YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
4
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI BO‘LIMINI O‘QITISH METODIKASI
Hasanova Sarvinoz Turg‘un qizi
SHDPI talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
Ilmiy maslahatchi: Shahrisabz davlat pedagogika instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15400567
Annotatsiya.
Mazkur maqola “Axborot texnologiyalarini bo‘limini o‘qitish metodikasi”
mavzusida axborot texnologiyalarining ta’lim jarayonidagi o‘rni va ularni o‘qitish metodlarini
tahlil qiladi. Tadqiqotda xorijiy va o‘zbek olimlarining axborot texnologiyalarini o‘rgatish
bo‘yicha olib borgan tadqiqotlari asosida metodik yondashuvlar, pedagogik va texnologik
bilimlarni birlashtirishning ahamiyati ko‘rsatilgan. Mishra va Koehlerning “TPACK” modeli va
Jonassenning konstruktivistik yondashuvi, axborot texnologiyalarining samarali ta’lim
jarayoniga integratsiyalashganligini tasdiqlovchi muhim tadqiqotlar sifatida keltirilgan. O‘zbek
olimlaridan Qodirov va Raxmonovning ilmiy ishlarida axborot texnologiyalari va zamonaviy
metodlar yordamida o‘quvchilarni ta’lim jarayoniga faol jalb qilish, ularning kreativ fikrlash va
muammolarni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantirish haqida batafsil ma’lumot berilgan.
Maqolada axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga qo‘llashning metodik asoslari, interfaol
metodlarning ahamiyati, o‘qituvchilarni malakasini oshirish va innovatsion texnologiyalarni
qo‘llash bo‘yicha takliflar keltirilgan. Bu tadqiqot axborot texnologiyalarini o‘rgatish
metodikasining samaradorligini oshirish va ta’lim sifatini yaxshilashda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Kalit so‘zlar:
Axborot texnologiyalari, o‘qitish metodikasi, ta’lim innovatsiyalari, raqamli
o‘qitish, interaktiv metodlar, pedagogika, o‘quv materiallari, informatika, o‘qituvchilar
malakasi, axborot tizimlari.
Kirish.
Axborot texnologiyalarining tez sur’atlar bilan rivojlanishi zamonaviy ta’lim tizimida
yangi talablar va yondashuvlarni shakllantirmoqda. Ayniqsa, axborot texnologiyalarini
o‘rgatish bo‘limi o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Ushbu bo‘limda o‘qitish metodikasi nafaqat o‘quvchilarga texnologiyalarni to‘g'ri ishlatishni
o‘rgatishni, balki ularda tizimli fikrlash va innovatsion yechimlarni yaratish qobiliyatini ham
rivojlantirishga qaratilgan. Shuningdek, metodik yondashuvlar o‘quvchilarning ijtimoiy va
texnologik o‘zgarishlarga moslashishlarini ta’minlashda samarali vosita hisoblanadi. Axborot
texnologiyalarini ta’limda qo‘llash, o‘qituvchilarga innovatsion o‘quv metodlarini yaratish
imkoniyatini beradi. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchilarning mustaqil ishlash, yaratish va tahlil
qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Adabiyotlar tahlili.
Axborot texnologiyalari ta’lim jarayonini yanada samarali qilishda
muhim vosita bo‘lib, o‘quvchilarning bilim olish jarayonini o‘zgartiradi. Texnologiyalarni
o‘rgatish metodikasi esa o‘qituvchilarning pedagogik yondashuvlari va yangi texnologik
vositalarni qo‘llashda to‘g'ri yo‘naltirishini talab qiladi.
