ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
115.1.7.
жавобгарни
қидириш
учун
кетган
харажатлар
;
115.1.8.
ҳал
қилув
қарорини
ижро
қилиш
билан
боғлиқ
харажатлар
;
115.1.9.
суд
томонидан
ҳисобланган
бошқа
харажатлари
1
.
Юқоридаги
давлатларнинг
фуқаролик
процессуал
қонунчилигида
белгиланган
ҳолатлардан
келиб
чиқиб
,
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
чиқимларни
турларини
кенгайтириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
109–
моддасига
,
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
таржимонни
хизмат
кўрсатганлик
учун
харажатлар
,
тарафларни
судга
чақириш
билан
боғлиқ
харажатлар
,
даъвони
таъминлаш
билан
боғлиқ
харажатлар
,
даъво
аризалари
нусхалари
,
суд
чақирув
қоғозлари
олиш
ва
етказиш
билан
боғлиқ
харажатлар
,
почта
харажатлари
,
тарафларни
иш
вақтини
йўқотганлиги
учун
компенсация
каби
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
харажатлар
киритилса
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Хулоса
қилиб
айтганда
фуқаролик
процессида
суд
харажатларини
тўғри
ундирилиши
ишда
иштирок
этувчи
шахсларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
самарали
ҳимоя
қилинишига
,
суд
қарорларини
юқори
судлар
томонидан
бекор
қилиниши
ва
иш
бўйича
қўшимча
ҳал
қилув
қарори
чиқарилишини
олдини
олишга
хизмат
қилади
.
1
Гражданский
процессуальный
кодекс
Азербайджанской
Республики
. http://qanun.narod.ru /codes.html.
М
.
М
.
Ашурова
тадқиқотчи
ОИЛА
ҲУҚУҚИ
СУБЪЕКТЛАРИ
:
ҲУҚУҚИЙ
-
ФАЛСАФИЙ
ТАҲЛИЛ
Оила
жамиятнинг
тўртта
асосий
қисмларидан
бири
–
социал
борлиқ
тизимида
жойлашган
. ”
Оила
, –
дейди
С
.
А
.
Муратова
, –
бу
кишиларнинг
қон
-
қардошлик
ёки
бошқа
уларга
тенглаштирилган
алоқалари
,
шунингдек
,
ўзаро
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
асосида
бирлашган
кишиларнинг
кичик
социал
гуруҳидир
”
2
.
Инсон
оиласи
ҳам
ўзига
хос
муносабатлар
мажмуидан
иборатдир
.
Бу
ижтимоий
муносабатларни
юридик
тартибга
солиш
эса
оила
кодекси
каби
қонун
ва
қонуности
хужжатларининг
функционал
вазифаларидир
.
Агар
оила
маданий
ҳодиса
сифатида
социал
борлиқнинг
биринчи
субстанционал
таркибий
қисми
–
инсон
ва
унинг
бирликлари
тизимида
жойлашган
бўлса
,
оила
ҳуқуқи
ҳам
объектив
ижтимоий
муносабат
сифатида
худди
шу
тизимда
жойлашгандир
.
Аммо
оила
ҳуқуқини
акс
эттирган
юридик
нормалар
,
хусусан
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодекси
эса
сиёсий
ва
ҳуқуқий
борлиқнинг
ядроси
–
жамият
ҳуқуқий
маданияти
тизимидан
ўрин
олган
.
Оила
кишиларнинг
микробирлиги
сифатида
оила
ҳуқуқига
оид
юридик
қонунлар
ва
оила
ҳуқуқи
фанининг
ҳам
акс
эттириш
объекти
ҳисобланади
.
Оила
якка
ва
жам
оилалардан
иборатдир
.
Якка
оиланинг
биринчи
шакли
эр
ва
хотиндан
иборат
оиладир
.
Якка
оиланинг
иккинчи
шакли
ота
-
она
ва
фарзандлардан
ташкил
топган
оиладир
.
Оиланинг
жам
шакли
эса
ота
-
она
ва
уларнинг
оилалик
фарзандларини
,
бува
,
буви
,
невара
ва
чевараларни
ўз
ичига
олади
.
