ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
89
Р
.
Кенджаев
ЎзР
ФА
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
тадқиқотчиси
ФУҚАРОЛАРНИНГ
ЎЗИНИ
ЎЗИ
БОШҚАРИШ
ОРГАНЛАРИНИ
ТАШКИЛИЙ
–
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Маҳалла
нуфузини
кўтариш
нафақат
иқтисодий
,
нафақат
ижтимоий
,
балки
,
бу
–
сиёсий
,
тарбиявий
,
улкан
маънавий
масаладир
.
1
Ислом
Каримов
Куни
кеча
мустақиллигимизнинг
18
йиллиги
ҳамда
Тошкент
шаҳрининг
2200
йиллигини
юртимизда
кенг
тантанали
тарзда
нишонланиши
ўзбек
миллати
халқининг
тарихида
буюк
воқеа
бўлди
.
Пойтахтимиз
марказида
янги
қад
кўтарган
муҳташам
“
Халқаро
анжуманлар
”
саройи
биносининг
очилиши
Президентимиз
Ислом
Каримовнинг
қўшалоқ
байрамга
совғаси
бўлди
десак
муболаға
бўлмайди
.
Шунингдек
Самарқанд
шаҳрида
“
Шарқ
тароналари
”
фестивали
ҳам
бу
йилги
байрамларга
қўшалоқликни
олиб
келди
.
Шу
ўринда
айтиш
жоизки
,
ҳақиқатдан
ҳам
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
раҳбарлигида
қисқа
давр
ичида
миллий
давлатчиликни
шакллантириш
борасида
улкан
ишлар
амалга
оширилмоқда
.
Дарҳақиқат
,
бугун
мамлакатимизнинг
жамолини
ҳар
томонлама
ривожланиб
тараққий
этаётганидан
киши
ғурурланиб
,
фахрланиб
кетади
.
Тан
олиш
керакки
,
Ўзбекистон
Республикаси
қисқа
давр
ичида
ўта
шиддат
билан
жаҳонга
юз
тутди
ва
жаҳонда
ўз
ўрнини
эгалламоқда
.
Буларнинг
барчаси
мустақиллик
,
озодлик
,
эркинлик
шарофати
туфайлидир
.
Президентимиз
И
.
Каримов
“
ислоҳотлар
жараёнида
республикада
янги
,
демократик
сиёсий
тузумнинг
асослари
яратилди
.
Бу
тузум
сиёсий
ташкилотларнинг
,
мафкура
ва
фикрларнинг
турли
–
туманлиги
асосига
қурилган
бўлиб
,
давлат
ва
жамиятни
бошқаришда
фуқароларнинг
кенг
иштирокини
таъминлайди
”, –
деб
таъкидлайди
.
Шу
ўринда
,
қонун
устуворлигини
таъминлаш
,
шахс
,
оила
,
жамият
ва
давлатнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
муҳофазасини
кучайтириш
,
аҳолининг
ҳуқуқий
маданияти
,
ҳуқуқий
онги
ва
маънавиятини
ошириш
,
фуқароларни
қонунга
бўйсуниш
ва
ҳурмат
руҳида
тарбиялаш
–
бу
ривожланган
бозор
иқтисодиётига
асосланган
чинакам
демократик
,
ҳуқуқий
давлат
ва
эркин
фуқаролик
жамияти
қуришнинг
нафақат
мақсади
,
энг
муҳим
шарти
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
икки
палатадан
–
Қонунчилик
палатаси
(
қуйи
палата
)
ва
Сенатдан
(
юқори
палата
)
ташкил
этилиши
мамлакатимизда
яна
бир
тарихий
воқеа
бўлди
десак
муболаға
бўлмайди
.
2
Эндиликда
,
бугунги
кунга
келиб
мамлакатимиздаги
мавжуд
барча
соҳаларда
ўзгача
1
Қаранг
:
Маҳалла
:
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқаришнинг
ҳуқуқий
асослари
(
маҳаллалар
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонун
ҳужжатлари
тўплами
).
Т
.,
Ўзбекистон
“
Маҳалла
”
хайрия
жамғармаси
. 2003
й
.
Б
. 3
2
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
.
“
Ўзбекситон
”.,
Т
., 2003
й
.
