ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2013
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
47
М
.
Ниязов
ТДЮИ
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
ЖИНОЯТ
ПРОЦЕССИДА
РАД
ҚИЛИШ
ИНСТИТУТИНИНГ
ХОРИЖИЙ
ДАВЛАТЛАРДАГИ
АҲВОЛИ
ХУСУСИДА
Рад
қилиш
ва
унга
асос
бўлувчи
ҳолатларнинг
хусусиятларини
тушунишда
хориж
мамлакатларидаги
илмий
тафаккурнинг
жиҳатлари
,
амалий
тажрибаси
ва
қонунчилик
меъёрларининг
мазмуни
ҳам
ўзига
хос
ўринга
эгадир
.
Чунончи
,
Англо
-
америкача
судлов
юритуви
оиласига
мансуб
бўлган
АҚШ
ва
Буюкбритания
ҳамда
“
инглизча
”
судга
асосланган
жиноят
-
судловларида
рад
қилиш
ҳуқуқи
тарафларга
тақдим
этилган
муҳим
ҳуқуқлардан
бири
бўлиб
,
у
орқали
тарафлар
жиноят
ишини
ҳал
қилувчи
ҳамда
айбловни
қўзғатувчи
шахсларнинг
холис
ишни
муҳокама
қилиш
ва
айбловни
шахсий
ёки
хусусий
манфаатдан
холи
тарзда
юритиш
қобилиятига
эгалигини
асослаш
ҳуқуқини
амалга
оширадилар
.
Англо
-
америкача
судлов
юритувининг
классик
шакли
бўлган
–
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
судида
рад
қилиш
тартиби
ҳамда
уни
амалга
оширишнинг
асослар
тизими
ўзига
хос
усулда
ҳал
қилинганлигини
таъкидлаш
мумкин
.
Ўз
ўрнида
айтиш
лозимки
,
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
суди
ҳақида
фикр
юритиш
учун
унинг
тарихий
-
тадрижий
ривожланиш
хусусиятини
тушуниб
олиш
муҳимдир
.
Норман
қабилалари
томонидан
Англиянинг
забт
этилиши
туфайли
вужудга
келган
суд
тизими
,
аслида
ўн
икки
худуд
эгалари
бўлган
феодал
зодагонларидан
ташкил
топган
эди
.
Улар
асосан
ер
ва
сув
тўғрисидаги
баҳсларни
ҳал
этарди
. XII-
асрга
келиб
,
мазкур
судда
турли
жиноят
ва
фуқаровий
ишлари
муҳокама
қилинадиган
бўлди
. XVII-
асрга
келиб
,
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
қарор
қабул
қилиб
уни
эълон
қилмагунларига
қадар
алоҳида
хонада
қамаб
қўйилардилар
.
Кейинроқ
эса
,
ишни
холис
ҳал
қилинишини
таъминлаш
мақсадида
қасамёд
қилган
маслаҳатчиларни
ишда
иштирок
этишига
монелик
қилувчи
прецедентлар
вужудга
кела
бошлади
.
Шундай
ҳолатлардан
бири
,
бу
қасамёд
қилган
маслаҳатчининг
судда
кўриладиган
жиноят
иши
мазмунидан
шахсан
ҳабардорлиги
ҳолати
эди
1
.
Хозирда
эса
,
бундай
ҳолатлар
қаторига
:
а
)
тарафлардан
бири
билан
боғлиқлик
томони
борлиги
(
бундай
боғлиқлик
қариндошлик
муносабатлари
,
шахсан
танишлик
,
хизмат
ёки
мулкий
муносабатлар
орқали
бўлиши
мумкин
);
б
)
иш
бўйича
гувоҳ
сифатида
қатнашганлиги
;
в
)
жиноят
ва
ишнинг
юритилиши
ҳолатларига
алоқаси
мавжудлиги
(
яъни
масалан
:
иш
бўйича
жабрланувчи
ёки
шахсни
таниб
олиш
учун
шахсни
тақдим
қилиш
вақтида
сатитист
сифатида
иштирок
этган
бўлса
ва
ҳ
.)
2
кабиларни
киритиш
мумкин
.
