22-23 Май, Андижон
29
Mai'TaSnrin тльпы Mjactaca.lapii.ia,
JMJMTKUIHM
мактабишрнда па
cciiiik ruuiiisi мудсгасаларида чет тн/тчар ўкттнинннг yiuiilLniin
МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ
ТАШКИЛОТЛАРИДА ИНГЛИЗ ТИЛИНИ
ЎРГАТИШ БЎЙИЧА МЕТОДИК
ИШЛАРНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ
ВАЗИФАЛАРИ, МАЗМУНИ ВА
ШАКЛЛАРИ
п.ф.д.,
СамДЧТИректора
ф.ф.д., УчДЖТУ профессора
мақолада мактабгача таълим ташкилотларида инглиз тилини ўргатиш бўйича методик ишларни ташкил
1ўилиш вазифалари, мазмуни ва шакллари берилган.
Сўшти йиллардаги таълим-тарбия мазмуни, шакли, восита ва методларини янгилашга эътибор бериш
мактабгача таълимда инглиз тилини ўргатишга оид инновацияларни излаш, уни таълим-тарбия жараёнига,
тарбиячиларнинг педагогик фаолиятига киритиб бориш имконтпти беради. Педагогика йўналишида татбиқ қилиниши
лозим бўлган мухим масала борки, у ҳам бўлса педагог-тарбиячиларнинг педагогик жараёнини замонавий усуллар
асосида мақсадли, тизимли ва натижаларни башорат қила олиш орқали методик жиҳатдан тўғри ташкил этишлари
лозим. Педагогик технология назариясининг мухим жиҳати ҳар бир педагогнинг ўз имконияти даражасида, шунингдек,
мактабгача ёшдаги таълим олувчиларминг ўзига хос хусусиятларини ипобагга олгаи ҳолда, ўқув фаоллигини ошириш
мақсадида таълим жараёнида интерфаол методлардан самарали фойдалана олиш билан белгиланади
Мамлакатимизда ўсиб бораётган авлодни соғлом ва ҳар томонлама етук вояга етказиш, таълим-тарбия
жараёнига самарали таълим ва тарбия шакллари хамда усулларини жорий этишга қаратилган мактабгача таълимнин]
самарали тизимини гашкил этишнинг кенг кўламли ишлар амалга опшрилмоқда.
Мактабгача таълим
- бола шахсиии соглом ва етук, мактабда ўқишга тайёрланган тарзда шакллангириш
мақсадини кўзлайди. Бу таълим олти-етти ёшгача оклада, болалар богчасида ва мулк шаклидан қатъи назар, бошқа
таълим муаесасаларида олиб борилади [ I ]
Узбекистан Республикаси “Мактабгача таълим ва тарбия тугрисида’Ти қонунининг 10-бобида мактабгача
таълим ва тарбия тизимининг ильмй-услубий таъминоти, мактабгача таълим ва тарбия тизимини илмий-услубий
жиҳатдан таъминлаш вазифалари берилган. Шунингдек, 52-моддада эса мактабгача таълим ва тарбия тизимининг
илмий-услубий таъминотини қуйидагилар амалга оширади:
Узбекистан Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги ва унинг тасарруфидаги илмий-услубий муассасалар;
Узбекистан Республикаси Фанлар академияси, тегишли тармоқ илмий-тадқиқот муассасалари ва олий таълим
ташкилотлари:
Мактабгача таълим ва тарбия тизикшнинг раҳбар ва педагог кадрларини кайта тайёрлаш ҳамда уларнинг
малакасшш ошириш ипститутлари (курслари) [2]
Мактабгача таълим ташкилотлари инглиз тили машғулотларида ўрганилаётган мавзу мазмунига мос методик
ишларни ташкил этиш муспақил фикрлашга ундайди, тал ўрганишга қизиқишини уйготади. Ургаиишга кизикиш эса
билимларни пухта ўзлаштириш гаровидир. Амалиётда инглиз тилини ўргатиш мазмуни мактабгача таълим
ташкилотларида жуда қисқа ва осон сўзлардан, жумлалардан бошланади, мазмунни тушунишни эса ўргатиш содда,
қулай ва зарур кўргазмалипик асосида олиб борилиши барчамизга маълум,
Мактагача таълим ташкилотларида инглиз тилини ўргатишнинг илмий-услубий жиҳатдан таъминлаш
вазифалари куйидагилардан иборат:
инглиз тати матшулотлари жараёштга шпор педагогик ва ахбороттехиологияларини
жорий этиш;
мактабгача таълим ташкилотлари учун инглиз талида ўқув-услубий ва дидактик
материаллар иштаб
'•гикиш
ва ишлаб чиқариш;
мак'габгача таллши
ва тарбия сохасида инглиз тилини ўргатиш бўйича илмий тадқиқотлар олиб бориш.
