ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
33
Ф
.
Урманбаева
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ВАСИЙЛИК
ВА
ҲОМИЙЛИКНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ВА
ОИЛА
ҲУҚУҚИНИНГ
ИНСТИТУТИ
СИФАТИДАГИ
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
муаллиф
фуқаролик
ва
оила
ҳуқуқининг
муҳим
институти
сифатида
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ҳуқуқий
табиати
,
мазмуни
ва
ўзига
хос
жиҳатларини
таҳлил
қилган
.
Калит
сўзлар
:
васийлик
,
ҳомийлик
,
муомала
лаёқати
,
вояга
етмаган
,
қариндош
,
яқин
қариндош
.
Аннотация
:
В
данной
статье
проанализированы
вопросы
,
связанные
с
правовой
природой
,
содержани
-
ем
и
своеобразной
особенностью
значения
опеки
и
попечительства
в
институте
гражданского
и
семейного
права
.
Ключевые
слова
:
опека
,
попечительства
,
дееспо
-
собность
,
несовершеннолетний
,
родственник
,
близкий
родственник
.
Annotation:
in this article analyzed the issues related
to the legal nature, content and distinctive feature of the
value of guardianship and trusteeship at the institute of
civil and family law.
Key words:
custody, guardianship, legal capacity, a
minor, a relative, a close relative
Ҳуқуқий
институтлар
муайян
турдаги
ўхшаш
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
қоидалар
ва
нормалар
йиғиндисидан
ташкил
топади
.
Ҳуқуқий
институт
ижтимоий
муносабатларнинг
муайян
гуруҳини
тартибга
солувчи
қоидалар
ва
нормаларнинг
бирлашувидан
ва
умумий
қоидага
бўйсундирилишидан
ҳосил
бўлади
.
Бунда
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солувчи
ҳуқуқ
нормалари
муайян
мезон
ва
шартлар
асосида
гуруҳлаштирилади
.
Ҳуқуқ
назарияси
билан
шуғулланган
мутахассисларнинг
қайд
этишларича
,
ҳуқуқ
тизимини
тармоқларга
ва
институтларга
бўлиш
кимнингдир
хоҳиши
ёки
олимлар
ва
давлат
арбобларининг
истаги
эмас
.
Бу
жамиятда
мавжуд
турли
-
туман
ижтимоий
алоқалар
табиатидан
келиб
чиқувчи
объектив
заруриятдир
.
Ҳуқуқ
тармоғи
ва
институтларининг
ҳосил
бўлиши
аввало
ҳуқуқий
тартибга
солиш
предмети
ва
усулидан
келиб
чиқади
[1, 342-
бет
.].
Айрим
мутахассисларнинг
фикрича
,
ижтимоий
муносабатларнинг
у
ёки
бу
ҳуқуқий
институтлар
шаклида
мустаҳкамланиши
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мақсадларидан
биридир
.
Ушбу
функция
турли
субъектларнинг
ҳуқуқий
мақомини
б
e
лгилашда
,
масалан
,
инсон
ва
фуқаронинг
асосий
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
мустаҳкамлаш
-
да
,
давлат
идоралари
ва
мансабдор
шахсларнинг
ваколатларини
б
e
лгилашда
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ҳуқуқдорлигини
б
e
лгилашда
намоён
бўлади
[2, 210-
бет
.].
Дарҳақиқат
,
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
самарадорлигига
нафақат
амалдаги
қонунчиликни
такомиллаштириш
воситасида
,
балки
ҳуқуқ
тизими
барча
таркибий
элементлари
,
шу
жумладан
ҳуқуқ
институтларининг
ўзаро
уйғунлиги
ҳисобига
эришилади
.
Шу
сабабли
ҳуқуқий
институтлар
–
ҳуқуқ
тармоғининг
элементи
бўлиб
,
ижтимоий
муносабатларнинг
муайян
турдош
гуруҳини
яхлит
ва
нисбатан
тугал
тартибга
солинишини
таъминлайди
.
