ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
А
.
Эргашев
,
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
ТРАНСЧЕГАРАВИЙ
БАНКРОТЛИК
БИЛАН
БОҒЛИҚ
МУНОСАБАТЛАРНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
УСУЛЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
трансчегаравий
банкротликни
тартибга
солиш
усулларининг
ўзига
хос
жиҳатлари
таҳлил
қилинган
.
Мақолада
трансчегаравий
банкротликни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
усулларининг
аҳамияти
,
афзалликлари
ва
камчиликларига
тўхталиб
ўтилган
.
Калит
сўзлар
:
трансчегаравий
банкротлик
,
қарздор
,
чет
эл
кредитори
,
ҳудудийлик
усули
,
ягона
иш
юритиш
усули
,
универсаллик
усули
,
юмшатилган
универсаллик
,
параллел
жараён
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
анализирует
особенности
методов
регулирования
трансграничного
банкротства
.
В
статье
освещены
значение
,
преимуще
-
ства
и
недостатки
методов
регулирования
трансгра
-
ничного
банкротства
.
Ключевые
слова
:
трансграничное
банкрот
-
ство
,
должник
,
иностранный
кредитор
,
метод
территориальности
,
метод
единого
производства
,
метод
универсальности
,
смягченной
универсальности
,
параллельная
процедура
.
Annotatio
n:in this article the author analyzes the
characteristics of methods of regulation of cross-border
insolvency. The article highlights the importance,
advantages and disadvantages of regulating cross-border
bankruptcy.
Key words
: cross-border bankruptcy, the debtor,
foreign creditors, the method of territoriality, the method of
the unity, the method of the universalty, mitigated
universality, parallel procedure.
Ҳозирги
кунда
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
ўзида
чет
эл
юрисдикцияси
билан
боғлиқ
масалаларни
ўзаролик
асосида
ҳал
қилишнинг
кўплаб
усулларини
акс
эттирса
-
да
,
бироқ
у
ўзида
трансчегаравий
банкротлик
муносабатларида
барча
иштирокчиларининг
ҳуқуқларини
бир
хилда
ҳимоя
қилишга
доир
самарали
механизмни
назарда
тутмаган
.
Шунга
қарамасдан
,
тарансчегаравий
банкротликка
оид
муносабатларни
тартибга
солишнинг
иккита
асосий
усули
(
назарияси
,
принципи
,
модели
)
ишлаб
чиқилган
бўлиб
,
улар
ҳудудийлик
усули
(
ҳудудий
иш
юритув
,
бир
нечта
иш
юритув
)
ва
ягона
иш
юритув
усулидир
(
универсаллик
).
Мазкур
иш
юритувлари
бир
-
биридан
қуйидаги
мезонларга
кўра
фарқланади
:
–
банкротлик
билан
боғлиқ
жараён
аниқ
бир
давлатнинг
юрисдикциясига
тегишли
бўлган
вазият
;
–
чет
эл
давлатида
мулки
мавжуд
бўлган
қарздорни
банкрот
деб
топиш
тўғрисидаги
иш
бошқа
давлатда
қўзғатилган
ҳолат
;
–
чет
элда
қарздорга
нисбатан
кўрилган
ишни
тан
олиш
;
–
ишни
кўриб
чиқишда
қўлланиладиган
ҳуқуқ
манбалари
(
миллий
қонунчилик
,
халқаро
шартномалар
,
бошқа
давлатлар
ҳуқуқлари
) [1, 54-
бет
.].
Давлатлар
миллий
қонунчилигида
энг
кўп
тарқалган
усуллар
бу
,
кўп
сонли
яъни
,
ҳудудийлик
(
кўп
сонли
)
асосида
иш
юритишдир
(the principle of plurality or
territoriality of bankruptcy
ёки
бу
усул
"grab rule"
деб
аталиши
ҳам
кенг
тарқалган
).
Бу
қоидага
мувофиқ
,
банкротлик
жараёни
фақат
иш
қўзғатилган
мамлакатдагина
олиб
борилади
ва
кейинчалик
банкротлик
жараёнини
қарздорга
тегишли
бўлган
активлар
жойлашган
мамлакатларда
ҳам
қўзғатилиши
талаб
қилинади
.
