лар, она қўйлардан қўзиларпи ажратиш ва«ҳ.к.), иқлимнинг
кескип ўзгаришлари ҳамда турли стресс кабп омиллар
қўшимча сабаб бўладн. Кенг қамровли ҳудудларда бир вақгда
кўп мпқдорда ушбу ипфекция- нипг ўчоқлари юзага келганда,
ҳайвонлар ўта ўткпр касалланадилар, касаллик эстафета каби
бир пункт- дап иккинчи пунктга тарқалади. Бу асосан қои
сўрув- чи ҳашаротларнипг учти даврида (қўзғатувчипп узок
масофаларга ташийди) ва улар кўпроқ мпқдорла тўпланган
жойларда, бир қудуқцан суғоршп, яйлов- дан биргаликда
фойдаланганда соднр бўлади.
Ажратиб олингаи пастереллаларнинг ҳаракатсиз, спора
ҳосил қилмайдигап, оддий озуқа муҳитларида +37°С да
ўсувчи, грамманфий бўялувчи овоидсимои бнполяр
бактериялар эканлиги аниқлапди. Пастерел- лаларнинг 18 та
эпизоотик пггаммлари қўйлар эрит- роцитларшш гемолиз
қилмади, желатинани суюлтир- мади, лакмусли сутии
ўзгартирмади. Барчасп галактоза, глюкоза, мапшгг.
сахарозапи газсиз кислота ҳосйл қилиб парчалади. Индол ва
водород
сульфидни
кам
даражада
ҳосил
қилди.
Оксидазамусбат ва арабиноза,
Иастереллаларнииг турли личпериа.иарда и та ш муддат.шри
(кун)
Сак-тап жойи
Езиа
Ки
ПЛЗ
гсмир
ГИНН
С104
гсмир
1
II1III
CIO’I
Совутгич (< 4’С)
19
34
37
15
35
35
Термостат (+37”С)
9
31
28
6
32
29
Корош и
жой
19
25
28
6
32
6
Тапииfi ершплпш жои
9
19
15
15
29
32
1
ашқи муХитда
3
6
з
6
33
в
инулин, дульцит ва мочевина пи па рчаламади. 18 пггам- мдап
6 таен лактозапи, 8 таен мальтозани ачитди. Па- стерсллалар
200—400 млн. м.т. микдорда оқ сичқоп- ларга, 1 — 1,5 млрд.
м.т. микдорда қуёпларга вирулепт эканлиги а пикета иди.
Шундай қилиб, касаллпк қузгатувчиларииинг эпизоо-
тологии, биологик хусуспяглари ва табиатда яшовчаплик
хоссаларипи эътиборга олгап ҳодца қўйлар пастереллёзига
қарши ветеринария-санитария чора-тадбирларини ЎзР ДВББ
гомопцдан гасдикданган (2007 й.) «Қўйлар пастереллёз
касаллпппа кдрши кура шиш чора-тапбирлари бўйича
тавсиянома» га асосан режалапппршп хрмда амалта оши- риш
лозим. Ушбу тавсияномага кура, пастереллёз билан
касаллашан ва улар билан бирга бўлган қўй-қўзиларта пас-
тереллёзга кдрши пгпериммуп қон зардоби даволаш доза-
еццд (1,5—2 мл/кг) юборилади хамла аишбиотиклар касаллик
қўзғатувчисининг сезувчанлиги аникдапгач қулла- пилади:
террамипин (оксигетрациклин), биомицин, стрептомицин,
пролоширланган антибиотиклар (левотетросуль- фин,
дибиомицин, днетрспомидазол, нигокс) сульфани- ламидаар
ва симгпомагик восигалардан ҳам фойдаланила- ди.
Даволапгацдан 4
—
5 кун ўггач хдйвонлар настереллёзга
Карши эмланади. Куган дезипфекцияловчп тўшама ва хо-
димлар махсус кпйим билаи таъминланади. Кўгои атрофи,
яйловларда кулмак ва богқоқка қарпш мелиорация шплари
олиб борилади. Қўтовлардд ва ёрдамчи биноларда кемирув-
чиларга кдрши дератизация тадбирлари ўгказилади.
