8
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA IJTIMOIY VA IQTISODIY
JARAYONLARNI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI
Qodirov Farrux Ergash o’g’li
Shahrisabz davlat pedagogika instuti Informatika va uni o’qitish kafedrasi mudiri
Abdimurodova Iqbol Muzaffar qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instuti
Matematika informatika yoʻnalishi 2- bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14499608
Annotatsiya:
Raqamli texnologiyalar va ularning iqtisodiy, ijtimoiy tizimlarga ta'siri
haqida so'nggi yillardagi o'zgarishlarni ko'rib chiqadi. Raqamli iqtisodiyotning asosiy
tamoyillari, uning iqtisodiy rivojlanishga, ishchi kuchining yangi formatlarga moslashishiga,
shuningdek, davlat siyosati va ijtimoiy tartibotdagi o'zgarishlarga qanday ta'sir qilishi tahlil
qilinadi. Asosiy e'tibor raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali biznes jarayonlarini
soddalashtirish, samaradorlikni oshirish va innovatsion iqtisodiy tizimlarni yaratishga
qaratilgan. Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning yuksalishi bilan yuzaga keladigan
muammolar va ularni hal etish bo'yicha tavsiyalarni ham o'z ichiga oladi. Ijtimoiy va iqtisodiy
jarayonlarni raqamli platformalar yordamida boshqarish va rivojlantirishning yangi usullari
hamda bu jarayonlarga ta'sir qiluvchi global trendlar haqida ham muhokama qilinadi.
Abstract.
It examines recent developments regarding the impact of digital technology
and legislation on economic and social systems. It analyzes the economic opportunities of the
digital economy, its impact on economic development, its adaptability to new formats,
stability, and changes in public policy and social order. the main focus is on simplifying
business processes and managing efficiency through the introduction of computer
technologies and correcting the current economic systems. , including the problems
associated with the rise of the reserve economy and recommendations for their solution. New
ways of planning social and economic processes with the help of platforms and development
and global trends affecting these processes are also discussed.
Kalit so'zlar:
Aqomli iqtisodiyot,Ijtimoiy jarayonlar,Rivojlanish usullari,Iqtisodiy
rivojlanish, Iqtisodiy jarayonlar,Innovatsiya va texnologiyalar,. Resurslarni boshqarish,
Tashkiliy-uslubiy yondashuv, Jamiyatning barqarorligi,Iqtisodiy siyosat,Davlat boshqaruvi,
Mahalliy iqtisodiy tizimlar, Sanoat va xizmatlar sohasida rivojlanish, Raqobatbardoshlik,
Moliya va kredit tizimi,Ijtimoiy adolat va tenglik,Xalqaro iqtisodiy aloqalar,Raqamli
iqtisodiyot.
Key words: S
ocial economy, Social processes, Development methods, Economic
development, Economic processes, Innovation and technologies. Resource management,
Organizational approach, Community stability, Economic policy, Public administration, Local
economic systems, Development in industry and services, Competitiveness, Finance and
credit system, Social justice and equality, International economic relations, Digital economy.
Kirish:
Raqamli iqtisodiyot dunyoning barcha mamlakatlari uchun yangi imkoniyatlar
yaratmoqda. Internet, sun'iy intellekt, katta ma'lumotlar (Big Data), blokcheyn va narsalar
interneti (IoT) kabi texnologiyalar iqtisodiyotning barcha sohalarini, shu jumladan, ijtimoiy va
iqtisodiy jarayonlarni yangi bosqichga olib chiqmoqda. Raqamli texnologiyalar nafaqat ishlab
chiqarishni va savdoni, balki ta'lim, sog'liqni saqlash, davlat boshqaruvi va boshqa sohalarda
9
ham tubdan o'zgarishlar yaratmoqda. Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida ijtimoiy
va iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirishning asosiy usullari ko'rib chiqiladi.