Ҳар
бир
давлатнинг
суди
ўзининг
мамлакат
ҳуқуқини
(lex fori)
қўллайди
ва
ўзининг
туга
-
тишбошқарувчисини
тайинлайди
.
Ҳудудийлик
усули
қарздорнинг
мол
-
мулки
ёки
таркибий
бўлинмалари
жойлашган
барча
давлатларда
банкротлик
иши
қўзғатилишини
назарда
тутади
[2, 311-
бет
.].
Шундай
қилиб
,
банкротлик
жараёни
иш
қўзғатилган
жой
юрисдикцияси
билан
чегараланади
.
Ҳудудийлик
усулининг
мазмунида
ташкилотларнинг
алоҳидалик
таълимоти
(separate entity doctrine)
ётади
.
Ушбу
таълимотга
мувофиқ
,
кредитор
ўзининг
талаблари
билан
“
миллий
”
банкротлик
иш
юритувида
(
чет
эллик
)
қарздорнинг
фақат
“
миллий
”
активларига
нисбатан
даъво
қилиши
мумкин
.
Агар
ушбу
мол
-
мулклар
даъвони
қондириш
учун
етарли
бўлмаса
,
кредиторлар
қарзни
қолган
қисмини
ундиришни
сўраб
,
қарздорнинг
мулки
жойлашган
бошқа
давлат
юрисдикциясида
олиб
бориладиган
жараёнда
,
чет
эл
ҳуқуқи
асосида
қатнашиш
ҳуқуқига
эга
бўлади
.
Шундай
қилиб
,
ҳудудийлик
усулининг
ўзига
хос
хусусиятлари
сифатида
қуйидаги
белгиларни
айтиб
ўтиш
мумкин
:
Биринчидан
,
банкротлик
жараёни
фақат
иш
қўзғатилган
давлат
ҳудудида
жойлашган
қарздорнинг
мол
-
мулки
доирасида
бўлади
;
Иккинчидан
,
ҳудудуийлик
усули
соф
ҳолда
бирон
-
бир
чет
эл
иш
юритуви
билан
ўзаро
алоқа
қилинишини
назарда
тутмайди
;
Учинчидан
,
чет
эл
элементи
иштирок
этган
банкротлик
жараёни
ички
қонунчилик
билан
тартибга
солинади
.
Хусусан
,
булардан
энг
аҳамиятлиси
кредиторларни
ҳар
бир
давлатларда
алоҳида
бир
нечта
иш
қўзғатиш
заруратини
вужудга
келтиради
.
Чунки
,
турли
давлатларда
олиб
бориладиган
банкротлик
жараёнлари
ўртасидаги
объектив
фарқлар
уларни
бирлаштиришга
имкон
бермайди
,
бу
эса
кредиторлар
учун
харажатларни
бир
неча
марта
ортишига
сабаб
бўлади
.
Натижада
,
банкрот
бўлаётган
қарздорни
тўлов
қобилиятлилигини
қайта
тиклаш
имконияти
кескин
пасайиб
кетади
.
Шу
боис
,
ҳозирги
кунда
трансчегаравий
банкротликка
оид
ишларни
кўриб
ҳал
қилинишида
ҳудудийлик
усули
етарли
эмаслиги
ва
талабга
жавоб
бермаслиги
олимлар
томонидан
умум
эътироф
этилмоқда
[3,
499-516-
бетлар
.].
Шунга
қарамасдан
амалиёт
,
ҳудудийлик
усули
муваффақиятсизлиги
ва
иш
самарадорлигини
камайтиришига
қарамасдан
,
ҳар
бир
давлат
ўзига
хослигидан
(
тартибидан
)
келиб
чиқиб
,
ҳамон
ҳудудийлик
усулини
қўллашга
ҳаракат
қилиб
келишаётганлигини
кўрсатмоқда
[4, 4-
бет
.].
