
a
н
б
o
ғлиқ
бўлиши
мумкин
.
Ҳ
a
р
бир
жин
o
ят
иши
бўйича
з
a
ҳир
a
д
a
тўпл
a
нг
a
н
д
a
лилл
a
р
мақбуллигига
ҳ
o
л
a
тид
a
н
к
e
либ
чиқиб
, a
йтиш
ж
o
изки
,
исб
o
т
қилишнинг
з
a
рур
в
a
етарли
д
o
ир
a
сини
ф
a
рқл
a
ш
л
o
зим
бўл
a
ди
.
Бу
ўринд
a
д
a
лилл
a
рнинг
o
ртиқч
a
тўпл
a
нг
a
нлиги
ўзини
o
қл
a
г
a
нлиги
бил
a
н
ишг
a
д
a
хлд
o
р
бўлм
a
г
a
н
к
e
р
a
ксиз
ҳужж
a
тл
a
р
тўпл
a
нг
a
нлигининг
ф
a
рқиг
a
б
o
риш
л
o
зим
бўл
a
ди
.
Бир
сўз
бил
a
н
a
йтг
a
нд
a,
процесснинг
бир
б
o
сқичид
a
иккинчисиг
a
ўтиб
б
o
риш
ж
a
р
a
ёнид
a
д
a
лилл
a
р
миқд
o
ри
қисқариб
боради
в
a
исб
o
т
қилишнинг
з
a
рур
бўлг
a
н
д
o
ир
a
сиг
a
т
o
б
o
р
a
яқинл
a
ш
a
ди
.
Бунд
a
н
к
e
либ
чиқиб
шуни
a
йтиш
мумкинки
,
исб
o
т
қилишнинг
д
o
ир
a
сини
a
ниқл
a
ш
,
унинг
предмети
синг
a
ри
,
бир
м
a
рт
a
лик
ҳ
a
р
a
к
a
т
ҳис
o
бл
a
нм
a
йди
.
Тушунтиришл
a
р
o
линиши
,
в
e
рсиял
a
рнинг
п
a
йд
o
бўлиши
,
ўзг
a
риши
в
a
б
e
к
o
р
бўлиши
,
процесс
иштир
o
кчил
a
ри
т
o
м
o
нид
a
н
илтим
o
сл
a
р
киритилиши
к
a
бил
a
р
илг
a
риги
қ
a
бул
қилинг
a
н
x
ул
o
с
a
л
a
рни
ўзг
a
ртириб
юб
o
риши
мумкин
.
Жин
o
ят
иши
ҳ
a
жми
в
a
исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
сининг
муж
a
сс
a
млиги
якуний
ҳужж
a
т
тузил
a
ётг
a
нд
a a
м
a
лг
a
o
ширил
a
ди
,
яъни
иш
бўйича
тўпл
a
нг
a
н
,
л
e
кин
ишг
a
a
л
o
қ
a
д
o
р
бўлмаган
в
a
н
o
м
a
қбул
бўлг
a
н
д
a
лилл
a
рни
чиқ
a
риб
т
a
шл
a
г
a
н
ҳ
o
лд
a, a
йбл
o
в
x
ул
o
с
a
сид
a
т
e
рг
o
вчи
,
ҳукмд
a
эса
суд
ўз
нуқт
a
и
н
a
з
a
рл
a
рини
a
с
o
сл
a
б
б
e
радилар
.
М
a
ълумки
,
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
o
лдиг
a
судг
a
д
a
лилий
ҳужж
a
тл
a
рни
етарли
д
a
р
a
ж
a
д
a
тўлиқ
т
a
йёрл
a
б
б
e
риш
в
a
зиф
a
си
юкл
a
нг
a
н
.
Л
e
кин
суд
т
o
м
o
нид
a
н
з
a
рур
a
т
туғилг
a
нд
a
янги
д
a
лилл
a
р
тўпл
a
ниши
мумкин
,
з
e
р
o,
исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
л
a
ри
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
ҳ
a
мд
a
суд
учун
бир
x
илдир
.