Мана
шундай
ва
бошқа
ҳолатлар
аниқланган
ҳамда
ишни
холис
ҳал
қилишга
шубҳа
туғилган
тақдирда
қасамёд
қилган
маслаҳатчи
ёки
қасамёд
қилган
маслаҳатчиларнинг
барча
таркиби
рад
қилиниши
мумкин
3
.
1
Қаранг
:
Апарова
Т
.
В
.
Суды
и
судебный
процесс
Великобри
-
тании
.
Англия
,
Уэльс
,
Шотландия
. –
М
.:
Издательство
«
Триа
-
да
Лтд
», 1996. –
С
.50.
2
Ўша
асарнинг
51
бети
.
3
Қаранг
:
Апарова
Т
.
В
.
Суды
и
судебный
процесс
Великобри
-
тании
. –
М
.:
ИМПЭ
, 1996. –
С
.11.
Мазкур
судлов
юритувида
асосан
рад
қилиш
шаклига
оид
икки
усулнинг
мавжудлигини
таъкидлаш
мумкин
.
Биринчиси
,
асослантирилган
усул
,
унда
тарафлар
ўзларининг
рад
қилиш
ҳақидаги
талабларини
асослашлари
лозим
.
Бундай
асослар
юқорида
қайд
этилган
ҳолатлардан
ташқари
яна
унинг
хизмат
ёки
бошқача
тарзда
қарамлиги
,
маслаҳатчининг
ғоявий
жиҳатдан
айбланувчини
айблашаётган
жиноятга
нисбатан
очиқдан
очиқ
зид
муносабатга
эгалиги
(
яъни
шундай
муносабатини
кенг
омма
олдида
билдирганлиги
ва
ҳ
.),
маслаҳатчининг
аҳлоқий
жиҳатдан
номуносиб
ҳаёт
тарзини
кечириши
ва
шу
кабилар
билан
боғлиқдир
.
Бу
ҳолатлар
қасамёд
қилган
маслаҳатчиларни
танлаш
жараёнида
тарафлар
томонидан
ўтказиладиган
савол
-
жавобларда
аниқланиши
мумкин
4
.
Мазкур
шаклдаги
рад
қилишнинг
сони
чегараланмаган
бўлсада
,
бироқ
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
судининг
ўзига
хос
хусусиятларидан
келиб
чиқиб
,
яъни
уларнинг
таркибини
суд
тергови
бошлангунга
қадар
шакллантириш
зарурлиги
туфайли
,
рад
қилиш
ҳақидаги
илтимосномалар
суд
иш
юритувининг
мана
шу
босқичида
билдирилиши
жоиз
.
Бундай
илтимосномалар
тарафлар
,
кўпинча
ҳимоя
тарафи
томонидан
қасамёд
қилишга
номзод
судьяларнинг
раислик
қилувчи
судьяга
тақдим
қилган
анкета
маълумотлари
билан
танишганларидан
сўнг
билдирилади
.
Бунда
тарафлар
қасамёд
қилишга
номзод
судьяга
саволлар
беришга
,
ёзма
равишда
ўз
эътирозларини
ёки
илтимосларини
раислик
қилувчи
судьяга
тақдим
қилишга
ҳақлидирлар
5
.
Раислик
қилувчи
томонидан
тарафлар
билдирган
асослантирилган
рад
қилиш
масаласи
ҳал
қилинганидан
сўнг
,
тарафлар
рад
қилишнинг
иккинчи
усули
–
асослантирилмаган
рад
қилишга
ўтадилар
.
Асослантирилмаган
рад
қилишда
тарафлар
энди
рад
қилишнинг
мотивларини
судга
асослаб
беришлари
шарт
эмас
.
Ушбу
рад
қилиш
шакли
(
процедураси
)
бевосита
сон
жиҳатдан
чегараланган
.
Асослантирилмаган
рад
қилишнинг
сони
муҳокама
қилинаётган
жиноятнинг
ижтимоий
хавфлилигига
боғлиқдир
.
Жумладан
,
ўлим
жазоси
ёки
умрбод
қамоқ
жазоси
белгиланмайдиган
жиноятлар
учун
асослантирилмаган
рад
қилиш
асосан
12
та
қасамёдга
келтирилган
маслаҳатчилар
таркибида
кўриладиган
ишларда
бештагача
бўлиши
мумкин
.