Объектив
омиллар
билан
бир
қаторда
,
трансчегаравий
банкротликни
ҳуқуқий
тартибга
соладиган
ўзаро
шартлашилган
ягона
концепция
ишлаб
чиқишнинг
мураккаблиги
ва
бу
каби
ҳаракатларни
давлатлар
томонидан
амалга
оширишни
хоҳламасликларига
қуйидаги
омиллар
сабаб
бўлмоқда
:
биринчидан
,
унификациялаш
натижасида
давлатларнинг
ўзларининг
қонунчилигида
мустаҳкамланган
тартиб
ҳамда
принципларни
жиддий
ўзгартириш
ва
тузатишларга
олиб
келиши
мумкинлиги
;
иккинчидан
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
бу
вазиятда
ўртада
давлатнинг
миллий
ғурури
ва
нуфузи
туриши
. [5, 83-
бет
.]
Шунга
қарамасдан
,
ҳудудийлик
усулининг
(grab
rule)
асосий
мақсади
миллий
жараёнлар
,
миллий
қонунлар
ва
миллий
кредиторларни
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишдан
иборат
[6,
514-
бет
.].
Банкротлик
институтининг
алоҳида
бир
давлатнинг
миллий
ҳуқуқ
тизимидаги
энг
аҳамиятли
жиҳати
,
ушбу
соҳанинг
аксарият
ҳолларда
чет
эл
юрисдикцияси
билан
мураккаблашиш
эҳтимолининг
юқорилигида
намоён
бўлади
.
Ҳудудийлик
усулини
ўз
қонунларида
қатъий
мустаҳкамлаб
,
унга
амал
қилиб
келаётган
давлат
сифатида
Японияни
мисол
келтириш
мумкин
.
Мазкур
давлатнинг
миллий
қонунчилиги
тўғридан
-
тўғри
қуйидаги
икки
қоидани
мустаҳкамлайди
:
биринчидан
,
Япония
давлатида
очилган
банкротлик
жараёни
,
қарздорнинг
фақат
Япония
давлати
ҳудудида
жойлашган
мол
-
мулкига
нисбатан
татбиқ
этилади
;
иккинчидан
,
чет
эл
давлати
ҳудудида
очилган
банкротлик
иши
Япония
давлати
ҳудудида
жойлашган
мол
-
мулкка
нисбатан
татбиқ
этилмайди
[7, 1, 6-9-
бетлар
.].
Шу
билан
бир
қаторда
,
ҳудудийлик
усулини
қўллашнинг
айрим
ижобий
жиҳатлари
ҳам
мавжудлигини
айтиб
ўтиш
лозим
.
Хусусан
,
биринчи
навбатда
,
ушбу
давлат
кредиторлари
эътиборини
юқори
даражада
ўзига
тортади
,
чунки
қарздорнинг
банкротлик
ҳолати
вужудга
келганда
уларга
берилган
имтиёзлар
чет
эл
кредиторлариники
билан
таққосланганда
кўпроқ
бўлганлиги
сабабли
,
уларга
анча
паст
қийматдаги
кредит
таклиф
қилиниши
мумкин
[4, 19-
бет
.].
Ҳақиқатан
ҳам
,
бу
инвестицион
муҳитдаги
имкониятлар
қарздориннг
чет
эл
кредиторларига
зарар
етказади
,
чунки
мазкур
вазиятда
бундай
қарздор
ўз
давлатига
янги
кредиторларни
жалб
қилгунига
қадарўзининг
миллий
кредиторларига
эга
бўлган
бўлса
,
банкротлик
вазиятида
амал
қилаётган
ҳудудийлик
усули
,
автоматик
равишда
дастлабки
кредиторлар
ҳуқуқларини
биринчи
навбатда
таъминланишини
назарда
тутади
.
Трансчегаравий
банкротликка
оид
муносабатларни
тартибга
солишнинг
иккинчи
таянч
усули
(
назария
,
принцип
,
модель
)
бу
,
анъанавий
равишда
банкротликка
доир
ягона
иш
юритув
усули
(the principle
of the unity of bankruptcy)
деб
номланиб
,
у
қоида
тариқасида
қарздорни
бошқа
юрисдикциялар
томонидан
тан
олинадиган
талаблар
асосида
тижорат
фаолиятини
олиб
бораётган
жойда
банкрот
деб
топишга
доир
фақатгина
ягона
иш
юритишни
амалга
ошириш
мумкинлигини
назарда
тутади
[8, 575- 576-
бетлар
.].