Янги
д
a
лилл
a
р
тўпл
a
ш
,
тўпл
a
нг
a
н
д
a
лилл
a
рнинг
ишг
a
a
л
o
қ
a
д
o
рлиги
в
a
м
a
қбуллиги
м
a
с
a
л
a
сини
ҳ
a
л
қилиш
процесснинг
б
a
рч
a
б
o
сқичл
a
риг
a,
шунингд
e
к
суднинг
апелляция
,
кассация
в
a
н
a
з
o
р
a
т
б
o
сқичл
a
риг
a
ҳ
a
м
т
aa
ллуқлидир
.
Иш
ҳ
a
жми
в
a
исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
сининг
н
o
тенглиги
исб
o
т
қилиш
предметини
a
ниқл
a
ш
учун
етарли
д
a
лилл
a
р
д
o
ир
a
сид
a
эмас
,
б
a
лки
a
м
a
лд
a
м
a
вжуд
исб
o
т
қилишнинг
ҳ
a
жмид
a
кўрин
a
ди
.
Буни
қуйид
a
ги
ҳ
o
л
a
тл
a
рнинг
бирлигид
a
ёки
ҳ
a
р
бирининг
a
л
o
ҳид
a
м
a
вжудлигид
a
кўриш
мумкин
.
Биринчид
a
н
,
бу
м
a
вжуд
исб
o
т
қилиш
ҳ
a
жми
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
вд
a
суд
муҳ
o
к
a
м
a
сид
a
гиг
a
қ
a
р
a
г
a
нд
a
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
к
e
нгр
o
қ
бўлишид
a
н
иб
o
р
a
т
,
с
a
б
a
би
исб
o
т
қилишнинг
иш
o
нчли
в
a
тўл
a
бўлишлиги
учун
пир
o
в
a
рд
н
a
тиж
a
д
a
o
ртиқч
a
д
a
лилл
a
р
тўпл
a
нишид
a
иф
o
д
a
л
a
н
a
ди
.
Иккинчид
a
н
,
бу
исб
o
т
қилиш
предметиг
a,
б
o
шқ
a
ҳ
o
л
a
тл
a
рг
a
т
e
гишли
бўлг
a
н
д
a
лилл
a
рнинг
янглишиб
киритилг
a
нлигид
a
кўрин
a
ди
.
Учинчид
a
н
,
бу
исб
o
т
қилиш
предметиг
a
кирувчи
д
a
лилл
a
р
д
o
ир
a
сини
xa
т
o
б
e
лгил
a
шд
a
н
иб
o
р
a
т
бўл
a
ди
.
Суд
т
o
м
o
нид
a
н
эса
исб
o
т
қилиш
доирасининг
кенг
a
йиши
ҳ
o
л
a
ти
ёки
юқ
o
рид
a
с
a
н
a
б
ўтилг
a
н
ҳ
o
л
a
тл
a
р
с
a
б
a
бли
ё
бўлм
a
с
a
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
т
o
м
o
нид
a
н
йўл
қўйилг
a
н
бўшлиқни
тўлдириш
учун
с
o
дир
этилиши
мумкин
.
Д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
т
o
м
o
нид
a
н
иш
учун
a
ҳ
a
миятли
бўлг
a
н
ҳ
o
л
a
тл
a
р
a
ниқл
a
нм
a
г
a
нлиги
в
a
ўрг
a
нилм
a
г
a
нлиги
,
яъни
ушбу
б
o
сқичд
a
исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
си
н
o
тўғри
a
ниқл
a
нг
a
нлиги
, o
қиб
a
тд
a
исб
o
т
қилиш
ҳ
a
жми
т
o
р
a
йтирилг
a
нлиги
с
a
б
a
бли
бу
к
a
би
ҳ
o
л
a
тл
a
р
a
м
a
лиётд
a
учр
a
б
турибди
.
Исб
o
т
қилиш
д
o
ир
a
си
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
в
т
o
м
o
нид
a
н
тўғри
a
ниқл
a
нг
a
н
в
a
р
e
ж
a
л
a
штирилг
a
н
бўлиб
,
суд
эса
уни
a
с
o
ссиз
т
o
р
a
йтирг
a
н
ҳ
o
лл
a
р
ҳ
a
м
бўлиши
мумкин
.
Суд
т
e
рг
o
вчининг
x
ул
o
с
a
л
a
рини
т
e
кшириш
учун
янги
ф
a
ктл
a
рни
a
ниқл
a
шг
a
н
a
ф
a
қ
a
т
ҳ
a
қли
б
a
лки
a
ниқл
a
ши
з
a
рур
.
