ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
25
11.
Административное
право
.
Учебник
/
Под
ред
.
Ю
.
М
.
Козлова
,
Л
.
Л
.
Попова
. –
М
., 1999. –
С
.345
12.
Хамедов
И
.
А
.,
Хван
Л
.
Б
.,
Цай
И
.
М
.
Административное
право
Республики
Узбекистан
.
Общая
часть
.
Учебник
. –
Т
., 2012. –
С
.389
13. http://huquqburch.uz
14.
Қобилов
Ш
.,
Экологик
қонунчиликни
бузганлик
учун
юридик
жавобгарликнинг
такомиллаштириш
муаммолари
.
Юридик
фанлар
номзоди
илмий
даражасини
олиш
учун
ёзилган
диссертация
. –
Т
.:
2002, –
Б
. 60.
Н
.
А
.
Ашурова
,
ТДЮУ
докторанти
,
юридик
фанлари
номзоди
ТАДБИРКОРЛИК
ФАОЛИЯТИДА
ГАРОВГА
ҚЎЙИЛГАН
МОЛ
-
МУЛКДАН
ФОЙДАЛАНИШ
ШАРТЛАРИВА
ТАРТИБИ
Аннотация
:
м
ақолада
тадбиркорлик
фаолиятида
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкдан
фойдаланиш
шартлари
ва
талаблари
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
сақлаш
билан
боғлиқ
мажбуриятларни
бузиш
масалалари
ўрганилган
.
Муаллиф
тадбиркорлик
фаолиятида
гаров
муносабатларини
қўллашни
бузиш
ҳолатларини
таҳлил
қилар
экан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексини
такомиллаштиришга
оид
таклифларни
илгари
суради
.
Калит
сўзлар
:
тадбиркорлик
фаолияти
,
гаров
,
мол
-
мулк
,
гаровга
олувчи
,
гаровга
қўювчи
,
гаров
нарсаси
,
шартнома
шартларининг
бузилиш
ҳолатлари
,
ҳуқуқлар
гарови
.
Аннотация
:
в
статье
изучены
вопросы
условия
и
требования
использования
,
а
также
нарушений
обяза
-
тельств
,
связанных
с
хранением
,
оставленной
под
за
-
лог
собственности
в
предпринимательской
деятельно
-
сти
.
Анализируя
нарушения
отношений
залога
в
пред
-
принимательской
деятельности
,
автор
выдвигает
предложения
по
совершенствованию
Гражданского
кодекса
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
предпринимательская
деятельность
,
залог
,
собственность
,
залогополучатель
,
залогодатель
,
предмет
залога
,
случаи
нарушения
условий
договора
,
залог
прав
.
Abstract:
the article studied the issues of terms and
conditions of use, as well as breaches of obligations
related to the storage, left the security of property in
business. Analyzing violations of collateral relations in
entrepreneurial activity, the author puts forward proposals
to improve the Civil Code of the Republic of Uzbekistan.
Key words:
entrepreneurship, mortgage, property,
pledgee, the pledgor, the collateral, for breach of contract,
the pledge rights.
Тадбикорлик
фаолиятида
турли
шартномалар
асосида
мол
-
мулкдан
фойдаланиш
кенг
қўлланилади
.
Бунда
тадбиркорлик
фаолияти
субъекти
ўзгалар
мол
-
мулкидан
фойдаланиш
эвазига
ўз
бизнесини
юритиши
билан
бирга
,
ўзига
тегишли
мол
-
мулкни
фуқаролик
муомаласига
киритиш
орқали
ҳам
даромад
олишга
қаратилган
фаолият
юритиши
мумкин
.
Тадбиркорлик
фаолияти
субъектининг
ўзига
тегишли
мол
-
мулкни
фуқаролик
муомаласига
киритиш
орқали
ўз
фаолиятини
юритиш
,
ўз
мол
-
мулкини
эркин
тасарруф
этиш
усулларидан
бири
гаров
муносабатларидир
.
Бунда
гаров
муносабатлари
тарафларига
бир
қатор
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
юклатиладики
,
бу
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
тадбиркорлик
субъекти
мол
-
мулкининг
ҳуқуқий
режимини
белгилашда
алоҳида
ўрин
тутади
.
Умумий
қоидага
кўра
,
гаров
шартномаси
иккиламчи
характери
касб
этадиган
ҳуқуқий
муносабат
сифатида
эътироф
этилади
.