Мазкур
тизимда
асосий
бошқарув
маркази
чет
элда
жойлашган
компаниянинг
бўлинмаларига
нисбатан
банкротлик
ишини
алоҳида
кўришни
талаб
қилишнинг
имкони
бўлмайди
[2, 311-
бет
.].
Ягона
иш
юритув
усули
(
универсаллик
)
банкротлик
ишини
кўришни
ягоналик
таълимотига
(single entity doctrine)
асосланади
.
Бу
таълимотга
кўра
,
қарздорга
нисбатан
унга
тегишли
бўлган
барча
мол
-
мулк
қаерда
жойлашганидан
қатъий
назар
,
миллий
суд
томонидан
очилган
банкротлик
иши
билан
қамраб
олиниб
,
барча
кредиторлар
қаерда
жойлашганидан
қатъий
назар
ўз
талабларини
мазкур
иш
доирасида
билдирадилар
[2,
311-
бет
.].
Ягона
иш
юритув
усули
банкротлик
жараёнининг
бошқа
универсаллик
усули
(universality)
билан
чамбарчас
боғлиқдир
.
Чунки
универсаллик
усулида
ҳам
агар
қарздор
бўйсунадиган
юрисдикция
аниқланган
бўлса
,
банкротлик
тўғрисидаги
қарор
тўловга
қобилиятсиз
қарздорнинг
мол
-
мулклари
ва
бўлинмалари
жойлашган
бошқа
давлатлар
ҳудудида
бирон
-
бир
қўшимча
(
банкрот
деб
)
тан
олишларсиз
кўчга
эга
бўлади
.
Шундай
қилиб
,
бир
томондан
,
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
банкротлик
ишини
кўриш
жараёнида
миллий
судни
ваколати
сезиларли
даражада
ортади
.
Унинг
ваколатлари
доирасига
қуйидагилар
киради
:
–
банкротлик
жараёнини
кўришнинг
барча
масалалари
(
кредиторлар
талабларини
ва
уларнинг
қарздорлари
эътирозларининг
асослилигини
кўриб
чиқиш
,
тугатувчи
бошқарувчини
тайинлаш
ва
б
.);
–
аниқ
бир
банкротлик
иши
билан
боғлиқ
ҳолда
вужудга
келмайдиган
,
бироқ
уни
кўриб
чиқиш
жараёнида
вужудга
келиши
мумкин
бўлган
низоларни
кўриш
(
жараён
билан
боғлиқ
битимни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
;
бошқарувчининг
ҳаракатларидан
шикоят
қилиш
;
қарздорни
банкрот
бўлишига
сабабчи
бўлган
масъул
шахсни
субсидиар
жавобгар
сифатида
ишга
жалб
қилиш
тўғрисидаги
талабни
кўриш
ва
б
.);
–
жараёндан
кўзланган
мақсадга
эришиш
мақсадида
вужудга
келадиган
,
низоларни
табиатига
кўра
алоҳидалиги
[5, 48-49-
бетлар
.].
Бошқа
томондан
,
банкротлик
жараёнидаги
универсаллик
усулида
қарор
учинчи
давлатлар
томонидан
(
кредиторлар
давлатида
,
қарздорнинг
мол
-
мулки
жойлашган
давлатда
ва
банкротлик
жараёнини
кўришда
тўзиладиган
шартномаларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тегишли
бўлган
давлатда
)
тан
олиниши
фараз
қилинади
.
Бундай
фараз
қилинишига
сабаб
,
биринчидан
,
банкротлик
ишини
очган
суднинг
халқаро
юрисдикцияга
эга
эканлиги
,
иккинчидан
,
мазкур
жараён
доирасида
чиқарилган
қарорларнинг
юридик
кучи
,
ҳар
қандай
бошқа
юрисдикциялар
томонидан
тан
олиниши
,
учинчидан
,
ўз
ҳудудида
чет
эл
ҳуқуқини
қўллаш
имконини
беришидир
.
