ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
Қ
.
Мехмонов
,
ТДЮУ
“
Фуқаролик
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
КОМПЬЮТЕР
ВИРУСИ
:
ФУҚАРОЛИК
-
ҲУҚУҚИЙ
РЕЖИМИНИ
БЕЛГИЛАШ
МАСАЛАСИ
Аннотация
:
мақола
компьютер
вируси
фуқаролик
ҳуқуқий
режимини
белгилаш
масаласига
бағишланган
.
Унда
компьютер
вирусининг
фуқаролик
ҳуқуқи
бошқа
объектларидан
фарқли
хусусиятлари
ўрганилади
ҳамда
қуйидаги
:
1)
фуқаролик
муомаласидан
чиқарилган
номоддий
объект
; 2)
қонун
ҳужжатларининг
талабларига
мувофиқ
келмайдиган
мазмундаги
,
шунингдек
,
ҳуқуқ
-
тартибот
ёки
ахлоқ
асосларига
атайин
қарши
мақсадда
тузилган
битим
; 3)
ошиқча
хавф
манбаи
; 4)
енгиб
бўлмас
куч
; 5)
деликт
мажбуриятини
вужудга
келтирувчи
асос
; 6)
компьютер
вируси
ҳамда
компьютер
дастурининг
ҳуқуқий
режими
нисбати
атрофлича
таҳлил
қилинади
.
Калит
сўзлар
:
компьютер
дастури
,
компьютер
вируси
,
дастурий
маҳсулот
,
ҳуқуқий
режим
,
номоддий
объект
,
битим
,
ошиқча
хавф
манбаи
,
енгиб
бўлмас
куч
,
деликт
.
Аннотация
:
статья
посвящена
вопросам
опреде
-
ления
гражданско
-
правового
режима
компьютерных
вирусов
.
В
статье
изучена
особенность
компьютерного
вируса
от
других
объектов
гражданского
права
и
по
-
дробно
анализированы
его
такие
свойства
,
как
: 1)
не
-
материальный
объект
изъятый
из
гражданского
оборо
-
та
; 2)
сделка
,
содержание
которой
не
соответствует
требованиям
законодательства
,
а
также
совершенная
с
целью
,
заведомо
противоречащей
основам
правопо
-
рядка
или
нравственности
; 3)
источник
повышенной
опасности
; 4)
непреодолимая
сила
; 5)
основа
возник
-
новения
деликтных
обязательств
; 6)
соотношение
правового
режима
компьютерного
вируса
и
компьютерных
программ
.
Ключевые
слова
:
компьютерная
программа
,
компьютерный
вирус
,
программный
продукт
,
правовой
режим
,
нематериальный
объект
,
сделка
,
источник
повышенной
опасности
,
непреодолимая
сила
,
деликт
.
Annotation
: article is devoted to the definition of civil
legal regime of computer viruses. The article studied the
characteristics of a computer virus from other objects of
civil rights and a detailed analysis of the following aspects:
1) an intangible object of civil turnover; 2) the transaction,
the content of which does not comply with the legislation,
as well as perfect for a purpose known to the opposing
principles of public order or morality; 3) the source of in-
creased danger; 4) force majeure; 5) occurrence basis of
tort liability; 6) the ratio of the legal regime of computer
viruses and computer programs.
Key words
:
computer programs, computer virus, pro-
gram product, legal regime, intangible object, deal, source
of increased danger, force majeure, delict.
Илм
-
фан
ва
техниканинг
жадал
ривожланиши
кундалик
ҳаётимизда
турли
мақсадларда
фойдаланиладиган
янгидан
-
янги
фуқаролик
ҳуқуқи
объектларини
муомалага
киришига
олиб
келмоқда
.
Хусусан
,
компьютер
воситалари
,
мобиль
қурилмалар
(
ноутбук
,
гаджет
,
планшет
,
смартфон
ва
бошқалар
)
бугунги
кунда
инсонлар
ҳаётининг
ажралмас
қисмига
айланишга
улгурди
.
