ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
24
шахснинг
миллатини
белгилашдаги
мазкур
назария
иқтисодий
манфаатларига
мос
эканлиги
боис
асосан
иқтисодиёти
ва
ҳуқуқи
ривожланган
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигида
қўлланилишидан
далолат
беради
.
Ш
.
Хабибов
ТДЮИ
стажер
-
тадқиқотчи
-
изланувчиси
МАСЪУЛИЯТИ
ЧЕКЛАНГАН
ЖАМИЯТНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
МАҚОМИ
Ҳозирги
бозор
муносабатлари
шароитида
мамлакатимизда
ва
бошқа
чет
давлатларида
ҳам
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулланувчи
юридик
шахсларнинг
энг
кўп
тарқалган
ҳуқуқий
шаклларидан
бири
–
бу
масъулияти
чекланган
жамиятлар
ҳисобланади
.
Масъулияти
чекланган
жамият
(
МЧЖ
)
иштирокчилари
сони
чекланган
ва
зарар
кўриш
хавфи
чегараланган
хўжалик
жамиятининг
бир
тури
бўлиб
,
у
асосан
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорлик
субъектлари
ўртасида
кўп
тарқалган
.
Кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликни
ривожлантириш
,
унинг
ҳуқуқий
асосларини
янада
такомиллаштириш
бугунги
кунда
нафақат
соф
иқтисодий
-
ҳуқуқий
,
балки
муҳим
ижтимоий
-
сиёсий
аҳамиятга
молик
масала
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
Каримов
мазкур
масалага
эътибор
қаратиб
“....
ўрта
синф
юртимизда
амалга
оширилаётган
ислоҳотларимизни
янада
чуқурлаштиришдан
,
мамлакатимизнинг
изчил
ва
барқарор
ривожланишидан
энг
кўп
манфаатдордир
.
Шу
боис
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорлик
бугунги
кунда
жамиятимиздаги
ижтимоий
ва
сиёсий
барқарорликнинг
кафолати
ва
таянчига
,
юртимизни
тараққиёт
йўлидан
фаол
ҳаракатлантирадиган
кучга
айланиб
бормоқда
”.
1
Иқтисодий
ислоҳотларни
эркинлаштиришнинг
ҳозирги
даврида
МЧЖ
тадбиркорлик
фаолияти
субъектлари
учун
энг
мақбул
бўлган
тижорат
ташкилоти
ҳисобланади
.
МЧЖ
иштирокчилари
тадбиркорлик
фаолиятида
бевосита
иштирок
этишлари
мумкин
,
унинг
иштирокчиларининг
ўзгаришини
назорати
имкониятига
эгадир
.
Масъулияти
чекланган
жамияти
тўлиқ
ширкат
ва
акциядорлик
жамиятлари
ўртасидаги
боғловчи
сифатида
юзага
келган
бўлиб
,
у
ўзида
ширкат
ва
акциядорлик
жамиятларига
хос
хусусиятларини
мужассам
этган
.
Акциядорлик
жамиятлари
ўзида
йирик
сармояни
(
капитал
)
ни
бирлаштирса
,
МЧЖ
эса
ўзида
кичик
сармояларни
бирлаштиради
.
Масалан
, “80-
йиллар
охирида
ГФР
да
400
мингдан
ортиқ
масъулияти
чекланган
жамиятлари
мавжуд
бўлиб
,
уларнинг
тахминан
80
фоизи
100
минг
маркдан
кам
сармоя
(
капитал
)
га
эга
бўлган
бўлса
,
фақат
4
фоизинигина
устав
капитали
1
млн
.
маркдан
ортиқ
бўлган
.
Шу
даврда
акциядорлик
жамиятларинг
ўртача
капитали
50
млн
.
маркни
ташкил
этган
.
Худди
шу
йилларида
Францияда
ҳам
масъулияти
чекланган
жа
-
миятлари
сал
кам
400
мингтани
ташкил
этган
.