Ҳуқуқи
тизимини
унинг
таркиби
нуқтаи
назардан
тавсифловчи
жиҳатлар
ҳуқуқ
институтларига
ҳам
хос
ҳисобланади
ва
бунда
ҳуқуқий
институтига
хос
жиҳатлар
тегишли
ҳуқуқ
тармоғига
нисбатан
умумийлик
ва
алоҳидалик
кўринишида
ифодаланади
.
Ҳуқуқий
институт
предметли
-
функционал
белгилари
бўйича
ўзаро
боғланган
ва
аниқ
турдаги
ижтимоий
муносабатларни
қамраб
оладиган
юридик
нормаларнинг
бирламчи
йиғинидиси
ҳисобланади
.
Шу
боис
ҳуқуқий
институтларнинг
моҳиятига
бағишланган
махсус
тадқиқот
олиб
борган
мутахассиснинг
фикрича
,
ҳуқуқий
институт
махсус
усуллар
ва
воситалар
ёрдамида
бир
турдаги
ижтимоий
муносабатларни
ёки
унинг
бир
турдаги
томонларини
тартибга
солувчи
ҳуқуқий
қоидаларнинг
асослантирилган
комплексини
ўзида
ифода
этади
[3, 13-14-
бетлар
.].
Фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтларнинг
тушунчаси
ва
моҳияти
хусусида
фикр
юритар
экан
,
В
.
В
.
Васильев
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтнинг
тушунчасида
унинг
ўзига
хос
жиҳатлари
ҳам
акс
этиши
лозим
,
деган
хулосага
келади
ва
мазкур
муаммони
ҳал
этиш
учун
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтни
фуқаролик
ҳуқуқи
тизимининг
тузилмавий
элементи
сифатидаги
моҳиятига
хос
хусусиятларни
аниқлаш
зарурлигини
қайд
этган
ҳолда
,
унинг
қуйидаги
бешта
хусусиятини
ажратади
:
Биринчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
–
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтни
ҳосил
қилувчи
фуқаролик
-
ҳуқуқий
нормаларнинг
умумийлиги
ва
йиғиндисидир
.
Иккинчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
иститутнинг
ажралиб
турадиган
хусусияти
фуқаролик
-
ҳуқуқий
нормаларни
фуқаролик
ҳуқуқи
институти
таркибига
бирлаштириш
имконини
берувчи
институт
ҳосил
қилувчи
омил
ҳисобланади
.
Учинчидан
,
ҳуқуқий
институт
фуқаролик
ҳуқуқи
тизимининг
мажбурий
таркибий
элементидир
.
Бу
шуни
англатадики
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
–
бу
нафақат
мавжудлиги
назарий
ҳуқуқий
категория
сифатида
аҳамият
касб
этадиган
одатдаги
ҳуқуқий
конструкция
,
балки
фуқаролик
-
ҳуқуқий
назария
ва
амалиёт
ўртасидаги
боғлиқликни
таъминловчи
таркибий
элемент
ҳисобланади
.
Тўртинчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтнинг
моҳиятини
ифодаловчи
хусусиятлар
жумласига
унинг
нисбий
мустақиллиги
ва
амал
қилишидаги
мухториятлик
белгисини
киритиш
зарур
.
Бешинчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтнинг
асосий
хусусиятларидан
бири
муайян
гуруҳдаги
ижтимоий
муносабатларни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
тўлиқлиги
ва
тугалланганлигининг
таъминланиши
ҳисобланади
[4, 98-102-
бет
.].
Бундай
комплекслилик
мазкур
ҳуқуқий
институтнинг
тартибга
солиш
предмети
ва
усулидаги
комплексликдан
келиб
чиқади
.
Жумладан
,
васийлик
ва
ҳомийлик
муносабатларини
яхлит
ижтимоий
муносабат
сифатида
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
ушбу
бу
муносабатларни
тартибга
соладиган
ҳуқуқий
нормаларнинг
йиғиндиси
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
ташкил
этади
.
бироқ
уни
тартибга
солувчи
нормалар
бир
қатор
ҳуқуқ
нормаларида
ўз
ифодасини
топган
.