Муайян
бир
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартнома
бўйича
юзага
келадиган
мажбуриятлар
бажарилишини
таъминлаш
воситаси
сифатида
гаров
шартномаси
қарздорнинг
мол
-
мулкини
фуқаролик
муомаласи
чеклаш
ҳамда
унда
назарда
тутилган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
26
шартлар
ва
талаблар
бажарилмаганда
гаровга
олувчининг
талабларини
қарздорнинг
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкидан
,
бошқа
кредиторларга
қараганда
имтиёзли
қаноатлантиришни
назарда
тутиши
билан
аҳамиятли
ҳисобланади
.
Шу
боис
гаров
шартномасида
назарда
тутилган
шартларнинг
бажарилмаслиги
одатда
асосий
шартнома
бўйича
қарздорнинг
зиммасидаги
мажбуриятни
бажармаслиги
билан
боғлиқдир
.
Шу
билан
бирга
,
гаровга
қўйилган
объектни
,
яъни
гаров
нарсасини
асраш
ва
сақлаш
,
унинг
нобуд
бўлиш
ёки
шикастланиш
хавфи
ва
,
шунингдек
,
гаров
нарсасига
нисбатан
амалга
оширилиши
тақиқланган
ҳаракатларни
амалга
оширилиши
гаров
шартномасидаги
тарафларнинг
мажбуриятларини
бузиш
ҳисобланади
.
ФКнинг
274–278-
моддаларида
гаров
шартномаси
бўйича
тарафларнинг
мажбуриятлари
назарда
тутилган
.
Хусусан
,
ФКнинг
274-
моддаси
1-
қисмига
кўра
,
агар
қонунда
ёки
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
гаровга
қўювчи
ёки
гаровга
олувчи
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
кимдалигига
қараб
(
ушбу
Кодекснинг
269-
моддаси
):
1)
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
йўқолиши
ёки
шикастланиши
хавфидан
унинг
тўла
қиймати
бўйича
,
борди
-
ю
мол
-
мулкнинг
тўла
қиймати
гаров
билан
таъминланган
талабнинг
миқдоридан
ошиб
кетса
,
талаб
миқдоридан
кам
бўлмаган
суммага
гаровга
қўювчи
ҳисобидан
суғурталаши
;
2)
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
асралишини
таъминлаш
учун
,
шу
жумладан
уни
учинчи
шахсларнинг
тажовузлари
ва
талабларидан
ҳимоя
қилиш
учун
зарур
чораларни
кўриши
;
3)
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
йўқолиши
ёки
унинг
шикастланиши
хавфи
пайдо
бўлганлиги
тўғрисида
иккинчи
тарафни
дарҳол
огоҳлантириши
ша
p
т
.
Иқтисодий
ривожланишнинг
бугунги
босқичида
мажбуриятлар
бажарилишини
таъминлаш
усули
сифатида
гаров
катта
аҳамият
касб
этади
.
Кўп
ҳолларда
мазкур
механизмдан
жисмоний
ва
юридик
шахслар
,
бизнес
субъектларини
кредитловчи
,
шунингдек
ипотека
кредитлари
берувчи
банклар
ва
нобанк
кредит
муассасалари
фойдаланиладилар
.
Албатта
,
реал
таваккалчилик
ҳолатида
кредит
муассасалари
ўз
таваккалчиликларини
бошқаришнинг
шундай
тизимини
ташкил
этишадики
,
бу
тизимда
ишончли
ва
молиявий
барқарорликни
максимал
таъминлашга
эътибор
қаратилади
.
Ҳозирги
пайтда
кредит
бозорларидаги
ҳолат
шундай
шаклланганки
,
гарчи
мол
-
мулк
гарови
эвазига
кредитлаш
шароитида
ҳам
кредит
муассасалари
бир
қатор
ҳолатларга
кўра
гаров
предметига
ундирувни
қаратиш
имкониятига
эга
эмаслик
билан
тўқнаш
келишмоқда
.
Бундай
нохуш
ҳолат
(
воқеа
)
лар
юз
бермаслиги
хавфини
,
шунингдек
ўзларининг
кредит
таваккалчиликларини
камайтириш
учун
банк
суғурта
каби
таваккалчилик
хавфини
бошқариш
усулидан
фойдаланиши
мумкин
.
Суғурта
кредит
фаолиятидаги
хавфларни
бошқаришнинг
методларидан
бири
бўлиб
,
хавфни
суғурталовчи
ва
кредит
бозор
иштирокчилари
ўртасида
тақсимлаш
имконини
беради
,
кредитлаш
тизимининг
ишончлилигини
оширади
.
Банк
томонидан
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталашни
ташкил
этишнинг
сифати
нафақат
ташкилотнинг
кредит
хавфини
камайтириш
имконини
беради
,
балки
истеъмол
кредит
бозорида
унинг
рақобатбардошлиги
элементи
ҳам
ҳисобланади
[1, - 115
с
].
