ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
Д
.
Х
.
Пайзиева
ЖИДУ
ўқитувчиси
ШАНХАЙ
ҲАМКОРЛИК
ТАШКИЛОТИ
ИНСТИТУЦИОНАЛ
ТУЗИЛМАСИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ
ХАЛҚАРО
-
ҲУҚУҚИЙ
МАСАЛАЛАРИ
Бугунги
кунда
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
(
ШҲТ
)
халқаро
ҳукуматлараро
ташкилотлар
орасида
ўзининг
муносиб
ўрнини
эгаллади
.
БМТ
Иқтисодий
ва
ижтимоий
кенгаши
ШҲТга
халқаро
ҳукуматлараро
ташкилот
мақомини
бериши
фикримизнинг
тўғрилигини
яна
бир
карра
тасдиқлади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузасида
таъкидлаб
ўтганидек
:
“
Шанхай
Ҳамкорлик
Ташкилоти
...
билан
ҳамкорлигимиз
минтақада
хавфсизлик
,
тинчлик
ва
барқарор
ривожланишни
таъминлашнинг
муҳим
шарти
ҳисобланади
”
1
.
Шу
ўринда
табиий
бир
савол
туғилади
:
мавжуд
ташкилотлардан
бутунлай
фарқ
қиладиган
ташкилот
бу
қадар
қисқа
муддат
ичида
қандай
пайдо
бўлди
,
у
институционал
қурилиш
жараёнининг
қайси
босқичларидан
ўтди
?
Шу
саволни
хитойлик
таниқли
таҳлилчи
Ч
.
Хуашэн
ҳам
ўртага
ташлайди
. “
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
(
ШҲТ
)
нинг
тарихини
билмай
туриб
унинг
моҳиятини
англаб
етиш
мумкин
эмас
”
2
,
деб
таъкидлайди
у
.
Шуни
қайд
этиш
лозимки
,
ШҲТнинг
ўтмишдоши
расман
чегара
масалаларига
доир
совет
-
хитой
музокаралари
натижасида
ташкил
топган
“
Шанхай
бешлиги
”
ҳисобланади
. 2000
йил
4–5
июль
кунлари
Душанбе
шаҳри
(
Тожикистон
)
да
бўлиб
ўтган
“
Шанхай
бешлиги
”
нинг
бешинчи
саммити
ШҲТни
тузиш
йўлида
ташланган
энг
муҳим
қадам
бўлди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
“
Шанхай
бешлиги
”
нинг
Душанбедаги
саммитида
биринчи
марта
кузатувчи
сифатида
иштирок
этди
.
Ушбу
анжуманда
“
бешлик
”
негизида
кўп
соҳали
ташкилот
тузиш
тўғрисидаги
таклиф
илгари
сурилди
3
.
Душанбе
саммитидан
кейин
Россия
Федерацияси
ва
ХХР
Ўзбекистонга
“
бешлик
”
негизида
тузилаётган
янги
минтақавий
ташкилотнинг
ҳаммуассисларидан
бири
бўлишни
таклиф
қилди
.
Шундай
қилиб
“
бешлик
”,
Ч
.
Хуашэн
таъбири
билан
айтганда
, “
расман
“
Шанхай
олтилиги
”
га
айланди
ва
мазкур
тузилмага
бирлашган
олти
давлат
ШҲТнинг
негизини
ташкил
қилди
”
4
.
2001
йил
14–15
июнь
кунлари
Шанхай
(
ХХР
)
да
олти
давлат
–
Россия
,
Хитой
,
Қозоғистон
,
Қирғизистон
,
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
бош
мақсадимиз
–
жамиятни
демократлаштириш
ва
янгилаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маъруза
//
Халқ
сўзи
. 2005
йил
29
янв
.
2
Хуашэн
Ч
.
Китай
,
Центральная
Азия
ва
Шанхайская
Организация
Сотрудничества
//
Рабочие
материалы
. –
М
.:
Московский
центр
Карнеги
, 2005. -
№
5. – 31-
б
.
3
Қаранг
:
Республика
Узбекистан
–
Шанхайская
организация
сотрудничества
//
php?op=modload&name=Sections&file=index&req=viewarticle&ar
tid=54page=1.
4
Хуашэн
Ч
.
Китай
,
Центральная
Азия
ва
Шанхайская
Организация
Сотрудничества
//
Рабочие
материалы
. –
М
.:
Московский
центр
Карнеги
, 2005. -
№
5. – 31-
б
.