Ва
оддий
ва
жам
оилаларда
эр
-
хотин
,
қайнота
ва
қайнона
,
ёхуд
бошқа
қариндошларни
ўз
ичига
олувчи
оилалар
ҳам
учрайди
3
,
аммо
оила
ҳуқуқи
объектив
ижтимоий
муносабатларни
ифодаловчи
муайян
ҳуқуқий
нормалар
мажмуасидан
иборат
яхлит
ҳуқуқий
институт
ва
бир
бутун
синергетик
маданий
ҳодиса
сифатидаги
оила
институтига
нисбатан
иккиламчи
(
акс
эттирилувчи
)
мустақил
ҳодиса
сифатида
ўз
субстанционал
бирлиги
ва
қонуниятларига
ҳам
эгадир
.
Бу
масала
ҳуқуқий
-
фалсафий
муаммодир
.
Оила
ҳуқуқининг
система
ташкил
этувчи
субстанционал
компонентлари
туркуми
қуйидагилардан
иборат
:
оила
ҳуқуқининг
субъектлари
,
оила
ҳуқуқига
бўлган
эҳтиёжлар
,
оила
ҳуқуқи
онги
,
жумладан
,
оила
ҳуқуқи
фани
,
оила
ҳуқуқи
ижодкорлиги
,
оила
ҳуқуқи
ижодкорлиги
натижалари
ва
оила
ҳуқуқига
оид
натижаларнинг
амалга
оширилиши
.
Бу
субстанционал
компонентлардан
биринчи
,
иккинчи
,
учинчи
ва
тўртинчилари
оила
ҳуқуқининг
система
сифатида
юзага
келишининг
биринчи
қисми
ва
босқичи
ҳисобланади
.
Бешинчи
субстанционал
компонент
эса
иккинчи
қисм
ва
босқич
ва
олтинчи
субстанционал
компонент
учинчи
қисм
ва
босқич
ҳисобланадилар
.
2
Муратова
С
.
А
.
Семейное
право
.
Учебник
. 4-
е
издание
. –
М
.:
Закон
и
право
, 2009. –
С
. 36.
3
Қаранг
:
Тоштемиров
У
.
Социалистик
оила
. –
Т
.:
Ўзбекистон
,
1977. –
Б
.22–23.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
Энди
оила
ҳуқуқининг
бош
субстанционал
компоненти
–
оила
ҳуқуқининг
субъектларини
таҳлил
қилишга
ўтамиз
.
Оилавий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
билан
оила
ҳуқуқи
фанининг
субъектларини
фарқламоқ
керак
.
Оила
ҳуқуқи
фани
ҳуқуқни
илмий
билиш
шаклларидан
бири
.
Оилавий
ҳуқуқий
муносабатларни
билиш
субъекти
тадқиқотчининг
ўзидир
.
Билишда
акс
эттирилаётган
томон
,
муносабат
,
хусусиятлар
ва
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
ҳам
тадқиқотчи
учун
билиш
объектлари
ҳисобланадилар
.
Оилавий
ҳуқуқий
муносабатлар
эса
объектив
жараёнлардир
.
Жумладан
,
ўғил
боладан
келгусида
оталик
ҳуқуқи
ва
мажбуриятлари
келиб
чиқади
.
Бу
объектив
,
яъни
табиий
-
ижтимоий
томонларни
биронта
қонун
ва
қонуности
ҳужжатлари
орқали
киритиб
бўлмайди
.
Ушбу
соҳага
ҳам
оид
қонун
ва
қонуности
ҳужжатлари
уларнинг
ифодаси
сифатида
уларни
тартибга
солиш
учун
жамиятнинг
субъектив
ҳосиласи
сифатида
юзага
келтирилган
.
Агар
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларни
мазмун
деб
олсак
,
оила
кодекслари
уларнинг
шаклидир
.
Шунинг
учун
ҳам
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектларини
оила
кодекси
субъектларидан
фарқламоқ
керак
.
Оила
кодексининг
макросубъектлари
барча
кишилар
,
жумладан
,
мамлакат
аҳолисидир
.
Чунки
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабатларга
бўлган
эҳтиёж
барчада
мавжуддир
.
Оила
кодексининг
микросубъектлари
эса
алоҳида
ҳолатдаги
фуқаролардир
.
Худди
шу
алоҳида
фуқаролар
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
ҳам
субъектларидир
.
Шу
жойда
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
билан
оила
кодексининг
микросубъектларининг
бирлиги
ва
фарқини
кўрамиз
.
Ушбу
туркумлашлар
фанда
кўрсатилмаган
.
Улар
оила
ҳуқуқининг
субъектлари
,
яъни
яратувчилари
ва
моддий
ташувчилардир
.
Уларсиз
оила
ҳуқуқининг
навбатдаги
субстанционал
компонентлари
таркиб
топмайди
.
Шунинг
учун
ҳам
бу
субъектлар
оила
ҳуқуқининг
система
ташкил
этувчи
бош
субстанционал
компонентларидир
.
Оила
ҳуқуқининг
субъектларини
таҳлил
қилганда
,
биринчи
навбатда
,
оила
ҳуқуқининг
ўқ
илдизини
ташкил
этувчи
қисм
-
никоҳ
субъектларини
,
сўнгра
,
иккинчи
навбатда
,
оила
ҳуқуқи
юзага
келиши
ва
амал
қилишининг
нисбатан
биринчи
тартибдаги
субъектларини
ва
учинчи
навбатда
иккинчи
тартибдаги
субъектларини
фарқламоқ
керак
.
Оила
ҳуқуқининг
субъектларига
нисбатан
“
биринчи
тартибдаги
”
ва
“
иккинчи
тартибдаги
”
сўзларни
биз
қўлладик
.
Чунки
оила
ҳуқуқи
субъектларини
аниқлаш
бўйича
якдил
бир
фикрга
келинмаган
.
Оила
ҳуқуқи
субъектлари
масаласи
илмий
адабиётларда
баҳсли
масалалардан
эканлигининг
боиси
шундаки
,
баъзи
тадқиқотчилар
оила
ҳуқуқини
фуқаролик
ҳуқуқининг
таркибий
соҳаси
деб
ҳисоблаб
,
унинг
ҳуқуқи
субъектларини
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектларига
қиёслайдилар
1
.
М
.
А
.
Хватаева
1
Қаранг
:
Антоколоская
М
.
В
.
Семеной
права
. –
М
., 1996. –
С
.85–87;
Муротова
С
.
А
.
Семейное
право
:
учебное
пособие
. –
М
., 2001. –
С
.35;
Пчелинцева
Л
.
М
.
Семейное
право
России
:
учебник
. 6-
е
изд
.
перераб
. –
М
.:
Норма
, 2009. –
С
.10;
Шарова
М
.
Э
.
Семейная
правосубъективность
лиц
,
осужденных
к
ли
-
шению
свободы
:
понятие
,
элементы
,
содержание
//
Семейное
и
жилищное
право
. –
№
2 2001. –
С
.8–11.
кўрсатганидек
,
улар
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектларининг
ҳуқуқий
лаёқат
ва
муомала
лаёқатлилигини
оила
ҳуқуқи
учун
ҳам
асос
қилиб
олмоқдалар
2
.
Бошқа
тадқиқотчилар
эса
оила
ҳуқуқи
субъектларини
мустақил
ҳуқуқий
соҳа
субъектлари
сифатида
талқин
қиладилар
3
.
Жумладан
,
С
.
А
.
Муратова
оила
субъектларининг
шахсий
ва
мулкий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
оила
аъзолари
,
яъни
оила
субъектларига
боғлиқ
ҳолда
изоҳлайди
.
У
“
оила
аъзолари
”
ва
“
оилиавий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
”
ни
бир
хил
маънода
ишлатган
4
.
Масаланинг
яна
бир
муаммоли
томонига
эъти
-
борни
қаратайлик
.
Муаммо
шундаки
,
баъзи
адабиёт
-
ларда
оила
ҳуқуқи
субъектлари
оилавий
ҳуқуқий
му
-
носабатларининг
субъектлари
билан
аралаштириб
юборилган
.
Шунингдек
,
оилавий
ҳуқуқий
муносабат
-
ларининг
субъектлари
маъмурий
ҳуқуқий
муносабат
-
ларининг
субъектлари
билан
ҳам
аралаштириб
юборилганлигини
кўрамиз
.
Жумладан
,
П
.
В
.
Алексия
ва
И
.
В
.
Петровлар
муҳаррирлигида
2008
йилда
чоп
этилган
«
Оила
ҳуқуқи
»
номли
дарсликда
шундай
дейилган
: «
Оилавий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
икки
гуруҳга
бўлинган
:
“...
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларининг
биринчи
гуруҳ
субъектлари
–
жисмоний
шахслар
.
Иккинчи
гуруҳни
давлат
ҳокимияти
органлари
,
маҳаллий
ўз
-
ўзини
бошқариш
органлари
,
бошқа
муассасалар
,
шунингдек
уларнинг
мансабдор
шахслари
ташкил
этадилар
”
5
.
Россия
Федерациясида
чоп
этилган
ушбу
китобдаги
юқорида
баён
этилган
фикрларнинг
чекланганлигини
М
.
Ф
.
Отахўжаев
ва
Ш
.
Т
.
Юлдашевалар
ўзларининг
“
Оила
ҳуқуқи
”
номли
дарслигида
асослаб
беришган
.
Мазкур
дарсликда
кўрсатилишича
,
оилавий
–
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
фақат
фуқаролар
бўладилар
.
Бу
ҳолат
оила
ҳуқуқининг
фуқаролик
ҳуқуқидан
фарқини
кўрсатади
,
чунки
фуқаролик
ҳуқуқининг
субъекти
бўлиб
фақатгина
фуқаролар
бўлмасдан
,
шунингдек
юридик
шахслар
ва
давлат
унинг
алоҳида
субъекти
ҳам
бўлиши
ҳам
мумкин
.
Демак
,
фуқаролар
ва
юридик
шахслар
ўртасидаги
ҳуқуқий
муносабатлар
,
ҳатто
улар
Оила
кодекси
билан
ҳам
тартибга
солинса
ҳам
,
у
оилавий
ҳуқуқий
муносабат
бўла
олмайди
.
Улар
маъмурий
ҳуқуқий
муносабатлар
турига
киради
6
.
Демак
,
давлат
органлари
,
жумладан
,
ФҲДЁ
оила
ҳуқуқи
субъектлари
2
Қаранг
:
Хватаева
М
.
А
.
Гражданская
и
семейная
право
субъ
-
ективность
физических
лиц
в
Российской
Федерации
.
Авто
-
реф
.
дисс
…
канд
.
юрид
.
наук
. –
Краснодар
, 2007. –
С
.54.
3
Қаранг
:
Юрьева
О
.
Г
.
Понятие
провосубъективности
в
се
-
мейном
праве
//
Проблема
правосубъективности
современ
-
ной
интерпретации
.
Материалы
научно
-
практической
конфе
-
ренции
. –
Самара
. 26
февраля
2004
г
. 2-
е
изд
.
испр
.
и
доп
. –
Самара
.
Самарская
гуманитарная
академия
, 2004. –
С
.156;
Александров
И
.
Ф
.
Правовое
регулирование
семейных
отно
-
шений
:
соотношение
семейного
и
гражданского
права
.
Авто
-
реф
.
дис
...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Самара
, 2004. –
С
.13–15;
Шарова
М
.
Э
.
Семейная
правосубъективность
лиц
,
осужденных
к
ли
-
шению
свободы
:
понятие
,
элементы
,
содержание
//
Семейное
и
жилищное
право
. –
№
2. 2001. –
С
.8–11.
4
Муратова
С
.
А
.
Семейное
право
.
Учебник
. 4-
е
издание
. –
М
.:
Закон
и
право
, 2009. –
С
. 38–39.
5
Семейное
право
:
учебник
для
студентов
вузов
\
Под
ред
.
П
.
В
.
Алексия
,
И
.
В
.
Петрова
. –
М
.:
ЮНИТИ
-
ДАНА
:
Закон
и
пра
-
ва
, 2008. –
С
.79–80.
6
Қаранг
:
Отахўжаев
М
.
Ф
.,
Юлдошева
Ш
.
Р
.
Оила
ҳуқуқи
.
Дарслик
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2009. –
Б
.50.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
таркибига
кирмайди
.
Лекин
илмий
адабиётларда
оила
ҳуқуқи
ва
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектлари
ўртасидаги
бирлик
ва
фарқлар
ўзининг
аниқ
ифодасини
топгани
йўқ
.
Жумладан
,
собиқ
хотин
собиқ
эридан
алимент
ундириб
олаётган
экан
,
у
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
субъектларидан
бири
бўла
олади
.
Аммо
айни
вақтда
собиқ
оила
аъзолигидан
чиқиб
кетганлиги
туфайли
собиқ
оила
доирасида
оила
ҳуқуқининг
субъекти
бўла
олмайди
.
Бу
масалани
ойдинлаштириш
учун
оиланинг
тузилишига
социалогик
ёндашиш
лозим
.
Чунки
оила
,
юқорида
кўрсатилганидек
,
якка
ва
жам
оилалардан
ташкил
топган
.
Оила
ҳуқуқи
субъектлари
эса
оила
аъзоларидан
таркиб
топади
.
Субъектлар
,
фалсафий
маънода
,
инсон
ва
уларнинг
бирликларидир
.
Умумий
ҳуқуқий
маънода
эса
“...
ҳуқуқ
субъектлари
бошқа
шахс
ва
ташкилотлар
билан
ҳар
хил
ҳуқуқий
муносабатларда
қатнашиш
имкониятини
берувчи
ҳуқуқий
субъектлиликнинг
махсус
юридик
хоссаси
(
сифати
)
қонун
билан
эътироф
этилган
шахс
ёки
ташкилотлар
ҳисобланадилар
”
1
.
Илмий
адабиётларда
ҳуқуқий
муносабатлар
субъектлари
муайян
юридик
сифатларга
,
биринчи
навбатда
ҳуқуқий
лаёқат
ва
муомала
лаёқатига
эга
бўлишлари
керак
дейилган
2
.
Шундай
экан
,
ушбу
умумҳуқуқий
фикрни
оила
аъзоларига
қўлласак
,
чақалоқда
муомала
лаёқати
мавжуд
эмаслиги
кўринади
,
демак
,
чақалоқ
оила
ҳуқуқи
субъекти
бўла
олмайди
-
ми
,
деган
савол
туғилади
.
Ҳолбуки
,
оила
аъзоларининг
барчаси
оила
ҳуқуқи
субъектларидир
.
Бизнингча
,
оила
ҳуқуқи
субъектларини
муомала
лаёқатига
кўра
туркумлаш
ҳам
зарурки
,
ва
бунда
“
фаол
”
ва
“
пассив
”
фаолиятларни
фарқламоқ
керак
.
Муносабат
ўзаро
таъсир
демакдир
.
Ижтимоий
муносабатлар
субъектлараро
ва
субъектлар
билан
ижтимоий
объектлар
ўртасидаги
ўзаро
таъсирлардир
.
Ижтимоий
муносабатлар
субъектларсиз
юз
бермайди
.
Демак
,
ҳуқуқий
муносабатлар
ҳам
ҳуқуқ
субъектлари
фаолиятисиз
юз
бермайди
.
Ҳуқуқий
муносабатлар
деганда
,
унинг
иштирокчилари
ўртасида
вужудга
келадиган
ва
ҳуқуқ
нормалари
билан
тартибга
солинадиган
ижтимоий
муносабатлар
тушунилади
3
.
Ушбу
ҳолат
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларга
ҳам
хосдир
.
Ҳуқуқ
муносабатдир
.
Илмий
адабиётларда
таъкидланганидек
,
агар
ижтимоий
муносабатлардаги
тенглик
,
адолат
ва
эркинлик
моментлари
ўзларининг
кафолатланишларини
тақозо
этса
,
бундай
ижтимоий
муносабатлар
турларига
ҳуқуқийлик
,
дейилади
4
.
Лекин
юридик
социологияда
бирламчи
ва
иккиламчи
ҳуқуқий
ҳодисалар
фарқланади
5
.
Агар
нисбий
равишда
қонун
ва
қонуности
ҳужжатларини
бирламчи
ҳуқуқий
ҳодисалар
деб
олсак
,
улар
асосида
юзага
келган
фактик
ва
индивидуал
ҳуқуқий
1
Проблемы
общей
теории
права
и
государства
. –
М
.:
НОРМА
-
ИНФРА
, 1999.
С
.373.
2
Қаранг
:
Общая
теория
государства
и
права
.
Том
2.
Теория
права
. –
М
.: «
Зерцало
», 1998.
С
.272.
3
Қаранг
:
Саидов
А
., //
Тожихонов
У
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
асослари
. –
Т
.:
Ўз
Р
ИИВ
Академияси
нашриёти
, 1999. –
Б
.55.
4
Қаранг
:
Абдуҳолиқов
С
.
О
.
Демократия
ва
фуқаролик
жамияти
диалектикаси
// “
Конституция
ва
фуқаролик
жамияти
”
мавзусидаги
илмий
-
назарий
конференция
тезислари
тўплами
(2006
йил
25
ноябрь
). –
Т
., 2006. –
Б
.9.
5
Қаранг
:
Карбонье
Ж
.
Юридическая
социология
. –
М
.:
Прогресс
, 1986. –
С
. 142–146.
муносабатлар
иккиламчи
ҳуқуқий
ҳодисалардир
.
Ҳуқуқ
асосан
ҳокимият
орқали
амалга
ошади
.
Чунки
ҳуқуқ
,
жумладан
,
оила
ҳуқуқини
кафолатини
фақат
давлат
ҳокимияти
,
жумладан
,
унинг
фуқаролик
ҳолати
далолатномаларини
ёзиш
органлари
беради
.
Демак
,
оилавий
ҳуқуқий
муносабатларда
давлат
органлари
ва
лозим
бўлса
бошқа
юридик
шахслар
иштирокчи
сифатида
эътироф
этилади
.
Жумладан
,
алимент
ундириш
суд
ҳокимияти
қарори
билан
амалга
ошади
.
Оила
ҳуқуқининг
биринчи
таркибий
қисми
–
никоҳ
муносабатларининг
субъектлари
ҳозирги
қонунчилигимизда
эркаклар
учун
18
ёш
ва
аёллар
учун
17
ёш
қилиб
белгиланган
6
.
Ҳозирги
Ўзбекистон
ҳудудида
ҳам
никоҳ
ёшини
белгилаш
қадимги
ва
ўрта
асрлар
,
янги
ва
энг
янги
давр
мустақил
цивилизациялари
-
мамлакатларида
ҳам
ўзига
хос
умумийликларига
эга
ҳолида
амалга
ошган
.
Жумладан
,
ўрта
аср
цивилизацияларида
“
шариат
бўйича
никоҳ
ёши
ўғил
болалар
учун
12
ёш
,
қизлар
учун
9
ёш
белгиланган
.
Шунда
ўғил
болалар
жинсий
жиҳатдан
вояга
етган
бўлишлари
лозим
.
Бу
йиллар
никоҳ
бобида
вояга
етганликни
белгилашда
сўнгги
поғона
ҳисобланган
.
Амалда
эса
ўғил
болалар
–14,
қизлар
– 12
ёшга
тўлганда
никоҳ
тузилган
”
7
.
Бизнингча
,
оила
ҳуқуқининг
биринчи
тартибдаги
субъектлари
эр
,
хотин
ва
фарзандлардир
.
Улар
ўртасида
,
биринчидан
,
эр
ва
хотиннинг
шахсий
ва
мулкий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
иккинчидан
,
ота
-
она
ва
фарзандлар
ўртасидаги
шахсий
ва
мулкий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
учинчидан
,
фарзандлар
ўртасидаги
опа
-
сингиллик
ва
ака
-
укачилик
муносабатлари
таркиб
топади
.
Оила
ҳуқуқининг
иккинчи
тартибдаги
субъектлари
бува
,
буви
ва
неваралардир
.
Оила
ҳуқуқининг
субъектлари
жамиятнинг
тўртта
корреляцион
-
функционал
қонунлардан
бири
–
социал
асос
қонунининг
оилавий
муносабатларда
намоён
бўлишларидандир
.
Оила
ҳуқуқи
субъектлари
бўйича
хулосаларимиз
қуйидагилардан
иборат
:
биринчидан
,
илмий
билишда
оила
аъзолари
таркибидан
оила
ҳуқуқига
ўтиш
қатор
аниқликларни
киритади
;
иккинчидан
,
илмий
билшда
оила
аъзолари
таркибидан
оила
ҳуқуқи
субъектларини
аниқлашда
оила
ҳуқуқининг
“
биринчи
тартибдаги
”, “
иккинчи
тартибдаги
”
ва
“
учинчи
тартибдаги
”
субъектларини
фарқлай
билмоқ
лозимки
,
бу
фарқлашлар
мулкка
оид
ва
бошқа
муносабатларни
тартибга
солишда
муҳим
ҳисобланади
;
учинчидан
,
оилавий
ҳуқуқий
муносабатлар
субъектлари
оила
ҳуқуқи
субъектларига
нисбатан
кенг
қамровли
эканлиги
билан
фарқ
қилишларини
ёддан
чиқармаслик
керак
;
тўртинчидан
,
илмий
билишда
,
жумладан
,
оила
ҳуқуқини
билишда
“
ҳуқуқ
субъекти
”
билан
“
оила
ҳуқуқи
иштирокчиси
”
ни
фарқлай
билиш
лозим
;
бешинчидан
,
оила
аъзолари
оила
ҳуқуқининг
система
ташкил
этувчи
бош
субстанционал
компоненти
эканлиги
тамойилини
ёдда
тутмоқ
лозим
.
6
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодекси
//
Ўзбекистон
Республикасининг
кодекслари
тўплами
. –
Т
.:
Адолат
, 2006. –
Б
.696.
7
Отахўжаев
Ф
.
Никоҳ
ва
унинг
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 1995. –
Б
.37.