Банк
томонидан
берилган
кредитлар
қайтарилишини
кафолатлашга
ёрдам
берувчи
суғурталашнинг
бир
нечта
турлари
мавжуд
.
Бундай
суғурта
турларига
,
хусусан
,
банк
томонидан
берилган
кредит
қайтарилишини
таъминлаш
кафолати
сифатида
берилган
мол
-
мулкни
суғурталаш
(
гаровни
суғурталаш
)
ва
қарздорнинг
ҳаёти
ва
соғлиғини
суғурталаш
киради
.
Гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталаш
тизимини
қуйидагича
изоҳлаш
мумкин
:
1.
Уй
-
жой
ипотека
кредити
соҳасидаги
хавфлардан
ҳимоялашнинг
комплекси
суғуртаси
.
Унинг
таркиби
ипотекага
қўйилган
кўчмас
мулк
суғуртаси
,
титул
суғуртаси
ва
қарздорнинг
ҳаёти
ва
соғлиғини
суғурталаш
киради
;
2.
Юридик
ва
жисмоний
шахсларнинг
бошқа
мол
-
мулклари
суғуртаси
(
масалан
,
транспорт
,
бино
,
иншоот
,
ускуна
,
товар
-
моддий
бойликлар
ва
шу
кабилар
);
3.
Гаровни
суғурталашда
кредит
маблағлари
қайтарилишини
қўшимча
кафолати
сифатида
қўлланиладиган
“
гаров
атрофидаги
”
деб
номланадиган
суғурта
(
масалан
,
қарздорнинг
ҳаёти
ва
соғлиғини
суғурта
қилиш
) [2, 29-
с
].
Мол
-
мулкни
лозим
даражада
сақлаш
ва
асраш
мажбурияти
гаров
муносабатларининг
томонларига
юклатилади
(
гаровга
қўювчи
ёки
гаровга
олувчига
)
ва
бу
билан
уларга
ЎзР
ФК
174-
моддасининг
қоидасини
жорий
қилади
.
Бу
мажбуриятлардан
ташқари
,
шарҳланаётган
модда
билан
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
унинг
тўла
қиймати
бўйича
суғурталаш
талаби
ўрнатилади
.
Агар
мол
-
мулкнинг
тўла
қиймати
гаров
билан
таъминланган
талабнинг
миқдоридан
ошиб
кетса
,
талаб
миқдоридан
кам
бўлмаган
суммага
суғурталашга
рухсат
берилади
[3, 429-
б
].
Гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
йўқолиши
ёки
шикастланиши
хавфи
суғурталашда
суғурталаш
қийматини
аниқлашнинг
қуйидаги
икки
мезони
белгиланган
.
Биринчидан
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
тўла
қиймати
суммаси
,
иккинчидан
,
гаров
билан
таъминланган
талаб
миқдоридан
кам
бўлмаган
сумма
.
Бошқача
айтганда
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
йўқолиш
ёки
шикастланиш
хавфини
суғурталашдан
мақсад
,
гаров
билан
таъминланган
талабни
қўшимча
кафолатлаш
ҳисобланади
.
Мабодо
гаров
объекти
йўқолса
ёки
шикастланса
,
суғурта
пули
ҳисобидан
гаров
талаби
қаноатлантиради
.
Д
.
В
.
Соболеванинг
фикрича
,
гаров
суғуртаси
–
кредитни
таъминлаш
учун
берилган
мол
-
мулкни
фақат
йўқолиш
ёки
шикастланиш
хавфидан
суғурталанаётган
мол
-
мулкни
таъминлаш
талаблари
даражасида
белгиланадиган
суғурта
суммасининг
минимал
миқдоридаги
суғурталашдир
[4, 56-
с
].
Ю
.
С
.
Поваров
гаров
нарсасини
суғурталаш
гаров
шартномасининг
асосий
шарти
эканлигини
таъкидлайди
[5, 47-
с
].
Д
.
Б
.
Раднаеванинг
фикрича
,
қарздор
томонидан
мажбуриятнинг
бузилиши
кам
аҳамиятли
бўлиши
лозим
,
яъни
бунинг
натижасида
гаровга
олувчининг
талаблари
ҳажми
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
қиймати
билан
тенг
бўлиши
зарур
.
Бундан
истисно
сифатида
гаровга
олувчининг
мажбуриятни
бажарилиши
муддатидан
олдин
ундирувни
гаров
нарсасига
қаратиш
ҳолатлари
ҳисобланади
.