Тожикистон
ва
Ўзбекистон
раҳбарларининг
учрашуви
бўлиб
ўтди
. 2001
йил
15
июнда
анжуманга
йиғилган
давлатларнинг
бошлиқлари
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
тузилгани
тўғрисида
эълон
қилдилар
.
Шундай
қилиб
,
Ўзбекистон
ШҲТ
ҳаммуассисларидан
бирига
айланди
.
ШҲТ
ҳаммуассиси
сифатида
иштирок
этиш
тўғрисидаги
қарорни
Ўзбекистон
онгли
равишда
,
ўз
миллий
манфаатларидан
келиб
чиқиб
,
Марказий
Осиё
минтақасида
юзага
келган
ҳарбий
-
сиёсий
вазиятдан
келиб
чиқиб
қабул
қилди
5
.
Саммитда
қабул
қилинган
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотини
тузиш
тўғрисидаги
декларацияда
ШҲТни
ташкил
этишнинг
принципиал
мўлжаллари
акс
эттирилди
.
Декларацияда
,
хусусан
,
шундай
дейилади
:
“
Шанхай
бешлиги
”
нинг
ривожланиши
жараёнида
вужудга
келган
,
ўзаро
ишонч
,
ўзаро
манфаат
,
тенглик
,
ўзаро
маслаҳатлар
,
маданиятлар
ранг
-
баранглигига
нисбатан
ҳурмат
,
биргаликда
ривожланишга
интилиш
билан
тавсифланадиган
“
шанхайча
руҳ
”
минтақа
мамлакатлари
ҳамкорлик
йиллари
мобайнида
тўплаган
ноёб
бойлик
ҳисобланади
.
У
янги
юз
йилликда
янада
ортади
ва
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
аъзоси
бўлган
давлатлар
ўртасидаги
муносабатларда
меъёрга
айланади
”
6
.
Шанхай
саммитида
Терроризм
,
сепаратизм
ва
экстремизмга
қарши
кураш
тўғрисида
конвенция
ҳам
имзоланди
7
.
Мазкур
ҳужжат
минтақанинг
барча
мамлакатлари
учун
умумий
бўлган
таҳдидларга
коллектив
қарши
ҳаракатларнинг
ҳуқуқий
асосларини
яратиш
имконини
берди
.
Конвенцияга
асосан
ШҲТ
доирасида
,
терроризм
,
сепаратизм
,
экстремизм
,
гиёҳвандлик
воситалари
ва
қурол
билан
қонунга
хилоф
равишда
муомала
қилиш
ҳамда
ғайриқонуний
миграцияга
қарши
курашда
ўзаро
ҳамкорликни
яхшилаш
мақсадида
,
Минтақавий
аксилтеррор
тузилмаси
(
МАТТ
)
тузилди
ва
2002
йилда
унга
ШҲТнинг
доимий
ишлайдиган
органи
мақоми
берилди
8
.
Шунингдек
Шанхай
саммитида
Қозоғистон
Республикаси
,
Хитой
Халқ
Республикаси
,
Қирғизистон
Республикаси
,
Россия
Федерацияси
,
Тожикистон
Республикаси
,
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
бошлиқларининг
Қўшма
баёноти
9
ва
Шанхай
5
Қаранг
:
Республика
Узбекистан
–
Шанхайская
организация
сотрудничества
//
php?op=modload&name=Sections&file=index&req=viewarticle&ar
tid=54page=1.
6
Декларация
о
создании
“
Шанхайской
организации
сотрудничества
”
от
15
июня
2001
г
.
//
http://missions.itu.int/~kazaks/rus/sco/sco02.htm .
7
Қаранг
:
Шанхайская
конвенция
//
http://www.sectsco.org/news_detail.asp?id=92&LanguageID=3.
8
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотига
аъзо
давлатлар
ўртасида
2002
йил
7
июнда
тузилган
Минтақавий
аксилтеррор
тузилмаси
тўғрисидаги
Битимнинг
2-
моддасига
мувофиқ
,
“
Тарафлар
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотининг
Минтақавий
аксилтеррор
тузилмасини
таъсис
этадилар
”.