Акциядорлик
жамиятлари
сони
масъулияти
чекланган
жамиятларидан
анчагина
кам
бўлса
ҳам
,
МЧЖ
1
И
.
Каримов
.
Мамлакатимизни
модернизация
қилиш
йўлини
изчил
давом
эттириш
–
тараққиётимизнинг
муҳим
омилидир
.
Президент
Ислом
Каримовнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
18
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузаси
. //
Маҳалли
газетаси
. 2010
йил
8
декабрь
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
25
ларининг
маблағ
айланмаси
АЖ
лариникидан
олти
баробарга
кам
бўлган
.
1
Масъулияти
чекланган
жамиятлар
асосан
континентал
ҳуқуқ
тизими
хосдир
.
Англия
ва
АҚШ
тузилиш
жихатидан
акциядорлик
жамиятларига
яқин
бўлган
“
компания
”
лар
ва
масъулият
чекланган
жамиятларига
ўхшаш
“
ёпиқ
корпорация
”
лар
кенг
тарқалган
.
Масъулияти
чекланган
жамиятлар
тўғрисидаги
ҳуқуқ
нормалари
илк
бор
Германиянинг
1898
йилда
қабул
қилинган
«
Масъулияти
чекланган
ширкатлар
тўғрисида
»
ги
қонунида
ўз
аксини
топди
.
2
Фуқаролик
кодексида
юридик
шахслар
тўғрисидаги
ҳуқуқий
нормаларнинг
уч
тури
баён
этилган
:
алоҳида
ва
барча
турдаги
юридик
шахсларга
тўғридан
тўғри
тадбиқ
этиладиган
умумий
нормалар
,
махсус
қонунларга
ҳавола
қилинган
ҳолатда
алоҳида
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклга
эга
юридик
шахслар
тадбиқ
этиладиган
умумий
нормалар
ва
тўғридан
-
тўғри
тор
доирадаги
корхоналарга
тадбиқ
этиладиган
махсус
қоидалар
кўрсатилган
нормалар
.
Масъулияти
чекланган
жамият
фаолиятини
ҳуқуқий
тартибга
солишда
Фуқаролик
кодексининг
барча
турдаги
юридик
шахсларга
тадбиқ
этиладиган
ва
махсус
қонунлар
билан
белгиланадиган
нормалари
тадбиқ
этилади
.
3
Масъулияти
чекланган
жамиятларнинг
фаолияти
биринчи
навбатда
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
, 2001
йил
06
декабрь
куни
қабул
қилинган
“
Масъулияти
чекланган
ҳамда
қўшимча
масъулиятли
жамиятлар
тўғрисида
”
ги
қонун
ва
бошқа
қонун
ва
қонуности
актлари
билан
тартибга
солинади
.
Масъулияти
чекланган
жамиятлар
ва
қўшимча
масъулиятли
жамиятлар
ушбу
қонунлар
ва
ўзининг
таъсис
ҳужжатлари
асосида
фаолият
юритадилар
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Масуълияти
чекланган
ҳамда
қўшимча
масуълиятли
жамиятлар
тўғрисида
”
ги
қонунининг
3-
моддасига
асосан
“
Бир
ёки
бир
неча
шахс
томонидан
таъсис
этилган
,
устав
фонди
(
устав
капитали
)
таъсис
ҳужжатлари
билан
белгиланган
миқдорларда
улушларга
бўлинган
хўжалик
жамияти
масъулияти
чекланган
жамият
деб
ҳисобланади
.”
Масъулияти
чекланган
жамият
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
давлат
рўйхатидан
ўтказилган
пайтдан
эътиборан
юридик
шахс
мақомига
эга
бўлади
.
Масуълияти
чекланган
жамияти
бошқа
юридик
шахслар
сингари
қуйидаги
умумий
ва
ўзига
хос
хусусиятларига
эга
.
