Лизинг шартномасининг турлари ва таснифи

CC BY f
11-15
39
2
Поделиться
Хазраткулов O. (2013). Лизинг шартномасининг турлари ва таснифи. Обзор законодательства Узбекистана, (2), 11–15. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/13848
O Хазраткулов, Ташкентский государственный юридический университет

к.ю.н.

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Бозор шароитида шартномани таснифлаш принципи, унинг предмети, яъни шартнома нима сабабдан тузилганлиги, қандай мақсадни кўзлашидан иборат бўлиши билан изоҳлаш лозим. Лизинг тушунчасини хусусий тадбиркорларга янада кенгроқ очиб бериш мақсадида, гарчи қонун нормалар билан белгиланмаган бўлса-да, лизинг турлари таснифини ёритишни лозим топдик. Қуйида биз тасниф қилаётган лизинг турларининг таснифи республикамизда лизинг фаолияти билан қизиқаётган хусусий тадбиркорларнинг саволларига жавоб олади деган умиддамиз.

Похожие статьи


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2013

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

11

возможность

покрыть

долг

при

помощи

плодов

и

дохо

-

дов

,

получаемых

с

данного

имущества

.

Но

вместе

с

тем

,

римская

ипотека

была

далеко

не

совершенна

. «

Ипотека

устанавливалась

,

по

обще

-

му

правилу

,

неформально

и

негласно

;

не

требовалось

даже

письменного

договора

.

Это

составляло

основной

недостаток

римской

ипотеки

:

нельзя

было

следить

за

тем

,

сколько

ипотек

обременяло

данную

вещь

»

1

.

Допускался

залог

всего

имущества

,

как

налично

-

го

,

так

и

будущего

.

Была

широко

распространена

генеральная

ипо

-

тека

,

обременявшая

все

имущество

должника

в

силу

обеспечения

различных

привилегированных

требова

-

ний

2

.

Такая

ипотека

приносила

много

затруднений

,

т

.

к

.

«

как

только

несколько

лиц

пользовались

такой

ипоте

-

кой

,

то

между

ними

немедленно

возникал

спор

,

за

чьим

залогом

признать

имущество

»

1

Из

вышеизложенного

следует

,

что

при

залоге

fi-

ducia,

в

случае

неисполнения

обеспечиваемого

обяза

-

тельства

заложенная

вещь

непосредственно

перехо

-

дила

в

собственность

кредитора

,

и

совершенно

оче

-

видно

,

что

«

цена

»

этой

вещи

не

имела

существенного

значения

.

В

то

же

время

,

при

использовании

такой

формы

залога

как

hypotheca,

при

которой

вещь

оста

-

валась

у

должника

,

либо

при

залоге

pignus,

при

кото

-

рой

вещь

передавалась

кредитору

во

владение

,

в

слу

-

чае

неисполнения

обязательства

должником

,

кредитор

автоматически

не

приобретал

право

собственности

на

данную

вещь

,

а

имел

право

лишь

на

стоимостной

эк

-

вивалент

данной

вещи

,

полученный

при

ее

продаже

.

В

данных

случаях

,

характеризуя

сущность

залога

,

можно

говорить

о

праве

кредитора

на

«

цену

»

заложенной

вещи

,

полученной

в

результате

реализации

самой

вещи

.

Итак

,

мы

рассмотрели

все

три

формы

залога

,

существовавшие

в

римском

праве

.

Каждая

из

них

по

-

разному

обеспечивала

интересы

сторон

,

хотя

нельзя

забывать

о

том

,

что

по

своей

сути

все

они

служили

интересам

кредитора

.

Наиболее

выгодный

характер

для

кредитора

носила

,

безусловно

,

фидуция

,

т

.

к

.

вещь

к

нему

поступала

на

праве

собственности

,

а

,

следова

-

тельно

,

он

в

наименьшей

степени

зависел

от

произво

-

ла

со

стороны

должника

.

Но

такая

форма

залога

носи

-

ла

слишком

закабаляющий

характер

.

Поэтому

очевид

-

но

,

что

с

увеличением

роли

хозяйственных

отношений

,

с

расширением

рынка

фидуция

все

меньше

соответст

-

вовала

потребностям

римского

общества

.

Залог

в

форме

ипотеки

в

наибольшей

степени

отражал

инте

-

ресы

должника

,

т

.

к

.

заложенное

имущество

остава

-

лось

у

него

.

Кредитор

же

обладал

правом

истребовать

подобное

имущество

у

любого

незаконного

владельца

и

,

продав

его

,

удовлетворить

свой

имущественный

интерес

.

Промежуточное

положение

занимал

пигнус

,

хотя

и

он

не

был

идеальным

одновременно

для

обеих

сторон

.

1

Хвостов

В

.

М

.

Указ

.

соч

.

С

. 336 .

2

Римское

частное

право

.

С

. 347.

1

Дыдынский

Ф

.

Указ

.

соч

.

С

. 24.

О

.

Хазратқулов

Юридик

фанлар

номзоди

ЛИЗИНГ

ШАРТНОМАСИНИНГ

ТУРЛАРИ

ВА

ТАСНИФИ

Бозор

шароитида

шартномани

таснифлаш

принципи

,

унинг

предмети

,

яъни

шартнома

нима

сабабдан

тузилганлиги

,

қандай

мақсадни

кўзлашидан

иборат

бўлиши

билан

изоҳлаш

лозим

.

Лизинг

тушунчасини

хусусий

тадбиркорларга

янада

кенгроқ

очиб

бериш

мақсадида

,

гарчи

қонун

нормалар

билан

белгиланмаган

бўлса

-

да

,

лизинг

турлари

таснифини

ёритишни

лозим

топдик

.