Мазкур
Битимнинг
3-
моддасига
биноан
, “
МАТТ
ШҲТнинг
доимий
ишлайдиган
органи
ҳисобланади
ва
Тарафлар
ваколатли
органларининг
терроризм
,
сепаратизм
ва
экстремизмга
қарши
кураш
борасидаги
ўзаро
ҳамкорлигига
кўмаклашиш
ва
уни
мувофиқлаштириш
учун
мўлжалланган
”
//
http://russian.people.com.cn/200401/14/rus20040114_86921.html
9
Масалан
,
Қозоғистон
Республикаси
,
Хитой
Халқ
Республикаси
,
Қирғизистон
Республикаси
,
Россия
Федерацияси
,
Тожикистон
Республикаси
,
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
бошлиқларининг
2001
йил
14
июндаги
Қўшма
баёноти
3-
бандида
шундай
дейилади
: “
Шанхай
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
ҳамкорлик
ташкилотига
аъзо
давлатлар
миллий
координаторлар
кенгашининг
фаолият
тартиби
тўғрисида
Муваққат
низом
қабул
қилинди
.
ШҲТнинг
Санкт
-
Петербург
шаҳрида
бўлиб
ўтган
иккинчи
саммитида
(2002
йил
7
июнь
)
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотининг
устав
ҳужжатлари
имзоланди
.
Россия
Федерацияси
Президенти
В
.
В
.
Путин
ШҲТ
саммитидаги
маърузасида
: “
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
устав
ҳужжатларининг
имзоланиши
ташкилотни
ривожлантириш
йўлида
ташланган
муҳим
қадам
бўлади
”
1
,
деб
таъкидлади
.
Саммитда
ШҲТ
Хартияси
,
ШҲТга
аъзо
давлатлар
бошлиқларининг
қўшма
декларацияси
ва
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотига
аъзо
давлатлар
ўртасида
Минтақавий
аксилтеррор
тузилмаси
тўғрисидаги
битим
қабул
қилинди
.
Жумладан
,
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотига
аъзо
давлатлар
бошлиқларининг
декларациясида
шундай
дейилган
:
“
ШҲТнинг
тузилиши
минтақа
ва
жаҳонда
юзага
келган
вазиятга
,
шунингдек
олти
мамлакат
халқларининг
туб
манфаатларига
мос
келади
”; “
Биз
ШҲТ
блок
ёки
берк
иттифоқ
эмаслигини
,
айрим
мамлакатларга
ёки
давлатлар
гуруҳларига
қарши
қаратилмаганини
,
БМТ
Уставининг
мақсадлари
ва
принципларига
ҳамда
халқаро
ҳуқуқ
нормаларига
мувофиқ
,
ўзаро
манфаатларни
,
минтақавий
ва
умумбашарий
муаммоларни
ечишга
нисбатан
умумий
ёндашувларни
ҳисобга
олган
ҳолда
,
бошқа
давлатлар
ва
халқаро
бирлашмалар
билан
кенг
ҳамкорлик
учун
очиқ
эканлигини
тасдиқлаймиз
”
2
.
ШҲТ
Хартияси
–
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотининг
асосий
ҳужжати
бўлиб
,
унда
ташкилотнинг
мақсадлари
,
вазифалари
ва
ҳамкорлик
йўналишлари
,
унинг
ташкилий
тузилмаси
,
бошқа
мамлакатлар
ва
халқаро
ташкилотлар
билан
ўзаро
муносабатлар
тартиби
белгиланган
.
Шуни
қайд
этиш
лозимки
,
Хартияда
ташкилотнинг
кенг
вазифалари
белгилаб
қўйилган
.
Масалан
, 1-
моддада
ШҲТнинг
мақсад
ва
вазифалари
сифатида
қуйидагилар
белгиланган
: “
аъзо
давлатлар
ўртасида
ўзаро
ишонч
,
дўстлик
ва
яхши
қўшничиликни
мустаҳкамлаш
;
минтақада
тинчлик
,
хавфсизлик
ва
барқарорликни
қувватлаш
ва
мустаҳкамлаш
,
янги
демократик
,
адолатли
ва
оқилона
сиёсий
ва
иқтисодий
халқаро
тартибни
яратишга
кўмаклашиш
мақсадида
кўп
соҳали
ҳамкорликни
ривожлантириш
;
сиёсий
,
савдо
-
иқтисодий
,
мудофаа
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
,
табиатни
муҳофаза
қилиш
,
маданий
,
илмий
-
техника
,
таълим
,
энергетика
,
транспорт
,
кредит
-
молия
ва
умумий
манфаатга
тааллуқли
бўлган
бошқа
соҳаларда
ҳамкорлик
ташкилоти
”
ни
тузиш
борасида
аниқ
иш
бошлангани
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Қозоғистон
Республикаси
,
Хитой
Халқ
Республикаси
,
Қирғизистон
Республикаси
,
Россия
Федерацияси
ва
Тожикистон
Республикаси
билан
бир
қаторда
мазкур
янги
бирлашманинг
ҳаммуассиси
бўлишга
ва
улар
билан
бирга
“
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
”
ни
тузиш
тўғрисидаги
декларация
”
ва
“
Терроризм
,
сепаратизм
ва
экстремизмга
қарши
кураш
тўғрисидаги
Шанхай
конвенцияси
”
ни
имзолашга
тайёрлигини
ифодалайди
”
//
htpp://www.sectsco.org/html/00654.html.
