ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
73
Uzbek legislation, international acts, domestic legal
doctrine is proposed to make a number of amendments to
the Labour Code of the Republic of Uzbekistan.
Key words
: transnational Corporations, conflict of
labor law, conflict binding, labor relations with a foreign
element
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Рашидов
К
.
К
.
Некоторые
вопросы
кодификации
норм
международного
частного
права
в
Республике
Узбекистан
//
Материалы
международной
научно
-
практической
конференции
«
Актуальные
проблемы
гражданского
права
». –
Т
., 2010. –
С
. -90.
2.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
долзарб
муаммолари
ва
ривожланиш
истиқболлари
. –
Тошкент
: “Adabiyot
uchqunlari”
нашриёти
, 2014. -282-
б
. (
Х
-
А
.
Рахманкулов
,
В
.
Ё
.
Эргашев
ва
бошқалар
)
3.
Андрианова
М
.
А
.
Правовое
регулирование
тру
-
довых
отношений
с
участием
иностранцев
в
системе
международного
частного
и
трудового
права
России
:
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 2002.
4.
Богуславский
М
.
М
.
Международное
частное
право
:
Учебник
. 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Норма
:
ИНФРА
-
М
, 2012. – 704
с
.
5.
Бугров
Л
.
Ю
.
Проблемы
свободы
труда
в
трудо
-
вом
праве
России
.
Пермь
, 1992.
6.
Дмитриева
Г
.
К
.
Коллизионные
нормы
//
Между
-
народное
частное
право
:
учебник
/
отв
.
ред
.
Г
.
К
.
Дмит
-
риева
.
М
., 2008.
7.
Довгерт
А
.
С
.
Правовое
регулирование
междуна
-
родных
трудовых
отношений
.
Киев
, 1992.
8.
Звеков
В
.
П
.
Международное
частное
право
:
курс
лекций
.
М
., 2001.
9.
Звеков
В
.
П
.
Коллизии
законов
в
международном
частном
праве
[
Электронный
ресурс
].
Документ
опуб
-
ликован
не
был
.
Доступ
из
справ
.-
правовой
системы
«
КонсультантПлюс
».
10.
Киселев
И
.
Я
.
Международный
труд
.
М
., 1997.
11.
Лушникова
М
.
В
.
Коллизионный
метод
регули
-
рования
трудовых
отношений
с
иностранцами
//
Зако
-
нодательство
и
экономика
. 2008.
№
7.
12.
Шестерякова
И
.
В
.
Коллизионные
вопросы
труда
по
международному
частному
праву
:
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
Саратов
, 2000.
А
.
Эргашев
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
ТРАНСЧЕГАРАВИЙ
БАНКРОТЛИКНИ
ХАЛҚАРО
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МУАММОЛАРИ
Демократик
бозор
ислоҳотлари
ва
иқтисодиётни
либераллаштиришни
янада
чуқурлаштириш
шароитида
трансчегаравий
банкротликни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
билан
боғлиқ
муносабатлар
мазкур
иқтисодий
тизимнинг
талабларига
тўла
жавоб
бериши
ва
трансчегаравий
банкротлик
университетини
субъектларининг
ҳуқуқларини
самарали
ҳимоя
қилиш
механизмлари
яратилган
бўлиши
талаб
этилади
.
Банкротлик
муносабатларига
оид
жараёнлар
турли
кўриинишларда
бўлади
.
Асосан
банкротлик
деганда
,
тугатиш
жараёни
тушунилади
,
бироқ
санация
ҳам
жуда
муҳим
жараён
ҳисобланиб
,
иккала
вазиятда
ҳам
қарздорнинг
кейинги
тақдиридан
қатъий
назар
асосий
вазифа
сифатида
кредитор
ва
қарздорнинг
ўзаро
муносабатларини
тартибга
солиш
ҳамда
талабларни
мавжуд
мол
-
мулк
ҳисобидан
белгиланган
миқдорда
қондириш
масаласи
намоён
бўлади
.
Миллий
-
ҳуқуқий
тартибга
солишда
тўловга
қобилиятсизлик
ҳолатига
нисбатан
,
қоида
тариқасида
,
ўзида
императив
хусусиятни
ифодаловчи
ва
оммавий
тартибга
оид
қоидалари
қўлланилишини
назарда
тутади
.