Қуйида

биз

тасниф

қилаётган

лизинг

турларининг

таснифи

республикамизда

лизинг

фаолияти

билан

қизиқаётган

хусусий

тадбиркорларнинг

саволларига

жавоб

олади

деган

умиддамиз

.

Лизинг

муносабатларини

тартибга

солувчи

битта

шартномада

лизингнинг

бир

неча

турини

учратиш

мумкин

.

У

ўзида

молиявий

,

капиталли

,

тўғри

,

стандартли

турларини

қамраб

олади

.

Лизинг

шартномасида

келишув

шартларига

кўра

,

бир

неча

турларга

,

яъни

ҳиссадорлик

лизинг

шартномаси

,

бош

лизинг

шартномаси

,

компенсация

лизинг

шартномаларига

бўлинади

.

Лизинг

муносабатларини

шартнома

орқали

тартибга

солишда

унинг

ўзига

хос

хусусиятларини

,

турларини

ва

шартнома

шартларини

ҳисобга

олган

ҳолда

таснифлаш

лозим

.

Халқаро

амалиётла

шартномада

кўрсатиб

ўтилган

мулкни

лизинг

олувчига

маълум

муддатга

эгалик

қилиш

ва

фойдаланишга

бериш

учун

сотиб

олиш

,

ускуналардан

фойдаланиш

муддати

,

амортизацияси

лизинг

шартномасининг

асосий

қисмига

мос

келиши

тўғрисидаги

келишув

"

молиявий

лизинг

"

деб

аталади

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Лизинг

тўғрисида

ги

қонуни

2-

моддасида

лизинг

тушунчаси

берилган

бўлиб

,

унда

лизинг

молиявий

ижаранинг

бир

тури

сифатида

эътироф

этилади

.

Молиявий

лизингда

шартнома

объекти

ва

сотувчини

танлаш

ҳуқуқи

лизинг

олувчига

тегишли

ҳисобланади

.

Лизинг

шартномасида

лизинг

берувчи

олинаётган

мулк

лизингга

бериш

учун

харид

қилинаётганлигидан

сотувчини

хабардор

қилиши

шарт

.

Лизинг

шартномасини

таснифловчи

хусусиятлари

қуйидагилардан

иборат

,

яъни

:

лизинг

шартномаси

қатнашчилари

солидар

жавобгар

сифатида

номоён

бўлади

;

қоида

тариқасида

лизинг

олувчи

шартнома

муддати

тугагунга

қадар

мулкни

сотиб

олиши

мумкин

;

лизинг

мулкини

ўрнатиш

,

таъмирлаш

хизматлари

ва

уни

суғурталаш

масаласи

одатда

лизинг

олувчи

томонидан

амалга

оширилади

;

лизинг

муддати

давомли

,

унга

кўра

хизмат

даври

ва

лизинг

мулкини

сотиб

олиш

мумкин

бўлган

даврни

ўз

ичига

олади

;

лизинг

мулкини

рўйхатга

олиш

тартиби

тарафлар

ўртасида

тузилган

шартномага

мувофиқ

лизинг

берувчи

ёки

лизинг

олувчининг

балансига

киритилади

.

Эътибор

берган

бўлсангиз

лизинг

муносабатлари

тартибга

солувчи

ва

барча

талабларига

жавоб

берадиган

шартнома

бу

молиявий

лизинг

шартномасидир

.

Ушбу

шартнома

орқали

лизинг

мулки

лизинг

олувчига

узоқ

муддатга

берилади

ва

мулкдан


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2013

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

12

фойдаланиш

давомида

унинг

ҳаққини

тўлиқ

тўлаш

мажбуриятини

ўзида

ифодалайди

.

Лизинг

шартномасининг

муддати

12

ойдан

кам

бўлмаслиги

,

шартнома

муддати

тугаши

билан

мулкка

эгалик

қилиш

ҳуқуқи

лизинг

олувчига

ўтиши

,

шартнома

даври

мулкнинг

фойдали

хизмати

муддатининг

катта

қисмини

қамраб

олиши

,

шартнома

муддати

тугаши

билан

мулкнинг

қолдиқ

қиймати

лизинг

олувчи

томонидан

тўланган

ҳолда

,

лизинг

мулкига

эгалик

қилиши

молиявий

лизинг

шартномаси

асосини

ташкил

қилади

.

Молиявий

лизинг

шартномасида

лизинг

мулкига

нисбатан

тўлиқ

амортизация

муддатини

қамраб

олиши

шартноманинг

ўзига

хос

жиҳатларидан

бири

ҳисобланади

.

Шартномада

белгиланган

мулк

лизинг

олувчига

меъёрий

хизмат

кўрсатиши

доирасидан

кам

бўлган

муддатда

ва

лизинг

предмети

бир

неча

маротаба

лизинг

берувчига

берилишини

назарда

тутувчи

шартнома

"

оператив

лизинг

"

шартномаси

деб

юритилади

.

Оператив

лизинг

шартномасининг

муддати

тарафлар

томонидан

бир

суткадан

3

йилгача

қилиб

белгилаши

мумкин

.

Шунинг

учун

оператив

лизинг

объекти

бўлиб

лизинг

олувчи

учун

қисқа

муддатли

,

мавсумли

ёки

бир

марталик

ишларни

бажариш

учун

керакли

мулк

ҳисобланади

.

Мазкур

лизинг

шартномаси

турини

вужудга

келишига

саноат

корхоналарини

зудлик

билан

ривожлантириш

ва

уларни

техника

-

технологиялар

билан

таъминлаш

заруратини

туғилганлиги

билан

боғлиқ

. XX

аср

бошида

Англия

темир

йўл

лизинг

компаниялари

томонидан

шартномада

кўрсатилган

жиҳозлардан

ишончли

фойдаланишни

узоқ

муддат

берилишини

хоҳламайдилар

.