1
Қаранг
:
Подписание
уставных
документов
ШОС
–
важный
шаг
вперед
в
развитии
организации
,
заявил
Путин
//
Ленин
-
градская
Правда
. –
СПб
., 2002. – 19
июня
;
Прочный
фунда
-
мент
сотрудничества
//
Красная
звезда
. –
М
., 2002. – 8
июня
.
2
Декларация
глав
государств
-
членов
Шанхайской
Организации
Сотрудничества
//
Инт
.:
http://missions.itu.int/`kazaks/rus/sco/sco07.htm.
самарали
минтақавий
ҳамкорликни
рағбатлантириш
;
минтақада
ҳар
томонлама
ва
мутаносиб
иқтисодий
ўсиш
,
ижтимоий
ва
маданий
ривожланишга
аъзо
давлатлар
халқларининг
турмуш
даражасини
изчил
ошириш
ва
яшаш
шароитларини
яхшилаш
мақсадида
тенг
ҳуқуқли
шерикчилик
асосида
биргаликдаги
ҳаракатлар
воситасида
имконият
яратиш
;
аъзо
давлатларнинг
халқаро
мажбуриятлари
ва
уларнинг
миллий
қонунчилигига
мувофиқ
инсон
ҳуқуқлари
ва
асосий
эркинликларини
таъминлашга
кўмаклашиш
;
бошқа
давлатлар
ва
халқаро
ташкилотлар
билан
муносабатларни
қувватлаш
ва
ривожлантириш
;
халқаро
можароларнинг
олдини
олиш
ва
уларни
тинч
йўл
билан
тартибга
солишда
ўзаро
ҳамкорлик
қилиш
;
XXI
асрда
юзага
келиши
мумкин
бўлган
муаммоларнинг
ечимларини
биргаликда
топиш
”
3
.
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотинининг
Москва
шаҳрида
бўлиб
ўтган
учинчи
саммитида
(2003
йил
28–
29
май
)
ШҲТнинг
ташкилий
қурилиши
деярли
якунланди
.
Саммитда
Давлатлар
бошлиқларининг
кенгаши
тўғрисида
низом
,
Ҳукуматлар
бошлиқларининг
кенгаши
тўғрисида
низом
,
ШҲТ
Минтақавий
аксилтеррор
тузилмаси
Ижроия
қўмитасининг
регламенти
тўғрисида
низом
қабул
қилинди
,
шунингдек
ШҲТ
бюджетини
таркиб
топтириш
ва
ижро
этиш
тартиби
тўғрисида
битим
имзоланди
.
Бундан
ташқари
,
ташкилот
рамзлари
–
эмблемаси
ва
байроғи
тасдиқланди
.
Саммит
арафасида
эълон
қилинган
таҳлилий
мақолалардан
бирида
америкалик
эксперт
,
Стратегик
ва
халқаро
тадқиқотлар
марказининг
ходими
М
.
Оресман
: “
ШҲТ
тўлақонли
ташкилотга
айланиш
йўлида
мунозара
клуби
сифатида
ишлаш
кунларини
ортда
қолдирди
”
4
,
деб
таъкидлади
.
Москва
саммитида
давлатлар
бошлиқлари
МАТТ
Ижроия
қўмитаси
қароргоҳини
Бишкек
(
Қирғизистон
”
дан
Тошкентга
кўчириш
тўғрисида
,
шунингдек
2004
йил
1
январдан
Ташкилотнинг
доимий
ишлайдиган
органлари
–
ШҲТ
Котибияти
(
Пекинда
)
ва
МАТТ
Ижроия
қўмитаси
(
Тошкентда
)
ишини
бошлаш
тўғрисида
қарорлар
қабул
қилинди
5
.
МАТТ
қароргоҳи
Тошкентга
кўчирилиши
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
собиқ
ташқи
ишлар
вазири
,
ҳозирда
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Сенатининг
Халқаро
ҳамкорлик
бўйича
қўмитаси
раиси
С
.
С
.