Шу
боис
,
қарздорнинг
тўловга
қобилиятсизлиги
билан
боғлик
ишларни
кўриб
чиқиш
жараёнида
чет
эл
элементи
мавжуд
бўлса
,
бу
ҳолатда
аксарият
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
одатий
механизмлари
вужудга
келган
масалани
кўп
ҳолларда
адолатли
ва
самарали
ҳал
қилиш
имконини
бермайди
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
доктаринасида
кўплаб
турли
ҳил
терминлар
ишлатилади
:
халқаро
,
кўпмиллатли
,
эксҳудудий
банкротлик
.
Биз
эса
“
трансчегаравий
банкротлик
”
терминидан
фойдаланамиз
,
чунки
у
миллий
ҳуқуқ
доирасидаги
қатъий
ҳудудий
характердаги
жараённи
бошқа
давлат
ҳудудидаги
ҳолати
(
самараси
,
таъсири
)
билан
боғлиқ
муаммони
янада
аниқроқ
тавсифлайди
.
Трансчегаравий
банкротлик
чет
эл
элементи
мавжуд
бўлган
қуйидаги
ҳолатларда
назарда
тутилади
:
-
қарздор
суд
жойлашган
давлатнинг
резиденти
бўлмаса
ёки
ўзида
бошқа
давлат
миллатини
ифодаласа
;
-
қарздорнинг
барча
мулки
ёки
мулкнинг
бир
қисми
бошқа
далат
ҳудудида
жойлашган
бўлса
;
-
кредитор
суд
жойлашган
давлатнинг
резиденти
бўлмаса
ёки
ўзида
бошқа
давлат
миллатини
ифодаласа
,
бошқа
давлат
ҳудудида
жойлашган
бўлса
;
-
чет
давлатда
ва
суд
жойлашган
давлатда
бир
қарздор
ёки
битта
мол
-
мулк
билан
боғлиқ
банкротлик
жараёни
кўриб
чиқилаётган
бўлса
;
-
миллий
банкротлик
жараёнида
чет
эл
бошқарувчиси
иштирок
этаётган
бўлса
.
1
Маълумки
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
иккита
асосий
саволга
жавоб
бериши
керак
:
процессуал
ва
коллизион
.
Трансчегаравий
банкротлик
билан
боғлиқ
ишни
юрисдикциясини
аниқлашда
қоида
тариқасида
,
қарздор
асосий
фаолиятини
юритаётган
жойдаги
1
Международное
частное
право
:
учебник
/
М
.
М
.
Богуславский
.
– 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Норма
:
ИНФРА
-
М
, 2012. –
С
.629.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
74
(
манфаатлар
намоён
бўлаётган
)
давлатга
тақдим
этилиши
энг
мақбул
йўл
ҳисобланади
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқда
(
халқаро
фуқаролик
процесси
)
тегишли
юрисдикцияни
аниқлаш
муаммоси
билан
бирга
яна
бир
одатий
савол
туғилади
,
яъни
банкротлик
ишини
кўриб
чиқувчи
ёки
ҳал
қилувчи
суд
қарорини
тан
олиш
ва
ижро
этиш
билан
боғлиқ
масаладир
.
Бу
ҳолатда
гап
фақат
банкротлик
тўғрисидаги
қарорни
тан
олиш
ҳақида
кетаётгани
йўқ
,
балки
тайинланадиган
бошқарувчилар
амал
қилиши
лозим
бўлган
банкротлик
тўғрисидаги
ишни
кўриб
чиқаётган
суд
жойлашган
давлат
қонун
-
қоидалари
ва
чет
давлатнинг
қонун
-
қоидалари
ўртасида
вужудга
келадиган
коллизион
масалаларни
ҳам
ҳал
қилиш
лозимдир
.
Қўлланиладиган
ҳуқуққа
келадиган
бўлсак
,
банкротлик
жараёнининг
катта
қисмини
тартиб
-
таомиллар
масаласи
ташкил
қилишини
инобатга
олган
ҳолда
,
суд
жойлашган
давлатнинг
ҳуқуқи
(
lex fori
)
ишни
кўриш
вақтида
юзага
келган
кўп
муаммоларни
тартибга
солишга
қаратилганлиги
билан
ажралиб
туради
.