Шундай
қилиб
,
ягона
иш
юритув
(
универсаллик
)
усули
муҳим
белгиларининг
соф
кўринишлари
қуйидагиларда
намоён
бўлади
:
Биринчидан
,
қарздорга
нисбатан
фақат
битта
банкротлик
жараёнини
олиб
борилиши
;
Иккинчидан
,
қарздорга
нисбатан
параллел
ва
қўшимча
жараёнларни
олиб
борилишига
йўл
қўйилмаслиги
;
Учинчидан
,
жараёнга
жойлашган
жойидан
қатъий
назар
қарздорнинг
барча
мол
-
мулклари
жалб
қилиниши
;
Тўртинчидан
,
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
банкротлик
ишини
тартибга
солишда
миллий
қонунчилик
билан
бир
қаторда
халқаро
манбалар
ҳам
тан
олиниши
.
Адабиётларда
ягона
иш
юритув
усулининг
афзалликлари
билан
бир
қаторда
айрим
камчиликлари
ҳам
мавжудлиги
қайд
этилган
[9, 228-
бет
.].
Хусусан
,
ягона
иш
юритуви
усулининг
энг
асосий
муаммоларидан
бири
унинг
амалиётга
жорий
қилишнинг
ниҳоятда
қийинлиги
билан
тавсифланади
.
Чунки
,
чет
эл
рақобат
ҳуқуқи
асосидаги
чет
эл
банкротлик
жараёни
юзасидан
чиқарилган
чет
эл
суди
қарорини
ўз
ҳудудида
тан
олинишига
йўл
қўядиган
давлат
,
амалда
ўзининг
суверенитетининг
бир
қисмидан
воз
кечиб
,
ўз
суверен
ҳокимиятининг
мухторлиги
тамойили
асосида
муносабатга
киришади
.
Шу
боис
,
универсаллик
(
ягона
иш
юритув
)
усулини
амалиётда
қўлланилишини
таъминлаш
учун
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
давлатлар
ўртасида
ўзаро
юқори
даражадаги
ишонч
ва
банкротлик
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
тизимларнинг
ўзаро
яқин
бўлиши
талаб
қилинади
.
Бироқ
,
В
.
Степановнинг
фикрига
кўра
,
амалиётда
трансчегаравий
банкротликка
оид
ишларни
кўришда
универсаллик
усулини
тўлиқ
қўллаш
учун
давлатлар
ўртасидаги
ҳуқуқий
ишонч
даражаси
етарли
эмас
[10, 194-
бет
.].
В
.
Кулешов
бу
муаммоли
вазиятни
бартараф
этишнинг
йўли
деб
,
илгари
сурилаётган
ечимлар
ичида
энг
мақбули
бу
,
давлатлар
ўртасида
тегишли
халқаро
келишувларни
тузилишига
эришиш
лозим
деб
кўрсатади
[5, 48-49-
бетлар
.].
Ягона
иш
юритув
усулининг
асослари
XX
асрнинг
бошлариданоқ
яратила
бошланган
бўлиб
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
бўйича
1902–1904
йилларда
бўлиб
ўтган
Гаага
конференциясида
банкротлик
тўғрисидаги
конвенция
лойиҳасини
ишлаб
чиқилиши
режалаштирилган
эди
.
Конвенцияни
кўп
томонлама
шартнома
сифатида
қабул
қилиниши
назарда
тутилмаган
эди
.
У
алоҳида
давлатлар
ўртасида
тузиладиган
икки
томонлама
битимлар
ёки
бир
томонлама
шартномалар
учун
намуна
сифатида
хизмат
қилиши
лозим
бўлган
[11, 24-
бет
.].
Бу
соҳада
халқаро
келишувларни
тузиш
учун
қилинган
ҳаракатлар
сони
кўп
бўлса
-
да
,
бироқ
ўзининг
таъсир
доирасига
кўра
нисбатан
кўп
ҳудудни
қамраб
олган
кўп
томонлама
шартномаларга
Лотин
Америкасининг
1933
йилдаги
Банкротлик
масалалари
бўйича
Скандинавия
конвецияси
ва
Монтевидео
ва
Бустаманте
конвенцияларини
мисол
сифатида
келтиришимиз
мумкин
[12, 6-
бет
.].