Сафаев
ўз
интервьюсида
: “
Ҳозирги
вақтда
энг
аввало
ёш
авлоднинг
онгига
ўрнашаётган
ва
уни
заҳарлаётган
,
уни
турли
террористик
тузилмалар
қўлида
қуролга
айлантираётган
диний
ақидапарастлик
мафкурасига
қарши
ҳаракат
тўғрисидаги
масала
долзарб
аҳамият
касб
этмоқда
.
Шу
мақсадда
ШҲТнинг
қароргоҳи
Тошкентда
жойлашган
МАТТнинг
ташкил
этилиши
муҳим
аҳамиятга
эгадир
”
6
,
деб
таъкидлади
.
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
МАТТ
қароргоҳининг
Бишкекдан
Тошкентга
кўчирилиши
терроризмга
қарши
кураш
борасида
Ўзбекистоннинг
,
3
Хартия
Шанхайской
организации
сотрудничества
//
http://www.sectsco.org/news_detail.asp?id=217& LanguageID=3.
– 2007. – 12
мая
.
4
Oresman M. The SCO: A New Hope or to the Graveyard of
Acronyms? // http://www.scis.org/ pacfor/pac0321.htm. – 2003. –
22 May.
5
«
Шанхайцы
»
открыты
для
сотрудничества
//
Российская
газета
. – 2004. – 16
янв
.
6
Эксклюзивное
интервью
министра
иностранных
дел
Узбеки
-
стана
Садыка
Сафаева
газете
«
Жэньминь
жибао
» //
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
республикамиз
Президенти
И
.
А
.
Каримовнинг
жаҳон
ҳамжамияти
олдидаги
хизматлари
эътироф
этилишининг
ўзига
хос
тимсолидир
1
.
Саммитда
ШҲТга
аъзо
давлатларнинг
давлат
ва
ҳукумат
бошлиқлари
биринчи
ижрочи
котиб
–
ХХРнинг
Россия
Федерациясидаги
элчиси
Чжан
Дэгуан
номзодини
ҳам
тасдиқладилар
2
.
2004
йил
15
январда
Пекин
шаҳри
(
ХХР
)
да
ШҲТ
Котибияти
қароргоҳининг
очилиш
маросими
бўлиб
ўтди
.
“
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
Котибияти
Пекинда
расман
иш
бошлагани
мазкур
ташкилот
тарихида
муҳим
воқеа
ҳисобланади
”,
деб
таъкидлади
Россия
Федерациясининг
ХХРдаги
элчиси
И
.
Рогачев
.
Унинг
фикрича
,
Котибият
фаолиятининг
бошланиши
ташкилий
қурилиш
босқичи
якунланганидан
ва
ШҲТ
“
ушбу
минтақада
хавфсизликни
таъминлашга
,
кўпгина
соҳаларда
кўп
тарафлама
ҳамкорликни
йўлга
қўйиш
ишига
салмоқли
ҳисса
қўшишга
қодир
бўлган
тўлақонли
халқаро
минтақавий
ташкилотга
айланганидан
дарак
беради
”.
И
.
Рогачев
таъбири
билан
айтганда
, “
ёш
ШҲТ
...
тез
орада
мустаҳкам
пойдеворга
эга
бўлган
кенг
ва
қудратли
тузилмага
айланади
”
3
.
2004
йил
17
июнда
Тошкентда
ШҲТга
аъзо
давлатлар
бошлиқларининг
тўртинчи
саммити
бўлиб
ўтди
.
Ушбу
саммитда
ташкилотнинг
институционаллашув
жараёни
давом
этди
4
,
Ўзбекистон
Стратегик
ва
минтақалараро
тадқиқотлар
институтининг
собиқ
директори
Р
.
М
.
Алимов
таъбири
билан
айтганда
эса
, “
Тошкент
саммити
ШҲТнинг
институционал
шаклланиш
жараёнига
якун
ясади
”
5
,
зеро
саммитда
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотининг
мақоми
,
халқаро
майдондаги
ўрни
ва
ҳуқуқ
субъекти
сифатидаги
мавқеини
кафолатловчи
ҳужжатлар
(
энг
аввало
ШҲТнинг
имтиёзлар
ва
иммунитетлар
тўғрисидаги
конвенцияси
)
қабул
қилинди
.
Саммитда
ШҲТнинг
имтиёзлар
ва
иммунитетлар
тўғрисидаги
конвенцияси
имзоланди
.