Бироқ
,
банкротлик
тўғрисидаги
иш
кўриб
чиқилиши
бошланган
(
lex concursus
)
суд
жойлашган
давлат
ҳуқуқи
,
ҳар
доим
ҳам
бундай
муаммони
тўғри
(
мутаносиб
равишда
)
ҳал
қилмайди
.
Хусусан
,
банкротлик
мақомни
тан
олиш
асоси
ва
масъул
бошқарувчилар
доираси
,
бошқа
давлат
ҳудудида
жойлашган
мулкни
кредиторлар
талабларини
навбат
асосида
кетма
-
кетликда
тақсимлаш
каби
масалалар
шулар
жумласидандир
.
Шунингдек
,
банкротликдан
объектив
жиҳатдан
алоҳида
бўлган
ҳуқуқий
муносабатлар
ҳам
мавжуд
.
Масалан
,
қарздорнинг
кредитор
олдидаги
мажбуриятлари
мустақил
ва
муҳтор
мазмунга
эга
бўлган
ҳуқуқий
муносабатларга
бўлинади
.
Бу
тоифадаги
муносабатларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
иш
кўриб
чиқиш
бошланган
суд
жойлашган
давлат
(
lex concursus
)
коллизион
нормаси
ёрдамида
аниқланади
.
Шу
тариқа
,
lex fori
ҳам
lex
concursus
сингари
трансчегаравий
банкротлик
ишларида
ҳеч
қачон
ягона
боғловчи
бўла
олмайди
1
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқда
трансчегаравий
банкротликни
ҳуқуқий
тартибга
солишдаги
бўшлиқ
ва
муаммолар
қуйидагиларда
намоён
бўлади
:
Биринчидан
,
кўплаб
масалалар
юзасидан
миллий
ва
халқаро
ҳуқуқда
махсус
қоидалар
мавжуд
эмас
;
Икккинчидан
,
ушбу
масалалар
устидаги
тадқиқотлар
илмий
доктринада
ва
суд
амалиётида
етарли
даражада
мавжуд
эмаслиги
сабабли
унинг
талқин
қилиниши
ҳали
ҳануз
номаълумлигича
қолмоқда
.
Банкротлик
ҳолати
,
бир
давлат
доирасидан
ташқарида
вужудга
келганда
,
миллий
ҳуқуқий
тизимнинг
ажралиб
қолганлик
ҳолатини
бартараф
этишини
талаб
этади
.
Трансчегаравий
банкротликка
доир
миллий
қонунчиликни
унификациялаш
мақсадида
,
шунингдек
,
шу
тоифадаги
ишларни
кўриб
чиқувчи
ташкилотлар
ўртасида
,
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
ва
тўғридан
-
тўғри
ҳамкорлик
қилишнинг
самарали
ва
ўзаролик
механизмини
яратиш
борасида
халқаро
майдонда
турли
уринишлар
амалга
оширилмоқда
.
Банкротлик
соҳасидаги
миллий
ҳуқуқий
тизимлар
ўртасидаги
фарқлар
жуда
ҳам
турли
бўлганлиги
сабабли
,
трансчегаравий
банкротлик
соҳасидаги
халқаро
универсал
келишувлар
мавжуд
эмас
.
Мазкур
соҳада
амал
қилувчи
халқаро
шартномалар
1
Собина
Л
.
Ю
.
Признание
иностранных
банкротств
в
между
-
народном
частном
праве
. –
М
.:
Статус
, 2012. –
С
.12.
ҳудудийлик
асосида
қабул
қилинган
2
.
Кўриб
чиқилаётган
соҳада
нисбатан
ижобий
натижаларга
эришган
,
ўзида
унификациялашган
универсал
қоидаларни
ифодаловчи
,
Стамбул
шаҳрида
1990
йилда
имзоланган
Банкротликнинг
айрим
халқаро
жиҳатлари
тўғрисидаги
Европа
Конвенциясига
3
(
кейин
матнда
Европа
конвенцияси
)
тўхталиб
ўтамиз
.