Б
.14
бир
янгилик
,
қўшимча
ва
ўзгартиришларни
кўришимиз
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикасининг
бир
палатадан
икки
палатага
ўтиши
ҳукумат
қарорлари
ва
қонунларнинг
пухта
ҳамда
янада
мукаммалроқ
ишлаб
чиқишда
ўз
самарасини
бермоқда
.
Биргина
шуни
таъкидлаш
лозимки
,
мустақиллик
йилларида
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларига
жуда
катта
эътибор
қаратилди
.
Жумладан
, 1992
йил
12
сентябрда
“
Маҳалла
”
хайрия
жамғармасини
ташкил
этиш
тўғрисидаги
Президент
фармони
, 1993
йил
сентябр
ойида
“
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
тўғрисда
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
, 1994
йил
23
августда
“
Кам
таъминланган
оилаларни
ижтимоий
ҳимоялашни
кучайтиришга
оид
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
Президент
фармони
, 1996
йил
10
декабрда
“
Болали
оилаларни
давлат
томонидан
қўллаб
–
қувватлашни
янада
кучайтириш
тўғрисида
”
ги
Президент
фармони
, 1998
йил
28
аперлда
“
Фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларини
қўллаб
–
қувватлаш
тўғрисида
”
ги
Президент
фармони
,
шунингдек
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
24
августда
“
Кам
таъминланган
оилаларни
ижтимоий
ҳимоя
қилишни
ташкил
этиш
масалалари
тўғрисида
”
ги
қарори
, 1994
йил
24
августда
“
Кам
таъминланган
оилаларни
ҳисобга
олиш
,
уларга
моддий
ёрдам
тайинлаш
ва
тўлаш
тартиби
тўғрисида
”
ги
низоми
, 1996
йил
10
декабрда
“
Болали
оилаларни
ижтимоий
қўллаб
-
қувватлашни
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
каби
қатор
фармон
ва
қарорларни
ҳаётга
жорий
қилинганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Шу
ўринда
,
юртимизда
2003
йилнинг
“
Обод
маҳалла
йили
”
деб
эълон
қилиниши
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
томонидан
маҳаллага
берилаётган
катта
эътиборни
ҳамда
Вазирлар
Маҳкамасининг
2003
йил
7
февралда
“
Обод
маҳалла
йили
”
дастури
тўғрисидаги
қарори
маҳалла
ҳуқуқларининг
давлат
даражасида
кафолатланишини
,
барпо
этилаётган
адолатли
фуқаролик
жамиятнинг
таянчи
ва
суянчиғи
этиб
олинишини
ва
уни
кўришда
қудратли
омилга
айланганлигини
яна
бир
бор
кўрсатди
.
Бироқ
,
ҳукуматимиз
томонидан
ишлаб
чиқарилаётган
қарорларнинг
ижросини
таъминлаш
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
томонидан
айтарли
даражада
таъминланмаётганлиги
ва
кафолатланмаётганлиги
буни
биринчидан
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ходимларининг
ўз
хизмат
вазифаларига
совуққонлик
,
бепарво
ва
беварқлиги
бўлса
,
иккинчидан
,
маҳаллада
истиқомат
қилаётган
фуқароларнинг
ҳақ
-
ҳуқуқлари
ҳамда
манфаатлари
бузилаётганлиги
ҳолда
изоҳлашмиз
мумкин
.
Масалан
,
бир
фуқаро
маҳалла
раисини
олдига
келиб
менга
кам
таъминланганлигим
тўғрисида
маълумотнома
беринг
деб
мурожаат
қилса
,
маҳалла
раиси
ҳеч
нарсага
асосланмасдан
туриб
маълумотномани
бериб
юбориш
ҳолатлари
кузатилмоқда
.
Бу
эса
ўз
навбатида
давлатимиз
раҳбари
томонидан
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ходимларига
билдирилаётган
ишонч
ва
жуда
катта
эътибор
ўта
қўпол
равишда
бузилаётганлигини
кўриш
бу
албатта
ачинарли
аҳвол
.
Чунки
,
давлатимиз
бюджетидан
қанчадан
-
қанча
пул
маблағлари
фуқароларимизнинг
фаровон
ҳаёт
кечиришлари
учун
ва
ўзларини
тиклаб
олишлари
учун
озгина
бўлса
ҳам
давлат
томонидан
кўрсатилаётган
ғамхўрлик
ва
кўмакни
айтиш
мумкинки
,
тўғри
йўлга
қўйилмаган
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
90
Фикримизча
,
кам
таъминланганлик
масаласини
ҳал
этишда
ҳукуматимиз
томонидан
чиқарилаётган
қарор
ва
фармонларга
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
ходимлари
амал
қилган
ҳолда
уни
адолатли
ва
одилона
ижросини
таъминлашлари
орқали
эришиш
мумкин
.