Ушбу
хусусиятлар
МЧЖ
ларнинг
бошқа
хўжалик
юритувчи
субъектлар
ўртасидаги
ўрни
ва
аҳамиятини
очиб
беришда
кўмаклашади
.
Биринчидан
,
МЧЖ
тижорат
ташкилоти
бўлиб
,
фаолиятининг
асосий
мақсади
фойда
олиш
ва
иштирокчилари
ўртасида
тақсимлашдир
.
Тижорат
ташкилотлари
юридик
шахс
бўлиб
,
МЧЖда
ҳам
юридик
шасхнинг
барча
хусусиятлари
мавжуддир
.
Хусусан
,
ўзининг
мустақил
балансида
алоҳида
мол
-
мулкига
эга
,
1
Акционерное
общество
и
товарищество
с
ограниченной
ответственностью
:
сборник
зарубежного
законодательтва
.
Сост
.,
отв
.
ред
.
и
автор
вступительной
статьи
проф
.
В
.
Туманов
. –
М
.:
БЕК
, 1995.
Ст
. VII.
2
“
Акционерное
общество
и
товарищество
с
ограниченной
ответственностью
:
сборник
зарубежного
законодательтва
.
Сост
.,
отв
.
ред
.
и
автор
вступительной
статьи
проф
.
В
.
Туманов
. –
М
.:
БЕК
, 1995.
Ст
. IX
3
Д
.
Степанов
.
Общество
с
ограниченной
ответсвенностью
:
законодетельство
и
практика
//
Хозяйство
и
право
. – 2000. –
№
12. –
С
. 54.
ўз
номидан
мулкий
ёки
шахсий
номулкий
ҳуқуқларга
эга
бўла
олади
,
уларни
амалга
оширади
ва
мажбуриятларини
бажаради
,
судда
даъвогар
ва
жавобгар
бўлади
.
Жамият
4
тижорат
ташкилоти
сифатида
қонун
ҳужжатларида
тақиқланмаган
ҳар
қандай
фаолият
турларини
амалга
ошириши
мумкин
.
Лекин
,
айрим
фаолият
турлари
билан
жамият
фақат
лицензия
олгандан
сўнггина
шуғулланиш
ҳуқуқига
эга
бўлади
.
Бундай
фаолият
турлари
қонун
ҳужжатлари
билан
белгиланади
.
Шунингдек
,
қонунчиликда
маълум
бир
фаолият
билан
шуғулланувчи
юридик
шахс
лицензия
олган
даврда
бошқа
фаолият
тури
билан
шуғулланиши
таъқиқлаб
қўйилиши
мумкин
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Банк
ва
банк
фаолияти
тўғрисида
”
ги
қонунининг
4-
моддасига
асосан
“
Банклар
бевосита
ишлаб
чиқариш
,
савдо
ва
суғурта
фаолияти
билан
шуғулланишга
ҳақли
эмаслар
”.
5
Иккинчидан
,
МЧЖ
–
тадбиркорлик
фаолияти
юритиш
учун
маблағларни
бирлаштирадиган
хўжалик
жамиятидир
,
унда
ишлаб
чиқариш
кооперативларидан
фарқли
ўлароқ
таъсисчиларнинг
шахсий
иштироки
талаб
этилмайди
.
Ишлаб
чиқариш
кооперативларида
эса
биргаликда
ишлаб
чиқариш
ёки
бошқа
хўжалик
фаолият
олиб
боришлик
учун
фуқароларнинг
шахсий
иштироки
талаб
этилади
(
Фуқаролик
кодекси
69-
модда
).
6
Учинчидан
,
жамият
бир
ёки
ундан
ортиқ
жисмоний
ва
(
ёки
)
юридик
шахс
томонидан
таъсис
этилиши
мумкин
.
Акциядорлик
жамиятларидан
фарқли
ўлароқ
МЧЖлари
бир
-
бирини
яхши
биладиган
,
ўз
маблағларини
бирлаштириб
,
ҳамкорликда
фойда
олишни
кўзлаган
шахслар
томонидан
тузилади
.