Хусусан
,
Филип
Р
Вудни
таъкидлашича
,
Банкротлик
масалалари
бўйича
Скандинавия
конвецияси
банкротликка
оид
қонунчилик
тизимлари
алоҳида
бўлган
давлатларни
,
шу
тоифадаги
ишларни
ҳал
қилиш
йўлида
бирлаштирувчи
энг
мақбул
ҳужжат
сифатида
мисол
бўла
олади
[9, 293-
бет
.].
Мазкур
соҳадаги
халқаро
шартномаларни
тузишдан
кўзланган
асосий
мақсад
бир
давлат
ташкилотининг
иккинчи
давлат
ҳудудида
банкрот
деб
топиш
билан
боғлиқ
муносабатларда
кредитор
ва
қарздорларни
ҳуқуқларини
тенг
таъминланишини
кафолатлашдан
иборат
.
Чунки
,
халқаро
шартномалар
тузишда
ҳар
бир
давлатнинг
тенг
ҳуқуқлиги
ва
мустақиллигини
ҳурмат
қилиш
тамойилига
амал
қилинади
[13, 27-
бет
.].
Бугунги
кунда
ҳудудийлик
усули
ва
ягона
иш
юритув
усули
ўртасидаги
зиддиятларни
бартараф
этишнинг
энг
кўп
тарқалган
йўли
бу
,
уларни
ўзаро
бирикиши
ҳисобланади
.
Ягона
иш
юритув
(
универсаллик
)
ва
ҳудудийлик
усуллари
соф
ҳолатда
,
трансчегаравий
банкротликни
тартибга
солиш
зарурати
вужудга
келганда
,
айниқса
давлатларда
банкротлик
соҳасидаги
қонунчиликни
шакллантиришга
йўналтирилган
амалиётда
қонунчилик
ва
ҳуқуқни
қўллашда
намоён
бўлади
.
Фласчен
Эван
бу
масалада
,
“
трансчегаравий
банкротликни
тартибга
солиш
механизмини
яратиш
учун
ягона
иш
юритув
ва
параллел
ҳудудий
иш
юритиш
кўрсатгичларининг
аҳамиятли
элементларини
бирлаштириш
талаб
этилиши
лозимлигини
”,
айтиб
ўтган
[14, 621-
бет
.].
Ҳозирги
кунда
,
ушбу
тажриба
амалиётда
кенг
қўлланиб
келинмоқда
.
Чет
эл
элементи
иштирок
этган
банкротлик
муносабатларини
,
шу
тартибда
кўриб
чиқилишини
тартибга
солиш
тизими
амалиётда
“
юмшатилган
универсаллик
”
деб
ном
олган
.
Улар
қоида
тариқасида
, (
мисол
учун
)
қарздорни
бош
офиси
жойлашган
бир
давлатда
очилган
банкротлик
тўғрисидаги
асосий
иш
билан
бир
қаторда
,
қарздорни
чет
элда
жойлашган
бўлинмалари
ёки
мол
-
мулклари
юзасидан
алоҳида
(
иккинчи
даражали
)
банкротлик
ишини
олиб
бориш
имконини
беради
.
Шундай
қилиб
,
маҳаллий
иш
юритув
асосий
иш
юритувга
нисбатан
ёрдам
бериш
хусусиятига
эга
бўлади
.
Ҳудудийлик
ва
универсаллик
усулини
аралашуви
миллий
даражада
қандай
содир
бўлса
,
халқаро
даражада
ҳам
худди
шундай
содир
бўлади
.
Трансчегаравий
банкротликни
тартибга
солинишини
аралаш
кўриниши
АҚШнинг
трансчегаравий
банкротликка
оид
қонунчилигида
яққол
акс
этган
.
Яна
мисол
тариқасида
,
халқаро
манбалардан
ЕИнинг
банкротликка
оид
ишларни
юритиш
тўғрисидаги
№
1346/2000
Регламентини
келтириш
мумкин
. [15, 25-31-
бет
.]