Агар
айбланувчининг
жиноий
қилмиши
учун
ўлим
ёки
умрбод
қамоқ
жазоси
белгиланадиган
бўлса
,
унда
асослантирилмаган
рад
қилиш
сони
икки
маротаба
кўп
,
яъни
ўнтагача
етиши
мумкин
.
Тарафлар
томонидан
билдириладиган
рад
этиш
орқали
шакллантирилган
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
ишнинг
муҳокамаси
бошланишидан
олдин
холис
бўлиш
учун
қасамёд
қиладилар
6
.
Рад
қилинган
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
ўрнига
келган
бошқа
маслаҳатчилар
ҳам
худди
мана
шу
тартибда
шакллантириладилар
.
Шундай
экан
,
рад
қилиш
ҳамда
ишни
ҳал
этишда
холис
бўлиш
учун
қасамёд
қилиш
англо
-
америкача
4
Қаранг
:
Уголовный
процесс
Англии
.
Курс
лекции
. –
М
.: 2004,
–
С
.38.
5
В
материалах
конференции
на
тему
: “
Уголовное
правосудие
и
принцип
состязательности
в
судебном
процессе
”. –
Ташкент
, 1999. –
С
.2.
6
Бернам
У
.
Система
состязательности
и
суд
присяжных
за
-
седателей
. –
Нью
-
Йорк
:
Изд
. «
Уэст
», 1994. –
С
.47.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2013
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
48
суднинг
асосий
шакли
–
қасамёдга
келтирилган
судьялар
судлов
юритувининг
муҳим
процессуал
ғояси
ҳисобланади
.
Зеро
,
Америка
олими
Лон
Фуллер
айтганидек
:
ҳар
бир
фуқаронинг
ҳуқуқи
–
бу
инсон
табиати
судьяларга
ўз
қарорларини
қабул
қилишларида
имкон
даражада
таъмин
эта
оладиган
холис
,
мустақил
ва
эркин
судда
суд
қилиниши
билан
боғлиқдир
1
.
“
Континентал
Европа
”
оиласига
тааллуқли
судлов
юритувида
рад
қилиш
институти
ўзига
хос
тарзда
тартибга
солинганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Жумладан
,
бу
борада
Франция
жиноят
процессини
кўриб
чиқадиган
бўлсак
,
аввало
ушбу
мамлакат
жиноят
процессига
жойлашган
процессуал
-
ҳуқуқий
ғояни
англаб
олиш
муҳим
ҳисобланади
.
Франция
жиноят
процессининг
ҳуқуқий
доктринаси
шундаки
,
у
жиноят
процессига
фақат
жиноят
судлов
ишларини
юритувчи
органлар
амалга
оширадиган
ҳаракатлар
тизими
сифатида
ёндошади
.
Шу
боис
,
бошқа
жиноят
процессларида
мавжуд
бўлган
илмий
концепциялар
,
хусусан
: “
жиноят
процесси
–
бу
жиноят
-
процессуал
муносабатлар
”
ёки
“
жиноят
процесси
ҳуқуқ
ҳолати
”
эканлиги
каби
тушунчалар
етарли
қувватловга
эга
эмас
.
Бу
эса
,
Франция
процессуал
-
ҳуқуқ
назариясида
“
жиноят
-
процессуал
муносабатлар
”,
“
жиноят
-
процессуал
шакл
”,
“
жиноят
процесси
иштирокчиларининг
мақоми
”
ва
бошқа
тушунчаларни
таҳлил
қилиш
ва
тадқиқ
қилишга
деярли
қизиқиш
билдирилмайди
2
.
Бироқ
шуни
айтиш
жоизки
,
айнан
Француз
жиноят
процесси
шакли
,
яъни
ёпиқ
–
дастлабки
тергов
ва
очиқ
–
тортишувга
асосланган
суд
муҳокамасидан
иборат
босқичларга
эга
жиноят
процесси
Европа
континентининг
кўпгина
мамлакатлари
учун
жиноят
-
судлов
юритуви
тизимини
шакллантиришда
андаза
сифатида
хизмат
қилди
.
Энди
бевосита
таҳлил
қилинаётган
иснтитутга
доир
масалаларнинг
хусусиятига
келадиган
бўлсак
,
рад
қилиш
суд
муҳокамасининг
бошланиш
босқичида
вужудга
келадиган
тарафларнинг
ҳуқуқи
бўлиб
,
ушбу
ҳуқуқ
асосан
англо
-
америкача
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
судига
ўхшаш
бўлган
ассизлар
(
яъни
халқ
вакилларидан
иборат
маслаҳатчилар
таркиби
шаклида
–
М
.