Mishra va Koehler axborot texnologiyalarini o‘qitish jarayonida metodik yondashuvlar
asosida o‘qituvchilarning pedagogik, texnologik va kontent bilimlarini birlashtiruvchi “TPACK”
modelini taqdim etadilar. Ular bu modelning ta’limdagi ahamiyatini ta’kidlab, “axborot
texnologiyalari samarali ta’lim uchun pedagogik bilim bilan birlashtirilishi kerak” deb
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
5
yozadilar. Bu yondashuv metodikani takomillashtirishda o‘qituvchilarga texnologik vositalarni
ta’lim jarayoniga integratsiya qilishda yordam beradi.[1]
Jonassen o‘z tadqiqotida axborot texnologiyalarini konstruktivistik yondashuv asosida
o‘qitishning ahamiyatini ko‘rib chiqadi. U axborot texnologiyalari o‘quvchilarning o‘z mustaqil
fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantirishda samarali vosita bo‘lishini
isbotlab bergan. Tadqiqotda konstruktivistik o‘quv muhitining o‘quvchilarga o‘z bilimlarini
yaratishda va mustahkamlashda texnologiyalarni qo‘llashda qanday rol o‘ynashi yoritilgan.[2]
Qodirov axborot texnologiyalarini o‘quv jarayoniga qo‘llashning metodik asoslarini
o‘rganadi. Uning fikriga ko‘ra, "axborot texnologiyalarini o‘rgatishda zamonaviy interaktiv
metodlar qo‘llanilishi kerak", chunki ular o‘quvchilarning faol ishtirokini va motivatsiyasini
oshiradi. Shuningdek, Qodirov texnologiyalardan foydalanishda o‘qituvchilarning yangi
metodik bilimlarga ega bo‘lishi zarurligini ta’kidlaydi.[3]
Raxmonov informatika va axborot texnologiyalarini o‘qitish metodikasidagi asosiy
muammolarni ko‘rib chiqadi. U axborot texnologiyalarini o‘rgatish metodikasi o‘quvchilarning
kreativ fikrlashini rivojlantirishi va ularni real hayotdagi muammolarni hal qilishga
tayyorlashga yordam berishi lozimligi aytilgan. U metodik yondashuvlarning zamonaviy
talablarga mos kelishini ta’kidlash bilan birga, o‘qituvchilarni axborot texnologiyalariga
tayyorlash zarurligini ham ko‘rsatadi.[4]
Yuqoridagi adabiyotlar tahlili axborot texnologiyalarini o‘rgatish metodikasining
ahamiyatini, uning o‘qitish jarayonidagi rolini va yangi metodlarning qo‘llanilishini yoritadi.
Xorijiy va o‘zbek olimlarining tadqiqotlari bu yo‘nalishda pedagogik yondashuvlarning
samarali bo‘lishi uchun texnologik bilimlarni o‘quvchilarga etkazishning zarurligini ko‘rsatadi.
Metodlar.
Informatika darslarida "axborot texnologiyalari" bo‘limini o‘qitishda quyidagi
interfaol metodlarni qo‘llash juda samarali bo‘lishi mumkin. Bu metodlar o‘quvchilarning faol
ishtirokini ta’minlaydi, ularni mustaqil fikrlashga va muammolarni hal qilishga undaydi.
Quyidagi metodlar orqali darslarni yanada interaktiv va qiziqarli qilish mumkin:
-
“Proyektga asoslangan o‘qitish (Project-Based Learning)”.
Bu metodda o‘quvchilar real
hayotdagi muammolarni hal qilish uchun guruhlar shaklida ishlaydilar. Masalan, o‘quvchilarni
axborot texnologiyalaridan foydalanib, o‘zlarining kichik web-saytlarini yaratishga yoki
ma’lumotlar bazasini ishlab chiqishga undash mumkin. Bunday faoliyat o‘quvchilarga
texnologiyalarning amaliy jihatlarini o‘rgatadi va ular o‘z bilimlarini real loyihalarda qo‘llash
imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
-
“Gamifikatsiya (Gamification)”.