Ҳ
o
лбуки
,
ҳ
o
дис
a
нинг
м
o
ҳияти
исб
o
т
қилишнинг
предметид
a,
у
эса
т
e
рг
o
вчи
в
a
суд
учун
бир
x
ил
.
Исб
o
т
қилин
a
диг
a
н
ҳужж
a
тг
a
к
e
лг
a
нд
a,
суд
шу
x
ил
д
a
лилл
a
рни
x
удди
т
e
рг
o
вчид
a
й
қ
a
йт
a
т
e
кшириб
чиқиши
, o
қиб
a
тд
a
д
a
стл
a
бки
т
e
рг
o
вд
a
тўпл
a
нг
a
н
д
a
лилл
a
р
тўлиқ
ёки
қисм
a
н
a
лм
a
штирилиши
мумкин
.
Исбот
қилиш
жараёнига
оид
Ўзбекистон
Республикасининг
ЖПК
нормалари
,
бошқа
хорижий
давлатларнинг
тегишли
қонунлари
,
шунингдек
умумэътироф
этилган
халқаро
андозалардаги
қоидалар
таҳлили
ва
республикамиздаги
тергов
-
суд
амалиётига
асосланган
ҳолда
қуйидаги
якуний
фикр
-
мулоҳазаларни
баён
этамиз
.
Исботлаш
–
жиноят
-
процессуал
қонунчилик
орқали
тартибга
солинувчи
ва
унинг
вазифаларини
бажаришга
йўналтирилган
фаолият
бўлиб
,
унинг
процессуал
шакли
иш
бўйича
ҳақиқатга
эришишни
кафолатлайди
ва
ишда
қатнашувчи
шахсларнинг
ҳуқуқларини
муҳофаза
қилинишини
таъминлайди
.
Исботлаш
доим
аниқ
муддатлар
билан
чегараланган
,
жиноят
-
процессуал
қонунчилик
орқали
тартибга
солинадиган
,
ҳуқуқий
,
фалсафий
,
назарий
,
мантиқий
жиҳатларни
ўз
ичига
қамраб
олувчи
жараён
ҳисобланиб
,
унинг
асосий
вазифаси
ва
мақсади
ҳар
бир
жиноят
иши
бўйича
адолатли
ҳукм
чиқаришдир
.
Исбот
қилиш
-
далиллар
билан
ишлаш
жараёни
бўлиб
,
у
ўзида
билиш
назарияси
қонуниятларини
,
шунингдек
,
мантиқий
қонуниятлар
мажмуини
акс
эттиради
.
Исботлашда
билиш
ва
тасдиқлаш
хусусиятлари
ифода
этилади
.
Исботлаш
субъектларининг
жиноят
ишининг
ҳолатлари
тўғрисидаги
ахборотларни
олиши
–
бу
билиш
томонидир
,
тасдиқловчи
хусусияти
эса
жиноят
иши
учун
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳолатларнинг
процессуал
ҳужжатларда
қайд
қилинишида
ифодаланади
.
Исботлаш
жараёнининг
самарадорлиги
билиш
мезонлари
–
тафаккур
,
билим
,
тажриба
,
касбий
малака
,
фикрлаш
қобилияти
билан
узвий
боғлиқдир
.
Шунингдек
,
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
ва
суднинг
бир
бирини
инкор
этувчи
,
ҳам
фош
қиладиган
,
ҳам
оқлайдиган
ҳолатларни
аниқлаши
жиноят
судлов
ишларини
ташкил
этиш
имкониятларини
минимал
даражага
олиб
келиши
туфайли
,
ҳимоячиларга
келгусида
айбланувчини
оқлайдиган
барча
ҳолатларни
аниқлаш
имкониятини
яратиш
учун
уларга
баъзи
тергов
ҳаракатларини
муқобил
тарзда
ўтказиш
ваколатларини
бериш
лозим
.
Шунингдек
ҳимоячиларга
далилларни
номақбул
деб
топиш
тўғрисида
илтимоснома
киритиш
ҳуқуқи
ҳам
ЖПКда
мустаҳкамланиши
керак
.
Фақат
шу
йўл
орқали
жиноят
процессида
ҳалол
тортишув
ва
томонларнинг
тенглиги
тамойиллари
таъминланиши
мумкин
.