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловнинг
фикрича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
фуқаролик
ҳуқуқи
,
оила
ҳуқуқи
ва
маълум
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
34
жиҳатлари
бўйича
маъмурий
ҳуқуқ
нормаларидан
ташкил
топган
мажмуавий
институтдан
иборат
деб
ҳам
талқин
қилинади
.
Васийлик
ва
ҳомийлик
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мажмуавий
характерга
эга
деб
тан
олиниши
тўғри
бўлса
керак
,
чунки
ушбу
муносабатларни
тартибга
солиш
ФКнинг
27-34-
моддалари
,
Оила
кодексининг
173-193-
моддаларида
назарда
тутилади
.
Ушбу
муносабатларни
маъмурий
ҳуқуқ
нормаларига
тааллуқли
бўлиши
шундан
иборатки
,
васийлик
ва
ҳомийлик
туман
ёки
шаҳар
ҳокимининг
қарори
билан
белгиланади
,
васий
ва
ҳомий
ҳуқуқларининг
амалга
оширилиши
ҳамда
мажбуриятларининг
бажарилиши
устидан
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
томонидан
назорат
олиб
борилади
[5, 35-
бет
.].
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловнинг
фикрларига
ўхшаш
бўлган
нуқтаи
назарни
Т
.
О
.
Урумова
ҳам
билдиради
.
Унинг
ёзишича
,
доктрина
ва
қонунчиликда
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
шаклланиши
ва
ривожланиши
унинг
комплекслилик
тусини
асослантирди
.
Ҳозирги
вақтда
васийлик
ва
ҳомилий
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солувчи
нормалар
фуқаролик
,
оила
,
шунингдек
маъмурий
қонунчилик
тармоғига
оид
ҳужжатларда
ўз
ифодасини
топган
.
Васийлик
(
ҳомийлик
)
нинг
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
институ
сифатида
тўлақонли
амал
қилиши
турли
соҳавий
мансубликка
эга
нормалар
мажмуини
қўллаш
йўли
билан
таъминланиши
мумкин
[6, 10-
бет
.].
Л
.
Ю
.
Михееванинг
фикрича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
қонунчиликнинг
институтини
ифодалайди
,
яъни
васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
,
амалга
ошириш
ва
бекор
қилиш
бўйича
муносабатларни
тартибга
солувчи
,
умумий
вазифалар
ва
тамойиллар
асосида
бирлаштиртирилган
турли
соҳавий
мансубликка
эга
нормалар
тизимидир
[7, 17-
бет
.].
Л
.
М
.
Пчелинцеванинг
таъкилашича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
комплекслик
тусига
эга
,
чунки
бу
институт
нафақат
оила
,
балки
фуқаролик
ҳуқуқи
ҳамда
маъмурий
ҳуқуқ
нормаларига
асосланади
[8, 492-
бет
.].
Бир
қатор
ҳуқуқшунос
олимлар
васийлик
ва
ҳомийликни
қатъий
равишда
фуқаролик
ҳуқуқига
тааллуқлилигни
билдиришса
[9, 414-
бет
.],
айримлари
васийлик
ва
ҳомийликнинг
комплекс
институтлилиги
борасидаги
фикрларга
қўшилишади
[10, 144-
бет
.].
Бу
борада
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигида
белгиланган
нормаларга
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
Франция
ҳуқуқи
бўйича
,
васийлик
бўйича
қоидалар
Фуқаролик
кодексида
белгиланган
(
Франция
Фуқаролик
кодексининг
X
титули
2-
боби
1-
томи
). XX
асрнинг
иккинчи
ярмида
васийлик
институти
Францияда
сезиларли
даражада
ўзгарди
:
кодекс
матнига
муҳим
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
(1964
йил
14
декабрь
, 1974
йил
5
июль
, 1975
йил
11
июль
, 1985
йил
23
декабрь
, 1989
йил
10
июль
, 1993
йил
8
январь
қонунлари
).
Бу
ўзгаришлар
натижасида
Франциянинг
амалдаги
Фуқаролик
кодексининг
васийлик
тўғрисидаги
нормаларининг
аксарият
қоидалари
оммавий
-
ҳуқуқий
тус
касб
этади
.