Бироқ
мазкур
конвенция
ҳозирги
кунга
қадар
кучга
кирмаган
.
Трансчегаравий
банкротликка
доир
ишларни
кўришда
давлатлар
судларининг
вазифа
ва
ваколатларининг
тақсимланиши
қуйидаги
тартибда
амалга
оширилади
.
Конвенциянинг
4-
моддасининг
1-
бандига
мувофиқ
Европа
конвенциясига
аъзо
давлатлар
ўртасида
судловлилик
қарздор
асосий
актив
фаолиятини
юритаётган
марказ
(
бошқарув
органи
жойлашган
жой
)
жойлашган
давлатнинг
судига
ёки
бошқа
органига
тегишли
бўлади
.
Шунингдек
,
Конвенциянинг
4-
моддасининг
2-
бандига
асосан
судловлиликни
аниқлашнинг
қўшимча
қоидалари
сифатида
,
аъзо
давлатлар
ўртасида
,
қарздорнинг
хўжалик
фаолиятни
амалга
оширилиши
бошқарилаётган
ҳудуддаги
давлатнинг
суди
ёки
бошқа
органи
қуйидаги
ҳолатларда
банкротлик
ишини
кўришни
қўзғатиш
ваколатига
эга
:
-
агар
конвенцияга
аъзо
бўлмаган
давлат
ҳудудида
қарздор
асосий
фаолиятни
юритаётган
бўлса
;
-
қарздор
асосий
фаолиятини
юритаётган
ҳудудда
банкротлик
ишини
конвенцияга
аъзо
давлатлар
суди
ёки
бошқа
органи
томонидан
қўзғатишнинг
имкони
бўлмаса
.
Конвенцияга
аъзо
далатларнинг
бирида
банкротлик
ишини
юритиш
тўғрисида
иш
қўзғатилгандан
сўнг
,
мазкур
давлатнинг
қонунига
мувофиқ
,
бошқарувчи
тайинланади
ва
у
Европа
конвенциясининг
7-
моддасига
асосан
барча
аъзо
давлатлар
ҳудудида
ўзининг
ваколатларини
амалга
ошириши
мумкин
.
Мазкур
конвенциясининг
2-
моддасига
мувофиқ
,
банкротлик
тўғрисидаги
ишни
бошланганлик
мақоми
суд
ёки
бошқа
органнинг
ҳужжати
(
тайинланганлик
тўғрисдаги
сертификат
ёки
қарорнинг
тасдиқланган
нусхаси
)
билан
тасдиқланади
.
Қўшимча
равишда
мазкур
ҳужжатни
бошқарувчи
ўз
вазифасини
бажариши
назарда
тутилаётган
жойдаги
давлат
тилига
таржимаси
талаб
қилиниши
мумкин
,
бироқ
бошқа
расмиятчиликлар
талаб
қилинмади
,
хусусан
легализация
ёки
апостилизация
қилишга
ҳам
зарурат
йўқ
.
Трансчегаравий
банкротликда
энг
долзарб
масалалардан
бири
бўлиб
,
бошқа
давлат
ҳудудидаги
мулк
билан
боғлиқ
муносабатларни
бошқаришни
амалга
ошириш
фаолияти
ҳисобланади
.
Европа
конвенциясига
мувофиқ
бошқарувчи
тайинлангандан
сўнг
барча
аъзо
давлатларда
қарздорни
мулкини
муҳофаза
этиш
билан
боғлиқ
ҳаракатларни
бажариши
(8-
модда
),
шунингдек
,
мазкур
мулкни
тасарруф
этиши
ва
бошқариши
билан
боғлиқ
фаолиятни
ҳам
амалга
ошириши
мумкин
. (10-
модда
).
Европа
конвенцияси
бир
вақтнинг
ўзида
бир
неча
давлат
ҳудудида
кечаётган
банкротлик
жараёнини
тартибга
солади
.
Европа
конвенцияси
бўйича
,
иккиламчи
банкротлик
жараёни
,
аъзо
давлатларни
суд
ёки
бошқа
ваколатли
органнинг
шахсни
банкрот
деб
2
Шу
тоифадаги
халқаро
шартномалар
Скандинавия
давлатлари
ва
Лотин
Америка
давлатлари
ўртасида
тузилган
.