Бундай
ҳолатларга
гаров
нарсасини
суғурта
қилиш
мажбуриятини
бажармаслик
киради
[6, 27-
с
].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
27
Назаримизда
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталаш
мажбуриятини
гаров
предмети
кимдалигидан
қатъий
назар
гаровга
қўювчида
бўлади
ва
бу
мажбуриятни
бажармаслик
гаровга
қўювчига
нисбатан
ноқулай
ҳуқуқий
оқибатларни
юзага
келтиради
.
Гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталаш
мажбурияти
бажарилмаганда
гаровга
олувчи
гаров
билан
таъминланган
мажбурият
бажарилиш
муддатидан
илгари
шартномани
бекор
қилиб
,
ундирувни
гаров
нарсасига
қаратиши
ёки
гаровга
қўювчидан
дарҳол
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталашни
талаб
қилишга
ҳақли
бўлади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
ФКнинг
274-
моддаси
биринчи
қисми
1-
бандидаги
қоида
гаровга
қўювчининг
мулкий
ҳолатини
ёмонлаштиришга
қаратилган
ва
кўп
ҳолларда
уни
асоратга
солишга
қаратилганга
ўхшайди
.
Зеро
,
гаровга
қўювчи
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталаганда
фақат
гаров
билан
таъминланган
талаб
доирасидаги
мажбуриятни
зиммасига
олади
ва
ундан
ортиғи
учун
у
мажбуриятни
зиммасига
олмайди
.
Бироқ
ФКнинг
274-
моддаси
биринчи
қисми
1-
банди
гаровга
қўювчига
нисбатан
ана
шундай
қўшимча
мажбуриятни
юклайди
.
Зеро
,
мазкур
нормадаги
“
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
йўқолиши
ёки
шикастланиши
хавфидан
унинг
тўла
қиймати
бўйича
”
суғурталаш
мажбурияти
гаровга
қўювчи
учун
қўшимча
харажатлар
қилишига
олиб
келади
.
Шу
боис
ФКнинг
274-
моддаси
биринчи
қисми
1-
бандини
қуйидаги
таҳрирда
ифодалаш
зарур
:
1)
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
йўқолиши
ёки
шикастланиши
хавфидан
гаров
билан
таъминланган
талабнинг
миқдоридан
кам
бўлмаган
суммага
гаровга
қўювчи
ҳисобидан
суғурталаши
;
Бундай
қоида
бир
қатор
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигида
ҳам
назарда
тутилганлигини
кузатишимиз
мумкин
.
Жумладан
,
Россия
Федерацияси
Гражданлик
кодексининг
343-
моддаси
1-
қисми
1-
бандида
айнан
шундай
қоида
назарда
тутилган
.
Шу
ўринда
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталаш
борасида
ФКнинг
274-
моддаси
биринчи
қисми
ва
Ўзбекистон
Республикасининг
1998
йил
1
майдаги
614-I-
сон
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
12-
моддаси
биринчи
қисмидаги
такрорланиш
ҳолати
хусусида
тўхталиб
ўтиш
лозим
.
Мазкур
қонун
ҳужжатларидаги
нормаларда
айнан
бир
хил
қоида
такрорланган
.
Бироқ
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
12-
моддаси
биринчи
қисмидаги
қоидалар
модданинг
номига
мос
эмаслигини
ҳам
қайд
этиш
лозим
.
Зеро
,
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
12-
моддаси
“
гаров
нарсасини
суғурта
қилиш
” –
деб
номлангани
ҳолда
,
унинг
биринчи
қисми
2–3-
бандларида
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
сақлаш
ва
асрашга
доир
қоидаларни
назарда
тутади
.
Шу
боис
ФКнинг
274-
моддаси
биринчи
қисми
қоидаларини
такрорламаслик
ҳамда
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
12-
моддаси
номи
ва
унинг
биринчи
қисми
мазмуни
мослигини
таъминлаш
мақсадида
,
ушбу
нормани
қуйидаги
мазмунда
ифодалаш
лозим
:
Гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
йўқолиши
ёки
шикастланиши
хавфи
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
274-
моддаси
биринчи
қисми
1-
банди
талабларига
кўра
,
гаровга
қўювчи
ҳисобидан
суғурталаниши
лозим
.