Хўжаликда пастереллёз касаллиги аииқлапган туманна
барча ҳайвонлар настереллезга қарши йил да- вомида
вакцинация қилинади. Пастереллёз апиқлан- ган хўжалик
пастереллёз бўйича носоглом деб эълон қилипиб, чеклаш
қўйилади ва ушбулар таъқикдапади: носоглом хўжаликдап
ҳайвонларни наелчиликда фойдалапиш учун олиб чиқиш;
хўжаликка пастерел- лёзга мойил ҳайвонларни олиб кириш;
ҳайвонларпи гуруҳларга йиғиш, алмапггириш, тамғалаш ва
жарроҳ-
лик
операциялар
ўтказиш
ҳамда
бошқа
касалликларга қарши эмлаш; носоглом гуруҳ ҳайвонларини
яйловларда боқипг ва уларпи очиқ сув \авзаларидан суго-
риш; касал ҳайвонлар сути +90”С да 5 минут давомида
пастеризация қилинади ва ҳайвонларни озиқлаптприш учун
ишлатилади; носоглом сурув биноларидап ан- жомларпи ва
озуқаларпи олиб чиқиш.
Эпизоотик ўчоқни соғломлаппириш ва касалликни
йўқотиш мақсадпда носоглом сурувпипг барча хайвоп- лари
клиник кур и к ва термометрия қштипадп; касал ва касал деб
гумои қнлипган қўйлар алоҳида бипога жой- лаштирилиб,
қаровчи Зарур воситалар билаи таъминланади; касал
ҳайвонлар билап бирга бўлган ҳайвонлар олдин қайси бипода
жойлашган бўлса шу жойида қол- дирилади, уларга нас
тереллёзга қарши пптериммун крн зардоби профилактик
дозада (1—1,5 мл/кг) юборилади ва 14 кун ўтгач яна
эмланади.
Эмлаш
учуй
қуйидапт
биопреиаратлар
йўрикномаларша асосан қўллапилади:
1.
Қўйларнинг пастереллёз касаллигига қарши ГОЛ
формол вакцина (ЎзВИТИ).
2.
Қишлоқ хўжалик ҳайвопларпиинг пастереллёз,
колибактериоз,
салмонеллёз
касалликларига
қарши
полпвалспт радиовакципа (ЎзВИТИ).
С.АБДАЛИМОВ,
(ЎзВИТИ)
АДАБИЕТЛАР
1.
И.А.Бакулов, Д.И.Козлова, В.В.Корлшлицина. «Профилактика экзотических и особо опасных болезней животных». Журнал
«Ветеринария», 1990, № 4, с.38
—
42.
2.
С.И.Джупина, А.А.Колосов. «Особенности течения пастереллеза
г
животных Западной Сибири» Журнал «Ветеринария», 1992 г., № 5, с
37.
3.
Димов Иван Пенев. «Устойчивость и изменчивость PASTEURELLA MULTOCIDA-VAR. AVIC1DA в почвах». Автореферат, к.в.н.
Ленинград, 1973 г.
Чорвачиликнинг муҳим тармоғи
—
паррандачил икни
ривождаптириш, маҳсулдорликни ошириш, соғлом жўжа
олиш,
уларни
тўғри
парваришлаш
ветеринария
мутахассисларипипг бурчидир.
Таҳлидларга қарагапда, паррапдалар айпиқса ёш жўжалар
ўртасида ҳар хил бактериал касалликлар тар- қалиб, улар
аралаш ҳолда учраб кўпгина жўжаларнииг ўлимига сабаб
бўлмоқда.
Биз бу борада Самарканд вилояти паррандачилик
хўжаликларидап келтирилгап ёки хўжаликларпинг
УДК 619. 616. 591. 598. 8. 053. 2.
ПАРРАНДАЛАРНИНГ ЮҚУМЛИ
КАСАЛЛИКЛАРИНИ АНИКЛАШ
50
AGROILM-O'ZBEKISTOH Q1SHLOO XD‘I ALIGI
4 (8), 2008
ўзида текширилган 1—2 ойликкача бўлган 50 6
OITI
жўжанинг
клиник белгилари ва патологоанатомик ўзга- ришларини
ўргандик.