Қонун
7
жамият
иштирокчиларининг
сони
эллик
кишидан
ошмаслиги
лозимлигини
назарда
тутади
.
Жамият
бир
шахс
томонидан
ҳам
таъсис
этилиши
мумкин
бўлиб
,
у
жамиятнинг
ягона
иштирокчисига
айланади
.
Жамият
бир
шахс
томонидан
ташкил
этилганда
,
унинг
ягона
иштирокчиси
бўлган
шахс
жамият
фаолияти
билан
боғлиқ
асосий
масалаларни
хал
этишда
мутлоқ
ваколатларга
эга
бўлади
.
Жамият
бир
шахс
томонидан
ташкил
этилишида
бир
қатор
қалтисликлар
мавжудки
,
бу
жамият
фаолиятига
жиддий
таъсир
этиши
мумкин
.
Масалан
,
жамиятнинг
ягона
иштирокчиси
бўлган
юридик
шахс
банкрот
бўлганда
унинг
кредиторлари
олдидаги
қарзи
юзасидан
жамият
(
ўзининг
кредиторлари
билан
ҳисоблашгандан
сўнг
)
барча
мол
-
мулки
билан
жавоб
беришига
,
охир
оқибат
тугатилишига
ҳам
олиб
келиши
мумкин
.
Агарда
ушбу
холатда
жамият
ўн
нафар
иштирокчидан
иборат
бўлса
,
битта
иштирокчининг
банротлиги
жамиятга
унчалик
катта
“
ташвиш
”
туғдирмайди
.
Шунингдек
,
жамият
ягона
иштирокчиси
бўлган
жисмоний
шахс
бедерак
йўқолганда
,
озодликдан
махрум
этилганда
,
жамиятнинг
кейинги
тақдири
“
ноаниқ
”
қолиши
мумкин
.
Шунинг
учун
қонунда
жамият
ягона
иштирокчи
сифатида
бир
шахсдан
4
Изоҳ
:
“
Жамият
”
деганда
матнда
бундан
кейин
масъулияти
чекланган
жамият
назарда
тутилади
.
5
Ўзбекистон
Республикасининг
25.04.1996
йилдаги
“
Банклар
ва
банк
фаолияти
тўғрисида
”
ги
қонунининг
4-
моддаси
.
6
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
69-
моддаси
.
7
Изоҳ
:
“
Қонун
”
деганда
матнда
бундан
кейин
Ўзбекистон
Республикасининг
06.12.2001
йилдаги
“
Масъулияти
чекланган
ҳамда
қўшимча
масъулиятли
жамиятлар
тўғрисида
”
ги
қонуни
тушунилади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
26
иборат
бошқа
хўжалик
жамиятига
эга
бўлиши
мумкин
эмаслиги
қатъий
белгилаб
қўйилган
.
Тўртинчидан
,
жамият
ўзининг
мустақил
балансида
ҳисобга
олинадиган
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлади
,
ўз
номидан
ҳуқуқларни
олиши
,
мажбуриятларга
эга
бўлиши
,
судда
даъвогар
ва
жавобгар
бўлиши
мумкин
.
Жамият
унинг
иштирокчилари
томонидан
пул
,
қимматли
қоғозлар
,
ўзга
ашёлар
ёки
мулкий
ҳуқуқлар
ўтказилиши
натижасида
юзага
келган
,
тадбиркорлик
фаолияти
давомида
орттирилган
ўз
мулкига
эга
бўлиб
,
унинг
иштирокчиларида
ушбу
мулкка
нисбатан
эгалик
ҳуқуқи
эмас
,
балки
талаб
қилиш
ҳуқуқи
мавжуддир
.