3
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
топиши
,
бошқа
аъзо
давлатлар
ҳудудида
ҳақиқатдан
тўловга
қобилиятсизлигидан
қатъий
назар
унинг
ҳам
банкрот
деб
топилишига
олиб
келишида
намоён
бўлади
.
Европа
конвенциясига
мувофиқ
,
асосий
ва
иккиламчи
банкротлик
узвий
боғлиқдир
.
Конвенциянинг
19-
моддасига
асосан
иккиламчи
банкротлик
қайси
аъзо
давлат
ҳудудида
асосий
банкротлик
тўғрисидаги
иш
очилган
бўлса
ўша
давлат
ҳуқуқи
билан
тартибга
солинади
.
Иккала
жараённинг
алоқаси
,
шунингдек
,
сўралаётган
талабга
нисбатан
ҳам
белгиланади
.
Европа
конвенциясининг
20-
моддасининг
2-
бандига
мувофиқ
иккиламчи
банкротлик
иши
юзасидан
барча
талаблар
,
асосий
банкротлик
иши
бўйича
ваколатли
орган
ёки
бошқарувчига
ҳабар
қилинган
бўлиши
керак
.
Конвенциянинг
ўзига
хос
қоидаси
сифатида
,
қарздорнинг
барча
кредиторлари
ҳуқуқларини
тенг
ҳимоя
қилишида
намоён
бўлишини
қайд
этиш
лозим
.
Конвенциянинг
3-
моддасига
мувофиқ
,
аъзо
давлатларнинг
бирида
банкротлик
жараёни
бошланганидан
сўнг
шу
давлатнинг
қонунчилигига
мувофиқ
ваколатли
орган
ёки
бошқарувчи
томонидан
индивидуал
тартибда
барча
бошқа
аъзо
давлатлардаги
маълум
кредиторларга
зудлик
билан
ҳабар
қилиниши
керак
.
Кредиторларнинг
тенглик
тамойили
,
шунингдек
Конвенцияни
талабларни
қаноатлантиришга
оид
қоидаларида
ҳам
намоён
бўлади
.
Агар
кредиторнинг
,
аъзо
давлатларнинг
бирида
очилган
банкротлик
иши
юзасидан
ўзининг
шахсий
талаблари
қаноатлантирилганидан
кейин
,
бошқа
аъзо
давлатда
шу
ишда
қарздор
бўлган
шахсга
нисбатан
очилган
банкротлик
ишига
оид
,
бошқа
кредиторлар
фойдасига
ундирилаётган
тўловдан
олдин
ундирган
тўловида
кўп
бўлса
,
яна
айнан
шу
талабни
қўя
олмайди
.
Европа
конвенцияси
ҳозирги
кунда
8
та
давлат
томонидан
имзоланган
ва
фақат
Кипр
давлати
томонидан
ратификация
қилинган
1
.
У
ҳозирги
кунгача
кучга
кирмаган
бўлиб
,
кучга
кириши
учун
давлатлар
томонидан
ратификация
қилиниши
лозим
.
Бироқ
,
давлатлар
томонидан
ратификация
қилинмаган
бўлсада
,
мазкур
конвенция
қоидалари
кенг
тан
олинган
.
Тегишли
ўзгартиришлар
билан
,
Европа
Иттифоқига
аъзо
давлатлар
ўртасида
банкротлик
жараёни
тўғрисидаги
1995
йилда
кучга
кирган
Конвенцияси
2
,
Банкротлик
ишини
юритиш
тўғрисидаги
ЕИ
Кенгашининг
регламенти
3
(2002
йил
31
майда
кучга
кирган
)
ва
Трансчегаравий
банкротлик
тўғрисидаги
ЮНСИТРАЛнинг
намунавий
қонуни
4
(1997
йил
)
мазмунида
ҳам
Европа
конвенцияси
қоидалари
ўз
ифодасини
топган
.
Трансмиллий
банкротликка
оид
муносабатларни
миллий
-
ҳуқуқий
тартибга
солишни
ривожланиши
Европа
конвенциясининг
аъзоларини
доирасини
сезиларли
даражада
кенгайиш
эҳтимолини
оширади
.