Мамлакатимизда
дастурий
маҳсулотлар
(
бундан
буён
матнда
дастурий
маҳсулот
ва
компьютер
дастури
бир
хил
,
айний
маънода
қўлланилади
)
ишлаб
чиқаришни
ривожлантириш
,
ушбу
маҳсулотларни
ишлаб
чиқарувчилар
,
муаллифлар
,
ҳуқуқ
эгалари
фаолиятини
ҳар
томонлама
қўллаб
-
қувватлашга
,
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
алоҳида
эътибор
қаратилмоқда
.
Бу
борада
муайян
қонунчилик
базаси
ҳам
шакллантирилди
.
Мамлакатимизнинг
ушбу
соҳадаги
кадрларнинг
салоҳияти
,
потенциали
ушбу
соҳани
янада
ривожлантириш
учун
кенг
имкониятларни
рўёбга
чиқармоқда
.
Зеро
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримов
таъкидлаганидек
,
“....
мустақил
ва
янгича
фикрлайдиган
,
замон
талабига
жавоб
берадиган
авлодни
шакллантиришга
эришдик
,
Ватанимизнинг
эртанги
кунини
,
тақдирини
ўз
қўлига
олишга
қодир
бўлган
фарзандларимиз
бугун
минбарга
чиқмоқда
” [1].
Амалга
оширилаётган
изчил
ислоҳотлар
натижасида
юртимиз
фуқароларининг
яшаш
тарзи
ўзгариб
,
турмуш
фаровонлиги
ортиб
бормоқда
.
Бу
эса
,
ҳар
бир
фуқарога
кундалик
ҳаётда
фойдаланиладиган
маиший
жиҳозлар
,
илм
-
фан
,
техника
янгиликларидан
нафақат
баҳраманд
бўлиш
,
балки
улардан
турли
мақсадларда
фойдаланиш
,
илмий
тадқиқотлар
олиб
бориш
,
ўзаро
ахборот
алмашиш
,
уларни
сақлаш
,
қайта
ишлаш
,
тарқатишга
имкон
беради
.
Мазкур
жараён
ҳар
қандай
компьютер
воситаси
,
мобиль
қурилмада
сифатли
ҳамда
муайян
мақсадга
эришиш
имконини
берувчи
дастурий
маҳсулот
мавжуд
бўлишини
тақозо
этади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
ҳар
йили
минглаб
дастурий
маҳсулотлар
яратилиши
ва
муомалага
киритилмоқда
.
Бироқ
,
шундай
ҳолатлар
ҳам
рўй
берадики
,
бунда
ижодий
жараён
бошқаларнинг
қонун
билан
қўриқланадиган
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
путур
етишига
,
уларнинг
мулкий
ва
шахсий
номулкий
ҳуқуқларини
бузилишига
олиб
келади
.
Компьютер
вирусларининг
яратилиши
бунга
мисол
бўлади
.
Шу
боисдан
компьютер
вируси
тушунчаси
,
унинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
режимини
белгилаш
ва
воқелиги
борасида
тўхталиб
ўтиш
мақсадга
мувофиқ
.
Бу
ўринда
компьютер
вируси
ўзи
нима
,
унга
нисбатан
қандай
ҳуқуқий
режим
қўлланилади
,
деган
ўринли
савол
туғилади
.
Компьютер
вируси
бу
–
зарар
етказувчи
дастурий
таъминот
тури
бўлиб
,
ўзидан
нусха
кўчириши
ва
бошқа
дастурлар
кодига
,
хотиранинг
тизимли
соҳасига
,
юкловчи
секторларга
кириб
бора
оладиган
,
шунингдек
,
ўзининг
нусхасини
турли
алоқа
каналлари
орқали
тарқатиш
имкониятига
эга
.