Яъни
,
жамият
иштирокчиси
томонидан
киритилган
ва
жамият
фаолияти
давомида
қўлга
киритилган
мулк
,
унинг
бевосита
тасарруфида
бўлмай
,
балки
унинг
жамиятдан
чиқиш
вақтида
ёки
жамият
тугатилганда
,
ушбу
мулкга
нисбатан
ўз
улушига
мутаносиб
равишда
тасарруф
этиш
ҳуқуқи
вужудга
келади
.
Бешинчидан
,
жамият
устав
фонди
(
устав
капитали
)
таъсис
ҳужжатлари
билан
белгиланган
миқдорларда
улушларга
бўлинган
.
Улушларнинг
қиймати
қатъий
белгилаб
қўйилмаган
бўлиб
,
қонунчиликда
жамият
устав
фондининг
энг
кам
миқдори
белгиланган
бўлиб
,
унинг
юқори
қисми
чегараланмаган
.
Қонунга
киритилган
сўнгги
ўзгаришларга
кўра
,
жамият
устав
фонди
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
қирқ
баробаридан
кам
бўлмаслиги
лозим
.
Қонунда
шунингдек
,
жамият
иштирокчиси
ўз
ҳиссасини
устав
фондига
бирданига
эмас
,
балки
бир
йилдан
ошмайдиган
,
таъсис
шартномаси
ва
устав
фонди
белгиланган
муддатда
киритилиши
мумкинлиги
назарда
тутилган
.
Лекин
,
жамият
давлат
рўйхатидан
ўтказиладиган
пайтга
қадар
унинг
ҳар
бир
иштирокчиси
таъсис
ҳужжатларида
кўрсатилган
жамиятнинг
устав
фондидаги
(
устав
капиталидаги
)
ўз
ҳиссасининг
камида
ўттиз
фоизини
киритиши
шарт
.
Жамият
иштирокчисининг
жамият
устав
фондидаги
(
устав
капиталидаги
)
улушининг
миқдори
фоизларда
ёки
каср
кўринишида
белгиланади
.
Иштирокчиларнинг
улушлари
тенг
бўлиши
ёки
нотенг
бўлиши
мумкин
.
Устав
фондидаги
улушларнинг
қиймати
қатъий
белгилаб
қўйилмаган
бўлиб
,
улушлар
сони
иштикрокчилар
сонига
тенг
бўлади
.
Акциядорлик
жамиятларида
эса
улушлар
миқдори
тенг
бўлиб
,
улушлар
(
акциялар
)
сони
акциядорлар
сонидан
кўп
бўлиши
мумкин
.
Шахс
уставда
назарда
тутилган
миқдорда
ва
тартибда
улуш
қўшганда
ёки
бундай
мажбурият
олган
жамият
аъзосига
(
иштирокчисига
)
айланади
.
Жамият
иштирокчисининг
устав
фондаги
улуши
миқдори
унинг
жамиятга
нисбатан
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
хажмини
белгилайди
.
Масалан
,
жамият
иштирокчисининг
улуши
қанча
юқори
бўлса
унга
шунча
жамият
уставига
ҳисса
қўшиш
мажбурияти
юклатилади
,
ўз
навбатида
унинг
жамият
фойдасидан
оладиган
улуши
ҳам
юқори
бўлади
.
Жамиятнинг
ҳар
бир
иштирокчиси
жамият
иштирокчиларининг
умумий
йиғилишида
жамиятнинг
устав
фондидаги
(
устав
капиталидаги
)
ўз
улушига
мутаносиб
овозлар
сонига
эга
бўлади
.
Масъулияти
чекланган
жамиятнинг
ўзига
хос
хусусиятларидан
бири
бу
унинг
уставида
жамиятнинг
устав
фондидаги
(
устав
капиталидаги
)
улушдан
(
улушнинг
бир
қисмидан
)
жамиятнинг
иштирокчилари
ёки
учинчи
шахслар
фойдасига
воз
кечиш
,
улушнинг
(
улуш
бир
қисмининг
)
меросхўрларига
ёки
ҳуқуқий
ворисларига
ўтиши
ёхуд
тугатилаётган
юридик
шахснинг
иштирокчилари
ўртасида
улушнинг
(
улуш
бир
қисмининг
)
тақсимланиши
учун
жамият
иштирокчиларининг
розилигини
олиш
зарурлиги
назарда
тутилган
бўлиши
мумкин
(
Қонуннинг
20-
моддаси
).