Келажакда
миллий
қонунчилигимизнинг
халқаро
хусусий
ҳуқуққа
оид
қонунчиликни
ва
рақобат
қонунчилигини
такомиллаштирилиши
,
шубҳасиз
трансчегаравий
банкротлик
масалаларини
тартибга
солишга
қаратилган
нормаларни
ҳам
ишлаб
чиқилишини
талаб
қилади
.
Шу
боис
,
трансчегаравий
банкротликка
оид
ишларни
кўриб
ҳал
қилишга
доир
миллий
қонунчилигимизни
яратиш
ва
такомиллаштиришда
энг
самарали
усулни
танлаш
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Хусусан
,
мазкур
соҳадаги
Ўзбекистон
Республикасининг
банкротликка
доир
ички
қонунчилигида
ягона
иш
юритув
ва
ҳудудийлик
усулининг
аралашган
кўринишини
танлаш
нисбатан
мақбул
усул
бўлиши
мумкин
.
Шунингдек
,
қонунчиликда
алоҳида
ҳолларда
халқаро
шартномалар
мавжуд
бўлган
тақдирда
,
универсаллик
усулини
қўлланилиши
мумкинлиги
ҳам
назарда
тутилиши
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1. Lore Unt. International Relations and International
Insolvency Cooperation: Liberalism, Institutionalism and
Transnational Legal Dialogue // Law and Policy in Interna-
tional Business. 1997.– P. 75.
2. Devos D. Specific Cross-Border Problems Regard-
ing Bank Insolvencies and European Harmonization Ef-
forts // International Bank Insolvencies - A Central Bank
Perspective, 1999. – P. 311.
3. Westbrook Jay Lawrence. Choice of avoidance
Law in Global Insolvencies.17 Brook. J. Int'l L. 1991. – P.
499, 516
4. Lucian AryeBebchuk, Andrew T. Guzman. An Eco-
nomic Analysis of Transnational Bankruptcies.NBER
Working Paper 6521. April 1998. – P. 4. http://www.nber.
org/papers/w6521.
5.
Кулешов
В
.
В
.
Унификационные
тенденции
пра
-
вового
регулирования
несостоятельности
(
банкрот
-
ства
)
в
странах
Европейского
союза
.
Дис
. ...
канд
.
наук
.
М
., 2002. –
С
. 83.
6. Westbrook Jay Lawrence. Choice of avoidance
Law in Global Insolvencies.17 Brook. J. Int'l L. 1991. – P.
514.
7. ShoichiTagashira. Intraterritorial Effect of Foreign
Insolvency Proceedings: An Analysis of "Ancillary" Pro-
ceedings in the United States and Japan.29 Tex. Int'l LJ
(1994). – P. 1, 6 - 9.
8. Trautman Donald
Т
., Westbrook Jay Lawrence,
and Gaillard Emmanuel. Four Models for International
Bankruptcy// The American Journal of Comparative Law.
1993. Vol. 41.– P. 575 - 576.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
9. Philip R Wood. Principles of International Insolven-
cy.L., 1995.P. 228.
10.
Степанов
В
.
В
.
Правовые
системы
регулирова
-
ния
банкротства
.
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1998. –
С
. 194.
11.
Ануфриева
Л
.
П
.
Международное
частное
пра
-
во
.
В
3-
х
т
.
Т
. 3.
М
., 2001. –
С
. 24.
12. Nierop E., Stenstrom M. Cross-Border Aspects of
Insolvency Proceedings for Credit Institutions - a Legal
Perspective // International Seminar on Legal and Regula-
tory Aspects of Financial Stability. Basel. 2002. – P. 6.
13.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
.
Олий
ўқув
юртлари
учун
дарслик
//
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
ва
бошқ
.
/
Ҳ
.
Б
.
Бобоев
,
М
.
Х
.
Рустамбоев
,
О
.
Оқюлов
,
А
.
Р
.
Рахмановларнинг
умумий
таҳрири
остида
. –
Т
.:
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
, 2002
йил
. 27
б
.
