41
AXBOROTLASHGAN JAMIYATNING O'ZIGA XOS JIHATLARI VA INSONNING
TUTGAN O'RNI
Qodirov Farrux Ergash o’g’li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Informatika va uni o’qitish metodikasi kafedrasi mudiri
Musayeva Mushtariy Suyar qizi
Shahrisabz davlat Pedagogika instituti
Matematika va Informatika yo’nalishi talabasi (77)-152-05-30
https://doi.org/10.5281/zenodo.14499843
Annotatsiya:
Axborotlashgan jamiyat- zamonaviy texnologiyalar va axborot oqimlari
asosida iqtisodiyot, siyosat, madaniyat va kundalik hayotning barcha sohalarida axborotning
ustuvor ahamiyat kasb etgan ijtimoiy tizimidir.
Kalit so’zlar:
zamonaviy texnologiyalar, iqtisodiyot, siyosat, madaniyat va h.k.
Kirish.
Axborotlashgan jamiyat – bu bilim va axborotning ishlab chiqarish, taqsimlash
va ishlatilishiga asoslangan jamiyatdir. Zamonaviy axborot texnologiyalarining rivojlanishi,
internet va raqamli kommunikatsiyalar jamiyat hayotining barcha jabhalarini o'zgartirib
yubordi. Bunday jamiyatda axborot va bilimning roli tobora ortmoqda, bu esa insonlarning
ijtimoiy va iqtisodiy hayotida yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Axborotlashgan jamiyatda
insonning o'rni, uning axborotni qanday qabul qilish va unga munosabatini belgilovchi bir
qancha o'ziga xos jihatlar mavjud. Axborotlashgan jamiyatda axborot – iqtisodiy, siyosiy va
madaniy jarayonlarni boshqarishda asosiy resurs bo'lib xizmat qiladi. Bilim va axborotlarning
tezkor almashinuvi, odamlarning bir-biriga bog'lanishi va dunyoning turli nuqtalaridan real
vaqt rejimida axborot olish imkoniyati jamiyatni global miqyosda o'zaro bog'laydi.
Axborotning katta qismi raqamli shaklda taqdim etiladi, bu esa ma'lumotlarni saqlash va
uzatishda yangi imkoniyatlar yaratadi. Axborotlashgan jamiyatda yangi texnologiyalar asosiy
rol o'ynaydi. Internet, mobil telefonlar, raqamli platformalar va sun'iy intellekt kabi
innovatsiyalar odamlarning kundalik hayotini, ishlash uslubini va ijtimoiy aloqalarini tubdan
o'zgartiradi. Yangi texnologiyalar yordamida insonlar o'zaro tezda aloqada bo'lishi, bilim olish
va baham ko'rish imkoniyatiga ega bo'ladi. Axborotlashgan jamiyatda insonning o'rni faqat
axborotni iste'mol qilish bilan cheklanmaydi. Insonlar axborot jamiyatining faol
ishtirokchilari, bilim ishlab chiqaruvchilari va tarqatuvchilari sifatida ham muhim rol
o'ynaydilar.
Mavzuga doir adabiyotlar tahlili
. Axborotlashgan jamiyatning o'ziga xos jihatlari va
undagi insonning o'rni haqidagi mavzu so'nggi yillarda ilmiy tadqiqotlarning markazida
bo'lib, turli sohalarda, xususan, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy tizimlarda o'zgarishlarni
ta'minlaydigan muhim bir masala sifatida ko'rib chiqilmoqda. Axborotlashgan jamiyatning
rivojlanishi bilan bog'liq adabiyotlar o'z ichiga bir qancha yondashuvlar va tahlillarni oladi, bu
esa jamiyatning axborotga asoslangan yangi tuzilmasi haqida kengroq tasavvur hosil qilishga
yordam beradi. Quyida axborotlashgan jamiyatning o'ziga xos jihatlari va insonning o'rni
mavzusiga doir asosiy adabiyotlar tahlil qilinadi.Axborotlashgan jamiyat konsepti birinchi
marta 1960-yillarda jahon miqyosida rivojlanayotgan raqamli texnologiyalarni va ularning
ijtimoiy ta'sirini kuzatgan olimlar tomonidan ilgari surilgan. Mavzuga doir birinchi
izlanishlardan biri
Daniel Bell
ning “Post-industrial Society” (1973) asarida mavjud bo'lib,
unda axborotlashgan jamiyatni sanoat jamiyatidan farqli o‘laroq, bilim va axborotga
asoslangan iqtisodiy va ijtimoiy tizim sifatida ta'riflangan. Bellning fikriga ko'ra, jamiyatda
42
axborot va bilim ishlab chiqarish, saqlash va tarqatish jarayonlari markaziy rol o'ynaydi, bu
esa insonlarning mehnat faoliyatini va iqtisodiy munosabatlarini tubdan o'zgartiradi.