Мазкур
конвенция
ШҲТ
Хартиясида
назарда
тутилган
19-
қоидага
мувофиқ
,
БМТнинг
имтиёзлар
ва
иммунитетлар
тўғрисидаги
конвенциясига
ҳамда
имтиёзлар
ва
иммунитетларга
доир
халқаро
одатларга
амал
қилган
ва
аъзо
давлатларнинг
барчасидаги
воқеликни
тўлиқ
ҳисобга
олган
ҳолда
ишлаб
чиқилди
.
2004
йил
17
июнда
қабул
қилинган
ШҲТнинг
имтиёзлар
ва
иммунитетлар
тўғрисидаги
конвенцияси
2-
моддасида
шундай
дейилади
: “
ШҲТ
халқаро
ҳуқуқ
лаёқатига
эга
.
У
аъзо
давлатлардан
ҳар
бирининг
ҳудудида
унинг
мақсад
ва
вазифаларини
амалга
ошириш
учун
талаб
этиладиган
ҳуқуқ
лаёқатига
эга
1
Қаранг
:
Вахабов
Х
.
Становление
и
современное
состояние
институционализации
Шанхайской
организации
сотрудничества
//
Ҳуқуқшунос
. –
Т
., 2005. -
№
2. – 23-
б
.
2
Перед
саммитом
ШОС
в
Ташкенте
//
Новости
Узбекистана
. –
2004. -
№
22 (200). – 4
июня
.
3
И
.
Рогачев
:
официальное
начало
функционирования
Секретариата
ШОС
–
очень
важное
событие
//
http://www.chinaconsulate.khb.ru/rus/xwdt/04news1/t117251.htm.
4
Қаранг
:
Ғ
афуров
С
.
М
.
Хавфсизлик
стратегияси
:
Марказий
Осиё
ва
Форс
кўрфази
давлатлари
амалиёти
:
Алишер
Навоий
номидаги
Ўзбекистон
Миллий
кутубхонаси
нашриёти
;
Тошкент
давлат
шарқшунослик
институти
, 2007. – 80-
б
.
5
Alimov R.M. Central Asia: common interests. – T.: Sharq, 2005.
– 336-
б
.
бўлади
”
6
.
Мазкур
модданинг
қоидаси
мазмунан
БМТ
Устави
104-
моддасининг
қуйидаги
қоидаси
билан
мос
келади
:
“
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
ўз
Аъзоларидан
ҳар
бирининг
ҳудудида
ўз
функцияларини
бажариш
ва
мақсадларига
эришиш
учун
талаб
этилиши
мумкин
бўлган
ҳуқуқ
лаёқатига
эга
бўлади
”
7
.
Эндиликда
ШҲТ
ҳам
ўз
аъзо
давлатлари
ҳудудида
шундай
универсал
ҳуқуқ
лаёқатига
эга
бўладики
,
бу
ташкилотнинг
обрўси
ва
ҳуқуқ
субъекти
сифатидаги
мақомини
мустаҳкамлашга
хизмат
қилади
.
Самитда
ШҲТга
аъзо
давлатлар
бошлиқларининг
Тошкент
декларацияси
,
ШҲТга
аъзо
давлатлар
ўртасида
гиёҳвандлик
воситалари
ва
прекурсорлар
трафикига
қарши
кураш
тўғрисида
битим
,
ШҲТга
аъзо
давлатлар
бошлиқлари
Кенгашининг
“
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
таъсис
этилган
кун
тўғрисида
”,
“
Ўзбекистон
ва
ШҲТ
ўртасида
Ўзбекистонда
ШҲТ
Минтақавий
Аксилтеррор
тузилмаси
қароргоҳининг
шароитлари
тўғрисидаги
битим
ҳақида
”,
“
ШҲТ
кузатувчисининг
мақоми
тўғрисидаги
тартибни
тасдиқлаш
ҳақида
”
қарорлари
,
“
ШҲТга
аъзо
давлатларнинг
ташқи
ишлар
вазирлари
ўртасида
ҳамкорлик
ҳамда
фаолиятни
мувофиқлаштириш
тўғрисида
”
ва
“
Монголияга
ШҲТда
кузатувчи
мақомини
бериш
тўғрисида
”
протоколлар
ҳам
имзоланди
.