Маълумки
,
кодексининг
ҳажм
бўйича
катта
ва
кўплаб
муносабатларни
қамраб
олади
.
Квебек
Гражданлик
кодексидаги
васийлик
ва
ҳомийлик
“
Шахслар
тўғрисида
”
ги
биринчи
китобда
жойлаштирилган
.
Тегишли
нормалар
“
Шахсларнинг
муомала
лаёқати
тўғрисида
”
деб
номланадиган
тўртинчи
титулнинг
ичидаги
иккинчи
бобда
ҳамда
учинчи
титул
(“
Вояга
етмаган
болаларни
васийликка
олиш
”
ва
“
Вояга
етмаганлар
устидан
назоратнинг
режимлари
тўғрисида
”)
да
белгиланган
[11, 62-77-
бет
.].
Маълумки
,
мазкур
кодексининг
тузилиши
ва
мазмунига
Франция
фуқаролик
ҳуқуқи
сезиларли
даражада
таъсир
кўрсатган
.
Квебек
Гражданлик
кодексидаги
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ўрни
Франция
Фуқаролик
кодексининг
унинг
ўрни
билан
ўхшашдир
.
Ушбу
муаммо
1889
йилдаги
Испания
Гражданлик
кодексида
ҳам
Франциядаги
каби
ҳал
қилинган
.
Ушбу
кодекснинг
“
Шахслар
тўғрисида
”
ги
биринчи
китоби
фуқаролик
,
никоҳ
ва
ажралиш
,
оилавий
муносабатлар
,
васийлик
ва
ҳомийлик
масалаларини
тартибга
солади
.
Шунга
ўхшаш
нормалар
Латвия
Республикаси
Фуқаролик
конунида
ҳам
мавжуд
.
Мазкур
қонуннинг
биринчи
қисми
“
Оила
ҳуқуқи
”
деб
номланса
,
унинг
тўртинчи
бўлими
тўлиғича
васийлик
ва
ҳомийликка
бағишланган
.
Васийлик
ва
ҳомийликнинг
умумий
қоидалари
Қирғизистон
,
Беларусь
,
Азарбайжон
давлатлари
Фуқаролик
кодексларининг
биринчи
бўлимида
жойлаштирилган
.
Пандект
тизимлари
васийлик
ва
ҳомийликка
оид
қоидаларни
фуқаролик
қонунчилигининг
ичида
жойлаштиради
,
бироқ
уларни
оилавий
ҳуқуқ
бўлимига
киритади
.
Японияда
васийлик
институти
оилавий
муносабатларни
тартибга
солувчи
Фуқаролик
кодексининг
тўртинчи
бўлимига
киритилган
[12].
Хорижий
мамлакат
юридик
адабиётларида
васийлик
ва
ҳомийлик
“
вояга
етмаганларнинг
шахсий
ва
мулкий
ҳуқуқларини
муҳофаза
қилувчи
чоралар
мажмуи
”
дан
ташкил
топувчи
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
сифатида
эътироф
этишади
[13, 274-
бет
.].
Шунга
қарамасдан
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
барча
мамлакатларда
ҳам
фуқаролик
қонунчилиги
нормаларида
ифодаланмаган
.
Хусусан
,
Қозоғистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексида
васийлик
ва
ҳомийлик
ҳақидаги
қоидалар
мавжуд
эмас
.
Қозоғистон
Республикасининг
1998
йил
17
декабрдаги
“
Никоҳ
ва
оила
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
4-
бўлими
“
Васийлик
ва
ҳомилийлик
”
ка
бағишланган
бўлиб
,
унда
нафақат
вояга
етмаган
шахслар
,
балки
вояга
етган
шахсларнинг
ҳам
манфаатларини
муҳофаза
қилиш
қоидалари
белгиланган
.
Мутахассисларнинг
фикрича
,
Қозоғистон
Республикасининг
бу
борадаги
ҳуқуқий
тизими
фуқаролик
ва
оила
қонунчилигининг
предметини
чегаралайди
ва
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
ўрнини
собиқ
иттифоқ
ҳуқуқи
анъаналарига
ҳамоҳанг
белгилайди
.