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
12-
моддаси
иккинчи
қисмига
мувофиқ
,
шартнома
ёки
қонун
ҳужжатлари
билан
гаровга
қўювчи
зиммасига
давлат
бошқарув
органлари
томонидан
унинг
хўжалик
фаолиятини
тўхтатиб
қўювчи
ёхуд
унга
халақит
берувчи
ёки
унга
салбий
таъсир
этувчи
хатти
-
ҳаракатлар
содир
этилиши
ва
ҳужжатлар
қабул
қилиниши
(
мол
-
мулкни
мусодара
,
реквизиция
қилиш
),
шунингдек
тугатилиши
ёки
хўжалик
субъекти
тўлов
қобилиятини
йўқотган
деб
эътироф
этилиши
ҳолларида
суғурта
қилиш
мажбурияти
юкланиши
мумкин
.
Гаров
билан
таъминланган
мажбуриятни
бажаришни
суғурталашда
гаровга
қўювчида
қўшимча
равишда
давлат
бошқарув
органларининг
турли
санкциялари
оқибати
хавфини
ҳам
киритиш
фуқаролик
қонунчилигининг
умумий
негизларига
зид
келади
.
Дейлик
,
тадбиркор
банкдан
750
миллион
сўмлик
кредит
олиб
савдо
комплексини
қуришни
бошлади
.
Бироқ
қурилиш
ишлари
бажарилиб
бўлиниб
,
савдо
комплекси
ишга
тушишидан
олдин
,
давлат
бошқаруви
қарори
асосида
қурилиш
учун
ер
участкаси
нотўғри
ажратилган
деб
топилиб
,
ноқонуний
қурилган
иморат
бузиб
ташланадиган
бўлди
.
Бу
ҳолат
бўйича
,
тадбиркорлик
кредит
шартномаси
бўйича
ўз
мажбуриятини
бажара
олмайди
.
Чунки
,
унинг
савдо
комплекси
асосланган
бизнес
барҳам
топди
.
Банк
эса
берилган
кредит
суммасини
қайтарилишини
талаб
қилади
ва
бу
ҳолат
ер
участкасининг
ноқонуний
ажратилганлиги
натижасида
бузилиб
ташланиши
унинг
муаммоси
эмаслигини
таъкидлайди
.
Агар
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
12-
моддаси
иккинчи
қисми
асосида
суғурталанган
бўлса
,
тадбиркорнинг
мажбурияти
учун
суғурта
компанияси
кредит
суммасини
қоплайди
.
Бироқ
бундай
суғурталаш
тадбиркор
учун
икки
каррали
суғурта
харажатларини
келтириб
чиқаради
.
Чунки
,
тадбиркор
кредитни
таъминлаш
учун
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурталаш
харажатини
ҳамда
давлат
органларининг
санкциялари
хавфини
суғурта
қилиш
тўловларини
тўлаши
лозим
бўлади
.
Шу
сабабли
бу
ҳолатга
нисбатан
ФКнинг
350-
моддаси
қоидаларини
қўллаш
масаласидан
келиб
чиқиш
талаб
этилади
.
ФКнинг
350-
моддаси
биринчи
қисмига
биноан
,
агар
давлат
органининг
ҳужжати
чиқиши
натижасида
мажбуриятни
бажариш
тўлиқ
ёки
қисман
мумкин
бўлмай
қолса
,
мажбурият
тўлиқ
ёки
унинг
тегишли
қисми
бекор
бўлади
.
Бунинг
натижасида
зарар
кўрган
тарафлар
ушбу
Кодекснинг
12
ва
15-
моддаларига
мувофиқ
,
уни
тўлашни
талаб
қилишга
ҳақлидирлар
.
Бу
қоида
эса
суғурта
қилдирилмаганда
ҳам
давлат
органларининг
санкциялари
сабабли
кредит
мажбуриятини
бажариш
мумкин
бўлмаса
,
банк
қарздорнинг
кредит
маблағлари
қайтарилмаганлиги
боис
етказилган
зарар
ФКнинг
12
ва
15-
моддалари
асосида
давлат
органлари
томонидан
қопланиши
лозим
.
Агар
“
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
12-
моддаси
учинчи
ва
тўртинчи
қисмларига
кўра
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
суғурта
қилинганда
гаров
билан
таъминланган
мажбурият
суммасидан
ортиқ
бўлмаган
суммада
суғурта
товонини
олувчи
—
гаровга
олувчи
ҳисобланади
.
Гаровга
қўювчи
суғурта
товонининг
қолган
суммасини
олади
.
Суғурта
ҳоллари
содир
бўлганда
гаровга
олувчи
ўз
талаблари
суғурта
товони
суммасидан
имтиёзли
қондирилиши
ҳуқуқига
эга
бўлади
.
Гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
асралишини
лозим
даражада
таъминламаганлик
оқибатлари
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ипотека
тўғрисида
”
ги
2006
йил
4
октябрдаги
ЎРҚ
-58-
сон
Қонунида
ҳам
назарда
тутилган
.