Улар

бунинг

ўрнига

қисқа

муддатли

шартномаларни

таклиф

эта

бошлайдилар

.

Шартнома

муддати

якунига

кўра

,

вагонларга

бўлган

мулк

ҳуқуқи

лизинг

берувчига

қайтарилиши

шартноманинг

асосий

мазмунини

ташкил

қилган

ва

шундай

йўл

орқали

ижара

шартномалари

оператив

лизингга

асос

солган

.

Оператив

лизинг

шартномасида

мулкни

танлаш

ҳуқуқи

лизинг

олувчида

бўлади

,

лекин

танлаш

ҳуқуқи

лизинг

берувчининг

омборидаги

мулки

билан

чекланади

.

Оператив

лизинг

шахсий

ва

ашёвий

фойдаланиш

учун

ашёларни

ижарага

олишни

эслатади

,

лекин

унинг

бир

қатор

қуйидаги

хусусиятлари

мавжуд

:

шартноманинг

амал

қилиш

муддати

мулкдан

фойдаланиш

муддатидан

бир

мунча

қисқа

,

шунинг

учун

лизинг

берувчи

бир

шартномадан

қайтадан

мулк

нархини

чиқариб

олишга

қодир

эмас

;

лизингга

лизинг

олувчининг

аризаси

бўйича

махсус

сотиб

олинган

мулк

эмас

,

лизинг

муносабатларида

мавжуд

бўлган

мулк

берилади

.

Умуман

олганда

,

лизинг

шартномавий

мажмуаси

мулкини

сотиб

олар

экан

,

ундан

аниқ

фойдаланадиган

шахс

бўлмайди

.

Шу

сабабли

,

оператив

лизингга

асосланган

компаниялар

лизинг

мулкининг

бозордаги

ҳолатини

билиши

лозим

.

Умуман

олганда

,

оператив

лизинг

шартномаси

ижара

шартномасининг

моҳиятини

ўзида

қамраб

олади

.

Бу

ўз

-

ўзидан

маълумки

,

оператив

лизинг

ҳуқуқшунос

олимлар

томонидан

ижара

шартномасининг

ўзи

деб

тан

олинган

.

Лизингни

ижарага

тўлиқ

ёки

қисман

ўхшатувчи

назарияларнинг

кўп

мамлакатларда

тарафларнинг

ўзаро

келишуви

таҳлилига

тегишли

бўлмаган

омилларнинг

маълум

миқдорини

қўшиб

юбориш

орқали

тушунтириш

мумкин

.

Лизинг

Европа

қитъасига

тадбиқ

этаётган

бир

пайтда

,

атамалар

билан

боғлиқ

бўлган

қийинчиликлар

– lease

ёки

лизингни

,

таржима

қилиб

бўлмайдиган

атамаларни

оддий

ижара

(l

о

cati

о

n)

га

ҳаддан

ташқари

кўп

ўхшатиши

балки

,

моддий

таъминлашнинг

янги

усули

билан

ёллаш

(bail)

нинг

аралаштиришга

олиб

келган

.

Шунингдек

,

молиявий

лизинг

(le leasing

(financier) pr

о

prement dit)

ни

кўпинча

"

оператив

лизинг

"

(leasing

о

perati

о

nnel)

деб

аталадиган

соф

ижарадан

фарқламаганлар

.

Ўз

навбатида

,

оператив

лизинг

шартномасини

алоҳида

тур

сифатида

тан

олиш

учун

етарли

ҳуқуқий

асослар

мавжуд

эмас

.

Баъзи

давлатларнинг

қонунларида

лизинг

шартномасини

молиявий

ва

оператив

турларга

бўлинишига

турлича

ёндошилади

.

Хусусан

,

Ўзбекистон

лизинг

қонунчилигида

мавжуд

бўлган

молиявий

ва

оператив

лизинг

турлари

тўғрисидаги

меъёрлар

Ўзбекистон

Республикасининг

2002

йил

13

декабрдаги

447-II-

сонли

қонунига

асосан

чиқариб

ташланган

.

Лизинг

муносабатларида

лизинг

мулкини

қабул

қилиш

,

уни

юритиш

ишларини

ташкил

этиши

юзасидан

тўғри

лизинг

,

эгри

лизинг

,

қайтарма

лизинг

,

лэвередж

лизинг

турларига

бўлинади

.

Лизинг

берувчи

ва

сотувчи

вазифаларнинг

бир

шахс

зиммасида

бўлишлиги

тўғри

лизинг

шартномасида

кўринади

.

Бу

ҳолатда

лизинг

мулкини

ишлаб

чиқарувчиси

ўз

тузилмасидаги

маркетинг

хизмати

орқали

лизинг

олувчига

етказиб

беради

.

Ҳуқуқий

ва

иқтисодий

адабиётларда

,

лизинг

шартномаси

объектини

лизинг

олувчига

учинчи

шахслар

орқали

беришни

назарда

тутувчи

келишув

"

эгри

лизинг

"

шартномаси

деб

аталади

.

Шуни

алоҳида

таъкидлаб

ўтиш

лозимки

,

барча

лизинг

шартномасининг

асосида

эгри

лизинг

шартномасининг

белгилари

ётади

.

Лизинг

берувчи

учинчи

шахс

ҳисобланган

сотувчи

мулкини

молиялаштиради

ва

уни

лизинг

олувчига

беради

.

Лизинг

мулкининг

эгаси

мулкни

лизинг

берувчига

сотиши

ва

ушбу

мулкни

лизинг

берувчидан

ўзи

лизингга

олиши

"

қайтарма

лизинг

(sale

and

leaseback)"

шартномаси

деб

аталади

.