Manuel Castells
ning "The Rise of the Network Society" (1996) asarida axborotlashgan
jamiyat va globalizatsiya jarayonlari haqida keng tahlil keltirilgan. Castellsning fikriga ko'ra,
axborot jamiyatining asosiy xususiyatlari tarmoq strukturasi va axborot oqimining
uzluksizligidir. U tarmoqlarning kengayishi va raqamli texnologiyalar yordamida axborot
almashishning tezligi jamiyatning rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatishini ta'kidlaydi. Castells
axborotlashgan jamiyatda global iqtisodiyotning yaralishini va madaniy farqlarning o'zaro
bog'lanishini tahlil qilgan.Axborotlashgan jamiyatda insonning o‘rni borasida,
Alvin
Toffler
ning "The Third Wave" (1980) asarida jamiyatning o'zgarishiga alohida e'tibor
qaratilgan. Toffler, insonning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy rolini axborotning va
texnologiyalarning tez o‘zgarishi bilan bog‘lab, yangi "to'lqin" – axborot revolyutsiyasining
ta'sirini tushuntiradi. Uning nuqtai nazariga ko‘ra, insonlar axborotni yaratish, qabul qilish va
ishlatish jarayonlarida faol ishtirok etadilar. Bu jarayonlar, o‘z navbatida, jamiyatda yangi
imkoniyatlar va tengsizliklarni yuzaga keltiradi.Axborotlashgan jamiyatda insonning o‘rni,
ayniqsa,
Sherry Turkle
ning "Alone Together: Why We Expect More from Technology and
Less from Each Other" (2011) asarida keng yoritilgan. Turkle texnologiyalarning jamiyatda
qanday o‘zgarishlar keltirayotganini, axborot texnologiyalarining insonlarning o‘zaro
aloqalari va ijtimoiy muloqotiga ta’sirini tahlil etadi. U texnologiyalarning odamlarning bir-
biri bilan real muloqot qilishiga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirishi, natijada insonlarning bir-
biriga bo‘lgan aloqalarini yuzaga keltirishda qayta ishlov berishni ta'kidlaydi.
Pierre Lévy
ning
"Collective Intelligence: Mankind's Emerging World in Cyberspace" (1997) asarida jamiyatda
axborot va bilimning roli tahlil qilingan. Lévy axborotni yangi ijtimoiy va madaniy
shakllarning qurilishi uchun zarur bo'lgan vosita sifatida ko'radi. U axborot almashishning
ijtimoiy tarmoq shaklida amalga oshirilishini, ya'ni kollektiv intellektni yaratish
imkoniyatlarini o‘rganadi. Lévy fikriga ko‘ra, axborot va bilimning erkin almashinuvi
jamiyatdagi yangi demokratiya shakllarini va insonlarning ijtimoiy ijtimoiy faoliyatini
oshiradi.Shuningdek, axborotlashgan jamiyatda insonlarning rolini va ularning bilim va
axborotni qabul qilishdagi xatti-harakatlarini
Nicholas Carr
"The Shallows: What the Internet
Is Doing to Our Brains" (2010) asarida o'rganadi. Carr internet va raqamli texnologiyalarning
inson ongiga qanday ta'sir qilishini, o'qish va o'rganish jarayonlarida yuzaga kelayotgan
o'zgarishlarni tahlil qiladi. U internetning insonning diqqatini qisqartirish va to'liq fikrlash
qobiliyatini zaiflashtirishi mumkinligini ta'kidlaydi, bu esa jamiyatdagi axborotni qayta
ishlash va undan foydalanish usulini o'zgartiradi.Axborotlashgan jamiyatda axborotning
tarqatilishi va unga kirishdagi tengsizlik masalasi ham katta ahamiyatga ega.