Мазкур
Қонуннинг
23-
моддасига
кўра
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
28
ипотека
тўғрисидаги
шартнома
бўйича
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкдан
фойдаланиш
ва
уни
сақлаш
қоидалари
,
шунингдек
мазкур
мол
-
мулкни
асраш
мажбуриятлари
ипотекага
қўювчи
томонидан
қўпол
равишда
бузилган
ҳамда
бундай
қоидабузарлик
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
йўқолиши
ёки
шикастланиши
хавфини
келтириб
чиқарган
тақдирда
,
шунингдек
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурта
қилиш
бўйича
мажбуриятлар
бузилган
ёхуд
ипотекага
олувчига
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
текшириши
асоссиз
равишда
рад
этилган
тақдирда
,
ипотекага
олувчи
ипотека
билан
таъминланган
мажбуриятнинг
муддатидан
олдин
бажарилишини
талаб
қилишга
ҳақли
.
Агар
бундай
талабни
қаноатлантириш
рад
этилса
,
ипотекага
олувчи
ундирувни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
ипотека
тўғрисидаги
шартнома
бўйича
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкка
қаратишга
ҳақли
.
Ипотека
тўғрисидаги
шартнома
бўйича
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
тасодифан
нобуд
бўлиши
ёки
тасодифан
шикастланиши
хавфи
,
агар
бундай
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилмаган
бўлса
,
ипотекага
қўювчининг
зиммасида
бўлади
.
Агар
ипотекага
олувчи
жавобгар
бўлмаган
ҳолатларга
кўра
гаровдаги
мол
-
мулк
йўқолган
ёки
мажбуриятни
ипотека
билан
таъминлаш
жиддий
тарзда
ёмонлашган
даражада
шикастланган
бўлса
,
ипотекага
олувчи
ипотека
билан
таъминланган
мажбуриятнинг
муддатидан
олдин
бажарилишини
,
шу
жумладан
ушбу
Қонуннинг
24-
моддасига
мувофиқ
суғурта
товони
ҳисобидан
бажарилишини
талаб
қилишга
ҳақли
.
Агар
ипотекага
олувчи
билан
ипотекага
қўювчи
ўртасида
нобуд
бўлган
ёки
шикастланган
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
тиклаш
ёхуд
алмаштириш
тўғрисида
келишув
тузилган
ва
ипотекага
қўювчи
бу
келишув
шартларини
лозим
даражада
бажараётган
бўлса
,
ипотекага
олувчи
ипотека
билан
таъминланган
мажбуриятнинг
муддатидан
олдин
бажарилишига
доир
ҳуқуқларни
амалга
ошира
олмайди
.
Ушбу
Қонуннинг
24-
моддасига
мувофиқ
,
ипотека
тўғрисидаги
шартнома
бўйича
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
,
агар
ипотека
тўғрисидаги
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилмаган
бўлса
,
йўқолиш
ва
шикастланиш
хавфидан
суғурта
қилиниши
керак
.
Ипотека
тўғрисидаги
шартномада
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкни
суғурта
қилиш
ҳақида
бошқача
шартлар
бўлмаган
тақдирда
,
ипотекага
қўювчи
бу
мол
-
мулкни
йўқолиш
ва
шикастланиш
хавфидан
унинг
тўлиқ
қиймати
бўйича
,
агар
мол
-
мулкнинг
тўлиқ
қиймати
ипотека
билан
таъминланган
мажбурият
миқдоридан
ортиқ
бўлса
,
шу
мажбурият
суммасидан
кам
бўлмаган
суммага
ўз
ҳисобидан
суғурта
қилиши
шарт
.
Ипотекага
олувчи
ипотека
билан
таъминланган
мажбурият
бўйича
ўз
талабини
,
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
кимнинг
фойдасига
суғурта
қилинганлигидан
қатъи
назар
,
бевосита
гаровдаги
мол
-
мулк
йўқолганлиги
ёки
шикастланганлиги
учун
тўланадиган
суғурта
товони
ҳисобидан
қаноатлантириш
ҳуқуқига
эга
.
Бу
талаб
ипотекага
қўювчининг
бошқа
кредиторлари
талабларидан
ҳамда
суғурта
қайси
шахслар
фойдасига
амалга
оширилган
бўлса
,
шу
шахслар
талабларидан
олдин
имтиёзли
тарзда
қаноатлантирилиши
керак
,
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
ҳоллар
бундан
мустасно
.