Тарафлар

ўртасидаги

шартномавий

муносабатда

бир

шахс

ҳам

сотувчи

,

ҳам

лизинг

олувчи

бўлиб

қатнашади

ва

ўзида

гаров

ва

ссуда

шартномаси

белгиларини

қамраб

олади

.

Қайтарма

лизинг

шартномасида

мулкни

гаровга

қўйиш

орқали

маблағ

жалб

қилишни

ижобий

ҳолат

деб

баҳолаб

бўлмайди

.

Мазкур

шартномада

гарчи

гаров

белгилари

мавжуд

бўлса

-

да

,

лекин

алоҳида

тартибда

лизинг

муносабатларига

зид

равишда

гаров

шартномаси

тузилмайди

.

Тадбиркорлик

субъектлари

жуда

эҳтиёткорлик

билан

қайтарма

лизинг

шартномасини

тузишлари

лозим

,

акс

ҳолда

,

бу

шартномавий

муносабатнинг

салбий

оқибатлари

натижасида

улар

банкрот

бўлишига

олиб

келади

.

Яъни

,

қайтарма

лизинг

шартномаси

орқали

корхоналарга

мулкларни

йўналтириш

ва

сотилган

мулкдан

лизинг

асосида

фойдаланиш

ҳуқуқини

беради

.

Бу

ҳолатда

лизинг

мулки

ҳақлари

тўлаб

бўлинганидан

сўнг

,

лизинг

олувчи

лизинг

шартномаси

асосида

лизинг

мулкини

тасарруф

этиши

мумкин

.

Қўшимча

маблағларни

жалб

этиш

билан

боғлиқ

бир

қадар

мураккаб

,

яъни

кўп

томонлама

молиялаштириш

ва

қимматли

лойиҳаларни

амалга

оширишда

қўлланиладиган

лизинг

келишуви

"

лэвередж

лизинг

(leveraged leasing)"

шартномаси


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2013

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

13

деб

аталади

.

Мазкур

лизинг

шартномаси

манбаларда

кўпроқ

иқтисодий

категория

сифатида

баҳоланади

.

Америка

лизинг

қонунчилигида

лэвередж

лизинг

тан

олинган

ва

амалиётида

ушбу

шартномадан

кенг

доирада

фойдаланиб

келинади

.

Мазкур

шартномага

кўра

,

лизинг

берувчи

жиҳозларнинг

эгаси

сифатида

қолиб

,

лизинга

лизинг

мулкининг

фақат

бир

қисмини

киритади

.

Қолган

қисмини

эса

,

банк

ёки

бошқа

молиявий

ташкилотлардан

қарз

олиш

орқали

амалга

оширади

ҳамда

улар

олдида

фойдаланувчидан

олинадиган

жорий

тўловлар

олиш

кафолатини

беради

.

Лэвередж

лизинг

шартномасининг

ижобий

хусусиятлари

ва

фойдали

томонлари

шундан

иборатки

,

унда

ускуналарни

ижарага

топшириш

ҳамда

молиялаштириш

вазифаси

икки

ёки

ундан

ортиқ

тадбиркорлик

субъектлари

тарафидан

амалга

оширилади

.

Лэвередж

лизингда

лизинг

берувчи

ссудани

қайтариш

юзасидан

тўлиқ

жавобгар

бўлмаслиги

мумкин

,

бу

ҳолда

қарзлар

лизинг

олувчидан

олинадиган

лизинг

маблағларидан

қопланади

.

Лизинг

берувчи

сифатида

бир

неча

иштирокчиларнинг

қатнашиши

,

махсус

бирлашмалар

тузиши

ҳамда

кейинчалик

лизинг

муносабатлари

юзасидан

келиб

чиқадиган

амалиётини

бошқарувчи

ишончли

шахсни

тайинлаш

тўғрисидаги

лизинг

шартномаси

"

гуруҳли

"

ёки

"

ҳиссадорлик

"

лизинг

деб

аталади

.

Гуруҳли

лизинг

шартномасининг

ёрқин

мисоли

сифатида

,

Австралия

миллий

авиакомпанияси

томонидан

фойдаланиш

мақсадида

, 115

миллион

Австралия

доллари

миқдоридаги

иккита

"

Боинг

-747"

русумли

самолётларни

сотиб

олиш

амалиётини

келтириш

мумкин

.

Келишувда

тўққизта

Япония

лизинг

компанияларидан

иборат

синдикат

иккита

"

Боинг

-747"

самолётлар

корпусини

сотиб

олади

ва

лизинг

бўйича

уларни

махсус

ташкил

этилган

Англия

компанияларига

беради

.

Бу

компания

юқоридаги

самолётлар

учун

"

Роллс

-

ройс

"

двигателларини

сотиб

олади

ва

уни

йиғишга

киришади

.

Австралия

давлатига

тегишли

бўлган

банклар

,

молиявий

компаниялар

ва

авиакомпания

иштирокида

концерциум

орқали

самолётлар

сотиб

олинади

.

Лизинг

мулкидан

фойдаланган

ҳолда

,

маҳсулот

ишлаб

чиқариш

ва

ўтказишни

ўзида

ифодалайдиган

шартнома

"

сотишга

ёрдамлашувчи

лизинг

(sales-aid

leasing

ёки

vend

о

r leasing)"

деб

аталади

.

Шартнома

сотувчи

ва

лизинг

компанияси

ўртасида

турли

шаклда

тузилиши

мумкин

.

Энг

оддий

усулда

лизинг

компаниясининг

номи

,

манзили

ва

бошқа

лизинг

шартномасининг

умумий

шартлари

сотувчининг

реклама

ҳужжатларида

ўз

тасдиғини

топиши

лозим

.

Лизинг

мулкига

доир

муносабатларни

олиб

бориш

мажбуриятларини

лизинг

олувчи

ва

лизинг

компанияси

томонидан

амалга

оширилади

.