Бу
борада
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
давлат
органлари
билан
ўзаро
ҳамкорлик
қилиш
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Шунингдек
фуқароларнинг
фаоллиги
ҳамда
жамоатчилик
назоратини
кучайтириш
лозим
.
Маҳалла
раиси
ва
жамоатчилик
иштироки
орқалигина
вилоят
ва
туманда
кам
таъминланганларнинг
сони
аниқланиб
,
уларнинг
рўйхатини
тегишли
вазирлик
ва
идораларга
тақдим
этиб
,
йиллик
ҳисоботни
йўлга
қўйиш
лозим
.
Ўшандагина
давлат
бюджетидан
ажратилаётган
пул
маблағлари
ўз
ўрнида
самарали
сарфланиши
таъминланади
.
Шу
боис
иқтисодий
тамойилларни
амалга
ошириш
баробарида
ҳуқуқий
демократик
давлат
ва
адолатли
фуқаролик
жамиятини
қуриш
йўлини
танлаган
мамламкатимиз
халқининг
эзгу
мақсад
ва
режалари
тезроқ
амалга
ошиши
учун
ҳаммамиз
бирдек
тер
тўкишимиз
лозим
.
Республикамиз
тараққиёти
ва
халқимиз
фаровонлигини
таъминлаш
мақсадида
чиқарилаётган
Президент
Фармонлари
ва
ҳукуматимиз
қарорлари
бу
борада
фаолиятимизнинг
асосий
дастуриламали
бўлиши
зарур
.
Хулоса
ўрнида
,
зеро
,
озод
ва
обод
Ватан
,
эркин
ва
фаровон
ҳаёт
пировард
мақсадимиз
эканлиги
,
мамлакатимиз
тараққиёти
ва
халқимизнинг
ҳаёт
даражасини
юксалтириш
–
барча
демократик
янгиланиш
ва
иқтисодий
ислоҳотларимиздан
кўзланган
асосий
мақсад
энг
аввало
Ўзбекистон
манфаати
ва
Ўзбекистоннинг
буюк
келажаги
учун
қаратилмоғи
лозим
. “
Бир
донишманддан
сўрадилар
: –
Қаёқдан
келаётибсиз
? –
Ватандан
. –
Қайга
кетаётибсиз
? –
Ватанга
.
Йўл
қаерда
тугайди
? –
Ватанда
”
1
.
Шундай
экан
,
шу
азиз
ва
муқаддас
Ватан
барчамизники
.
Унинг
нурли
истиқболи
ва
келажаги
учун
барчамиз
бирдек
масъулмиз
.
Резюме
В
вводной
части
автор
характеризует
понятие
и
сущность
органов
самоуправления
граждан
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
со
-
вершенствования
организационно
-
правовых
основ
органов
самоуправления
граждан
.
В
заключении
автор
вносит
свои
предложения
по
совершенствованию
организационно
-
правовых
ос
-
нов
органов
самоуправления
граждан
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes concept and essence of self-government
institutions of citizens.
In the basic part questions of perfection of organ-
izational-legal bases of self-government institutions of
citizens are considered.
In the conclusion the author makes the offers on
perfection of organizational-legal bases of self-government
institutions of citizens.
1
Қаранг
:
Ўқишда
ҳам
уқиш
бор
. ”
Шарқ
”.,
Т
., 1998
й
.,
Б
. 22
Х
.
Мухамедходжаева
ТДЮИ
аспиранти
ЖАМОАТЧИЛИК
НАЗОРАТИНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ЖАМИЯТИДАГИ
АҲАМИЯТИ
Фуқаролик
жамиятини
шакллантириш
–
албатта
,
бу
узоқ
давом
этадиган
,
узлуксиз
ва
мураккаб
жараён
бўлиб
,
бу
мақсадга
эришиш
мамлакат
ва
жамиятни
ислоҳ
қилиш
мақсадлари
ва
йўлининг
тўғри
танланганига
,
биринчи
навбатда
,
одамларнинг
онгу
тафаккурида
демократик
ва
либерал
қадриятларнинг
нақадар
мустаҳкам
ўрин
олаётганига
боғлиқ
2
.