Manuel Castells
va
David Held
tomonidan olib borilgan tahlillar (2004) axborotning
taqsimlanishidagi adolatsizliklar, "digital divide" yoki raqamli ajralish muammosini
ko‘rsatadi. Ular, axborot texnologiyalarining barcha qatlamlarga birday ta'sir qilmasligi va
ba'zi guruhlar, ayniqsa, kam rivojlangan hududlarda yashovchi odamlar uchun bu
texnologiyalarga kirishning cheklanganligi haqida gapiradilar. Axborotlashgan jamiyatning
o'ziga xos jihatlari va insonning undagi o‘rni haqida olib borilgan tadqiqotlar ko‘rsatadiki,
axborotning jamiyatdagi roli kundan-kunga ortib bormoqda. Adabiyotlar axborotlashgan
jamiyatning rivojlanishiga va uning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy ta'sirlariga e'tibor qaratadi.
Insonning axborotni yaratish, qabul qilish va undan foydalanishdagi o‘rni jadal
43
rivojlanayotgan texnologiyalar, yangi kommunikatsiya vositalari va axborot oqimlarining
jamiyatdagi rollarini o‘zgartiradi. Biroq, axborotga teng kirish imkoniyati, uning boshqarilishi
va manipulyatsiyasi haqidagi masalalar ham jamiyatda e'tibor qaratiladigan dolzarb
masalalardan biridir.Tadqiqot metodologiyasi: Axborotlashgan jamiyatning o'ziga xos jihatlari
va undagi insonning o'rni haqida ilmiy izlanishlar olib borishda, metodologiya jamiyatning
axborot texnologiyalari, kommunikatsiya, iqtisodiy va ijtimoiy tizimlaridagi o‘zgarishlarni
to‘g‘ri va aniq tahlil qilish uchun zarur vositalarni taqdim etadi. Tadqiqotning metodologiyasi
jamiyatni shakllantiruvchi axborot va kommunikatsiya jarayonlarini, insonlarning bu
jarayonlarga munosabatini, va axborot texnologiyalarining ta'sirini o‘rganishda turli
yondoshuvlarni o'z ichiga oladi. Quyida, ushbu mavzuni tadqiq etishda qo'llaniladigan asosiy
metodlar va uslublar keltirilgan.Tadqiqotning maqsadi axborotlashgan jamiyatning o'ziga xos
jihatlarini aniqlash, uning tarkibiy qismlarini tahlil qilish va axborot texnologiyalarining
jamiyatdagi roli hamda insonning o‘rni qanday o‘zgarayotganini o‘rganishdir. Tadqiqotda
quyidagi vazifalar belgilangan: Axborotlashgan jamiyatning ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy
jihatlarini o'rganish. Axborotning jamiyatda qanday resursga aylanganini aniqlash.Insonning
axborotlashgan jamiyatdagi rolini va ijtimoiy aloqalardagi o‘zgarishlarni tahlil qilish. Axborot
texnologiyalarining jamiyat va inson ongiga ta'sirini aniqlash. Tadqiqotda qo'llanilgan asosiy
metodologik yondoshuvlar quyidagilar: Analitik metod yordamida axborotlashgan
jamiyatning turli jihatlari va insonning undagi o‘rni o‘rganiladi. Ushbu metodda jamiyatdagi
axborot oqimlari, kommunikatsiya tizimlari, texnologik o‘zgarishlar va insonlarning axborot
bilan ishlash uslublari chuqur tahlil qilinadi. Bu yondoshuv jamiyatdagi axborot va bilimning
qanday tarqatilishi, ularning ishlab chiqarilishi va iste'mol qilinishi masalalariga e'tibor
qaratadi.Axborotlashgan jamiyatda insonning o'rnini o'rganishda sociologik metodlar
qo'llaniladi. Ushbu metod orqali jamiyatdagi ijtimoiy guruhlar, axborotga bo‘lgan
munosabatlar va axborot almashishning ijtimoiy jarayonlari tahlil qilinadi. Bu metod
axborotlashgan jamiyatdagi yangi ijtimoiy dinamikalarni, ayniqsa, odamlarning
texnologiyalarga bo‘lgan munosabatlarini va ularning hayot tarzidagi o‘zgarishlarni
o‘rganishga yordam beradi. Bu metod orqali axborotlashgan jamiyatning tizimli tavsifi va
uning tarkibiy qismlari o‘rganiladi. Axborot texnologiyalari, internet, media, va boshqa
kommunikatsiya vositalarining jamiyatdagi o‘rni tizimli ravishda tahlil qilinadi. Sistemali
metod, jamiyatda axborot va texnologiyalarning bir-biri bilan qanday bog'liqligini, ularning
bir-biriga ta'sirini va jamiyatda o'zgarishlarni qanday keltirib chiqarishini aniqlash imkonini
beradi.Empirik tadqiqotlar jamiyatdagi o‘zgarishlar va insonlarning axborotlashgan
jamiyatdagi o‘rni haqidagi haqiqiy ma'lumotlarni to'plashda muhim rol o‘ynaydi.