Жўжалар ёшига қараб 2 гуруҳга ажратилди: 1-гу- руҳда
5—30 кунлик, 2-гуруҳда 1—2 ойлик жўжалар.
Клиник белгилари:
1-гуруҳ жўжаларнинг клиник
белгилари текширплгапда ҳолсизланиш, озуқадан бош
тортиш, жуп ва патларининг хурпайганлиги, кўз, оғиз ва
клоака шиллиқ пардаларининг қизариши, та на ҳароратининг
42,5—43,5°С гача кўтарилиши билан ифодаланди. Айрим
жўжаларда қонли пч кетиш, бўйин олди терисининг шиши
намоён бўлди. Уларнинг 70— 75 фоизи ўлди, қолганлари кун
сайин ориқланиб, ўсишдап қолди.
2-гуру\ жўжаларда ҳам касалликнинг бошланиши- да жуда
огир клиник белгилар кузатилди. Бунда оғиз бўшлиғида
шилимшиқ суюқликнинг оқиши, барча шиллиқ пардаларпинг
қизаршпи, клоака атрофининг ифлосланиши, ич кетипг,
баъзиларида қонли, айрим- ларида йирингли ҳолатлар ҳам
кузатилди. Тана ҳаро- ратинипг 42,8—43,5°С гача ошиши
нафас олишнипг тезлашиши қайд этилди. Шунингдек, барча
жўжалар- нинг ҳолсизлапиши намоён бўлди. Кўпчилик
жўжалар ўлди, қолганлари яхши ривожланмади.
Патологоанатомик ўзгаришлари:
Аралаш юқумли
касалликларпинг патологоанатомик ўзгаришларини та- биий
шароитда ўрганиш мақсадида республикамиз паррапдачилик
хўжаликларинииг ўзида ёриб кўрил- гап жами 50 бош
жужанинг органлари патологоанатомик ҳамда бактериологик
текширилди. Шундан юқумли аралаш касалликлар билан
касаллапиб ўлга- iiii 35 бошпи ташкпл этди. Мазкур
жўжаларпинг ички аьзоларпда содир бўлган ўзгаришлар ва
уларпипг спина қараб 2 гуруҳга бўлиб ўрганилди.
Патологоанатомик ўзгаришларпинг оғирлиги ва муайяп
касаллпкка хослиги асосап қўзғагувчиларнинг тури ва
вирулснтлигига ҳамда жўжаларпинг ёшига боғлиқдир.
Табиий шароитда касалланган ва ўлган 5—30 кунлик
жўжалар гавдаси ёриб текширилгапда жуда харак- терли
патологоанатомик ўзгаришлар кузатилди.
Мазкур жўжалар гавдаси жуда ориқ барча шиллиқ ва сероз
пардаларида нукдали қоп қуйилишлар, бурун ва оғиз
бўшлиқларида
эса
кўпиксимоп суюқлик
тўплапгап,
коныоктива гиперимиялашган. Клоака бўшлиғи суюқ қопли
ахлат билан ифлослфнган, пат- лари хурпайган.
Ёриб курилгапда тсри ости клечаткаси қизарган, қоп
томирлари қрпга тўлган, айрим жойларида гемо- тома бўлган.
Қоршт бўшлиғида мускулли ошқозон суток, озуқа билап
тўлган, шиллиқ пардаси кутикуляр қат- лами осонлик билап
кўчиши, қизариш, қон томирла- рипинг тўлақонлиги, птиллиқ
ости қатламининг очи- лиши ва турли хил геморрагиялар
кўринади. Талоқ катталашгаи (айрим жўжаларда 1,5—2
мартагача), чст- ларида нукдали ва доғли қон қуйилтпплар
мавжуд.
Жигар катталашган, чстлари юмалоқлашган, кес- гапда
тузилиши ноаниқ, айрим жўжаларда сарғиш- қўнғир рапгда,
оқиш некротик ўчокдар мавжуд, улар паренхимага чуқур
кирган.