Олтинчидан
,
жамиятнинг
иштирокчилари
унинг
мажбуриятлари
бўйича
жавобгар
бўлмайдилар
,
ўз
навбатида
жамият
ҳам
ўз
иштирокчиларининг
мажбуриятлари
юзасидан
жавоб
бермайди
.
Шу
ўринда
айтиб
ўтиш
лозимки
,
бундай
жамиятга
“
масъулияти
чекланган
жамият
”
номи
берилиши
қандайдир
маънода
ноўрин
бўлса
керак
.
Чунки
,
МЧЖ
ўз
мажбуриятлари
юзасидан
ўзига
қарашли
барча
мол
-
мулк
билан
тўлиқ
жавобгар
бўлади
. “
Масъулияти
чекланган
”
деган
сўз
жамият
иштирокчиларининг
жавобгарлик
доирасидан
келиб
чиққан
холда
ишлатилган
.
Жамият
иштирокчилари
жамият
фаолияти
билан
боғлиқ
зарарлар
учун
ўзлари
қўшган
ҳиссалар
қиймати
доирасида
жавобгар
бўладилар
.
Лекин
,
қонунчиликда
баъзи
бир
мустаснолар
мавжуд
.
Жумладан
,
масъулияти
чекланган
жамиятнинг
ўз
ҳиссасини
тўла
қўшмаган
иштирокчилари
жамият
мажбуриятлари
бўйича
ҳар
бир
иштирокчи
ҳиссасининг
тўланмаган
қисмининг
қиймати
доирасида
солидар
жавобгар
бўладилар
.
Бундай
жавобгарлик
субъектлари
бўлиб
,
устав
фондига
ўз
ҳиссаларини
тўлиқ
қўшмаган
барча
жамият
иштирокчилари
ҳисобланадилар
.
Ушбу
холатда
,
устав
фондига
ўз
ҳиссаларини
тўлиқ
қўшмаган
жамият
иштирокчиси
жамият
олдида
эмас
балки
жамият
кредиторлари
олдида
жамият
мажбуриятлари
бўйича
жамвобгар
бўлади
.
Лекин
,
жамият
бундай
иштирокчидан
мажбуриятини
бажарилиши
яъни
уставда
назарда
тутилган
қийматда
ва
усулларда
ҳамда
муддатларда
иштирокчи
ҳиссасининг
тўланишини
талаб
қилиш
ҳуқуқи
эгадир
.
Юқоридаги
қоида
мажбурий
характерга
эга
бўлиб
,
ҳеч
бир
ҳолатда
четлаб
ўтилишига
йўл
қўйилмайди
.
Уставда
жамият
иштирокчиси
томонидан
қўшилмаган
ҳиссалардан
воз
кечилишини
,
камайтирилишини
назарда
тутувчи
қоидалар
ўрнатилиши
мумкин
эмас
.
Шунингдек
,
жамиятнинг
банкротлиги
иштирокчи
сифатидаги
шахснинг
айби
туфайли
вужудга
келган
бўлса
,
жамиятнинг
мол
-
мулки
етарли
бўлмаган
тақдирда
бундай
шахс
зиммасига
унинг
мажбуриятлари
бўйича
субсидиар
жавобгарлик
юклатилиши
мумкин
.