Tadqiqotda quyidagi usullar qo‘llanilishi mumkin:
So‘rovlar
: Odamlarning axborot texnologiyalariga, internetga, raqamli aloqalarga
bo‘lgan munosabatini o‘rganish uchun so‘rovnoma o'tkazish. Bu usul orqali ijtimoiy
guruhlarning axborotlashgan jamiyatdagi roli va axborotga kirish imkoniyatlari haqidagi
fikrlarini aniqlash mumkin.
Intervyular
: Axborotlashgan jamiyatdagi insonlarning o‘zgarishlarga bo‘lgan
munosabatlarini chuqur o‘rganish uchun mutaxassislar, ekspertlar va oddiy fuqarolar bilan
intervyular o‘tkazish.
Kuzatish
: Jamiyatdagi kommunikatsiya jarayonlarini va
texnologiyalarni qanday ishlatishini bevosita kuzatish. Bu usul yordamida axborot almashish,
ijtimoiy aloqalar va insonlarning onlayn faolligini o‘rganish mumkin.Kontent tahlili
44
yordamida axborot texnologiyalari, internet va raqamli kommunikatsiya vositalarida
tarqatilayotgan materiallarni tahlil qilish. Bu usul orqali internetdagi axborot oqimlari,
yangiliklar, ijtimoiy media postlari, bloglar va boshqa onlayn resurslarni o‘rganish mumkin.
Kontent tahlili axborotlashgan jamiyatdagi fikrlarni, g‘oyalarni, ta'sir va manipulyatsiyalarni
aniqlashda yordam beradi.Tadqiqot uchun zarur bo‘lgan ma'lumotlar quyidagi manbalardan
olinadi:
Ilmiy adabiyotlar
: Axborotlashgan jamiyat va uning o‘ziga xos jihatlari bo‘yicha mavjud
ilmiy tadqiqotlar, kitoblar, maqolalar va monografiyalar.
Rasmiy statistika va ma'lumotlar
: Ijtimoiy, iqtisodiy va texnologik o‘zgarishlar
haqidagi rasmiy statistik ma'lumotlar.
Onlayn resurslar
: Axborot texnologiyalari va internet tarmoqlarining jamiyatga ta'siri
bo‘yicha onlayn tadqiqotlar va hisobotlar.