14. Flaschen D. Evan.The Role of the Examiner as Fa-
cilitator and Harmonizer in the Maxwell Communication
Corporation International Insolvency.Current Develop-
ments in International and Comparative Insolvency
Law.Oxford, 1994. – P. 621.
15.
Кулешов
В
.
Банкротство
по
нормам
Европейско
-
го
союза
//
Бизнес
-
адвокат
. 2001.
№
11. –
С
. 25-31.
Дж
.
Сафаров
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Амалдаги
қонун
ҳужжатлари
мониторинги
институти
бош
илмий
ходими
,
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
ХОРИЖИЙ
МАМЛАКАТЛАРДА
ЭКОЛОГИЯ
СОҲАСИДА
БОШҚАРУВ
МОДЕЛЛАРИ
(
ҚИЁСИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАҲЛИЛ
)
Аннотация
:
мақолада
экология
соҳасида
бошқарувга
оид
хорижий
давлатлар
тажрибаси
ўрганилган
,
неокласссик
ва
неокейсиан
моделлари
таққосланган
,
хорижий
мамлакатларда
экология
соҳасида
давлат
бошқаруви
ҳамда
назорати
органларининг
ҳуқуқий
мақоми
таҳлил
қилинган
ҳамда
экология
соҳасида
бошқарувга
оид
хорижий
давлатлар
тажрибасидан
келиб
чиқиб
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
бошқарув
,
назорат
,
давлат
бошқаруви
,
давлат
органлари
,
неоклассик
ва
неокейсиан
модели
,
иқтисодий
усуллар
,
вазирлик
,
инспекция
.
Аннотация
:
в
статье
изучен
опыт
зарубежных
стран
в
сфере
управления
экологией
,
сопоставлены
неоклассическая
и
неокейсийская
модели
управления
,
анализирован
правовой
статус
органов
государствен
-
ного
управления
и
контроля
в
сфере
экологии
,
а
также
разработаны
предложения
и
рекомендации
с
учетом
опыта
зарубежных
стран
в
сфере
управления
экологи
-
ей
.
Ключевые
слова
:
управление
,
контроль
,
государ
-
ственное
управление
,
государственные
органы
,
неоклассическая
и
неокейсианская
модели
,
экономи
-
ческие
методы
,
министерство
,
инспекция
.
Annotation:
in article experience of foreign countries
in sphere management of ecology is studied, neoclassical
and neocasual management models are compared, legal
status of state bodies in this sphere is analyzed, and offers
and recommendations in sphere of management are
developed.
Key words:
management, control, government, state
structures, neoclassical and neocasual models, economic
methods, ministries, inspection.
Экология
соҳасида
давлат
бошқаруви
масалалари
азал
-
азалдан
энг
долзарб
масала
,
экология
ҳуқуқининг
марказий
институти
сифатида
кўриб
келинади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
ҳозирги
вақтда
ғарб
олимлари
томонидан
экологик
муаммоларни
ҳал
қилиш
учун
табиий
ресурслардан
фойдаланишни
бошқаришнинг
турли
моделлари
таклиф
этилмоқда
.
Улар
ишланмаларининг
назарий
асосларини
икки
бош
–
неокласссик
ва
неокейсиан
сиёсий
-
иқтисодий
мактаблари
белгилайди
.
Биринчи
концепцияда
бозор
,
иккинчисида
эса
,
давлат
томонидан
тартибга
солиш
устувор
аҳамият
касб
этади
.
Неоклассик
модели
тарафдорлари
экологик
муаммоларни
ҳал
қилишнинг
асосий
усули
сифатида
нарх
механизмини
кўрсатадилар
.
Унинг
асосида
атроф
муҳитни
бузилиши
туфайли
етказилган
зарарни
қоплашга
оид
солиқ
тўловлари
,
шунингдек
,
ифлослантириш
ҳуқуқининг
олди
-
сотдиси
ётади
.
Неоклассик
модель
кўпчилик
томонидан
танқид
қилинмоқда
.
Биринчидан
,
у
табиатни
сақлаш
муаммосини
ҳал
қилмайди
:
ташкилот
атроф
муҳитни