Буйраклар катгалашгап, то.мирларда қоп турғунли- ги,
юзасцда пуқгали қон қуйилишлар, кесиб кўрилган- да шишгап
қобиқ ва мия қисмлари чегараси ноаниқ. Кўкракбўшлиғидд
плеврашптг юза қисмида нукдали қон қуйилишлар, коранар
томирлар қон билаптўлгап. Мио- кардда қон турғунлиги,
эвдокардда қоп қўйилишлар. Ўпкаси шишган, крп томирлари
турғун, капсула остида нукдали қон қуйилишлар, айрим
жўжаларда пекротик пневмония ва плевропневмония
ривожлангап.
1—2 ойлик жўжаларда ўлим биринчи гуруҳга нис- батан
анча кам, патологоанатомик ўзгаришлари ҳам фарқ қилади.
Кўкрак ва қорин бўшлиқларида безли ошқозон шиллиқ
пардаларнинг юпқалашганлиги, нуқгали ва доғли қон
қуйилишлар қоп томирларнинг тўлақонли- ги билан
характерна пади. Талоқ катталашган, кесиб курилгапда
пульиаси тўқ қизпл рангда бўлиб қирмасн кўп ажралади.
Жигар катталашгап, қон томирлари қоп билан тўлган,
консистенцияси сўлғин. Айрим жўжаларнинг жигарида кўп
сопли пекротик ўчоқлар мавжуд, кссиб кўрилгапда некротик
ўчоқлар паренхимага чуқур ки- риб борганлиги кўринади.
Буйраклар шишган, сўлғин қоп томирларида турғунлик, баъзи
жойларида капсула остида 2—3 см катталакда некрозга
ўхшаш ўчоқлар кўринади. ўпка шишган, қоп томирлари қоп
билан тўлган кесиб кўрилгапда бронх ва альвеолаларда ши-
лимшиқ аралаш суюқлнк тўлган.
Ичакларда куп сопли нуқгали ва доғсимон қон қуй-
.илипшар бўлиб, баъзи бир жойларида эса яралар ва эрозиялар
ҳосил бўлгаи. Айрим экўжаларпинг ичак шиллиқ пардалари
катарал-геморрагик яллш-ланган.
Шундай қилиб, табиий шароитда аралаш юкумли
касалликлар кепг тарқалган бўлиб, кўпинча ёшжўжа- ларда
учраши маълум бўлди \амда бактериологиитек- ширишлар
патижасида бир печа қўзғатувчилар билан касалланиши
апиқлапди.
Улар
патологоанатомик
текширилганда
юқорида
кўрсатилган касалликларга хос ўзгаришлар ,\ар бир жўжа
аъзоларида аникдапди. Масалан, ўпканипг кру- поз
ипевмопияси ва плевропневмонияси пастереллёзга хос бўлса,
ошқозоп-ичакларнинг катарал-геморрагии яллиғланиши ва
барча ички аъзодарда пуқгали ва доғ- лиқон куйилишлар
билан бирга талоқпинг 1,5—2 мартагача катгалашуви
колибакгериозга хосдир. Ичаклар- нинг катарал-геморрагик
яллиғлашцпи эрозия ва яра- ларпипг ҳосил бўлиши эса
сальмонеллёз касаллигига хос экаплиги апиқлапди.
Патологоанатомик текширишларда улар организ- мида
алоҳида касалликларга нисбатан чуқур ва қайт- мас
ўзгаришлар ҳамда уларпипг гемодипамик ва некротик
жараёнлардап иборат эканлиги апнкданди.
Б.ЭЛМУРОДОВ,
в.ф.н. ЎзВИТИ докторант- тадқиқотчиси
ДЦАБИЁТЛАР
1.
Артемиев С.А., Бабаева М.Б. Смешанная инфекция пастереллёза и колибактериоза птиц. "Птицеводство ” 1970,—№8. с 45.
2.
Лебедев А.И., Борисенко А.Н., Мухаммадшин Р.А. Смешанное течение пастереллёз и колибактериоз кур. "Ветеринария ” 1973.-№>12. с.
58.
3.
Артемиев С.А. Смешанная инфекция пуллароз-тифа и колибактериоз при алиментарном заражени кур. Сиб. Н.проз.конф.науч.и
практических работ Урала Сибири ИДВ. Омск.
—
1973. с. 23
4 (8), 2008
ЛСЙП НМ
-
07BEKISTDH OISHLDQ XOIflLIGI
57