So‘rovnoma va intervyular
: Tadqiqotchi tomonidan o‘tkazilgan so‘rovlar va
intervyular natijalar. Tadqiqot natijalari axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos jihatlari va
insonning o‘rni haqidagi ilmiy xulosalarni ishlab chiqishda yordam beradi. Empirik
tadqiqotlar va analitik tahlillar asosida, axborot texnologiyalarining jamiyatdagi roli,
insonlarning ijtimoiy aloqalaridagi o‘zgarishlar va axborotga kirishdagi tengsizliklar kabi
masalalar aniqlanadi. Ushbu natijalar jamiyatni yanada axborotlashgan, global va raqamli
davrga mos ravishda rivojlantirishga doir tavsiyalarni ishlab chiqish uchun asos bo‘lishi
mumkin.Tadqiqot metodologiyasi axborotlashgan jamiyat va undagi insonning o‘rni haqida
chuqur tahlil qilish imkonini beradi. U analitik, sociologik, empirik va sistemali metodlarni o‘z
ichiga olib, axborotlashgan jamiyatning turli jihatlarini o‘rganishga yo‘l ochadi. Tadqiqotda
foydalaniladigan metodlar yordamida jamiyatdagi o‘zgarishlar va insonlarning axborot
texnologiyalariga bo‘lgan munosabatlari haqida ma'lumotlar to‘planadi va ularning ijtimoiy,
iqtisodiy va siyosiy ta'sirini o‘rganish imkoniyati yaratiladi.Natijalar va Muhokamalar:
Tadqiqotning asosiy maqsadi axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos jihatlarini aniqlash va
undagi insonning tutgan o‘rni haqidagi bilimlarni kengaytirish edi. Tadqiqot jarayonida turli
metodlar (analitik, sociologik, empirik) qo‘llanilib, axborotlashgan jamiyatning iqtisodiy,
ijtimoiy va siyosiy jihatlari, shuningdek, axborot texnologiyalarining jamiyatga ta’siri,
insonlarning yangi axborot tizimlaridagi o‘rni va ular bilan aloqalari tahlil qilindi. Quyida,
tadqiqot natijalari va ularning muhokamasi keltirilgan.Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki,
axborotlashgan jamiyatning asosiy o‘ziga xos jihatlari quyidagilar:
Axborotning markaziy roli
: Axborotlashgan jamiyatda axborot va bilimning rolini
yangi iqtisodiy va ijtimoiy qadriyatlar shakllantiradi. Jamiyatning barcha sohalarida
(iqtisodiyot, ta'lim, siyosat, madaniyat) axborot texnologiyalarining keng qo‘llanilishi
jamiyatning global darajada raqamli rivojlanishini ta’minlamoqda. Shu bilan birga,
axborotning ishlab chiqarilishi, saqlanishi va tarqatilishidagi nazorat va boshqaruv,
axborotlashgan jamiyatning asosiy xususiyatlaridan biridir.
Global tarmoqlarning rivojlanishi
: Axborotlashgan jamiyatda global tarmoqlar,
ayniqsa internet va boshqa raqamli texnologiyalar, jamiyatni ulkan tarmoqlarga bo‘lib, har bir
shaxsning dunyo bilan aloqasini o‘zgartiradi. Bu tarmoqlar axborot almashishni tezlashtiradi
va yangi iqtisodiy va ijtimoiy imkoniyatlarni yaratadi, biroq ular ba'zan ma'lum ijtimoiy
guruhlar uchun cheklangan bo‘lishi mumkin (raqamli ajralish muammosi
).
Tezkor axborot
oqimlari va o'zgaruvchanlik
:
Axborotlashgan jamiyatda axborotning uzluksiz oqimi
45
odamlarning fikrlash usulini va qarorlar qabul qilish jarayonlarini tezlashtiradi. Biroq, bu
tezkorlik va doimiy yangilanish insonlarni axborot bilan to‘lib ketishga olib kelishi va ba'zan
axborotning aniqligi va sifatiga salbiy ta'sir qilishi mumkin.tutgan o‘rniTadqiqot natijalari
axborotlashgan jamiyatda insonning roli va o‘rni quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Insonning axborot ishlab chiqarish va ishlatishdagi faolligi
: Axborotlashgan
jamiyatda insonlar axborot yaratish va tarqatishda faol ishtirok etadilar. Internet va raqamli
texnologiyalar yordamida shaxslar faqat axborotni iste'mol qiluvchi emas, balki uni ishlab
chiqaruvchi va tarqatuvchi sifatida ham harakat qilishadi. Ushbu jarayon jamiyatdagi
demokratiya va erkinliklarni kuchaytiradi, ammo ba'zan axborotning manipulyatsiyalanishi
va manipulyatsiyalashuvi xavfi ham mavjud.
Axborot
texnologiyalarining
ta’siri
:
Axborotlashgan
jamiyatda
insonlar
texnologiyalarni o‘zlarining maqsadlari uchun foydalanadilar, lekin bu jarayon ba'zan
shaxslarning ijtimoiy aloqalarini cheklaydi va ularning real muloqot qilish qobiliyatiga salbiy
ta'sir ko‘rsatishi mumkin. Sherry Turklening tahlillariga ko‘ra, texnologiyalarning insonlar
o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirish ehtimoli mavjud.