Кўпгина

ҳолларда

сотувчи

ва

лизинг

компанияси

номидан

ҳам

лизинг

шартномасини

тузиш

назарда

тутилади

.

Бундай

ҳолат

натижасида

лизинг

олувчи

банкрот

бўлиб

қолса

,

сотувчи

мулкни

лизинг

компаниясидан

сотиб

олиш

мажбуриятини

ўз

зиммасига

олади

.

Лизинг

мулкларини

ўрнатиш

,

хизматлар

кўрсатиш

ва

бошқа

ҳаракатлар

доирасига

кирадиган

масалар

юзасидан

лизинг

соф

(net leasing) ,

нам

(wet leasing),

тўла

ва

тўла

бўлмаган

,

генералли

турларига

бўлиниши

адабиётларда

келтириб

ўтилган

.

Нам

лизинг

(wet leasing)

деб

номланувчи

шартномада

лизингга

берилаётган

жиҳозларнинг

тўлов

шакли

натура

тарзида

бўлади

.

Лизинг

тўлови

жиҳозларда

ишлаб

чиқарилган

маҳсулот

орқали

ёки

жиҳоздан

фойдаланмасдан

туриб

,

бошқа

техникада

ишлаб

чиқарилган

хом

ашё

ёки

ярим

фабрикатларни

бериш

билан

тўланади

.

Техник

хизмат

кўрсатиш

,

таъмирлаш

,

суғурталаш

,

шунингдек

маркетинг

хизматлари

ва

реклама

юзасидан

комплекс

тизимга

эга

бўлган

келишув

тўла

лизинг

шартномасида

мужассам

бўлади

.

Лизинг

берувчи

мулк

ҳуқуқини

ўзида

сақлаган

ҳолда

шартнома

муддати

давомида

солиқларни

тўлаб

боради

.

Тўла

лизинг

шартномасининг

ижобий

томони

шундан

иборатки

,

лизинг

берувчи

лизинг

олувчига

кўп

қиррали

хизматларни

кўрсатади

ва

бу

фаолиятни

олиб

боришда

лизинг

берувчи

билан

бир

қаторда

сотувчининг

иштроки

ҳам

таъминланади

.

Лизинг

муносабатлари

иштирокчиларининг

бу

шаклдаги

алоқалари

орқали

мулк

эксплуатациясини

бир

мунча

яхшилайди

,

ишлаб

чиқариш

кўламини

оширади

ҳамда

рақобатни

ривожланишига

янада

кенгроқ

йўл

очиб

беради

.

Тўла

лизинг

тизимида

фойдаланилаётган

техника

ва

технологияларга

нисбатан

кафолатли

хизмат

кўрсатиш

муҳим

ўрин

тутади

.

Унинг

мазмуни

шундаки

,

мулк

лизинг

олувчига

белгиланган

муддат

давомида

кафолатли

тарзда

хизмат

кўрсатишда

ифодаланади

.

Кафолатланган

мажбуриятларни

лизинг

берувчи

,

мулкни

ишлаб

чиқарувчи

,

махсус

ташкилотлар

ёрдамида

ифода

этишлари

мумкин

.

Агар

кафолатланган

муддат

давомида

мулкдан

фойдаланишда

ишлаб

чиқаришдаги

лизинг

олувчига

маълум

бўлмаган

нуқсонлар

аниқланса

,

ва

улар

лизинг

объектидан

белгиланган

мақсадда

фойдаланишга

имкон

бўлмаса

,

лизинг

олувчи

ишлаб

чиқарувчидан

мулкка

оид

камчиликларни

бартараф

этиш

ёки

уни

бошқаси

билан

алмаштириб

беришни

талаб

қилишга

ҳақли

.

Лизинг

мулкига

оид

нуқсонлар

олди

олингунга

қадар

лизинг

ҳаққини

тўламаслиги

,

шартномани

бекор

қилиш

ва

зарарни

қоплашни

талаб

қилиши

мумкин

.

Лизинг

мулкига

хизмат

кўрсатишнинг

муҳим

элементларидан

бири

сифатида

лизинг

олувчига

қўшимча

материаллар

беришда

ифодаланади

.

Дунё

лизинг

амалиёти

шуни

кўрсатадики

,

лизинг

мулкини

тўхтаб

қолмасдан

ишлатиш

учун

керакли

деталлар

билан

таъминловчи

захиралар

мавжуд

.

Тўлиқ

бўлмаган

хизматлар

кўрсатиш

билан

боғлиқ

лизинг

ҳам

мавжуд

бўлиб

,

унда

техник

хизмат

кўрсатиш

билан

боғлиқ

функциялар

шартнома

тарафлари

ўртасида

тақсимланади

.

Масалан

,

лизинг

олувчи

мулкидан

фойдаланиш

меъёрларнинг

бажарилиши

устидан

назорат

қилади

,

лизинг

берувчи

эса

,

лизинг

мулкини

яроқли

ҳолда

бўлишини

таъминлайди

.

Мазкур

ҳолат

юзасидан

Ўзбекистон

Республикасида

лизинг

хизматлари

бозори

ҳалигача

шаклланмаганлиги

учун

лизинг

объектларига

сифатли

ёрдам

кўрсатишни

таъминлашга

қаратилган

хизматлар

лизинг

компаниялари

мавжуд

эмас

.

Ҳақиқий

лизинг

амалдаги

қонунчиликда

кўрсатиб

ўтилган

ва

ҳозирда

тадбиркорлик

фаолиятида

кенг

қўлланаётган

лизинг

шартномасининг

шаклига

тўла

мос

келади

.