Қонун
хужжатларига
асосан
бундай
жавобгарликка
олиб
келувчи
қуйидаги
омиллар
мавжуд
бўлиши
лозим
:
жамият
суд
қарори
асосида
банкрот
деб
эътироф
этилиши
;
жамият
иштирокчиси
жамият
учун
мажбурий
кўрсатма
бериш
ҳуқуқи
мавжудлиги
;
айнан
шундай
кўрсатма
берилиши
натижасида
тўловга
қобилиятсизликни
юзага
келганлиги
;
мажбуриятларни
бажариш
учун
жамият
мол
-
мулки
етарли
эмаслиги
ҳамда
жамият
иштирокчисининг
айбли
ҳаракат
ёки
ҳаракатсизлиги
.
Агарда
Россия
ва
Франция
қонунчилигига
назар
ташлайдиган
бўлсак
,
уларда
жамият
иштирокчиларининг
бошқа
ҳолатларда
ҳам
жавобгарлиги
назарда
тутилган
.
Жумладан
,
ушбу
давлатлар
қонунчилигига
асосан
жамиятнинг
устав
фондига
қўшиладиган
пулсиз
ҳиссаларнинг
пул
баҳоси
жамият
иштирокчилари
ёки
мустақил
баҳоловчи
ёхуд
тафтишчилар
томонидан
унинг
ҳақиқий
қийматига
номутаносиб
равишда
баҳоланган
тақдирда
уларнинг
маълум
бир
давр
мобайнида
жавобгарлиги
назарда
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
27
тутилган
1
.
Лекин
,
бизнинг
миллий
қонунчилигимизда
жамият
иштирокчиларининг
бундай
ҳаракатлари
учун
жавобгарлик
белгиланмаган
.
Бизнинг
қонунга
асосан
жамиятнинг
иштирокчилари
ва
жамиятга
қабул
қилинадиган
учинчи
шахслар
томонидан
жамиятнинг
устав
фондига
(
устав
капиталига
)
қўшиладиган
пулсиз
ҳиссаларнинг
пул
баҳосини
тасдиқлаш
ваколати
жамият
иштирокчилари
умумий
йиғилишига
берилган
бўлиб
,
уларда
пулсиз
ҳиссаларнинг
пул
баҳосини
тасдиқлаш
жараёнида
устав
фонди
миқдорини
сунъий
равишда
ошириш
каби
манфаатдорлик
юзага
келиши
мумкин
.
Бу
эса
ўз
навбатида
жамият
кредиторларига
зарар
келтириши
мумкин
.
Еттинчидан
,
жамият
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
бошқа
юридик
шахсларнинг
муассиси
бўлишга
ёки
уларнинг
устав
фондида
(
устав
капиталида
)
бошқача
тарзда
иштирок
этишга
,
ваколатхоналар
ва
филиаллар
тузишга
ҳақлидир
.
Саккизинчидан
,
жамият
ўз
бошқарув
тузилмасига
эга
.
Қонунда
жамиятнинг
бошқарув
органлари
доираси
белгиланган
бўлиб
,
жамият
иштирокчиларига
энг
қулай
бўлган
бошқарув
органларини
танлаш
имконияти
берилган
.
Жамият
иштирокчиларининг
умумий
йиғилиши
жамият
бошқарувининг
олий
органи
ҳисобланади
.
Жамиятнинг
уставида
жамиятнинг
кузатув
кенгашини
тузиш
назарда
тутилиши
мумкин
.
Жамиятнинг
жорий
фаолиятига
раҳбарлик
қилиш
жамиятнинг
яккабошчилик
асосидаги
ижро
этувчи
органи
томонидан
ёки
жамиятнинг
коллегиал
ижро
этувчи
органи
томонидан
амалга
оширилади
.
МЧЖ
да
ҳам
акциядорлик
жамиятлари
каби
жамиятга
аъзолиги
унинг
бошқарувида
иштирок
этиш
мажбуриятини
билдирмайди
.
Жамиятнинг
директори
ёки
колегиал
ижро
этувчи
органи
аъзолари
жамият
иштирокчилари
бўлмасликлари
ҳам
мумкин
.