Қоида
тариқасида
вируснинг
мақсади
дастурий
аппарат
мажмуалари
фаолиятини
бузиш
,
файлларни
ўчириш
,
маълумотлар
жойлашган
тузилмаларни
яроқсиз
ҳолатга
келтириш
,
фойдаланувчи
ва
унинг
шахсий
маълумотлари
,
кодлари
ҳақида
маълумотларни
олиш
,
фойдаланувчи
фаолиятига
таьқиқ
қўйиш
ёки
компьютер
воситаси
мажмуасини
яроқсиз
ҳолга
келтириш
ҳисобланади
.
Компьютер
вирусига
доир
алоҳида
тадқиқот
олиб
борган
муаллиф
Mathias Klang
компьютер
вирусларини
муқобил
,
санъат
,
маслаҳат
берувчи
,
эркин
ифодалаш
,
ёрдамчи
,
сунъий
ҳаёт
тарзида
ўрганади
[8].
Бу
ўринда
гарчи
муаллиф
вирусга
нисбатан
дастурий
маҳсулотнинг
муқобили
,
санъат
асари
ёки
ёрдам
берувчи
сифатида
баён
қилади
ва
ҳақиқатан
ҳам
унда
муайян
жиҳатлари
мавжуд
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
Ҳуқуқий
режим
тушунчаси
жуда
кенг
маънога
эга
бўлиб
,
ушбу
ибора
аслида
«regimen»
лотинчадан
олинган
бўлиб
,
бошқариш
маъносида
қўлланилган
ҳамда
у
ёки
бу
мақсадга
эришиш
учун
зарур
бўлган
қоидалар
,
чора
-
тадбирлар
тизимини
англатади
.
С
.
Ханнаши
фуқаролик
-
ҳуқуқий
режим
борасида
алоҳида
тадқиқот
олиб
бориб
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
режимни
диспозитив
характерга
эга
бўлган
,
ҳуқуқий
воситаларнинг
ихтисослашган
уйғунлигига
асосланган
(
шу
жумладан
,
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
умум
рухсат
этилган
усуллари
)
мулкий
ва
шахсий
номулкий
хусусиятга
эга
ижтимоий
муносабатларни
алоҳида
тартибга
солиниши
сифатида
эътироф
этади
[2].
Фикримизча
,
бу
ўринда
муаллифнинг
фикри
фан
предмети
ва
методи
нуқтаи
назаридан
умумий
ҳолда
баён
қилинган
холос
.
Бу
ўринда
фуқаролик
ҳуқуқий
режим
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатнинг
ҳар
бир
объектига
нисбатан
алоҳида
ёндашган
ҳолда
ўрганилиши
лозим
.
Зеро
,
моддий
ва
номоддий
объектнинг
мавжудлиги
инкор
этилмайди
.
Е
.
А
.
Сухановнинг
таъкидлашича
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
режим
объектларга
нисбатан
муайян
ҳаракат
(
битим
)
ни
содир
этиш
имкониятини
беради
ёки
буни
инкор
этади
ва
бунинг
натижасида
маълум
ҳуқуқий
(
фуқаролик
-
ҳуқуқий
)
натижа
келтириб
чиқаради
[3].
Фикримизча
,
муаллиф
бу
ўринда
маълум
ҳуқуқий
натижа
қандай
бўлиши
,
бунинг
натижасида
зарарли
объект
яратилган
ҳолларда
у
қандай
ҳуқуқий
оқибат
келтириб
чиқаришини
алоҳида
таҳлил
этмайди
.
Ҳуқуқий
режим
муайян
белгиларга
эга
бўлиши
зарур
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
ҳуқуқий
режим
қуйидаги
белгиларга
эга
:
–
қонун
ҳужжатларида
белгиланади
;
–
муайян
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солади
ва
ҳуқуқий
воситалар
мажмуасида
ифодаланади
;
–
алоҳида
ҳуқуқий
тартибга
солишга
қаратилади
;
–
режимга
нисбатан
қонунчиликда
белгиланган
талабни
бажармаганлик
учун
жавобгарлик
белгиланади
;
–
ҳуқуқ
субъектлари
учун
муайян
даражада
ижобий
ёки
салбий
ҳолатни
келтириб
чиқаради
.