Агар
гаровга
қўйилган
мол
-
мулк
ипотекага
олувчининг
ўзи
жавобгар
бўлган
сабабларга
кўра
йўқолган
ёки
шикастланган
бўлса
,
ипотекага
олувчи
ўз
талабини
суғурта
товони
ҳисобидан
қаноатлантириш
ҳуқуқидан
маҳрум
бўлади
.
Ипотекага
қўювчи
уй
ёки
квартира
ипотекаси
тўғрисидаги
шартнома
бўйича
кредит
қайтарилишига
доир
мажбурият
бажарилмаганлиги
ёки
лозим
даражада
бажарилмаганлиги
учун
кредитор
олдидаги
ўз
жавобгарлиги
хавфини
суғурталашга
ҳақли
.
ФКнинг
274-
моддаси
иккинчи
ва
учинчи
қисмларига
кўра
,
гаровга
олувчи
ва
гаровга
қўювчи
иккинчи
тарафдаги
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
мавжудлигини
,
миқдорини
,
ҳолатини
ва
уни
сақлаш
шароитларини
ҳужжатлар
асосида
ва
амалда
текширишга
ҳақли
.
Гаровга
олувчи
ушбу
модданинг
биринчи
қисмида
кўрсатилган
бурчларни
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
йўқолиш
ёки
шикастланиш
хавфини
туғдирадиган
даражада
қўпол
тарзда
бузганида
гаровга
қўювчи
гаровни
муддатидан
олдин
бекор
қилишни
талаб
қилишга
ҳақли
.
Гаров
нарсасини
сақлаш
ва
асраш
мажбурияти
гаров
шартномасининг
иккала
тарафига
ҳам
тегишли
бўлиб
,
бунда
асраш
ва
сақлаш
мажбурияти
гаров
нарсаси
кимдалигидан
келиб
чиқиб
аниқланади
ва
гаровга
қўйилган
мол
-
мулкнинг
тасодифан
нобуд
бўлиш
оқибати
учун
ҳам
айнан
гаров
нарсасини
сақлаб
турган
тараф
жавобгар
бўлади
.
Бунда
кўчар
мол
-
мулклар
гаровга
берилганда
гаров
нарсаси
гаровга
олувчида
бўлиши
,
кўчмас
мулклар
гаровида
эса
гаров
нарсаси
кўп
ҳолларда
гаровга
қўювчининг
ўзида
қолдирилишидан
келиб
чиқилиши
лозим
,
албатта
.
Бироқ
гаровнинг
яна
бир
мустақил
тури
мулкий
ҳуқуқлар
гаровида
(
ФКнинг
265-
моддаси
биринчи
қисми
, “
Гаров
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддаси
иккинчи
қисми
)
гаров
нарсасининг
сақланиши
ва
асралиши
борасида
қоида
назарда
тутилмаган
.
Шу
боис
ҳуқуқлар
гаровида
гаровга
олувчининг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
нисбатан
қоидаларни
ФКга
киритиш
зарур
.
Бинобарин
,
ФКда
гаров
нарсаси
бўлган
мол
-
мулкни
гаровга
олувчининг
манфаатларидан
келиб
чиқиб
сақлаш
ва
асраш
борасида
қоидалар
назарда
тутилгани
ҳолда
,
ҳуқуқлар
гаровини
сақлаш
ва
уни
муомалага
киритиш
ёки
бошқача
усулда
ундан
фойдаланишини
чеклаш
ёхуд
гаровнинг
мазкур
турида
гаровга
олувчининг
манфаатлари
қандай
таъминланиши
борасида
кўрсатмалар
мавжуд
эмас
.
Фикримизча
,
ФКнинг
274
1
-
моддаси
сифатида
“
ҳуқуқлар
гаровида
гаровга
олувчининг
ҳуқуқларини
таъминлаш
”
номли
модда
киритиш
ва
унда
ҳуқуқлар
гаровга
қўйилганда
гаровга
олувчининг
ҳуқуқларини
таъминлаш
чоралари
хусусида
қоидалар
назарда
тутилиши
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Воронина
Е
.
В
.,
Тимошенко
И
.
Е
.
Проблемы
стра
-
хования
залогового
имущества
при
потребительском
кредитовании
//
Сибирская
финансовая
школа
. – 2008.
–
№
2. –
С
. 115.
2.
Черных
А
.
А
.
Тенденции
развития
рынка
страхо
-
вания
залогового
имущества
в
РФ
//
Российский
ака
-
демический
журнал
. – 2011. –
№
2
том
, 16
апрель
-
июнь
. –
С
. 29.
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексига
шарҳ
. 1-
жилд
(
биринчи
қисм
)
Адлия
вазирлиги
. –
Тошкент
: «Vektor-Press», 2010. –
Б
. 429.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
4.