Қолаверса
,
ҳозирги
даврда
банкротлик
билан
боғлиқ
муносабатларни
айнан
бир
қарздорга
нисбатан
бир
неча
давлатларда
ўзларининг
ҳуқуқ
тизимидан
келиб
чиқиб
ҳал
қилишга
уринишлари
халқаро
кўламда
ўзига
1
Конвенциянинг
8
январ
2015
йил
ҳолати
.
http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=1
36& CM =4&DF=&CL=RUS >. 04.11.2004.
2
http://www.irbis.vegu.ru/repos/11156/HTML/125.htm
3
http://www.baibuz.narod.ru/eurw.htm
4
http://www.uncitral.org/uncitral/ru/uncitral_texts/insolvency/1997M
odel.html
хос
муаммоли
вазиятни
вужудга
келтирмоқда
.
Халқаро
юристлар
ассоциацияси
(
International
Bar
Association’s
),
Америка
юридик
университети
,
Кредиторлар
гуруҳи
ва
бошқа
бир
қатор
ноҳукумат
ташкилотлар
томонидан
трансчегаравий
банкротликни
ҳал
қилишнинг
ўзаро
мақбул
модел
тизимларини
ишлаб
чиқадилар
.
Буни
шартли
равишда
трансчегаравий
банкротликнинг
кооперация
протоколи
(
cross-border insolvency cooperation protocols
)
деб
аташ
мумкин
.
Бунинг
мазмунида
турли
давлатлардаги
суд
ва
бошқа
ваколатли
органларнинг
ўзаро
ҳамкорлигини
мувофиқлаштирувчи
моддий
ва
процессуал
нормалар
ифодаланади
.
АҚШ
,
Канада
,
Буюк
Британия
,
Мексика
,
Хитой
ва
бошқа
бир
қатор
давлатларнинг
суд
амалиётида
уларнинг
қўлланилаётганлигини
кузатиш
мумкин
5
.
Протокол
ва
бошқа
ўзини
-
ўзи
таритибга
солиш
методларини
ўрнатилиши
фақат
маълум
бир
трансчегаравий
банкротликнинг
юрисдикциясига
доир
муаммоларни
ҳал
қилади
холос
.
Улар
халқаро
шартномалардан
фарқли
равишда
келажакда
вужудга
келиши
мумкин
бўлган
номаълум
вазиятни
тугатишни
ҳуқуқий
тартибга
сола
олмайди
.
Шу
боис
,
Европа
конвенциясининг
кучга
кириши
аъзо
давлатлар
учун
жуда
аҳамиятли
ҳисобланади
.
Шу
кунга
қадар
,
Ўзбекистон
Республикасида
трансчегаравий
банкротлик
институти
долзарб
ҳисобланмас
эди
.
Бироқ
,
ҳозирда
Ўзбекистонннинг
кўплаб
банкротлик
жараёнларида
чет
эл
элементи
пайдо
бўлаётганлигини
кузатишимиз
мумкин
:
қарздорнинг
мол
-
мулки
бошқа
давлат
худудида
жойлашганлиги
,
чет
эл
кредиторлари
ўз
талаблари
билан
мурожаат
қилаётганлиги
ва
бошқалар
.
Ўзбекистон
Републикаси
қонунчилигида
“
трансчегаравий
банкротлик
”
термини
мавжуд
эмас
6
.
Трансчегаравий
банкротликнинг
айрим
масалаларига
Ўзбекистон
ҳуқуқида
тўхталиб
ўтилган
.
Хусусан
,
чет
эл
кредиторининг
ўз
талаблари
билан
давлат
органларига
мурожаат
этиши
.
Ўзбекистонда
банкротлик
жараёнининг
самарадорлиги
тўлиқ
эксҳудудий
ҳуқуқий
ёрдам
ва
ўзаролик
принципига
асосланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигига
“
трансчегаравий
банкротлик
”
тушунчасини
киритилиши
ва
бизнинг
мамлакатимизнинг
шу
соҳадаги
халқаро
ҳужжатларга
қўшилиши
Ўзбекистон
кредиторларининг
чет
элдаги
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
учун
ҳизмат
қилади
,
шунингдек
,
давлатимизнинг
инвестицион
-
хўжалик
соҳасини
барқарорлиги
ва
келажагини
таъминлаш
борасидаги
жаҳон
ҳамжамиятидаги
мавқеини
ошишига
сезиларли
даражада
ижобий
таъсир
кўрсатади
.