О
.
Оқюлов
ўзининг
илмий
тадқиқот
ишида
интеллектуал
фаолиятни
тартибга
солиш
ва
унинг
маҳсуллари
ҳуқуқий
режимини
белгилашда
қатор
жиддий
муаммолар
[4]
мавжудлигини
кўрсатади
.
Айни
вақтда
ижодий
фаолиятни
мутлақ
ўзбошимчалик
билан
,
ўзи
хоҳлаган
тарзда
амалга
ошириш
,
ғайриқонуний
натижаларга
эришишга
йўл
қўйилмайди
.
....
Ижод
эркинлигини
суиистеъмол
қилиб
шарм
-
ҳаёсиз
асарлар
яратиш
,
фикрлаш
,
сўз
ва
матбуот
эркинлигидан
конституциявий
тузумга
қарши
мақсадларда
,
бошқаларни
бадном
қилишни
кўзлаб
,
ахборотлар
излаш
,
олиш
ва
тарқатиш
ҳуқуқидан
бошқалар
шахсий
ҳаёт
сирларини
ошкор
этиш
учун
фойдаланишга
йўл
қўйилмайди
[5].
Н
.
Имомов
эса
,
интеллектуал
фаолият
натижалари
,
интеграл
микросхемалар
топологиялари
,
сунъий
интеллектлар
яратаётган
ихтиролар
,
шеърлар
ёки
бошқа
асарлар
(
таржима
,
шарҳ
ва
ҳ
.
з
)
нинг
мақоми
масаласи
ҳам
ҳуқуқий
жиҳатдан
аниқлаши
лозим
бўлган
ҳолатлар
ҳисобланади
[6],
дея
таъкидлайди
.
Ҳуқуқда
primum non nocere
(
русча
“
прежде
всего
–
не
навреди
!”),
яъни
“
аввало
,
зарар
етказма
”
тамойили
мавжуд
.
Ушбу
тамойил
турли
соҳаларда
масалан
,
тиббиётда
ҳам
қўлланилади
.
Шу
маънода
олганда
,
яратиладиган
дастурий
маҳсулот
ҳам
бошқаларнинг
ҳуқуқларини
бузмаслиги
ва
ҳеч
кимга
зарар
етказмаслиги
керак
.
Бугунги
кунда
халқаро
миқёсда
дастурий
маҳсулотлар
ишлаб
чиқаришга
ихтисослашган
йирик
компанияларнинг
аксарияти
компьютер
вирусига
қарши
дастурий
маҳсулотлар
ишлаб
чиқариш
билан
шуғулланади
ва
ушбу
бозорда
ўзига
хос
мавқе
ва
ўринга
эга
.
Хусусан
, “
Лаборатория
Касперского
”
ЁАЖ
,
E-set, Nod 32, Dr.web
ва
ҳ
.
к
.
Улар
дастурий
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
ва
доимий
янгилаб
бориш
,
вирусларга
қарши
курашиш
алгоритмлари
ва
методларини
такомиллаштириб
бориш
мақсадида
компьютер
вирусларининг
реестрини
юритади
.
Назаримизда
бу
борада
глобал
миқёсда
компьютер
вируси
базаси
реестри
юритилиши
,
уларнинг
зарарли
таъсири
чекланган
бўлиши
мақсадга
мувофиқ
.