мактабгача таълим
ва тарбия сохасида инглиз тилини ўзлаштиришнинг замонавий услубларини иштаб
чиқиш
ва жорий этиш;
мактабгача таълим ва тарбия соҳаси инглиз тили машгу'лотларига жорий этиладиган таълим усл>блари ва
дастурлари самарадорлигини та.хдил қилиш ҳамда баҳолаш
Аннотации
Калит сўзлар;
ннглиз
тилини
ўргапшш,
методик uuuiap, метод, ўйин,
тптгестеуксологик auiin
Тухтасинов И.М.
Исакулова Н.Ж.
30
22-23 Май, Андижон
MuKiuGi a-
ia lauuni nnaccarxiapii.iii, умумтаышм мак>ибларнда ■>» until IHMIIM Mjaciava.lapu.ia чет ili liap yivtltiiintliiiii уllilli'uuilII
Инглиз тилини ўргатишнинг замонавий инновацион педагогия технологиялари, шакллари ҳамда усулларини
ўқув-тарбия жараёнига жорий этиш соҳасида қуйидагиларга эътибор берилади:
инглиз тилини ўргатишда инновацион жараёнларни ривожлантариш, жорий этиш ва муъофиқлаштириш;
инглиз тилини ўргатиш ва ўзлаштириш сифатини баҳолаш натижапарини таҳлил қилиш;
инглиз тилини ўргатишнинг ташкилий ва педагогия шакллари ҳамда усулларини ишлаб чиқиш;
ўргатишнинг замонавий илгор шаклларини, шли педагогия ва ахборот технологияларини ўқув-тарбия
жараёнига жорий эташ;
инглиз тилини ўргатиш борасидаги замонавий халқаро тажрибани ўрганиш, умумлаштириш ва мактабгача
таълим муассасалариниш' таълим-тарбия жараёнига жорий эташ
мактабгача таълим соҳасида инглиз тили мутахассисларипипг халқаро тажрибасини ўрганиш
Мактабгача таълим муассасасида инглиз тичида ривожлантирувчи му хитин ташкил этиш болаларнинг
ўзига
ва
ёшига дойр хусусиятлари ва эхтиёжларини хисобга олиш мухимдир
Ривожлантирувчи муҳит мазмуни
куйидагилардан иборат:
инглиз тилини ўргатишнинг кўргазмали-ривожпантирувчи мухити мазмуни содда, қизиқари ва турли
мавзуларга мое бу.тиши,
мухлт мазмуни инглиз тилини ўргатишда боланинг муваффақиятли ижтимоий мослашувига ёрдам бериши;
ривожлантирувчи ўйиилар ва ўйитгчоқлардан фойдаланиши;
инглиз тилининг дастлабки асосларига тайёрлаш;
инглиз тилини ўргатишда бадиий-эстетик ва мусиқий тарбия соҳасида тўлақонли камол топтириш.
Узбекистан Республикасининг “Мактабгача таълим ва тарбия тўгрисида”ги қонуннинг :
умумий турдаги мактабгача таълим ташкилоти учун;
кўп тармоқли ихтисослаштирилган мактабгача таълим ташкилоти учун;
инклюзив гуруҳларга эга мактабгача таълим ташкилоти учун;
қўшма турдаги мактабгача таълим ташкилоти учун.