Тўққизинчидан
,
юридик
шахснинг
хусусиятларидан
бири
бу
унинг
таниқлилик
белгиси
бўлган
-
ўз
номига
эга
бўлишидир
.
Жамият
давлат
тилидаги
ва
бир
вақтда
жамиятнинг
ихтиёрига
биноан
бошқа
тиллардаги
тўлиқ
фирма
номига
эга
бўлиши
лозим
ва
қисқартирилган
фирма
номига
эга
бўлишга
ҳақлидир
.
Масъулияти
чекланган
жамиятнинг
тўлиқ
фирма
номи
жамиятнинг
тўлиқ
номини
ва
"
масъулияти
чекланган
жамият
"
сўзларини
ўз
ичига
олиши
керак
.
Масъулияти
чекланган
жамиятнинг
қисқартирилган
фирма
номи
унинг
тўлиқ
ёки
қисқартирилган
номини
ҳамда
"
масъулияти
чекланган
жамият
"
деган
сўзларни
ёки
MChJ
аббревиатурасини
ўз
ичига
олиши
керак
.
Жамиятнинг
фирма
номи
унинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклини
акс
эттирувчи
,
шу
жумладан
чет
тиллардан
ўзлаштирилган
бошқа
атамалар
ва
аббревиатураларни
,
агар
қонунларда
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
ўз
ичига
олиши
мумкин
эмас
(
Қонуннинг
6-
моддаси
).
Чет
элликлар
иштирокида
ташкил
этилаётган
жамиятнинг
фирма
номига
унинг
муассислари
қайси
давлатга
мансублигини
кўрсатувчи
қайд
киритилиши
мумкин
.
Масалан
, “
Шарқ
неъматлари
”
масъулияти
чекланган
жамият
шаклидаги
Ўзбекистон
-
Британия
кўшма
корхонаси
.
Жамиятнинг
жойлашган
манзили
унинг
давлат
рўйхатидан
ўтказилган
жойига
қараб
белгиланади
.
1
Федеральный
Закон
РФ
“
Об
обществах
с
ограниченной
ответсвенностью
»
от
08
февраля
1998
г
.
Ст
.15.,
Закон
Фран
-
ции
№
66-537 “
О
торговых
товариществах
”
от
24.06.1966
г
.
Ст
. 40.
Жамиятнинг
таъсис
ҳужжатларида
унинг
бошқарув
органлари
доимий
жойлашган
ер
ёки
унинг
асосий
фаолияти
юритиладиган
жой
жамиятнинг
жойлашган
манзили
деб
белгиланиши
мумкин
.
Жамият
у
билан
алоқа
амалга
ошириладиган
почта
манзилига
эга
бўлиши
лозим
ва
юридик
шахсларни
давлат
рўйхатидан
ўтказувчи
органни
ўзининг
почта
манзили
ўзгаргани
тўғрисида
хабардор
қилиши
шарт
.
Жамият
тўлиқ
фирма
номи
давлат
тилида
ифодаланган
ва
жамиятнинг
жойлашган
манзили
кўрсатилган
думалоқ
муҳрга
эга
бўлиши
керак
.
Жамиятнинг
муҳрида
унинг
фирма
номи
жамиятнинг
ихтиёрига
биноан
бошқа
тилларда
ҳам
ифодаланиши
мумкин
.
Жамият
ўзининг
фирма
номи
ёзилган
штампларига
ва
бланкаларига
,
ўз
эмблемасига
,
шунингдек
белгиланган
тартибда
рўйхатга
олинган
товар
белгисига
ва
бошқа
ўз
белги
-
аломатларига
эга
бўлишга
ҳақлидир
.
Жамият
ўз
номидан
фойдаланишда
мутлоқ
ҳуқуқларга
эга
бўлиб
,
унинг
номидан
ноқонуний
равишда
фойдаланганлардан
бундай
фойдаланишини
тўхтатилишини
ва
етказилган
зарарни
қопланилиниши
талаб
қилиши
мумкин
.