Фикримизча
,
компьютер
вирусининг
хусусияти
қуйидагиларда
намоён
бўлади
: 1)
ижодий
фаолият
натижаси
; 2)
номоддий
объект
; 3)
мақсад
(
одатда
,
зарар
етказиш
)
га
йўналтирилган
; 4)
яратиш
,
тарқатиш
таьқиқланган
ва
муайян
турдаги
ҳуқуқий
жавобгарликни
келтириб
чиқаради
; 5)
эркин
фуқаролик
муомаласида
бўлиши
таьқиқланган
;
6)
унинг
яратувчиси
,
ижодкорини
аниқлаш
,
идентификациялаш
имконияти
деярли
мавжуд
бўлмайди
.
Ш
.
Н
.
Рўзиназаров
хавфсизликнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
воситалари
хусусида
фикр
юритиб
,
хавфсизлик
чораларини
қўллаш
давлатнинг
ваколатли
органлари
ва
мансабдор
шахслари
томонидан
амалга
оширилиши
мумкинлигини
айтиб
ўтади
[7].
Бироқ
,
дастурий
таъминот
соҳасида
хавфсизликни
таъминлаш
асосан
хусусий
сектор
вакиллари
,
турли
тадбиркорлик
субъектлари
томонидан
хавфсизликни
таъминловчи
компьютер
(
антивирус
)
дастурларини
ишлаб
чиқариш
орқали
таъминланаётганлигини
эътибордан
четда
қолдириб
бўлмайди
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
компьютер
вируси
ҳуқуқий
режимини
белгилаш
борасида
қуйидаги
хулосага
келиш
мумкин
:
1)
Фуқаролик
муомаласидан
чиқарилган
номоддий
объект
.
Компьютер
вируси
ижодий
фаолият
натижаси
,
айрим
ҳолларда
ўзини
ўзи
кўпайтириш
,
янгилаш
,
йўқ
қилиб
юбориш
хусусиятига
эга
бўлган
номоддий
объект
.
Унинг
яратилиши
ва
тарқатилиши
ҳамда
фуқаролик
муомаласига
чиқарилиши
тақиқланган
.
Компьютер
вируси
ижодий
жараёнда
тасодифан
,
техник
ёки
бошқа
хатоликлар
оқибатида
яратилган
ҳолларда
унинг
ижодкори
вирус
бошқаларга
зарар
етказмаслиги
чорасини
кўрмоғи
,
унинг
учун
чеклов
белгилаши
,
қафасда
сақлаши
ва
муомалага
чиқиб
кетишини
олдини
олиши
зарур
.
2)
Компьютер
дастурининг
бир
тури
бўлган
компьютер
вируси
қонун
ҳужжатларининг
талабларига
мувофиқ
келмайдиган
мазмундаги
,
шунингдек
,
ҳуқуқ
-
тартибот
ёки
ахлоқ
асосларига
атайин
қарши
мақсадда
тузилган
битим
ҳисобланади
.
Компьютер
дастури
ҳам
муайян
ҳаракат
натижасида
яратилади
,
ҳуқуқ
ва
бурчларни
вужудга
келтириши
(
масалан
,
компьютер
вируси
воситасида
мулкий
ҳуқуқларни
қўлга
киритиш
),
ўзгартириши
(
масалан
,
компьютер
вируси
ёрдамида
мулк
ҳуқуқида
ўзгаришлар
рўй
бериши
),
бекор
қилиши
(
масалан
,
шахсий
кодлардан
фойдаланиб
мулк
ҳуқуқини
бекор
бўлишига
олиб
келиши
)
мумкин
.
Бу
ўринда
битим
тузишда
мотив
асосий
аҳамиятга
эга
бўлмайди
.
Масалан
,
битимни
қандай
мақсадда
тузиши
(
эзгулик
,
обрў
-
эътибор
қозониш
ва
ҳ
.
к
.)
асосий
ўрин
эгалламайди
.
Демак
,
компьютер
вирусини
яратишда
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
32
“
ҳаракат
”
содир
бўлади
ва
бу
жиҳатдан
битим
каби
хусусияти
намоён
бўлади
.