Аннотация
:
муаллиф
мазкур
мақолада
трансчегаравий
банкротликни
халқаро
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
масаласини
таҳлил
қилишга
ҳаракат
қилган
.
Муаллиф
трансчегаравий
банкротликни
белгилари
,
шу
соҳадаги
коллизион
боғловчиларга
,
5
Lore U. International Relation and International Insolvency Co-
operation: Liberalism, Institutionalism and Transnational Legal
Dialogue// Law and Policy in International Business.
6
МДҲга
аъзо
далатлардан
фақат
Грузия
ва
Молдова
Республикаларининг
миллий
қонунчилигида
трансчегаравий
банкротлик
масаласи
ифодаланган
.
Грузиянинг
банкротлик
тўғрисидаги
қонунида
мазкур
масалага
бағишланган
алоҳида
боб
мавжуд
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
мавжуд
муаммоларга
ва
мазкур
масалани
ҳал
қилишнинг
аҳамиятига
тўхталиб
ўтган
.
Калит
сўзлар
:
чет
эл
кредитори
,
қарздор
,
трансчегаравий
банкротлик
,
эксҳудудийлик
,
универсал
келишувлар
,
коллизион
боғловчи
,
суд
жойлашган
далат
ҳуқуқи
(lex fore),
трансчегаравий
банкротликнинг
кооперация
протоколи
.
Аннотация
:
автор
в
данной
статье
анализирует
некоторые
аспекты
международно
-
правового
регули
-
рования
трансграничного
банкротства
.
В
данной
ста
-
тье
уделяется
внимание
признакам
трансграничного
банкротства
,
коллизионным
привязкам
,
а
также
раз
-
решениям
проблем
в
этой
сфере
.
Ключевые
слова
:
иностранный
кредитор
,
долж
-
ник
,
трансграничное
банкротство
,
экстерриториаль
-
ность
,
универсальные
соглашения
,
коллизионная
при
-
вязка
,
право
страны
суда
,
протокол
коопераций
по
трансграничному
банкротству
.
Annotation:
In this article the author analyzes some
aspects of international legal regulation of cross-border
bankruptcy. This article focuses on the features of cross-
border bankruptcy, conflict linkings and solving problems
in this sphere.
Key words:
Foreign creditors, the debtor, cross-border
bankruptcy, extraterritoriality, universal agreement, conflict
binding, the right of court location, cross-border
bankruptcy cooperation protocols.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Международное
частное
право
:
учебник
/
М
.
М
.
Богуславский
. – 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Норма
:
ИНФРА
-
М
, 2012. – 629
с
.
2.
Собина
Л
.
Ю
.
Признание
иностранных
банк
-
ротств
в
международном
частном
праве
. –
М
.:
Статус
,
2012,
С
. 12.
3. Lore U. International Relation and International In-
solvency Cooperation: Liberalism, Institutionalism and
Transnational Legal Dialogue// Law and Policy in Interna-
tional Business.
4. http://conventions.coe.int/Treaty/rus/Treaties/Html/
136.htm
5. http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/Cherche
Sig.asp?NT=136& CM =4&DF=&CL=RUS >. 04.11.2004.
6. http://www.irbis.vegu.ru/repos/11156/HTML/125.ht
m
7. http://www.baibuz.narod.ru/eurw.htm
8. http://www.uncitral.org/uncitral/ru/uncitral_texts/ins
olvency/1997Model.html
Х
.
Б
.