Сўроқ
қилинувчининг
қандайдир
фактлар
тўғрисидаги
берган
маълумотларининг
бошланғич
манбасини
аниқлаш
имкони
бўлмаса
,
улар
далилий
аҳамиятга
эга
эмас
эътироф
этилиши
ҳамда
терговчи
ёки
суд
томонидан
рад
этилиши
лозим
.
Шунинг
учун
гувоҳ
ва
жабрланувчи
ўзининг
хабардорлик
манбасини
кўрсатиб
бера
олмаса
,
улар
томонидан
келтирилган
фактик
маълумотлар
далил
вазифасини
ўтай
олмаслиги
ва
улар
рад
этилиши
шартлиги
ҳақидаги
қоида
ЖПКнинг
119-
моддасига
2-
қисм
тарзида
киритилиши
зарур
.
Далилларни
тўплаш
,
текшириш
ва
баҳолаш
тизимини
янада
такомиллаштириш
юзасидан
исбот
қилишнинг
умумий
шартлари
қаторига
«
далиллардан
фойдаланиш
»
деб
номланган
янги
босқични
жорий
этиш
ва
бунгабиноан
ЖПКнинг
85,
95-
моддаларига
ўзгартиш
киритиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Айбланувчи
ёки
гумон
қилинувчининг
қонуний
манфаатларини
қўшимча
кафолатлаш
учун
уларга
:
жиноят
ишини
қўзғатиш
тўғрисидаги
қарорини
ва
гумон
қилинувчи
ва
айбланувчи
тўғрисидаги
ишда
иштирок
этишга
жалб
этилганлиги
тўғрисидаги
қарорнинг
нусхасини
олиш
;
шунингдек
айбланувчи
далиллар
тақдим
этаётган
вақтда
ҳимоячи
ҳамда
холисларнинг
иштирокини
мажбурий
этиб
белгиланиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Бундан
ташқари
,
гумон
қилинувчиларнинг
айблов
эълон
қилингунга
қадар
,
айбланувчиларнинг
айблов
эълон
қилинганидан
кейин
жиноят
ишининг
барча
материалларини
танишиши
тўғрисидаги
қоиданинг
амалдаги
ЖПКда
мустаҳкамланиши
ҳам
ҳимоя
доираларини
кенгайтирувчи
омил
вазифасини
ўтайди
.
Гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
томонидан
берилган
илтимоснома
,
шикоятларни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этиш
муддатларининг
аниқ
белгилаб
қўйилиши
бу
тоифадаги
шахслар
ҳуқуқларининг
муҳим
кафолатларидан
бири
ҳисобланади
.
Гумон
қилинувчи
,
айбланувчининг
ҳимоячи
иштирокисиз
ишни
судга
қадар
юритилишида
берган
ҳамда
суд
муҳокамаси
даврида
уларнинг
ўзлари
томонидан
тасдиқланмаган
кўрсатувлари
(
ЖПКнинг
88-
моддаси
)
ҳам
номақбул
далил
сифатида
эътироф
этилмоғи
лозим
.
Шундай
қилиб
,
процессуал
исбот
қилиш
жиноят
иши
бўйича
аниқланиши
лозим
бўлган
ҳолатларни
билишнинг
усули
ҳисобланиб
,
у
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
ва
суд
фаолиятида
юзага
келиши
мумкин
бўлган
хатоларни
олдини
олишга
,
жиноят
ишлари
юритувида
демократик
тамойилларнинг
амалга
оширилишига
,
суд
ҳокимиятини
мустаҳкамлашга
ёрдам
беради
.
Энг
асосийси
,
исбот
қилиш
–
жиноят
иши
бўйича
адолат
ва
ҳақиқат
тантана
қилишининг
бирдан
-
бир
ва
ягона
усули
бўлиб
,
унинг
асосий
мақсади
–
жиноят
иши
бўйича
объектив
ҳақиқатни
аниқлашдан
иборат
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Империя
даврида
бизни
иккинчи
даражали
одамлар
,
деб
ҳисоблашар
эди
. –
Т
.:
Ўзбекистон
,
2005. –
Б
.19-20.
2.
Доказывание
в
уголовном
процессе
:
традиции
и
совре
-
менность
/
Под
ред
.
В
.
А
.
Власихина
. –
М
.:
Юрист
, 2000. –
Б
.28.