Н
.)
амалга
оширилади
.
Масалан
айбланувчи
–
унга
суд
томонидан
белгиланган
таржимонни
,
агар
унинг
касбий
савия
ва
маҳорати
етарли
бўлмаса
рад
қилиши
мумкин
(
Франция
Республикаси
ЖПКнинг
344-
моддаси
).
Худди
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
судида
бўлгани
каби
,
тарафлар
ассизлар
таркибини
шакллантиришда
айбланувчи
ва
унинг
ҳимоячиси
бир
томондан
,
прокурор
бошқа
томондан
қуръа
орқали
танлаб
олинган
ассизларга
раддия
билдиришлари
мумкин
.
Бунда
раддия
билдираётган
иштирокчи
ўз
ҳаракатини
асослаб
бериши
шарт
эмас
(
Франция
Республикаси
ЖПКнинг
297-
моддаси
).
Аммо
қонун
асослантирилмаган
рад
қилишни
чегаралаб
қўйган
бўлиб
,
айбланувчи
ва
унинг
ҳимоячиси
бешта
,
прокурор
эса
тўртта
асослантирилмаган
равишда
ассизларни
рад
1
Фуллер
Л
.
Состязательный
процесс
.
В
материалах
конфе
-
ренции
на
тему
: «
Уголовное
правосудие
и
принцип
состяза
-
тельности
в
судебном
процессе
». –
С
.85.
2
Қаранг
:
Головко
Л
.
В
.,
Гуценко
К
.
Ф
.,
Филимонов
Б
.
А
.
Уголов
-
ный
процесс
западных
государств
.
Учебное
пособие
для
юридических
вузов
. – 2-
е
изд
., –
М
.:
Зерцало
-
М
, 2002. –
С
.295.
қилишларига
йўл
қўйилади
(
Франция
Республикаси
ЖПКнинг
298-
моддаси
)
3
.
Германия
жиноят
-
судлов
иш
юритувида
ҳам
рад
қилиш
институтига
ишни
холис
ҳал
қилиниши
учун
муҳим
бўлган
процессуал
кафолат
сифатида
қаралади
.
Германия
ЖПКга
кўра
:
судья
,
шеффенлар
(
яъни
маслаҳатчилар
),
суд
мажлисининг
котиби
,
прокурор
,
таржимон
,
ҳимоячи
,
эксперт
,
шеффенлар
номзоди
таркибини
тузувчи
шахслар
муайян
асослар
мавжуд
бўлганда
рад
қилинадилар
.
Рад
қилиш
бевосита
судьянинг
ташаббуси
билан
ёки
бўлмаса
прокурор
ҳамда
судланувчи
ва
унинг
ҳимоячисининг
илтимосномаси
билан
амалга
оширилиши
мумкин
.
Германия
қонун
чиқарувчиси
рад
қилиш
асослари
сифатида
:
а
)
судья
,
шеффенлар
,
суд
мажлиси
котиби
,
прокурор
ва
ҳимоячининг
судланувчи
ёки
жиноятдан
жабр
кўрган
шахс
билан
қариндошлик
муносабатларига
эгалиги
;
б
)
судья
(
Германия
ЖПКнинг
5
б
. 22§),
шеффенлар
ва
суд
мажлиси
котиби
(
Германия
ЖПКнинг
31§)
иш
бўйича
гувоҳ
тарзида
кўрсатув
берганлиги
;
в
)
иштирокчиларнинг
ишни
юритувчи
ваколатли
шахсларга
хизмат
жиҳатдан
қарамлиги
;
г
)
таржимон
,
эксперт
ва
ҳимоячининг
етарли
касбий
тайёргарлигига
эга
эмаслиги
;
д
)
суд
муҳокамаси
иштирокчиларининг
ишнинг
натижасидан
шахсий
манфаатга
эгалиги
каби
ҳолатларни
эътироф
этади
4
.
Рад
қилиш
тўғрисидаги
илтимосномалар
суд
тергови
бошланишидан
олдин
ёки
судланувчининг
сўроқ
қилинишидан
олдин
билдирилиши
лозим
.