Мазкур
фикрлардан
келиб
чиқиб
,
таъкидлаш
ўринлики
,
Ўзбекистоннинг
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
ҳуқуқий
табиатига
оид
ўзига
хослиги
,
мазкур
институтни
тартибга
солишга
оид
нормаларнинг
бир
пайтнинг
ўзида
иккита
ҳуқуқи
соҳаси
–
фуқаролик
ва
оила
қонунчилигида
белгиланганлигидир
.
Фикримизча
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
фақат
оила
қонунчилигида
ифодалашнинг
ўзи
мақсадга
мувофиқ
бўлмайди
.
Чунки
,
бу
ҳолат
биринчидан
,
васийлик
ва
ҳомилий
тайинланишнинг
асосий
мақсади
билан
боғлиқ
.
Васийлик
ва
ҳомиликда
фуқарони
шундай
жойлаштириш
талаб
этиладики
,
бунда
мазкур
фуқаро
мумоала
лаёқатининг
етарли
бўлмаган
қисми
бошқа
жисмоний
шахснинг
ҳаракати
ёрдамида
тўлдирилиши
таъминланади
,
зарурий
ҳолатларда
эса
,
унинг
манфаатларини
ҳимоя
қилинади
.
Муомала
лаёқатининг
етишмаган
қисмини
тўлдириш
жараёни
васий
ва
ҳомийнинг
,
шунингдек
васийлик
ва
ҳомилий
органининг
васийлик
ёки
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
ҳомиликдаги
шахснинг
манфаатларига
мос
келувчи
унинг
эркини
шакллантириш
ёки
ушбу
эркнинг
етишмаган
қисмини
алмаштиришга
йўналтирилгин
ҳаракатида
ифодаланди
.
Васийликдаги
ёки
ҳомилийликдаги
шахснинг
манфаатлари
йўлидаги
юридик
ҳаракатлар
васий
ёки
ҳомий
амалга
ошираётган
энг
муҳим
ҳаракатлар
ҳисобланади
.
Амалиётда
юридик
оқибатларга
эришишга
қаратилган
юридик
ҳаракатлар
учун
амалда
шахснинг
манфаатларини
амалга
ошириб
ва
ҳимоя
қилиб
келаётган
шахслар
томонидан
васийлик
ёки
ҳомийлик
расмийлаштирилиши
талаб
этилади
.
Шубҳасиз
,
васийлик
ва
ҳомийлик
–
шахсни
жойлаштириш
шакли
ҳисобланади
,
бироқ
жойлаштириш
манфаатларни
ҳимоя
қилишни
ва
вакилликни
назарда
тутади
.
Васийнинг
васийликдаги
шахснинг
ҳаёт
кечириши
учун
шароитни
таъминлаш
ёки
унинг
шахсига
таъсир
кўрсатиш
мажбурияти
иккиламчи
ҳисобланади
.
Шу
боис
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ўрнатилиши
васий
ва
ҳомийнинг
,
шунингдек
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахснинг
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
амалга
оширишга
муҳим
таъсир
кўрсатади
ҳамда
ушбу
муносабатларни
фуқаролик
қонунчилигининг
предмети
сифатида
тан
олиниши
талаб
қилади
[14, 11-
бет
.].
Иккинчидан
,
қайд
этилганидек
,
васийлик
фақат
қариндошлар
ёки
оиланинг
бошқа
аъзолари
томонидан
белгиланмаслиги
лозим
,
аксинча
,
мутахассисларнинг
таъкидлаганидек
,
васийлик
бегона
кишилар
томонидан
амалга
оширилганда
“
кўпроқ
холислик
”
ни
кузатиш
мумкин
.
Чунки
,
бу
ҳолатда
қариндошларда
васийликдаги
шахснинг
мол
-
мулкига
нисбатан
мерос
ундиришга
оид
ғаразли
мақсадлар
пайдо
бўлиши
мумкин
[15,
456-457-
бетлар
.].
Замонавий
муносабатларда
бу
муаммо
аввало
,
муомалага
лаёқатсиз
фуқароларга
нисбатан
амалга
оширилганда
юзага
келиши
мумкин
,
зеро
вояга
етмаганлар
камдан
-
кам
ҳолларда
мол
-
мулк
эгаси
ҳисобланадилар
.