Gamifikatsiya — o‘quvchilarga axborot texnologiyalarini
o‘rganishda o‘yin elementlarini kiritishdir. Bu metod o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi
va darslarni qiziqarli qiladi. O‘quvchilarni turli darajalarda sinovdan o‘tkazish va ball to‘plash
orqali o‘zlarini baholash imkoniyati beriladi.
-
“Blended Learning (Aralash o‘qitish)”.
Blended learning — bu an'anaviy dars va onlayn
o‘qitish metodlarining uyg'unlashgan shakli. O‘quvchilar o‘zlarining kompyuterlarida onlayn
kurslar yoki video darsliklarni ko‘rib, keyin esa o‘qituvchilar bilan amaliy mashg'ulotlar
o‘tkazadilar. Bu metod axborot texnologiyalarini o‘rgatishda juda samarali bo‘lib, o‘quvchilarga
o‘z vaqtida o‘rganish imkoniyatini beradi.
-
“Kollaborativ o‘qitish (Collaborative Learning)”.
Bu metodda o‘quvchilar guruhlarga
bo‘linib, axborot texnologiyalari bilan bog'liq muammolarni hal qilish uchun birgalikda
ishlaydilar. Ular bir-birlariga bilim ulashadilar va muammolarni birgalikda hal qilishadi. Bu
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
6
yondashuv o‘quvchilarga jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi va axborot
texnologiyalaridan samarali foydalanishni o‘rgatadi.
-
“Tadqiqot asosida o‘qitish (Inquiry-Based Learning)”.
Tadqiqot asosida o‘qitish metodida
o‘quvchilar o‘zlari qiziqtirgan savollarni berishadi va ularni mustaqil ravishda yechish uchun
tadqiqotlar o‘tkazadilar. Bu metod o‘quvchilarning tahlil qilish, izlanish, mantiqiy fikrlash va
axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
-
“Virtual laboratoriyalar (Virtual Labs)”.
Axborot texnologiyalariga oid amaliy
mashg'ulotlar va tajribalar uchun virtual laboratoriyalarni yaratish o‘quvchilarga nazariy
bilimni amaliyotga o‘tkazishda yordam beradi. O‘quvchilar kompyuter orqali turli virtual
vositalarni ishlatib, axborot texnologiyalarini qo‘llashda bilimlarini mustahkamlashadi.
-
“Qisqa va tezkor sinovlar (Quizzes and Polls)”.
Interfaol sinovlar va so‘rovnomalar
o‘quvchilarning bilimlarini tekshirish va baholash uchun juda samarali vosita bo‘lishi mumkin.
O‘quvchilarga elektron shaklda qisqa testlar yoki savollar taqdim etilib, ular o‘z bilimlarini
baholaydilar va o‘qituvchi bu orqali o‘quvchilarning tayyorgarligini kuzatishi mumkin.
-
“Diskussiya va debatlar (Discussions and Debates)”.
Axborot texnologiyalarining
o‘quvchilarga ta’sirini yoki axborot xavfsizligi masalalarini muhokama qilish orqali ularni o‘z
fikrlarini aniq va mantiqiy ifodalashga undash mumkin. Bu metod o‘quvchilarning tanqidiy
fikrlash va jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Natija.
O‘quvchilar o‘zaro hamkorlikda ishlashadi, bu esa ularning faolligini
oshiradi.O‘quvchilar savollarni yechish orqali o‘rgangan bilimlarini mustahkamlaydilar va
darsni yanada qiziqarli va samarali o‘tkazadilar.O‘quvchilar faqat nazariy bilimlarni emas, balki
amaliy ko‘nikmalarni ham o‘rganadilar.
Bu yondashuv orqali “Axborot texnologiyalari” bo‘yicha o‘quvchilarning bilimlarini
yanada chuqurlashtirish mumkin.
1-jadval.
Muhokama.