Қонунга
биноан
барча
илтимосномалар
судья
(
суд
)
томонидан
ҳал
қилинади
(
Германия
ЖПКнинг
222
а
ва
222b §)
5
.
Ривожланган
хориж
мамлакатларининг
жиноят
-
судлов
юритувларидаги
рад
қилиш
билан
боғлиқ
қонунчиликни
кўриб
чиқишдан
келиб
чиқадиган
хулосалар
шундан
иборатки
,
кўпчилик
мамлакатларнинг
қонунчилиги
рад
қилишнинг
асосан
икки
ҳолатини
эътироф
этади
.
Биринчиси
,
ишни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
қилишда
холисликни
таъминловчи
процессуал
кафолат
тушунчаси
билан
боғлиқ
бўлса
,
иккинчиси
,
айбланувчининг
(
судланувчининг
)
процессуал
ҳуқуқи
тушунчасида
намоён
бўлади
.
Ғарб
судлов
юритуви
қонунларида
ишларни
судда
кўриб
чиқишда
иштирок
этишга
монелик
қиладиган
ҳолатлар
ҳам
ўзига
хос
хусусият
касб
этишини
таъкидлаш
жоиздир
.
АҚШ
,
Буюкбритания
,
Франция
,
Германия
каби
давлатларда
ҳамда
уларнинг
судлов
юритуви
ҳуқуқий
анъаналарига
асосланувчи
бошқа
мамлакатларнинг
судлов
юритуви
амалиётида
мавжуд
бўлган
профессионал
судья
(
судьялар
)
ҳамда
профессионал
бўлмаган
халқ
вакилларидан
(
улар
турлича
номланади
,
масалан
:
АҚШ
ва
Буюкбританияда
–
қасамёд
қилган
маслаҳатчилар
;
Францияда
–
ассизлар
;
Германияда
–
шеффенлар
ва
ҳ
.)
иборат
суд
иш
юритувларида
асослантирилган
ва
асослантирилмаган
рад
қилишлар
кенг
қўлланилади
.
Агар
асослантирилган
рад
қилишлар
қонун
ҳамда
одат
ҳуқуқидан
келиб
чиқувчи
муносабатларга
3
Қаранг
:
Головко
Л
.
В
.,
Гуценко
К
.
Ф
.,
Филимонов
Б
.
А
.
Уголов
-
ный
процесс
западных
государств
.
Учебное
пособие
для
юридических
вузов
. – 2-
е
изд
. –
С
.372.
4
Қаранг
:
Головко
Л
.
В
.,
Гуценко
К
.
Ф
.,
Филимонов
Б
.
А
.
Уголов
-
ный
процесс
западных
государств
.
Учебное
пособие
для
юридических
вузов
. –
С
.426.
5
Ўша
асарнинг
450
бети
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2013
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
49
таянадиган
бўлса
,
яъни
судья
ёки
нопрофессионал
судьяларни
рад
қилиш
учун
муайян
сабаблар
,
жумладан
:
судья
,
айбланувчи
(
судланувчи
),
таржимон
,
суд
котиби
ва
бошқа
иштирокчилар
ўртасидаги
қариндошлик
ёки
хизмат
муносабатларининг
мавжудлиги
;
судья
(
лар
)
нинг
ишда
гувоҳ
(
жабрланувчи
)
сифатида
иштирок
этганлиги
ҳамда
судья
(
лар
)
нинг
холислигига
шубҳа
туғдирадиган
ёки
олиб
келадиган
ҳар
қандай
ҳолатлар
мавжуд
бўлиши
лозим
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
лозимки
,
ривожланган
Ғарб
мамлакатларининг
деярли
барчасида
рад
қилиш
масаласи
судьяларнинг
фаолиятига
тааллуқли
бўлиб
,
ушбу
ҳолатларнинг
баъзилари
қонунда
тўғридан
-
тўғри
кўрсатилган
бўлса
,
айримлари
одат
ҳуқуқидан
келиб
чиқади
ёки
судьянинг
ихтиёрига
тақдим
этилади
.
Асослантирилмаган
рад
қилишнинг
асос
ва
сабаблари
қонун
нормаларида
бевосита
кўрсатиб
ўтилган
бўлмай
,
у
бевосита
айбловчи
,
судланувчи
ва
унинг
ҳимоячиси
эркига
бўйсундирилган
.