Asosiy Qism:
1. Raqamli Iqtisodiyot: Umumiy Tushuncha va Ahmiyati:
Raqamli iqtisodiyot - bu raqamli texnologiyalar, axborot va kommunikatsiya tarmoqlari
orqali iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishni ta'minlaydigan tizimdir. Bu iqtisodiy faoliyatning
global miqyosda samaradorligini oshiradi va yangi ish o'rinlari yaratadi. Shuningdek, raqamli
iqtisodiyot mahsulot va xizmatlarning sifatini yaxshilashga, innovatsiyalarni rivojlantirishga
va raqobatni kuchaytirishga imkon beradi:
2. Ijtimoiy Jarayonlarni Rivojlantirishda Raqamli Texnologiyalar.
Ijtimoiy jarayonlar - bu jamiyatdagi turli faoliyatlar, munosabatlar va xatti-
harakatlarning birlashmasidir. Raqamli iqtisodiyot ijtimoiy jarayonlarni rivojlantirishda
quyidagi yo'nalishlarda samarali foydalanilmoqda:
Ta'lim va malaka oshirish: Internet platformalari va onlayn ta'lim tizimlari orqali har
qanday yoshdagi insonlar yangi bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishi mumkin. Bu ijtimoiy
farovonlikni oshiradi va jamiyatdagi tengsizlikni kamaytiradi.
Sog'liqni saqlash: Telemeditsina va raqamli sog'liqni saqlash xizmatlari odamlarning
tibbiy yordamga tez va oson kirishini ta'minlaydi, shu bilan birga, sog'liqni saqlash tizimining
samaradorligini oshiradi.
Ijtimoiy tarmoqlar: Raqamli ijtimoiy tarmoqlar odamlar o'rtasida tezkor muloqot va
axborot almashishni ta'minlaydi, shu bilan birga, jamiyatdagi ijtimoiy integratsiyani
kuchaytiradi.
3. Iqtisodiy Jarayonlarni Rivojlantirishda Raqamli Yondashuvlar
Raqamli iqtisodiyot iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirishda ham muhim rol o'ynaydi.
Quyidagi asosiy usullarni ko'rib chiqish mumkin:
Raqqobatbardoshlikni oshirish: Raqamli texnologiyalar raqobatbardoshligini oshiradi,
chunki ular yangi bozorlarni ochadi, resurslarni samarali taqsimlash imkonini beradi va ishlab
chiqarish jarayonlarini optimallashtiradi.
Innovatsiyalarni rag'batlantirish: Raqamli texnologiyalar yangi mahsulotlar va
xizmatlarning yaratilishini qo'llab-quvvatlaydi. Startaplar va kichik bizneslar uchun yangi
imkoniyatlar yaratadi, shuningdek, innovatsiyalarni tizimli tarzda rivojlantirishga yordam
beradi.
Iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash: Raqamli tizimlar iqtisodiy inqirozlar davrida
samarali va tezkor qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Shu bilan birga, iqtisodiy o'sishni
barqarorlashtirishga xizmat qiladi.
4. Raqamli Iqtisodiyotda Barqaror Rivojlanish
Raqamli iqtisodiyot barqaror rivojlanishni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Raqamli texnologiyalar ekologik barqarorlikni oshiradi, energiya samaradorligini yaxshilaydi
va resurslarni tejashga yordam beradi. Shuningdek, ular ijtimoiy tenglikni rivojlantirishda
ham yordam beradi, chunki barcha qatlamlar uchun imkoniyatlar yaratadi.
5. Raqamli Iqtisodiyotning Yangi Imkoniyatlari va Xavf-Xatarlar
Raqamli iqtisodiyot o'zining barcha afzalliklari bilan birga ba'zi xavf-xatarlarni ham
keltirib chiqarishi mumkin. Ular orasida kiberxavfsizlik, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish,
10
digital bozorlarning monopollashuvi kabi masalalar mavjud. Bu xavf-xatarlarni bartaraf etish
uchun hukumatlar va xalqaro tashkilotlar hamkorlikda ishlashlari zarur.
6.Innovatsion Texnologiyalarni Tatbiq Etish:
Raqamli iqtisodiyotda eng muhim faktor innovatsion texnologiyalardir. Sun'iy intellekt
(AI), katta ma'lumotlar (Big Data) va blokcheyn texnologiyalari iqtisodiy jarayonlarni
avtomatlashtirish, samaradorligini oshirish va narxlarni pasaytirish imkonini beradi. Masalan,
sun'iy intellekt yordamida ishlab chiqarish jarayonlari optimallashtiriladi, shu bilan birga
resurslar samarali tarzda boshqariladi. Katta ma'lumotlar tahlili bizneslarga mijozlar talabini
yaxshiroq tushunishga va mos ravishda mahsulotlar yoki xizmatlarni taklif qilishga yordam
beradi. Blokcheyn texnologiyasi esa, ayniqsa, moliya va to'lov tizimlarida xavfsizlikni
ta'minlash va operatsiyalarni tezlashtirishda muhim rol o'ynaydi.