Умуман
олганда
,
васийлик
васий
(
ҳомий
)
ва
васийликдаги
(
ҳомийликдаги
)
шахс
ўртасидаги
қариндошлик
муносабатлари
мавжудлигини
талаб
этадиган
биологик
эмас
,
балки
фақат
юридик
воқеъликдир
.
Учинчидан
,
фикримизча
,
васийлик
ва
ҳомийлик
ўрнатилиши
натижасида
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабат
юзага
келмайди
.
Юқорида
қайд
этилганидек
,
қонун
чиқарувчи
“
оила
аъзоси
”
атамасидан
фақат
шартли
ҳолда
фойдаланиши
мумкин
ва
васий
(
ҳомий
)
ни
ва
васийликдаги
(
ҳомийликдаги
)
шахсни
муайян
ҳолларда
ва
муайян
мақсад
учун
оила
аъзоларига
тенглаштириши
мумкин
.
Шу
боис
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
умумий
қоидаларини
ҳамда
мазкур
институтнинг
“
оғирлик
марказини
”
оила
қонунчилигига
ўтказиш
асоссиз
ва
фуқаролик
қонунчилиги
тизиминининг
яхлитлигини
бузган
бўлур
эди
.
Айни
пайтда
ушбу
институт
нормалари
асосий
қисмининг
фуқаролик
ҳуқуқига
соҳавий
мансублиги
,
васийлик
ва
ҳомийликнинг
қонуний
вакиллик
институтига
мослигини
англатмайди
.
Бу
ҳолатга
ўз
вақтида
Н
.
М
.
Ершова
[16, 97-
бет
.]
ва
К
.
И
.
Скловсикй
ҳам
эътибор
қаратишган
эди
.
Қонуний
вакиллик
ота
-
оналар
ва
фарзандликка
олувчилар
болаларга
нисбатан
вужудга
келади
ва
шу
сабабли
васийлик
ва
ҳомийликка
мос
келмайди
.
К
.
И
.
Скловскийнинг
фикрича
,
вакиллик
“
васийлик
бўйича
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
амалга
ошириш
воситаси
ҳисобланади
,
яъни
васийликка
нисбатан
ёрдамчи
тусга
эга
” [17, 65-
бет
.].
Бироқ
амалдаги
ФКда
васий
ва
ҳомийнинг
муомалага
лаёқатсиз
шахс
номидан
вакиллик
қилишига
оид
қоидалар
белгиланган
.
Жумладан
,
ФКнинг
131-
моддасига
кўра
,
муомалага
лаёқатсиз
фуқаролар
номидан
битимларни
уларнинг
ота
-
оналари
,
фарзандликка
олувчилари
ва
васийлари
тузадилар
.
ОКнинг
94-
моддасида
белгиланишича
,
ота
-
она
,
фарзандликка
олувчилар
,
васийлар
ва
ҳомийлар
вояга
етмаган
болаларнинг
хусусий
мулкини
фуқаролик
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
бошқарадилар
ва
тасарруф
этадилар
.
Айрим
мутахасиссларнинг
фикрича
,
қонуний
вакиллик
шаклларидан
яна
бири
васийлик
ва
ҳомийлик
ҳисобланади
.
Вакилликнинг
бу
шакли
қонуний
вакилликнинг
энг
асосий
ва
муҳим
шаклларидан
бири
ҳисобланиб
,
уни
тартибга
солиш
давлат
ва
жамият
ривожланишида
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Чунки
бу
вакиллик
бевосита
ўсиб
келаётган
ёш
авлод
тарбияси
,
ривожланиши
,
уларнинг
камол
топиб
жамиятда
ўз
ўрнини
топиб
,
давлат
ривожланишига
ўз
ҳиссасини
қўшиши
,
шу
билан
бирга
,
жамиятдаги
айрим
муомала
лаёқати
чекланган
ва
лаёқатсиз
шахсларга
ёрдам
кўрсатиш
каби
инсонпарварлик
,
меҳр
-
оқибат
билан
боғлиқ
ҳисобланади
[18, 31-32-
бетлар
.].