3)
Ошиқча
хавф
манбаи
.
Бунда
унинг
асосий
хусусияти
теварак
атроф
учун
хавф
туғдиришида
кўринади
.
Дастлаб
компьютер
вируси
ошиқча
хавф
манбаи
категориясида
бўлиб
,
кейинчалик
компьютер
тизимига
киритилгандан
сўнг
инсон
томонидан
назорат
қилиб
бўлмаслиги
мумкин
.
Бу
эса
,
турли
кутилмаган
офатлар
,
техноген
хусусиятга
эга
бўлган
авариялар
,
мулк
ҳуқуқи
,
шахсий
номулкий
ҳуқуқлар
бузилишига
,
ташкилотларнинг
нормал
иш
фаолиятига
тўсиқ
бўлиши
,
ишдан
чиқишига
,
фуқароларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғига
жиддий
шикаст
етказиши
мумкин
.
Бу
билан
компьютер
вируси
ошиқча
хавф
манбаидан
енгиб
бўлмас
куч
категориясига
ўсиб
чиқишини
кўрсатади
.
4)
Енгиб
бўлмас
куч
.
Одатдаги
компьютер
дастуридан
фарқли
равишда
,
компьютер
вируси
турли
ғараз
ниятларда
,
ҳуқуқбузарлик
содир
этиш
воситаси
сифатида
қўлланилиши
ва
тегишли
юридик
жавобгарликни
келтириб
чиқариши
мумкин
.
Антивирус
яъни
,
компьютер
вирусини
аниқлаш
ва
зарарсизлантириши
мумкин
бўлган
компьютер
дастурининг
мавжуд
бўлмаслиги
енгиб
бўлмас
кучни
вужудга
келтириши
мумкин
.
Фақатгина
компьютер
вирусининг
мавжудлиги
,
компьютер
хотирасига
тушиши
ҳолати
бирон
-
бир
шахс
учун
ҳуқуқий
жавобгарликни
автоматик
тарзда
келтириб
чиқармайди
.
Чунки
,
компьютер
вирусининг
у
ёки
бу
компьютер
хотирасида
мавжуд
бўлиб
қолиши
шахснинг
эрк
-
иродасига
боғлиқ
бўлмаслик
ҳолатлари
ҳам
мавжуд
.
5)
Компьютер
вирусини
фуқаролик
муомаласига
киритиш
деликт
мажбуриятини
вужудга
келтирувчи
асос
сифатида
намоён
бўлади
.
Компьютер
вируси
зарар
етказувчи
восита
,
асос
сифатида
деликт
мажбуриятларга
нисбатан
қўйиладиган
барча
асос
ва
шартларга
мос
келади
.
Унинг
воситасида
моддий
зарар
,
ҳаёт
ва
соғлиққа
зарар
етиши
мумкин
.
Гарчи
,
компьютер
вируси
номоддий
кўринишга
эга
бўлса
-
да
,
компьютер
вируси
ўзига
хос
компьютер
дастури
,
дастурий
маҳсулот
бўлиб
бошқа
ашё
(
масалан
,
ошиқча
хавф
манбаи
бўлган
кимёвий
саноат
корхонаси
,
транспорт
воситаси
ва
ҳ
.
к
.)
лар
каби
хусусиятга
эга
ҳамда
зарар
етказиши
мумкин
бўлган
предмет
(
номоддий
ашё
)
сифатида
тўлиқ
намоён
бўлади
.
6)
компьютер
вирусидан
турли
ҳуқуқбузарликларга
қарши
курашиш
,
ахлоқ
-
одоб
қоидаларига
зид
бўлган
,
адоватни
тарғиб
қилувчи
,
зарарли
таъсир
кўрсатувчи
сайтлар
фаолиятига
чек
қўйиш
ва
бошқа
ижобий
мақсадларда
фойдаланиш
мумкин
.