Бизнинг
фикримизча
,
ШҲТнинг
имтиёзлар
ва
иммунитетлар
тўғрисидаги
конвенцияси
,
Хитой
ҳукумати
ва
ШҲТ
ўртасида
ШҲТ
Котибиятининг
Хитой
Халқ
Республикасида
бўлиш
шартлари
тўғрисидаги
битим
ва
ШҲТ
Минтақавий
аксилтеррор
тузилмасининг
Ўзбекистондаги
шароитлари
тўғрисидаги
битим
дастлабки
босқичда
ШҲТ
ишининг
энг
муҳим
натижалари
,
шунингдек
ташкилотни
тузишнинг
дастлабки
босқичи
охирига
етганидан
сўнг
ШҲТ
доирасида
амалий
ҳамкорликни
янада
чуқурлаштириш
ва
фаоллаштиришнинг
ҳуқуқий
асослари
ва
кафолатлари
ҳисобланади
,
ташкилотни
бундан
буён
ривожлантириш
,
унинг
ташкилий
механизмини
такомиллаштириш
учун
,
ҳеч
шубҳасиз
,
улкан
аҳамият
касб
этади
.
Шундай
қилиб
,
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилоти
институционал
қурилишининг
таҳлили
Ташкилот
ўз
тарихи
мобайнида
ШҲТ
ташкилий
тузилмасини
кучайтириш
ва
кенгайтириш
йўлидан
ҳаракатланганини
кўрсатади
.
Дарҳақиқат
,
бу
борада
улкан
иш
амалга
оширилди
ва
қисқа
муддат
ичида
ШҲТ
асосий
ва
марказий
органларининг
таъсирчан
тизими
яратилди
.
Айни
вақтда
бир
қанча
муаммолар
ҳам
мавжуд
.
Биринчидан
,
ШҲТ
доирасида
шу
пайтгача
фақат
марказий
ва
тармоқ
бошқарув
органлари
тузилди
,
лекин
ҳар
қандай
халқаро
ташкилотда
энг
таъсирчан
ва
самарали
ҳисобланадиган
ёрдамчи
органлар
ҳали
-
ҳануз
ташкил
этилгани
йўқ
.
Иккинчидан
,
ижтимоий
,
иқтисодий
ва
илмий
-
техникавий
органларни
тузиш
давр
эҳтиёжи
ҳисобланади
.
Учинчидан
,
мавжуд
органлар
яккабошчилик
асосида
иш
олиб
борувчи
органлар
ҳисобланади
.
Шу
6
Конвенция
о
привилегиях
и
иммунитетах
Шанхайской
организации
сотрудничества
от
17
июня
2004
г
. //
http://www.sectsco.org/news_detail.asp?id=217&LanguageID=3.
7
Устав
Организации
Объединенных
Наций
от
26
июня
1945
г
.
//
Устав
Организации
Объединенных
Наций
и
Статут
Между
-
народного
Суда
ООН
. –
М
.:
Информационный
центр
Пред
-
ставительства
ООН
, 2002. – 23-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
туфайли
ҳам
,
ШҲТ
парламент
органларини
тузиш
тўғрисидаги
масала
кўриб
чиқилса
,
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
деб
ўйлаймиз
.
Тўртинчидан
,
муттасил
равишда
қайта
номлашлар
(
Ижрочи
котиб
–
Бош
котиб
),
кўчишлар
(
ШҲТ
МАТТнинг
Бишкекдан
Тошкентга
кўчирилиши
)
ва
турли
тузилмалар
билан
тажрибалар
Ташкилотнинг
институционал
яхлитлигини
мустаҳкамлаши
мумкин
эмас
.
Буларнинг
барчаси
ШҲТ
таъсис
ҳужжатларига
тинимсиз
ўзгартиришлар
киритишни
ҳам
талаб
қилади
,
бу
эса
аъзо
давлатлар
ўртасидаги
муносабатларда
чалкашликлар
пайдо
бўлишига
олиб
келади
,
зеро
улар
мазкур
ҳужжатларнинг
ўз
вариантларини
асосий
ҳужжат
билан
мувофиқ
ҳолатга
келтиришга
улгурмайдилар
.
Аммо
,
шуни
ҳам
қайд
этиб
ўтиш
лозимки
,
ШҲТга
аъзо
давлатлар
қисқа
муддат
ичида
Ташкилотнинг
муайян
институционал
тузилмасини
яратишга
муваффақ
бўлдилар
.
Мазкур
ва
кейинги
босқичларда
ушбу
тузилмани
такомилига
етказиш
,
унинг
ижтимоий
-
иқтисодий
асосларини
кенгайтириш
,
шунингдек
коллегиал
органлар
тизимига
ўтиш
зарур
.
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотининг
институционал
қурилиши
амалда
ўз
якунига
етганини
ҳисобга
олиб
,
ШҲТга
аъзо
давлатлар
фаолиятини
ташқи
сиёсий
мувофиқлаштиришнинг
изчил
механизмини
шакллантириш
тўғрисида
сўз
юритиш
мумкин
.