Фикримизча
,
васийлик
ва
ҳомийликни
тўлиқ
маънода
қонуний
вакиллик
шакли
сифатида
баҳолаш
бир
қадар
нотўғридир
.
Чунки
,
қонуний
вакиллик
ота
-
она
ва
фарзандликка
олувчи
томонидан
амалга
оширилади
ҳамда
бунда
учинчи
шахсларнинг
назорат
ва
кимгадир
ҳисобдорлик
талаб
этилмайди
.
Васийлик
ва
ҳомийликда
эса
аксинча
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
тўлиқ
назорат
остида
муайян
маънодаги
вакиллик
амалга
оширилади
бу
ҳақда
васий
ҳамда
ҳомий
ҳисобот
бериб
боради
.
Таъкидлаш
лозимки
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
фақат
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
сифатида
талқин
этиш
мумкин
эмас
.
Чунки
,
ушбу
институт
нормаларининг
катта
қисми
васийлик
ва
ҳомийликка
муҳтож
шахсларни
аниқлаш
,
васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
,
васий
ва
ҳомий
фаолияти
устидан
назорат
қилиш
ташкил
этади
.
Давлат
бошқарув
органларининг
ушбу
масалалар
бўйича
вазифалари
васийлик
ва
ҳомийлик
фаолиятини
ташкил
этишга
боғлиқ
бўлади
.
Ташкилий
вазифаларни
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
фаолияти
орқали
таъминловчи
маъмурий
-
ҳуқуқий
тусдаги
нормаларнинг
мавжудлиги
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
тўлиғича
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
бўлиш
имконияти
бермайди
.
Васийлик
ва
ҳомийлик
институтига
оид
қоидалар
мавжуд
бўлган
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
алоҳида
нормалари
мазкур
институтни
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
ҳуқуқига
ҳам
“
мансублигини
”
англатмайди
,
чунки
бу
нормаларнинг
аксарияти
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
тайинлаш
билан
боғлиқ
,
холос
.
Шу
боис
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисидаги
қонунчилик
нормалари
фақат
васийлик
ва
ҳомийлик
органларини
ташкил
этиш
тартибини
,
маҳаллий
давлат
ҳокимиятининг
турли
органлари
ўртасида
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
ваколатларини
тақимлаш
тартибини
назарда
тутади
.
Аксинча
,
ушбу
нормалар
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахсларга
нисбатан
ваколатлари
ҳажми
масаласига
таалуқли
бўлиши
,
васийлик
ва
ҳомийликни
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
белгилаш
ва
бекор
қилиш
тартибини
,
васий
ва
ҳомий
фаолияти
устидан
назорат
шаклларини
белгилаши
мумкин
эмас
.
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
васийлик
ва
ҳомийликни
ҳуқуқий
тартибга
солишидаги
аралашувини
бундай
чеклаш
ушбу
институтнинг
вазифалари
ва
тартибга
солиш
предмети
билан
боғлиқ
.
Хулоса
қилиб
айтиш
лозимки
,
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисидаги
нормаларининг
миллий
қонунчилик
тизимидаги
ўринни
белгилашда
,
васийлик
ва
ҳомийликнинг
қонунчилик
институти
эканлигини
қайд
этиш
лозим
.
Ушбу
таъкид
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ижтимоий
ғамхўрлик
шакли
сифатидаги
моҳиятига
оид
ғояларга
тўлиқ
мос
келади
,
шунингдек
бундай
ғамхўрлик
умумдавлат
аҳамиятидаги
вазифаларни
бажариш
ҳисобланади
ва
давлат
ҳокимияти
органларининг
фаолияти
билан
таъминланиши
ҳамда
комплекс
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
зарур
.
Шунга
қарамасдан
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисидаги
нормалар
тизимининг
комлекслилик
туси
ушбу
институтнинг
аҳамияти
юқори
эканлигини
кўрсатади
ва
васийлик
ва
ҳомийликни
қонунчилик
соҳаси
даражасида
эътироф
этилиши
учун
асос
бўлади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
Дарслик
/
Х
.
Т
.