Абдурахмонова
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИДА
ОТА
-
ОНА
ВА
ФАРЗАНДЛАР
ЎРТАСИДАГИ
ЧЕТ
ЭЛ
ЭЛЕМЕНТИ
БИЛАН
МУРАККАБЛАШГАН
МУНОСАБАТЛАРНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
-
НАЗАРИЙ
ВА
АМАЛИЙ
МАСАЛАЛАРИ
Ўзбекистон
Республикасининг
жаҳон
ҳамжамияти
томонидан
ҳалқаро
ҳуқуқнинг
тўлақонли
субъекти
сифатида
эътироф
этилиши
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
соҳасида
миллий
субъектларнинг
чет
эл
субъектлари
билан
ўзаро
муносабатларини
эркинлаштиришга
қаратилган
ҳуқуқий
ислоҳотлар
кенг
миқёсда
амалга
оширилмоқда
.
Бундай
ҳуқуқий
ислоҳотлар
давлатларнинг
сиёсий
,
ижтимоий
,
иқтисодий
ўзаро
алоқаларининг
кенгайиб
боришига
замин
яратиб
бермоқда
. 2013
йилнинг
1-
чораги
давомида
Адлия
вазирлиги
томонидан
312
та
,
шундан
85
та
кўп
томонлама
ва
227
та
икки
томонлама
халқаро
шартномалар
лойиҳалари
ҳуқуқий
экспертизадан
ўтказилган
.
Ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
тўғрисидаги
халқаро
шартномаларга
мувофиқ
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
бўйича
жами
2.652
та
ҳужжат
келиб
тушган
бўлиб
,
улар
тегишли
тартибда
кўриб
чиқилган
1
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конститутцияси
22-
моддасида
Ўзбекистон
Республикаси
ўз
ҳудудида
ҳам
,
унинг
ташқарисида
ҳам
ўз
фуқароларини
ҳуқуқий
ҳимоя
қилиш
ва
уларга
хомийлик
кўрсатишни
кафолатлайди
2
.
Фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
давлат
томонидан
муҳофаза
қилиниши
,
уларнинг
дахлсизлиги
тамойили
амалда
бўлишини
таъминлаш
давлат
функцияларидан
биридир
.
Фақатгина
суд
ҳокимиятининг
қабул
қилган
қарорига
асосланган
ҳоллардагина
ваколатли
идоралар
фуқаронинг
ҳуқуқ
ва
эркинлигини
чеклаши
мумкин
.
Ушбу
тамойил
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
Декларациясининг
бош
қоидаларида
баён
қилиниб
,
унга
кўра
,
инсонларнинг
конститутция
ва
қонун
орқали
эътироф
этилган
ҳуқуқлари
бузилган
ҳолларда
,
нуфузли
миллий
судлар
томонидан
бу
ҳуқуқларнинг
самарали
тикланишига
бўлган
ҳуқуқи
мустаҳкамланиб
қўйилган
3
.
Бу
эса
фуқароларнинг
қонуний
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
уларнинг
қайси
давлат
ҳудудида
эканлигидан
қатъий
назар
Ўзбекистон
Республикаси
ҳимоясида
эканлигини
билдиради
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
керакки
,
аҳоли
миграциясининг
кучайиши
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
билан
ўзаро
никоҳларнинг
вужудга
келиши
ўз
навбатида
,
ота
-
она
ва
фарзандлар
ўртасидаги
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
муносабатларнинг
самарали
ҳимоя
қилинишини
таъминлашга
қаратилган
ҳуқуқий
тизимни
такомиллаштириш
заруриятини
белгилаб
берди
. 2013
йилнинг
1-
чораги
давомида
республика
бўйича
242
та
ФҲДЁ
органлари
(220
та
ФҲДЁ
бўлимлари
, 8
та
Никоҳ
уйлари
, 14
та
ФҲДЁ
архиви
)
томонидан
137
минг
253
та
туғилиш
, 54
минг
261
та
никоҳ
, 5
минг
45
та
никоҳдан
ажралиш
ва
40
минг
133
та
ўлим
ҳақидаги
фуқаролик
ҳолати
далолатномалари
қайд
этилган
бўлиб
, 2
млрд
. 137
млн
.
сўм
давлат
божи
ва
3
млрд
.
589
млн
.
сўм
герб
йиғими
ундирилди
4
.
Келтирилган
1
2
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
.
Т
.:
«O`ZBEKISTON», 2012. – 8-
б
.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясига
шарҳлар
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2008. – 112-
б
.
4