Бунда
компьютер
вируси
“
вирус
”
режимида
эмас
балки
,
ҳуқуқ
йўл
қўядиган
ҳаракатларни
содир
этиш
имконини
берувчи
“
компьютер
дастури
”
режимида
бўлади
ва
ундан
қонуний
мақсадлар
йўлида
фойдаланилади
.
7)
Компьютер
вирусининг
ҳуқуқий
режими
нафақат
оммавий
ҳуқуқ
соҳалари
(
маъмурий
ҳуқуқ
,
жиноят
ҳуқуқи
),
балки
хусусий
ҳуқуқ
(
фуқаролик
ҳуқуқи
)
соҳасида
унинг
ҳуқуқий
режими
белгиланмоғи
лозим
.
Зеро
,
айнан
ушбу
соҳа
унинг
фуқаролик
муомаласида
бўлиш
ёки
бўлмаслиги
масаласини
белгилаб
беради
.
Шу
боисдан
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Электрон
ҳисоблаш
машиналари
учун
яратилган
дастурлар
ва
маълумотлар
базаларининг
ҳуқуқий
ҳимояси
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
1-
моддасида
“
Асосий
тушунчалар
”
сифатида
компьютер
вирусининг
таърифи
қуйидагича
берилиши
мақсадга
мувофиқ
:
“
Компьютер
вируси
–
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
унга
нисбатан
ҳуқуқларни
вужудга
келтирмайдиган
,
эркин
фуқаролик
муомаласида
бўлиши
таьқиқланган
,
объектив
шаклда
ифодаланган
ҳамда
муайян
натижа
олиш
мақсадида
компьютер
(
унинг
тизимлари
,
ўзаро
алоқадор
бўлган
компьютерлар
)
билан
бўладиган
муносабатда
зарарли
таъсир
кўрсатишга
,
ғайриқонуний
манфаатларга
хизмат
қилишга
мўлжалланган
маълумотлар
,
буйруқлар
ва
кўрсатмалар
мажмуи
”.
Ушбу
модданинг
мазмунига
қўшимча
киритилиши
компьютер
вируси
ҳақидаги
тушунчанинг
тўлиқ
ва
тўғри
бўлишига
ёрдам
беради
ҳамда
компьютер
вирусини
яратиш
ҳуқуққа
хилофлиги
,
муомалада
бўлиши
таьқиқланганлигини
билишга
имкон
беради
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Асосий
вазифамиз
–
жамиятимизни
ислоҳ
этиш
ва
демократлаштириш
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
жараёнларини
янги
босқичга
кўтаришдан
иборат
.
Президент
Ислом
Каримовнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
23
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузаси
//
Халқ
сўзи
, 2015
йил
6
декабрь
.
2.
Ханнаши
С
.
К
вопросу
о
сущности
гражданско
-
правового
режима
. //
Государственный
советник
,
Вы
-
пуск
№
4 (8). 2014. –
С
7.
3.
Гражданское
право
.
Учебник
в
2-
х
томах
.
Т
.1. //
Под
ред
.
Е
.
А
.
Суханова
. – 295
с
.
4.
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулкнинг
ҳуқуқий
мақоми
:
Юрид
.
фан
.
док
. ....
дис
. –
Т
., 2000. –
Б
-7.
5.
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқий
мақомининг
назарий
ва
амалий
муаммолари
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2004. –
Б
-24.
6.
Имомов
Н
.
Ф
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқининг
янги
объектлари
/
Масъул
муҳаррир
ю
.
ф
.
д
.,
проф
.
О
.
Оқюлов
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2011. –
Б
-32-34.
7.
Рўзиназаров
Ш
.
Ҳуқуқий
мониторинг
ва
хавфсизлик
. –
Т
.: 2006.
Б
-127.
8. Mathias Klang. A critical look at the Regulation of
Computer Viruses. //International journal of law and Infor-
mation technology, 2003, vol.11. No 2. 162-183 p.