Raqamli ajralish va tengsizlik
: Tadqiqotda, axborotlashgan jamiyatda axborotga
kirishdagi tengsizlikning muhim muammo ekanligi ko‘rsatilgan. Raqamli ajralish, ya'ni ayrim
ijtimoiy guruhlarning axborot texnologiyalariga cheklangan kirishi, jamiyatda yangi ijtimoiy
farqlarni yuzaga keltiradi. Bu farqlar axborotga bo‘lgan kirish, ta'lim va ish joylari kabi
sohalarda o‘zini ko‘rsatadi.
Demokratiya va ma'lumot erkinligi
: Axborotlashgan jamiyatda ma'lumot erkinligi va
teng kirish imkoniyatlari, demokratik jarayonlarning rivojlanishiga yordam beradi. Biroq,
axborot texnologiyalari va tarmoqlar orqali axborot oqimining tezligi ba'zan soxta
ma'lumotlar va manipulyatsiyalarni tarqatishga olib keladi. Bu esa jamiyatdagi axborotning
haqqoniyligi va ishonchliligini tahdidga solishi mumkin.Ijtimoiy aloqalar va axborotning
ta'siri
:
Axborotlashgan jamiyatda axborot texnologiyalarining keng tarqalishi ijtimoiy aloqalar
va muloqotlarni o‘zgartiradi. Shu bilan birga, texnologiyalar orqali axborot almashish
ko‘pincha yuzaki va qisqa muddatli bo‘ladi, bu esa odamlarning chuqur ijtimoiy aloqalarga
ehtiyojlarini kamaytiradi. Tadqiqotda, bu jarayonning ijtimoiy izolyatsiya va aloqalar
sifatining pasayishiga olib kelishi mumkinligi ta'kidlangan.
Insonning axborot texnologiyalariga bo‘lgan munosabati
: Axborotlashgan jamiyatda
odamlarning axborot texnologiyalariga bo‘lgan munosabati har xil bo‘lishi mumkin. Ba'zilar
texnologiyalarni ijtimoiy aloqalar va iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish vositasi sifatida
qabul qilsa, boshqalar bu texnologiyalarni ortiqcha va manipulyatsiyalashgan vositalar
sifatida ko‘radilar. Ushbu farq jamiyatda ijtimoiy guruhlar va individlarning axborot
texnologiyalaridan foydalanishdagi turli xil nuqtai nazarlarni yaratadi.Tadqiqot natijalari
axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos jihatlari va undagi insonning o‘rni haqidagi bilimlarni
kengaytirdi. Axborot texnologiyalarining jamiyatda tez sur'atlar bilan rivojlanishi,
insonlarning bu texnologiyalar bilan aloqalari va axborot almashish jarayonlarining o‘zgarishi
jamiyatda ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy jihatlarni yangi tarzda shakllantirmoqda. Biroq,
axborotlashgan jamiyatda yuzaga kelgan tengsizlik, axborot manipulyatsiyalari va shaxsiy
aloqalar sifatining pasayishi kabi muammolar ham e'tiborga olinishi kerak. Shu bois,
axborotlashgan jamiyatni samarali va adolatli rivojlantirish uchun yangi ijtimoiy siyosat va
texnologiyalarni boshqarish strategiyalarini ishlab chiqish zarurdir.
46
Xulosa va Takliflar:
Tadqiqot axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos jihatlarini va
undagi insonning tutgan o‘rni haqida chuqur tahlil o'tkazishga qaratilgan bo‘lib, quyidagi
asosiy xulosalarga kelindi:
1.
Axborotning markaziy roli
: Axborotlashgan jamiyatda axborot markaziy resursga
aylanib, barcha sohalarda (iqtisodiy, siyosiy, madaniy) yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
Jamiyatning rivojlanishi ko‘p jihatdan axborot texnologiyalari va ularning samarali
ishlatilishiga bog‘liq.
2.
Global tarmoqlarning kuchayishi
: Axborot texnologiyalari orqali global tarmoqlar
o‘rnatilib, jamiyatlar orasidagi aloqalar kuchaymoqda. Internet va raqamli kommunikatsiya
vositalari, axborot almashishning tezligini oshirib, jamiyatni yanada global darajada
bog‘lamoqda.
3.