Соболева
Д
.
В
.
Актуальные
проблемы
развития
залогового
страхования
в
России
//
Известия
Санкт
-
Петербургского
университета
экономики
и
финансов
. –
2010. –
№
2. – 56
с
.
5.
Поваров
Ю
.
С
.
Существенные
условия
договора
залога
//
Известия
Санкт
-
Петербургского
университета
экономики
и
финансов
. – 2012. –
№
4. – 47
с
.
6.
Раднаева
Д
.
Б
.
Правовое
регулирование
догово
-
ра
ипотеки
(
залога
недвижимости
):
автореферат
дис
-
сертации
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
.: 2012. – 27
с
.
Г
.
Узакова
,
ТДЮУ
докторанти
,
юридик
фанлари
номзоди
ШАҲАР
ЕРЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИШНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
Аннотация
:
мақолада
мамлакатимиз
қонунчилигидан
келиб
чиққан
ҳолда
шаҳар
ерларининг
ўзига
хос
хусусиятлари
,
ушбу
ерлардан
фойдаланишнинг
ҳуқуқий
тартиби
ёритилган
.
Шунингдек
,
хорижий
давлатлар
тажрибаси
ҳам
ўрганилган
.
Мақола
сўнгида
амалий
аҳамиятга
эга
бўлган
таклиф
ва
тавсиялар
ҳавола
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
шаҳар
ерлари
,
ердан
фойдаланиш
ҳуқуқи
,
аҳоли
пункти
ерлари
,
ер
участкасига
нисбатан
хусусий
мулк
ҳуқуқи
Аннотация
:
исходя
из
законодательства
страны
в
статье
даны
особенности
и
правовой
порядок
пользования
землями
городов
,
а
также
изучен
зарубежный
опыт
.
В
конце
статьи
продвинуты
предложения
и
рекомендации
практического
значения
.
Ключевые
слова
:
земли
городов
,
право
землепользования
,
земли
населенных
пунктов
,
право
частной
собственности
на
земельный
участок
Abstract:
In this publication based on the Legislation
of the country the features and use of the legal order of
the land of towns. However researched foreign experi-
ence. At the end of the article advanced the proposals and
recommendations of practical value.
Key words:
land of town, rights of using land, land of
settlement, private property right to the land.
Ер
барча
табиий
ресурслар
ичида
ўзига
хос
алоҳида
ҳуқуқий
мақомга
эга
.
У
қишлоқ
хўжалигида
ишлаб
чиқариш
воситаси
,
аҳолининг
муқим
яшаш
жойи
,
юридик
шахслар
учун
операцион
базис
,
давлат
маъмурий
чегаралари
доирасидаги
ҳудуд
бўлганлиги
боис
мустақил
давлат
сифатида
мавжуд
бўлишнинг
асосий
ва
энг
муҳим
шартларидан
биридир
.
Шу
боис
ҳам
,
мамлакатимизда
тадбиркорлик
фаолиятини
ҳар
томонлама
қўллаб
-
қувватлаш
орқали
аҳоли
бандлигини
таъминлашда
,
жамият
ҳаётининг
барча
соҳаларида
фуқаролар
билан
эркин
мулоқот
ўрнатиш
орқали
демократик
ҳуқуқий
давлат
қуриш
жараёнини
янги
босқичга
кўтаришда
,
қолаверса
,
ижтимоий
,
иқтисодий
,
маданий
жиҳатдан
аҳолининг
турмуш
даражасини
ошириш
сингари
устувор
вазифаларни
муваффақиятли
амалга
оширишда
ер
бойликларидан
оқилона
фойдаланиш
масаласига
алоҳида
эътибор
қаратилади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
юқоридаги
вазифаларни
амалга
оширишда
шаҳар
ерларидан
оқилона
ва
илмий
асосланган
тарзда
тўғри
фойдаланишни
ташкил
этиш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Хусусан
,
шаҳар
ерлари
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
учун
қулай
ҳудуд
ҳисобланади
,
шунингдек
мамлакат
аҳолисининг
катта
қисми
шаҳарларда
истиқомат
қилганлиги
боис
бу
ерлардан
мақсадли
фойдаланишни
ташкил
этиш
аҳоли
турмуш
фаровонлигини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Шу
билан
бирга
,
шаҳарлар
одатда
фан
ва
маданият
ўчоғи
,
маъмурий
бошқарув
ишлари
ташкил
этиладиган
марказлар
саналади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ер
қонунчилигига
кўра
,
мамлакат
бутун
ер
фонди
ундан
фойдаланиш