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

кодексининг

587-599-

моддалари

ва

амалдаги

"

Лизинг

тўғрисида

"

ги

қонун

меъёрларидан

келиб

чиққан

ҳолда

,

ҳақиқий

лизингни

қуйидаги

ўзига

хос

хусусиятлари

мавжуд

:

мулкнинг

юридик

эгаси

шартнома

муддати


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2013

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

14

давомида

лизинг

берувчи

,

иқтисодий

эгаси

эса

,

лизинг

олувчи

ҳисобланади

;

лизингга

берилган

мулк

фақат

тадбиркорлик

мақсадларида

фойдаланилади

;

умумий

қоида

асосида

лизинг

берувчи

мавжуд

хавф

-

хатарни

ўз

бўйнига

олади

,

барча

имкониятлардан

фойдаланади

,

мулкнинг

дастлабки

қийматини

тўла

ёки

қисман

молиялаштиради

;

лизинг

шартномасининг

муддатини

узайтириш

вақтида

мулкнинг

ўша

пайтдаги

бозор

нархи

ҳисобга

олинади

;

лизинг

олувчи

лизинг

мулкини

бозор

нархида

сотиб

олади

ва

лизинг

берувчи

томонидан

лизингни

молиялаштиришда

иштирок

этишга

ҳақли

эмас

;

лизинг

олувчига

лизинг

ҳақларининг

даромаддан

чиқариб

ташаш

ҳуқуқи

берилади

.

Шу

билан

бир

қаторда

лизинг

муносабатларини

тартибга

солувчи

сохта

лизинг

тури

ҳам

мавжуд

бўлиб

,

у

ўз

хусусиятларига

кўра

,

мамлакатда

мавжуд

солиқ

ҳамда

бошқа

имтиёзлардан

ноқонуний

фойдаланишни

назарда

тутади

.

Шу

мақсадга

эришиш

учун

тарафлар

лизинг

ўрнига

ҳақини

тўлашни

кечиктириш

билан

боғлиқ

олди

-

сотди

шартномалари

тузади

.

Агар

тарафлар

томонидан

шартноманинг

алоҳида

шарти

сифатида

мулкнинг

тўлиқ

амортизация

муддати

киритилса

,

мулкдан

фойдаланиш

муддати

ўзида

синов

муддатини

ҳам

қамраб

олади

.

Кўпинча

лизинг

мулки

лизинг

олувчига

тўғридан

-

тўғри

эмас

,

балки

бошқа

шахс

орқали

ҳам

амалга

оширилиши

мумкин

.

Мазкур

қоида

Ўзбекистон

Республикаси

"

Лизинг

тўғрисида

"

ги

қонунининг

6-

моддасида

"

қўшимча

лизинг

"

номи

билан

киритилган

.

Унга

кўра

,

лизинг

олувчи

лизинг

берувчи

олдида

лизинг

шартномаси

юзасидан

жавобгар

бўлиб

қолган

ҳолда

,

лизинг

шартномаси

бўйича

олган

лизинг

объектини

лизинг

берувчининг

ёзма

розилиги

билан

вақтинча

эгалик

қилиш

ва

фойдаланиш

учун

учинчи

шахсга

қўшимча

лизингга

топширишга

ҳақли

.

Шу

билан

бир

қаторда

,

лизинг

шартномасининг

бундай

турини

халқаро

миқёсда

,

яъни

романо

-

герман

ҳуқуқ

тизими

амалда

бўлган

давлатларда

"

сублизинг

"

деб

аталса

,

англо

-

саксон

ҳуқуқ

тизими

амалда

бўлган

мамлакатларда

"d

о

uble dipping"

деб

номланади

.

Сублизинг

моҳиятига

кўра

,

асосий

лизинг

берувчи

,

воситачи

ёки

мулк

мажмуаси

орқали

мулкни

лизинг

олувчига

лизинг

шартномаси

асосида

топширади

.

Мазкур

шартномада

лизинг

берувчининг

вақтинчалик

тўловга

қобилиятсизлиги

ёки

банкротлик

ҳолатларида

лизинг

ҳақи

асосий

мулк

берувчига

ўтади

.

Юқоридаги

ҳолат

асосий

лизинг

берувчи

ва

лизинг

олувчи

бошқа

-

бошқа

ҳудудларда

фаолият

олиб

борган

пайтда

қўлланилади

.

Кўп

ҳолларда

асосий

корхона

ўзининг

шўъба

корхонасининг

фаолиятига

ишончсизлик

билан

уларнинг

тадбиркорлик

фаолиятига

капитал

киритмайди

.

Шунда

асосий

корхонанинг

ўзи

лизинг

берувчи

сифатида

фаолият

юритади

ва

корхоналардан

керакли

жиҳозларни

сотиб

олади

ҳамда

уни

тегишли

тартибда

буюртмачи

етказиб

беради

.

Юқорида

таъкидланган

лизинг

шартномасининг

"d

о

uble dipping"

турида

лизинг

мулкига

нисбатан

икки

ёки

ундан

ортиқ

давлатларда

солиқ

ундирилиши

ҳолатларни

назарда

тутади

.

Тарихий

манбаларда

Буюк

Британия

саксонинчи

йилларда

лизинг

шартномасининг

ушбу

тури

орқали

АҚШдан

лизинг

компаниялар

ёрдамида

самолётлар

сотиб

олади

.

Тарафлар

ўртасида

тузилган

келишувнинг

ўзига

хос

хусусиятлари

ва

фойдали

томони

шунда

эдики

,

агар

лизинг

берувчи

мулк

ҳуқуқига

эга

бўлган

тақдирдагина

Буюк

Британиядаги

мавжуд

солиқ

имтиёзлардан

фойдаланиш

ҳуқуқига

эга

бўлган

.