Бунда
маслаҳатчи
судьяларни
асослантирилмаган
тарзда
рад
қилувчи
шахс
улар
ҳақида
тақдим
этилган
маълумотлар
асосида
ўзининг
ички
ишончига
таянган
ҳолда
,
ақлий
-
интуитив
асосда
қарор
қабул
қиладилар
.
Л
.
Г
.
Тон
Старший
преподаватель
ТГЮИ
НЕОБХОДИМОСТЬ
ОБЯЗАТЕЛЬНОГО
УЧАСТИЯ
ЗАЩИТНИКА
ПО
ВСЕМ
ДЕЛАМ
В
УГОЛОВНОМ
ПРОЦЕССЕ
РЕСПУБЛИКИ
УЗБЕКИСТАН
Конституция
закрепляет
за
каждым
из
нас
право
на
обращение
к
адвокату
.
Данное
положение
закреп
-
лено
в
ст
. 116
основного
закона
.
Особый
смысл
дан
-
ное
положение
становится
для
лица
,
вовлеченного
в
уголовный
процесс
в
качестве
подозреваемого
,
обви
-
няемого
,
подсудимого
.
Реализует
данное
положение
защитник
,
который
призван
защищать
интересы
подозреваемого
,
обви
-
няемого
и
подсудимого
в
уголовном
процессе
.
Это
вытекает
из
положений
ст
. 24
УПК
,
где
уста
-
новлено
,
что
подозреваемый
,
обвиняемый
и
подсуди
-
мый
имеют
право
на
защиту
.
Право
на
защиту
обеспечивается
обязанностью
дознавателя
,
следователя
,
прокурора
,
суда
разъяс
-
нить
подозреваемому
,
обвиняемому
и
подсудимому
предоставленные
ему
права
и
принять
меры
к
тому
,
чтобы
он
имел
фактическую
возможность
использо
-
вать
все
предусмотренные
законом
средства
и
спосо
-
бы
для
защиты
от
предъявленного
ему
обвинения
.
Согласно
ст
.49
УПК
защитник
допускается
к
уча
-
стию
в
деле
на
любой
стадии
уголовного
процесса
,
а
при
задержании
лица
-
с
момента
фактического
огра
-
ничения
его
права
на
свободу
передвижения
.
Таким
образом
,
подозреваемый
,
обвиняемый
и
подсудимый
вправе
сам
лично
,
так
и
с
помощью
за
-
щитника
,
активно
доказывать
свою
невиновность
и
опровергать
обвинительные
версии
стороны
уголовно
-
го
преследования
,
либо
приводить
смягчающие
вину
обстоятельства
.
Обеспеченное
государством
право
обвиняемого
на
защиту
служит
не
только
охране
его
законных
интересов
,
оно
также
позволяет
успешно
решать
задачи
правосудия
в
целом
,
в
том
числе
пра
-
вильно
проводить
предварительное
расследование
преступлений
,
добиваясь
объективных
результатов
и
преследующих
своей
целью
принятие
справедливого
и
законного
решения
по
уголовному
делу
.
Кроме
того
,
согласно
ст
. 51
УПК
предусмотрено
обязательное
участие
защитника
.
Так
,
участие
защитника
является
обязательным
по
делам
:
1)
несовершеннолетних
;
2)
немых
,
глухих
,
слепых
и
других
лиц
,
которые
из
-
за
своих
физических
недостатков
или
психических
за
-
болеваний
испытывают
затруднения
в
осуществлении
права
на
защиту
;
3)
лиц
,
не
владеющих
языком
,
на
котором
ведется
судопроизводство
;
4)
лиц
,
подозреваемых
или
обвиняемых
в
совер
-
шении
преступлений
,
за
которые
в
качестве
меры
на
-
казания
может
быть
назначено
пожизненное
лишение
свободы
;
5)
лиц
,
между
интересами
которых
имеются
про
-
тиворечия
,
если
хотя
бы
одно
из
них
имеет
защитника
;
6)
в
которых
участвует
государственный
или
об
-
щественный
обвинитель
;
7)
в
которых
участвует
адвокат
в
качестве
пред
-
ставителя
потерпевшего
;
8)
о
применении
принудительных
мер
медицинско
-
го
характера
.