Yuqori sinf informatika fanining "Axborot texnologiyalari" bo‘limini
o‘qitishda interfaol ta’lim metodlari (masalan, gamifikatsiya, pazl) va an'anaviy metodlar
qo‘llanishining taqqoslanishi muhimdir. Misol uchun:
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
7
-
1-sinf (Interfaol metodlar qo‘llaniladi): O‘quvchilarning
80%
faollik va motivatsiya
yuqori bo‘ladi, ular darsni qiziqarli va samarali tarzda o‘rganadilar. Bilimni o‘zlashtirish
darajasi ham yuqori bo‘ladi (85%).
-
2-sinf (Interfaol metodlar qo‘llanilmaydi): O‘quvchilarning
50%
faollik va motivatsiya
past bo‘ladi. Bilim o‘zlashtirish darajasi ham pastroq (60%).
2-jadval.
Xulosa va takliflar
. Xulosa qilib shuni aytishim kerakki, axborot texnologiyalarini
o‘qitish metodikasi zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish,
ularning kreatif fikrlashini rivojlantirish va muammolarni hal qilish qobiliyatini kuchaytirishda
katta rol o‘ynaydi. Tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, interfaol ta’lim metodlarining,
xususan, gamifikatsiya va pazl metodlarining qo‘llanilishi, o‘quvchilarning o‘quv jarayoniga
bo‘lgan qiziqishini oshirib, bilimlarni samarali o‘zlashtirishga yordam beradi. Mishra va
Koehlerning "TPACK" modeli, Jonassenning konstruktivistik yondashuvi va o‘zbek olimlarining
ilmiy ishlarida ta’limda axborot texnologiyalarini qo‘llashning samaradorligi ta’kidlanadi. Bu
metodlar o‘quvchilarga nafaqat ma’lumot olishni, balki o‘z bilimlarini mustahkamlash va
kengaytirish imkoniyatini ham beradi.
Hozirgi kunda axborot texnologiyalarining ta’lim jarayoniga kirib borishi,
o‘qituvchilarning pedagogik va texnologik bilimlarga ega bo‘lishini talab qiladi. Shuning uchun
o‘qituvchilarni muntazam ravishda yangi metodlar bilan tanishtirib, ularning malakasini
oshirish zarur. O‘qitishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilarning kreativ
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga, o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashga imkon
yaratadi.Yuqoridagi fikrlar asosida esa quyidagi takliflarni aytishim mumkin:
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
8
-
O‘qituvchilarning malakasini oshirish: Axborot texnologiyalari va yangi ta’lim
metodlariga oid maxsus kurslar tashkil etish, o‘qituvchilarni texnologik pedagogik bilimlar
bilan ta’minlash zarur.
-
Interfaol metodlarni kengaytirish: Darslarda gamifikatsiya, pazl metodlari va boshqa
interfaol yondashuvlarni keng qo‘llash, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini va faol
ishtirokini oshirishga yordam beradi.
-
Ta’limda texnologik vositalarni kengaytirish: Zamonaviy kompyuter texnologiyalari,
onlayn platformalar, virtual haqiqat (VR) va qo‘shilgan haqiqat (AR) texnologiyalarini ta’lim
jarayoniga joriy etish.
-
Pedagogik innovatsiyalarni qo‘llash: Yangi ta’lim metodlarini joriy etish orqali
o‘quvchilarning fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatini rivojlantirish.
Shu tarzda, axborot texnologiyalarini o‘rgatish metodikasining samarali qo‘llanilishi
nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish, balki ularning ijodkorlik va mustaqil fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Kelajakda ta’lim sohasida axborot
texnologiyalarini yanada kengroq qo‘llash zarur.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mishra, P., and M. J. Koehler. "Technological Pedagogical Content Knowledge: A
Framework for Teacher Knowledge." Teachers College Record 2006.
2.
Jonassen, D. H. "Learning to Solve Problems with Technology: A Constructivist
Perspective." Educational Technology Research and Development 2011.
3.
Raxmonov, M. "Informatika va axborot texnologiyalari bo‘limini o‘qitish metodikasining
muammolari." Pedagogika va innovatsiyalar jurnali 2019.