Фуқаролик
жамияти
,
унинг
тушунчаси
ва
уни
шакллантириш
масалалари
қадимги
даврларда
пайдо
бўлган
бўлиб
,
илк
фикрлар
Қадимги
Юнонистон
ва
Қадимги
Римда
шакллана
бошлаган
3
.
Масалан
Аристотельнинг
«
Сиёсат
»
асарида
баён
этилишича
,
«
инсоннинг
эркин
яшаш
ҳуқуқи
кишилик
жамиятининг
адолат
ва
қонун
устуворлиги
асосида
ташкил
этилиши
орқали
таъминланиши
лозим
»
4
.
XVI–XVII
асрларда
фуқаролик
жамияти
ҳақидаги
фикрлар
,
ғоялар
ўша
даврнинг
буюк
олимлари
Н
.
Макиавелли
,
Г
.
Гроций
,
Т
.
Гоббс
,
Дж
.
Локк
,
Ш
.
Монтескье
,
Ж
.
Ж
.
Руссо
томонидан
ривожлантирилиб
,
янги
мазмун
касб
этган
.
Фуқаролик
жамияти
тушунчаси
Гегельнинг
«
Ҳуқуқ
фалсафаси
»
асарида
келтирилган
бўлиб
,
унда
давлат
бу
–
умумий
манфаатлар
соҳаси
,
фуқаролик
жамияти
эса
хусусий
манфаатлар
соҳаси
деб
кўрсатилган
5
.
Шарқда
фуқаролик
жамиятининг
ўзига
хос
талқини
мавжуд
,
Бу
бевосита
ахлоқ
,
маданият
ва
маънавиятнинг
ҳуқуқ
билан
уйғунлашган
,
феъл
-
атвор
,
хатти
-
ҳаракат
ва
қоида
-
меъёрларнинг
узвий
уйғунлашган
шакли
билан
боғлиқ
.
Форобийнинг
«
Фозил
одамлар
шаҳри
»
асарида
мамлакатни
бошқаришда
адолатли
қонун
зарурлиги
,
фаол
фуқаролик
жамиятини
шакллантириш
моҳияти
чуқур
таҳлил
этилган
6
.
Ҳозирда
фуқаролик
жамиятининг
умумий
тушунчаси
,
унинг
бирон
бир
давлатда
аниқ
кўриниши
мавжудлиги
ҳақида
илмий
адабиётда
аниқлик
йўқ
.
Миллий
ва
ҳорижий
ҳуқуқшунос
олимларда
ҳам
фуқаролик
жамиятига
нисбатан
турли
ҳил
қарашлар
шаклланган
.
Хусусан
,
Х
.
Одилқориевнинг
ёзишича
,
«
Фуқаролик
жамияти
–
ҳар
бир
инсон
манфаатини
устивор
билувчи
,
ҳуқуқий
анъана
ва
қонунларга
хурмат
муҳити
шакллантирилган
,
умуминсоний
қадриятлар
эъзозланадиган
,
инсон
ҳуқуқлари
ва
эркинликлари
сўзсиз
таъминланадиган
,
давлат
ҳокимиятининг
самарали
жамоатчилик
назорати
механизмлари
вужудга
келтирилган
,
инсоний
муносабатлар
чуқур
маънавий
-
маданий
қадриятларга
таянадиган
эркин
демократик
ҳуқуқий
жамият
»
7
.
2
Каримов
И
.
А
.
Ватанимизнинг
босқичма
-
босқич
ва
барқарор
ривожланишини
таъминлаш
–
бизнинг
олий
мақсадимиз
.
Т
.17.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 2009. 34-
бет
.
3
Теория
государства
и
права
. –
М
., 2002. –
С
.90–91.
4
Аристотель
.
Политика
.
М
.,
1995;
электрон
ресурс
:
http://www.koob.ru/books/politics.rar
5
Гегель
Г
.
В
.
Философия
права
. –
М
., 1990.
6
Муҳитдинова
Ф
.
Ўзбекистон
сиёсий
ва
ҳуқуқий
таълимотла
-
ри
тарихи
. –
Т
., 2006.
7
Одилқориев
Ҳ
.
Конституция
ва
фуқаролик
жамияти
. –
Т
.:
Шарқ
, 2002. –
Б
.172.