Insonning axborotlashgan jamiyatdagi o‘rni
: Insonlar faqat axborot iste'molchilari
emas, balki uni yaratish va tarqatishda ham faol ishtirok etmoqda. Ularning axborot
texnologiyalari bilan ishlash uslubi jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarga
bevosita ta’sir ko‘rsatmoqda. Biroq, ba'zan texnologiyalar insonlar o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri
aloqalarni kamaytirishi mumkin.
4.
Raqamli ajralish va tengsizlik
: Axborotlashgan jamiyatda raqamli ajralish muammosi,
ya’ni ayrim guruhlarning texnologiyalarga cheklangan kirishi, jamiyatda yangi tengsizliklarni
keltirib chiqaradi. Bu axborotga kirish, ta'lim va ish joylaridagi imkoniyatlar bo‘yicha farqlarni
keltirib chiqarishi mumkin.
5.
Tezkor axborot oqimlari va ijtimoiy aloqalar
: Axborotlashgan jamiyatda axborotning
tezkor oqimi ijtimoiy aloqalarning yuzaki va qisqa muddatli bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Bu
insonlarning chuqur ijtimoiy aloqalar va real muloqot qilish qobiliyatiga salbiy ta’sir
ko‘rsatishi mumkin.
6.
Tadqiqotning asosiy xulosalariga asoslanib, quyidagi takliflar ishlab chiqildi:
1.
Axborotning sifatini ta'minlash
: Axborotlashgan jamiyatda axborotning hajmi ortishi
bilan birga, uning sifati va ishonchliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bois, axborot
texnologiyalari va internet tarmoqlarida soxta ma'lumotlarni aniqlash va ularni tarqatishning
oldini olish uchun samarali mexanizmlar yaratish zarur.
2.
Inson
va
texnologiyalar
o‘rtasidagi
muvozanatni
saqlash
:
Axborot
texnologiyalarining jamiyatdagi roli ortib borgan sari, insonlarning real muloqot qilish
qobiliyatini saqlashga alohida e'tibor qaratish kerak. Texnologiyalar odamlarning ijtimoiy
aloqalariga zarar bermasligi uchun innovatsion yondoshuvlarni ishlab chiqish zarur.
3.
Ta'lim va axborot savodxonligini rivojlantirish
: Axborotlashgan jamiyatda axborot
texnologiyalaridan samarali foydalanish uchun insonlarning axborot savodxonligini oshirish
muhimdir. Buning uchun ta'lim tizimini yangilash va axborot texnologiyalariga bo‘lgan
bilimlarni kengaytirish lozim. Ta'lim jarayonida axborot texnologiyalarini o‘rgatish va raqamli
kompetensiyalarni rivojlantirish zarur.
4.
Axborot texnologiyalari va axborot xavfsizligi
: Axborot xavfsizligini ta'minlash va
shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish bo‘yicha yangi me'yorlar ishlab chiqish zarur.
Axborotlashgan jamiyatda axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan birga, ma'lumotlarni
himoya qilishning yanada samarali tizimlarini yaratish lozim.
Ijtimoiy adolatni ta'minlash
: Axborotlashgan jamiyatda insonlarning ijtimoiy
tengligini ta'minlash uchun yangi ijtimoiy siyosatlar ishlab chiqilishi kerak. Bunda, raqamli
47
ajralish va axborotga kirishdagi tengsizlikni bartaraf etish uchun texnologiyalarga kirish
imkoniyatlarini kengaytirish va ijtimoiy himoya tizimlarini kuchaytirish zarur.Axborotlashgan
jamiyat, uning ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy jihatlarini yangi ko‘rinishlarda shakllantirib,
insonning roli va o‘rnini qayta belgilashga olib kelmoqda. Biroq, axborot texnologiyalarining
rivojlanishi va keng tarqalishi yangi muammolarni, jumladan, raqamli ajralish, axborotning
ishonchliligi va ijtimoiy tengsizlikni keltirib chiqarishi mumkin. Shu bois, axborotlashgan
jamiyatni samarali rivojlantirish va insonlarning axborot texnologiyalaridan adolatli va
samarali foydalanishini ta'minlash uchun tegishli siyosatlar, ta'lim va innovatsiyalarni ishlab
chiqish zarur.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
48
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