4.
Sherdil, Tillayev, and Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna. "INFORMATIK AVA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANIDAN DARSDAN TASHQARI MASHGULOTLARNI TASHKIL
ETISH METODIKASI."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 152-
155.
5.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muxiba, and Xolboyev Baxtishod Hamdam o‘g‘li.
"INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANIDAN FAN OYLIKLARINI TASHKIL
ETISH."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 166-171.
6.
Maxmudjonovna,
Yaxiyaxonova
Muxiba.
"INFORMATIKA
VA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI FANINI O ‘QITISHDA MEDIASAVODXONLIGINING O ‘RNI."
PEDAGOGIK
ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 176-179.
7.
Турсунова,
Луиза
Шамсиддинов
Гиесжон.
"ОБРАЗ
ПЕДАГОГА
В
ИНФОРМАЦИОННОМ МИРЕ." Uz-conferences. No. 1. 2024.
8.
Турсунова, Луиза. "РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ
ТУРИЗМА." YANGI O ‘ZBEKISTONDA MILLIY TURIZM ISTIQBOLLARI 1.01 (2024).
9.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat, and Norova Dilobar Baxromovna. "APP GYVER
PLATFORMA IMKONIYATLARINI OʻRGANISH." Modern education and development 17.4
(2025). 152-159.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
9
10.
Normurodova, S. X., et al. "Using mind maps in formation of imagination and creative
thinking skills in 5-6year-old children." European Journal of Molecular and Clinical Medicine
7.11 (2020). 339-343.
11.
Normurodova, Sadoqat, Sevinch Xaydarova, and Shaxina Asadova. "O ‘QITUVCHI
PORTFOLIOSINI YARATISH USULLARI VA VOSITALARI." Молодые ученые 3.5 (2025). 126-
129.
12.
Normurodova, Sadoqat, Durdona Zayniddinova, and Shaxina Asadova. "MAʼLUMOTLAR
BAZASI BOʻLIMINI OʻQITISH METODIKASI." Молодые ученые 3.5 (2025). 130-134.
13.
Normurodova, Sadoqat, Farangiz Ziyodullayeva, and Shaxina Asadova. "OʻQUV-TARBIYA
ISHLARINI TASHKIL ETISHDA INTERNETDAN FOYDALANISH." Наука и инновация 3.4
(2025). 128-133.
14.
Normurodova, Sadoqat, Dilshod Xolyorov, and Shaxina Asadova. "MATN VA GRAFIK
MUHARRIRLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH METODIKASI." Наука и инновация 3.4 (2025). 125-
127.
15.
Milinorov, XX va DN Eshmuratova. “O‘ZBEK URNAVALARI, MAROSIMLARI VA
ODAMLARINI SHAXS TARBIYoTIDAGI O‘RNI”. Web of Teachers: Inderscience Research 2.5
(2024): 205-209.
16.
Milinorov, X. X., and D. N. Eshmuratova. "THE ROLE OF UZBEK TRADITIONS,
CEREMONIES AND CUSTOMS IN PERSONALITY DEVELOPMENT." Web of Teachers:
Inderscience Research 2.5 (2024): 205-209.
17.
Anatolyevna, Boyarkina Yulia, Sokhibov Akram Rustamovich, and Milinorov Khusniddin
Khushmatovich. "EDUCATIONAL TOURISM AS A POTENTIAL FOR THE DEVELOPMENT OF THE
REGION." Web of Teachers: Inderscience Research 2.6 (2024): 185-189.
18.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "KLIENT-SERVER
ARXITEKTURALARI."
Наука и инновация
3.6 (2025): 113-119.
19.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "VIRTUAL BORLIQ
VA UNING ASOSIY TUSHINCHALARI."
Наука и инновация
3.6 (2025): 52-58.
20.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
21.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI."
Решение социальных проблем в
управлении и экономике
3.4 (2024): 45-57.