АҚШда

эса

,

агар

лизинг

берувчи

шартномада

асосий

ролни

ўйнаса

ёки

бошқариш

ҳуқуқига

эга

бўлса

,

унга

нисбатан

солиқ

имтиёзлари

яратиб

берилган

.

Юқорида

келтириб

ўтилган

имтиёзлардан

фойдаланиш

мақсадида

,

Буюк

Британия

лизинг

компанияси

самолётларни

сотиб

олади

ва

уларни

АҚШ

лизинг

компаниясига

топширади

.

Ўз

навбатида

,

лизинг

шартномаси

асосида

самолётларни

Буюк

Британия

авиакомпанияларга

етказиб

беради

.

Амалиётда

кўпинча

лизинг

компаниялар

солиқ

имтиёзларидан

фойдаланиш

мақсадларида

ўз

филиалларини

солиқ

имтиёзлари

бор

ҳудудларда

очадилар

.

Баъзи

давлатларнинг

лизинг

қонунчилигида

"

халқаро

сублизинг

"

нормаси

мавжудлигини

кузатишимиз

мумкин

.

Бу

нормага

асосан

,

лизинг

шартномаси

субъектларидан

бири

чет

эл

юридик

ёки

жисмоний

шахси

бўлиши

талаб

этилади

ва

уни

асосий

жиҳати

лизинг

предметини

шартнома

амалда

бўлган

давр

мобайнида

божхона

худуди

орқали

олиб

ўтиш

ҳисобланади

.

Мисол

учун

агар

хорижий

юридик

шахслар

хусусий

тадбиркорга

лизинг

мулкини

бериш

учун

ушбу

хусусий

тадбиркор

фаолият

олиб

бораётган

давлат

ҳудудида

жойлашган

ваколатхона

омборидан

олиб

бериш

тўғрисида

лизинг

шартномаси

тузган

бўлса

,

бундай

муносабатларнинг

йиғиндиси

халқаро

сублизинг

шартномаси

ҳисобланмайди

.

Чунки

лизинг

ва

сублизинг

предмети

бўлган

товар

божхона

ҳудудидан

олиб

ўтилишлиги

ҳамда

божхона

нормалари

асосида

расмийлаштирилиши

халқаро

сублизинг

шартномасига

қўйилган

қонуний

талабдир

.

Ички

лизинг

амалиётида

шартнома

иштирокчиларидан

бири

хориж

ёки

иштирокчиларнинг

барчаси

турли

давлатлардан

бўлган

ёхуд

хорижий

юридик

шахс

билан

шартномавий

муносабат

иштирокчиларининг

умумий

капитали

бўлган

келишув

"

халқаро

лизинг

"

шартномаси

деб

юритилади

.

Халқаро

лизинг

бир

қатор

модификацияга

эга

бўлиб

,

булар

тўғри

экспортли

,

тўғри

импортли

,

транзитли

турларга

бўлинади

.

Тўғри

халқаро

лизинг

ўзида

икки

давлатнинг

юридик

шахси

ҳисобланган

тижорат

ташкилотлари

орқали

барча

лизинг

амалиётини

амалга

оширишда

ифодаланади

.

Халқаро

лизинг

муносабатларида

экспорт

ва

импорт

лизинг

шартномасининг

бир

-

биридан

фарқи

,

лизинг

берувчи

ва

лизинг

олувчи

жойлашган

давлат

билан

белгиланади

.

Импорт

лизингда

етказиб

берувчи

хорижда

бўлса

,

экспорт

лизингда

эса

хорижий

ҳамкор

лизинг

олувчи

ҳисобланади

.

Шу

билан

бир

қаторда

,

транзитли

халқаро

лизинг

шартномасини

молиялаштириш

лизинг

берувчи

учун

қуйидаги

ижобий

хусусиятларга

эга

:

лизинг

олувчи

давлатнинг

маҳаллий

молиявий

маблағларига

йўл

очилади

ва

лизингга

бериладиган

товарлар

ассортименти

кенгаяди

;

лизинг

тўловларини

амалга

оширилишида

халқаро

ва

маҳаллий

солиқ

имтиёзларидан

фойдаланилади

;

хорижий

мулкдорлар

номига

мулкни

рўйхатга

олиш

жараёни

енгилашади

;

ишлаб

чиқарилган

ва

чиқарилаётган

маҳсулотлар

бозори

кенгаяди

ҳамда

банкрот

ёқасига

келиб

қолган

бир

неча

корхоналарнинг

фаолиятини

ижобий

давом

эттиришга

олиб

келади

.


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2013

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

15

Айрим

ҳолларда

лизинг

шартномалари

орқали

чет

эл

жиҳозлари

ва

бошқа

замонавий

техника

-

технологиялардан

валюта

ресурслари

бўлмаган

корхоналар

ҳам

фойдаланган

.

Бундай

битимлар

мазкур

жиҳозда

чиқарилган

маҳсулотни

етказиб

бериш

йўли

билан

мажбуриятларни

бажаришни

ёки

жиҳозлар

ҳаққини

шу

йўл

билан

тўлашни

кўзда

тутади

ва

бу

жаҳон

лизинг

амалиётида

"

таъминловчи

лизинг

"

деб

яъни

"buy-back"

деб

номланади

.

Германияда

фойдаланаётган

лизинг

шартномалари

хусусиятига

кўра

,

лизинг

тўловларининг

тўлиқ

тўлаш

(

"full–pay–out leasing

ёки

–vollamortisa–

tionsvertag"

)

турига

мансуб

.

Мазкур

турнинг

асосий

моҳияти

бекор

қилинмайдиган

давр

мобайнида

ускуна

амортизация

муддати

ичида

лизинг

мулкини

сотиб

олиш

нархига

қўшилади

ва

қўшимча

тўловлар

тўланмайди

.

Шартноманинг

бундай

таркиби

олди

-

сотди

шартномаси

таркибига

жуда

ўхшаб

кетади

.