7. Raqamli Platformalar Orqali Biznesni Rivojlantirish:
Raqamli iqtisodiyotda bizneslar o'z faoliyatini kengaytirish uchun raqamli
platformalardan foydalanadi. E-tijorat va onlayn savdo tizimlari kichik va o'rta bizneslarga
global bozorlarga chiqish imkoniyatini yaratadi. Bu esa, o'z navbatida, iqtisodiy o'sish va yangi
ish o'rinlarining paydo bo'lishiga olib keladi. Masalan, Amazon, Alibaba kabi yirik platformalar
nafaqat mahsulotlar savdosini osonlashtiradi, balki yangi biznes modelining rivojlanishiga
ham yordam beradi. Onlayn platformalar yordamida ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar
o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqa o'rnatilib, mahsulotlar sifatini yaxshilash va narxlarni
pasaytirish mumkin.
8.Raqamli Ta'lim va Malaka Oshirish:
Raqamli iqtisodiyotda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun inson kapitalini
rivojlantirish zarur. Zamonaviy texnologiyalarni o'rganish va yangi kasblarga tayyorlanish
uchun raqamli ta'lim platformalari katta ahamiyatga ega. Online ta'lim, masofaviy o'qish va
interaktiv platformalar orqali jamiyat a'zolari o'z malakalarini oshirishlari va yangi kasblarga
o'rganishlari mumkin. Bu, o'z navbatida, iqtisodiy jarayonlarga yangi kuch kiritadi va yuqori
malakali ish kuchini yaratadi. Misol uchun, onlayn kurslar va sertifikatlar tizimi ta'lim
sohasida inqilobiy o'zgarishlarni amalga oshirmoqda.
9.E-Hukumat va Raqamli Xizmatlar:
Raqamli iqtisodiyot sharoitida davlatning roli ham katta. E-hukumat tizimlari davlat
xizmatlarini tez va qulay tarzda taqdim etadi. Bu tizimlar yordamida fuqarolar o'zlarining
ehtiyojlarini tez va samarali tarzda qondirishi mumkin. E-hukumatning afzalliklari, jumladan,
xizmatlarning shaffofligi, korrupsiyaning kamayishi va davlat byudjetining samarali
ishlatilishidir. Masalan, raqamli to'lov tizimlari va elektron hujjatlar yordamida davlat
xizmatlari ko'rsatish jarayoni soddalashadi, va davlat va fuqarolar o'rtasida aloqalar yanada
tezlashadi.
10. Ekologik Mas'uliyat va Barqaror Rivojlanish:
Raqamli iqtisodiyotda ekologik mas'uliyatni ham unutmaslik kerak. Raqamli
texnologiyalar yordamida resurslarni samarali boshqarish va energiya tejash imkoniyatlari
yaratiladi. Masalan, "aqlli" shaharlar (Smart Cities) texnologiyalari orqali transport tizimi,
energiya sarfi va boshqa ijtimoiy xizmatlar optimallashtiriladi. Bu esa atrof-muhitga bo'lgan
ta'sirni kamaytirish va barqaror rivojlanishni ta'minlashga yordam beradi.
Xulosa:
Raqamli iqtisodiyot sharoitida ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirish
innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish, raqamli platformalar orqali biznesni rivojlantirish,
11
raqamli ta'limni rivojlantirish va e-hukumat tizimlarini joriy etish orqali amalga oshiriladi.
Bularning barchasi iqtisodiy o'sishni rag'batlantiradi, yangi ish o'rinlarini yaratadi va
jamiyatni ijtimoiy jihatdan rivojlantiradi. Raqamli texnologiyalarni to'g'ri va samarali joriy
etish orqali davlatlar va bizneslar global miqyosda o'z raqobatbardoshligini oshirishi mumkin.
Shuningdek, ekologik mas'uliyatni hisobga olish va barqaror rivojlanishni ta'minlash uchun
raqamli texnologiyalar muhim rol o'ynaydi. Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi barcha
sohalarda ijobiy o'zgarishlarga olib kelishi, jamiyatni va iqtisodiyotni yangi bosqichga
ko'tarishi mumkin.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirish zamonaviy
dunyoda eng muhim masalalardan biridir. Ushbu jarayonlar raqamli texnologiyalar, axborot
kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) va sun'iy intellektning keng qo'llanilishi bilan bog'liq
ravishda rivojlanib bormoqda. Bu maqolada raqamli iqtisodiyotning ijtimoiy va iqtisodiy
jarayonlar bilan o'zaro aloqasi, shuningdek, ularni rivojlantirishning asosiy usullari tahlil
qilinadi.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
12
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