Юқорида
баён
этилганлар
Шанхай
ҳамкорлик
ташкилотининг
вакиллик
институтини
ривожлантириш
зарур
деган
хулосага
келиш
имконини
беради
.
Миллий
координаторлар
институтидан
ШҲТ
ҳузурида
аъзо
давлатларнинг
доимий
ваколатхоналарини
,
аъзо
давлатлар
ҳузурида
эса
ШҲТ
ваколатхоналарини
очишга
ўтиш
,
шунингдек
келажакда
бундай
ваколатхоналарни
ШҲТ
ҳузурида
кузатувчи
мақомига
эга
бўлган
давлатларда
ва
ШҲТга
ҳамкор
мамлакатларда
ҳам
очиш
ҳозирги
кун
талабидир
.
Т
.
Исмоилов
Сотрудник
Министерства
юстиции
Республики
Узбекистан
НЕКОТОРЫЕ
ВОПРОСЫ
МЕЖДУНАРОДНО
-
ПРАВОВОГО
РЕГУЛИРОВАНИЯ
ТРУДА
Построение
демократического
правового
государ
-
ства
,
основанного
на
рыночной
экономике
и
многооб
-
разии
форм
собственности
,
должно
сопровождаться
перемещением
приоритетов
в
правовом
регулирова
-
нии
труда
,
трудовых
отношений
.
На
первый
план
вы
-
двигаются
учёт
и
охрана
интересов
трудящегося
,
за
-
щита
его
прав
,
обеспечение
социальных
гарантий
.
В
трудовых
отношениях
государство
создаёт
ус
-
ловия
для
полной
реализации
гражданами
права
на
труд
,
гарантирует
равные
возможности
при
выборе
профессии
и
рода
трудовой
деятельности
,
реализует
программы
профессионально
-
технического
обучения
,
подготовки
и
переподготовки
кадров
соответственно
с
общественными
потребностями
.
Но
на
сегодняшний
день
в
регулировании
ру
-
довых
отношений
,
считаются
сложным
вопросы
меж
-
дународно
-
правового
регулирования
данных
отноше
-
ний
,
т
.
е
.
трудовых
отношений
осложненных
иностран
-
ным
элементом
.
Международно
-
правовое
регулирование
труда
представляет
собой
регламентирование
с
помощью
международных
соглашений
государств
(
многосторон
-
них
и
двусторонних
договоров
)
и
других
международ
-
но
-
правовых
средств
вопросов
,
связанных
с
примене
-
нием
наёмного
труда
,
улучшением
его
условий
,
охра
-
ной
руда
,
защитой
индивидуальных
и
коллективных
интересов
работников
.
Новые
законодательные
акты
о
труде
и
прини
-
маемые
решения
должны
отвечать
самым
высоким
требованиям
,
соответствовать
общемировым
стан
-
дартам
прав
человека
и
международным
нормам
тру
-
дового
права
.
Международные
нормы
,
касающиеся
трудовых
от
-
ношений
,
направлены
на
то
,
чтобы
усовершенствовать
систему
внутреннего
национального
трудового
права
.
При
этом
обязанность
государства
–
члена
Междуна
-
родной
организации
труда
(
МОТ
) –
внести
изменения
в
свою
систему
права
в
соответствии
с
конвенциями
МОТ
возникает
лишь
постольку
,
поскольку
их
нормы
содержат
,
как
правило
,
более
льготные
условия
труда
,
нежели
нормы
внутреннего
закона
.
Поэтому
транс
-
формация
международных
норм
о
труде
имеет
всё
-
таки
определённую
специфику
.
В
науке
трудового
права
под
международно
-
правовым
регулированием
труда
следует
понимать
регулирование
условий
труда
и
охраны
законных
прав
работников
посредством
международных
соглашений
1
.
Это
одна
из
разновидностей
защиты
прав
челове
-
ка
,
институт
,
который
в
настоящее
время
успешно
ут
-
вердился
в
современном
трудовом
праве
.
Формой
международно
-
правового
регулирования
труда
явля
-
ются
конвенции
и
рекомендации
о
труде
,
разработан
-
ные
МОТ
.
Международная
организация
труда
в
настоящее
время
занимает
важное
место
среди
субъектов
меж
-
дународно
-
правового
регулирования
труда
.
Созданная
1
См
.
напр
.:
Миронов
В
.
И
.
Трудовое
право
. –
М
., 2009;
Смир
-
нова
О
.
Б
.
Трудовое
право
. –
М
., 2004.