Фойдаланувчи

ускунанинг

деярли

барча

қийматини

тўлайди

ва

шартнома

муддати

тугагунча

унга

эгалик

қилади

.

Ҳозирда

,

Германияда

лизинг

бозори

жадал

суръатлар

билан

ривожланиб

бормоқда

.

Мамлакатда

57

та

лизинг

компанияси

фаолият

кўрсатмоқда

ва

улар

томонидан

немис

лизинг

уюшмаси

ташкил

этилган

.

Лизинг

битимларини

солиққа

тортиш

тартиби

Германия

Федерал

Молия

вазирлиги

томонидан

белгиланган

ва

солиқ

қонунчилигига

мувофиқ

тузилган

лизинг

шартномалари

бўйича

қатор

солиқ

имтиёзлардан

фойдаланиш

мумкин

.

Германия

Фуқаролик

Тузуги

яратилганлигига

юз

йил

бўлган

бўлса

ҳам

,

бу

мамлакатда

лизинг

муносабатларини

тартибга

солувчи

махсус

ҳуқуқ

меъёрлари

мавжуд

эмас

.

Бу

давлатда

лизинг

икки

вариантда

намоён

бўлади

:

лизинг

хариди

ва

лизинг

ижараси

.

Лизинг

муносабатларини

тартибга

солишда

ё

савдо

муносабатларини

тартибга

солувчи

ҳуқуқдан

ёки

ижара

муносабатларини

тартибга

солувчи

ҳуқуқдан

фойдаланади

.

Мазкур

давлатда

махсус

лизинг

қонунчилиги

мавжуд

эмас

.


























У

.

Назаров

Соискатель

ТГЮИ

ОСОБЕННОСТИ

ПРАВОВОГО

ПОЛОЖЕНИЯ

СУБЪЕКТОВ

ПОТРЕБИТЕЛЬСКОГО

ДЕЛИКТА

Общеизвестно

,

что

субъектами

деликтного

,

как

и

любого

гражданско

-

правового

обязательства

,

явля

-

ются

должник

и

кредитор

.

Кредитором

(

потерпевшим

),

именуется

то

лицо

,

которому

действия

(

бездействие

)

должника

(

причини

-

теля

вреда

)

нанесли

имущественный

ущерб

либо

по

-

влекли

иные

негативные

последствия

.

Им

может

быть

любой

гражданин

(

в

том

числе

граждане

других

стран

,

либо

лицо

без

гражданства

)

независимо

от

возраста

и

дееспособности

.

Также

им

может

быть

и

юридическое

лицо

.

Должником

же

признается

лицо

,

ответственное

за

причиненный

вред

(

обязанное

возместить

его

).

Ли

-

цами

,

ответственными

за

вред

,

причиненный

вследст

-

вие

недостатков

товара

,

работы

или

услуги

,

являются

продавец

\

изготовитель

товара

(

по

выбору

потерпев

-

шего

),

исполнитель

работы

или

услуги

.

Рассмотрим

их

правовое

положение

подробнее

применительно

к

исследуемому

институту

потреби

-

тельского

деликта

.

Согласно

действующему

законодательству

,

право

на

возмещение

вреда

,

причиненного

вследствие

недостатков

товара

,

работы

или

услуги

либо

вследст

-

вие

недостоверной

или

недостаточной

информации

о

товаре

(

работе

,

услуге

),

имеет

всякий

потерпевший

,

независимо

от

того

,

состоял

ли

он

в

договорных

отно

-

шениях

с

продавцом

(

изготовителем

товара

,

исполни

-

телем

работы

или

услуги

)

или

нет

1

.

Иными

словами

,

им

могут

быть

сам

покупатель

товара

(

заказчик

работы

,

услуги

),

лицо

,

к

которому

перешел

товар

(

результат

работы

)

от

покупателя

(

за

-

казчика

)

по

какому

-

либо

правовому

основанию

,

члены

семьи

покупателя

(

заказчика

),

посторонние

лица

,

на

-

пример

соседи

,

имущество

которых

пострадало

,

ска

-

жем

,

от

пожара

,

возникшего

из

-

за

самовозгорания

те

-

левизора

,

и

т

.

п

.

В

роли

потерпевших

в

потребительском

деликте

могут

выступать

как

граждане

,

так

и

юридические

ли

-

ца

.

Учитывая

специфику

исследуемого

нами

потре

-

бительского

деликта

,

где

на

стороне

потерпевшего

зачастую

выступает

такая

специфическая

группа

субъектов

,

как

потребители

,

представляется

важным

исследовать

их

правовой

статус

как

с

позиции

юриди

-

ческой

теории

,

так

и

законодательной

практики

Рес

-

публики

Узбекистан

.

Соответственно

ст

. 1

Закона

"

О

защите

прав

по

-

требителей

",

потребителем

признается

гражданин

(

физическое

лицо

),

приобретающий

,

заказывающий

либо

имеющий

намерение

приобрести

или

заказать

товар

,

работу

или

услугу

в

целях

личного

потребления

или

иных

целях

,

не

связанных

с

извлечением

прибы

-

ли

2

.

Как

отмечает

Г

.

К

.

Сагиева

, "

именно

граждане

как

субъекты

рассматриваемых

правоотношений

,

от

-

ношений

с

участием

предпринимателей

,

нуждаются

в

особой

правовой

защите

.

Как

участники

предпринима

-

1

Ч

.1

ст

.1017

ГК

РУз

.

2

В

редакции

Закона

РУз

от

05.04.2002

г

.

364-II.

Библиографические ссылки

Хвостов В.М. Указ. соч. С. 336 .

Римское частное право. С. 347.

Дыдынский Ф. Указ. соч. С. 24.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов