Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
12
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
OLMA MEVASIDA CHANGLANISHDAN KEYINGI FIZIOLOGIK
HODISALARNING BORISHI
Alisher Botirov
Akademik M.Mirzayev nomli bog’dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot
instituti doktoranti (DSc)
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali katta o‘qituvchisi, q.x.f.f.d (PhD)
Ziyoda Achilova
Akademik M.Mirzayev nomli bog’dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot
instituti doktoranti (PhD)
ANNOTATSIYA
Olma mevalarining fiziologik o’zgarishi, olma mevalarida sodir bo’ladigan
fiziologik o’zgarishlarini to’g’ri boshqargan holda sifatli meva olish uchun zamin
yaratadi. Ushbu maqolada olma mevasida changlanishdan keyingi sodir bo’ladigan
fiziologik jarayonla haqida so’z yuritilgan.
Kalit so’zlar:
olma, changlanish, oila, urug’, meva sifati.
ABSTRACT
Physiological changes of apple fruits create a basis for obtaining quality fruits
by properly managing the physiological changes that occur in apple fruits. This
article reviewed about the physiological processes that occur after pollination in apple
fruit.
Keywords:
apple, pollination, family, seed, fruit quality.
Kirish:
Olma (Malus domestica) Rosaceae oilasining Pomoideae kenja
oilasiga mansub. Pomoideae kenja oilasi asosiy xromosoma soni 17 ga teng bo'lib,
Rosaceae ning boshqa kichik oilalariga nisbatan atigi 7-9 ta bilan tavsiflanadi. Anor
mevalari odatda uning ichida go'shtli chuqurga ega yadro va yadro chizig'idan
tashqarida go'sht qobig'iga ega deb ta'riflanadi. Ushbu to'qimalarning tabiati haqida
ikkita faraz mavjud, ya'ni retseptakulyar va appendikulyar [3, 5, 6, 7].
Olma mevasi bargli daraxtlar orasida eng muhim mevalardan biri hisoblanadi.
Ular mo‘tadil va tobora ko'proq tropik mintaqalarda o‘stiriladi va
jahon savdosida alohida o'rin tutadi. Olma mevalari, birinchi
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
13
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
navbatda, qayta ishlash uchun emas, balki yangiligicha meva bozorlarida iste’mol
uchun ko‘proq etishtiriladi. Bundan tashqari, bozor talabi yil davomida kengayib
boradi, garchi ma'lum bir mintaqadagi har qanday nav faqat cheklangan hosil
mavsumiga ega bo’lishiga qaramay.
Olmani yangi iste'mol qilish uchun iste'molchilar meva sifatini tashqi ko'rinishi,
tuzilishi va ayniqsa ta'miga qarab baholaydilar. Harker va boshqalar. (2003) narxlar
kutilgan tijoriy diapazonda o'zgarganda, olma sifati iste'molchilar uchun uning
narxidan ko'ra muhimroq ekanligini taklif qilshgan. Bundan tashqari, yangi olma
navlari bozorlarda osonlik bilan ajralib turishi muhim va sifat standartining
yaxshilanishi iste'molchilarning meva mahsulotlarini tanlashida hal qiluvchi omil
hisoblanadi [2].
Olma mevasining shakillanishi va hujayra komponentining o'zgarishi
Olmaning o'sish jarayonini bitta qisqa changlanishdan keyingi bosqichga va
ikkita asosiy izchil bosqichda bo'lishi mumkin. Changlanishdan taxminan 6-12 kun
o'tgach, hujayra bo'linishi tufayli meva vaznining sekin o'sishi kuzatiladigan qisqa
changlanishdan keyingi hodisa sodir bo'ladi. Birinchi asosiy bosqich hujayra
bo'linishi natijasida meva vaznining tez eksponensial ortishi bilan tavsiflanadi va bu
changlanishdan keyin 6-8 hafta davom etadi. Bu davrdan keyin meva asosan
individual hujayra kengayishi bilan o'sadi (Ryugo, 1988). Hujayralar cho'ziladi va
hosilni yig'ib olguncha ikkinchi asosiy bosqichda pasayish tezligida kengayishda
davom etadi. Ba'zi navlarda bu o'sish jarayonlarida urug' shakllanishi muhim rol
o'ynaydi. Olma 15 yoki undan ortiq urug'ga ega bo'lishi mumkin, ammo agar biron
bir o'simtada yomon changlanish tufayli urug' etishmasa, ba'zi navlarda mevaning
urug’ yetishmagan tomoni rivojlanishdan qoladi.
Brookfield va boshqalar. (1997) "Royal Gala" va "Fuji" ning meva kraxmal
konsentratsiyasi haqiqatda changlanishdan keyin 30 kun o'tgach minimal qiymatga
kamayganini, so'ngra keyingi 80 kun ichida ko'payganini va eng katta to'planishi 80
va 110 kundan keyin sodir bo'lganligini aniqlashgan. Olma kattalashgani sayin meva
tarkibidagi suvda erimaydigan quruq moddalar miqdori kamayib boradi, qisman
hujayralardagi kraxmal glyukozaga gidrolizlanadi. Mevalar o'sishda davom etar ekan,
kortikal parenxima hujayralari izodiametrik bo'ladi, chunki hujayralar o'rta lamel
bo'ylab bir-biridan ajralib turadi. Meva zichligi hujayralararo havo bo'shliqlari
hajmining oshishi bilan kamayadi. Bu bo'shliqlardagi havo karbonat angidridga
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
Theoretical and practical foundations of
introducing smart agriculture in Uzbekistan
O‘zbekistonda aqlli qishloq xo‘jaligini joriy
etishning nazariy va amaliy asoslari
14
May 12-13
https://samaguni.uz/ International Scientific and Practical Conference
nisbatan boy va kislorodga kam bo'lgan hujayralar nafas olishi va atrofdagi atmosfera
bilan gaz almashinuvining sekin tezligi sabaidan sodir bo’ladi [1, 4].
Olma mevasidagi protein miqdori hosildan ikki-uch hafta oldin minimal
darajaga tushadi, lekin meva to'liq pishishiga yaqinlashganda yana ortadi. Bu davrda
meva hujayralari turli xil fermentlarni ishlab chiqaradi. Olma tomonidan mineral
elementlarning to'planishi quruq moddalarning ko'payishi tezligiga mutanosibdir [4].
Xulosa:
Ushbu maqolada olma mevalarning changlanishdan keyingi
bosqichlarida kechadigan jarayonlar haqida so’z yuritilgan bo’lib quyidagi xulosaga
kelindi. Olma mevalarida asosan changlanish bosqichi va changlanishdan keyingi
bosqich asosiy rol o’ynaydi. Bunda yaxshi changlangan olmalarda to’liq urug’
shakillanadi va olma mevasini sifatini ham kafolatlaydi. Changlanmay qolgan
qismida esa meva shakillanishi ham yaxshi kechmaydi.
REFERENCES
1.
Brookfield, P., P. Murphy, R. Harker and E. MacRae. 1997. Starch degradation
pattern indices; interpretation and relationship to maturity. Postharvest Biology and
Technology, 11, 23-30.
2.
Harker, F. R., F. A. Gunson and S. R. Jaeger. 2003. The case for fruit quality: an
interpretive review of consumer attitudes, and preferences for apples. Postharvest
Biology and Technology, 28, 333-347.
3.
Pratt, C. 1988. Aplle flower and fruit morphology and anatomy. Horticultural
Reviews, 10, 273-308.
4.
Ryugo, K. 1988. Fruit culture: Its science and art. John Wiley & Sons, Inc.,
Canada.
5.
Botirov, A., & Arakawa, O. (2021). Root growth changes in the winter planting of
young ‘Miyabi Fuji’apple trees. International Journal of Horticultural Science and
Technology, 8(3), 227-233.
6.
Botirov, A., Sanayev, S., & Saidov, M. (2022). MAMLAKATIMIZDA OLMA
KO
‘CHATLARINI
KO
‘PAYTIRISHNING
NAZARIY
ASOSLARI
TAHLILI. Academic research in educational sciences, 3(10), 616-620.
7.
Botirov, A., An, S., Arakawa, O., & Zhang, S. (2022). Application of a
visible/near-infrared spectrometer in identifying flower and non-flower buds on
‘Fuji’apple trees. Indian Journal of Agricultural Research, 56(2), 214-219.