Одилқориев
,
И
.
Т
.
Тультеев
ва
бошқ
.;
проф
.
Х
.
Т
.
Одилқориев
таҳрири
остида
. –
Тошкент
:
Ўзбеки
-
стон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2009. – 342
б
.
2.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
\
Бобоев
Ҳ
.
Б
.,
Исломов
З
.
М
.,
Чориёров
У
.; //
Масъул
муҳаррирлар
:
Ҳ
.
Б
.
Бобоев
,
Ҳ
.
Т
.
Одилқориев
. –
Т
.: "
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
"
нашриёт
уйи
, 2000. –
Б
.210.
3.
КиримоваЕ
.
А
.
Правовой
институт
:
теоретико
-
правовое
исследование
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
Саратов
, 1998. –
С
. 13-14.
4.
Васильев
В
.
В
.
Понятие
гражданско
-
правового
института
как
структурного
элемента
системы
граж
-
данского
права
//
Вестник
Пермского
университета
,
2012.
Выпуск
1(15)
Научный
журнал
. –
С
. 98-102.
5.
Раҳмонқулов
.
Ҳ
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
. –
Тошкент
, 2008. –
Б
. 35.
6.
Урумова
Т
.
О
.
Опека
и
попечительство
над
несовершеннолетними
детьми
:
актуальные
проблемы
правового
регулирования
:
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2009. –
С
. 10.
7.
Михеева
Л
.
Ю
.
Проблемы
правового
регулиро
-
вания
отношений
в
сфере
опеки
и
попечительства
:
автореф
.
дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
. –
Томск
, 2003. –
С
.17.
8.
Пчелинцева
Л
.
М
.
Комментарий
к
Семейному
кодексу
Российской
Федерации
. –
М
., 1999. –
С
. 492.
9.
Хусусан
,
Е
.
Ю
.
Валявина
шундай
фикрни
билдиради
/
Гражданское
право
:
Учебник
.
Ч
. III /
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
. –
М
., 1998. –
С
. 414.
10.
Шундай
нуқтаи
назарни
С
.
М
.
Корнеев
асослантиришга
ҳаракта
қилади
/
Гражданское
право
:
В
2
т
.
Т
. I:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
Е
.
А
.
Суханов
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
., 1998. –
С
. 144.
11.
Гражданский
кодекс
Квебека
.
Серия
:
Современ
-
ное
зарубежное
и
международное
частное
право
. –
М
.,
1999. –
С
. 62–77.
12.
Вагацума
С
.,
Ариидзуми
Т
.
Гражданское
право
Японии
(
в
двух
книгах
).
Кн
. 1. –
М
., 1983.
13.
Гражданское
и
торговое
право
капиталистиче
-
ских
государств
.
Ч
. II:
Учебник
/
Под
ред
.
Р
.
Л
.
Нарыш
-
киной
. –
М
., 1984. –
С
. 274.
14.
Комментарий
к
Семейному
кодексу
Российской
Федерации
/
Под
общ
.
ред
.
П
.
В
.
Крашенинникова
,
П
.
И
.
Седугина
. –
М
., 1997. –
С
. 11.
15.
Шершеневич
Г
.
Ф
.
Учебник
русского
гражданско
-
го
права
(
по
изданию
1907
г
.). –
М
., 1995. –
С
. 456, 457.
16.
Ершова
Н
.
М
.
Проблемы
гражданско
-
правового
регулирования
личных
и
имущественных
отношений
в
сфере
семьи
:
Дис
. …
докт
.
юрид
.
наук
. –
М
., 1979. –
С
.
97.
17.
Скловский
К
.
И
.
Представительство
в
граждан
-
ском
праве
и
процессе
(
вопросы
теории
:
сущность
,
содержание
,
структура
):
Дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
Ростов
-
на
-
Дону
, 1981. –
С
. 65.
18.
Сеитниязов
К
.
П
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
вакиллик
ва
уни
амалга
ошириш
муаммолари
:
Ҳуқуқ
магистри
академик
даражасини
олиш
учун
ёзилган
диссертация
.
–
Тошкент
, 2014. –
Б
. 31-32.