Узбекистан Республикасининг “Мактабгача таълим ва тарбия тўғрисида”ги қонуннинг Мактабгача таълим
ташкилотларидаги гуруҳлар уларда болаларнинг бўлиши давомийлигига қараб инглиз тили мазмуни
лингвопсихологик омил хусусиятлари асосида таилаш лозим (1 -жадвалга қаранг):
1-жадвал.
Мактабгача гаъ.шм ташкилотларидаги гурухлар завом nii. turn
№
Гурухлар
Гуруҳлар
давомиплиги
Лилгвопспхолог и к
о милл ар
Лингвопсихологик омил хусусиятлари
1
болгар киска вақл
бўладиган гуруҳлар
3-4 соат
импринтинг
хотирада тез эслаб қолиш ва нутк
фаолиятида қуллай олиш
2
тулиқ купли rypyviap
9. 10,5 соат
иммитациои
тақиидчанлик, бирор киши ёки бирор
нарсани тақлид қилиб такрорлаш
12 соат
сензетив
инсон кўринь сезиш, англаш, ҳис килиш
ёрдамида теварак-а'грофдаги нарса ва воқеа-
ҳодисалар тўғрисида тушунчага эга бўлади.
хиссий идрок
3.
болалар кечаю кундуз
бўладиган гурухлар
мотивацион
нутқий фаолият кўрсатипп^а мойиллше
шайлик, ички туртки, нутк майли
Чет тилларни ўйип орқали ўргапиш мактабгача ёшдаги болаларнинг тил ва профессионал тайёргар.тик
даражаси сифатини ошириш билан богликдир. Бунда фаол даражада ўқитиш жуда мухим йўналиш хисобланади Бу эса
тил ўрганувчида анъанавий методикага нисбатан юқорирок бўлган мустақил ўрганиш, уни фаолият ва .мулоқот
объекти позициясидан субъект позициясига ўтишини таъминлайди. Бундай усуллардан бири ўқ\в жараёнида
ўйинлардан фойдаланиш усули ҳисобланиши мумкин [4; 8].
Ўйииларнинг амиқ бир тури, таснифи мавжуд эмас. Кўп ҳолларда ўйииларни таьлим мазмуни билан
богланган хлда танланади, масалан, сенсор қабул қилишга оид ўйинлар, филология ўйинлар, табиат билан
танмпггиришга оид ўйинлар ва бошқалар [4; 9] Ком-муникатив ўйинлардан фойдаланиб. инглиз пешни ўргаташ тавсия
этилади (2-жадвалга қараш ):
2-жа F-.
Комму ника niB нпилар
№
Коммуннкагив ўйпнлар
Ўйпн коидасп
1.
Н ead and shoulders
Бошловчи ушбу қўшиқни болалар билан бирга айтади ва кўшиқни куйввн
давомида қўшивдаги хар бир сўзга мувофик харакатлар бажарилади Macasss.
бош, елкалар, тиззалар ва оёқларга
қўл
теккизилади
2
Сўзни айт
Бошловчи чет тилида сўз айтиб иштирокчиларга коптокни отади ва болалар niv
сўзни такрорлайдилар
22-23 Май, Андижон
31
Мак*гцб1ача launiM л пасс аса. la pit ia, ^лимтякшм мактабларнда на nniil таь.пп| муассаса1арнда чет
TILL
tap укп i i
,
iiiinit«a
и
э
I can see
Столга бир нечта ўйинчоқ ҳайвончалар қўйилади. Болалар кўзларини юмадилар ва
шу пайт ўйинчоқ ҳайвончалардан бири беркитиб кўйилади Болалар қайси
хайвопча беркиниб олгаиини ва қайси ҳайвончалар қолганиии айтиб беришлари
керак
4.
Simon says
Болалар ўқитувчини ёнига турадилар (ёки ўйин бошловчисини ёнига турадилар).
Болалариииг вазифаси ўқитувчи бераётган кўрсатмани (буйруқ) бажаришдан
иборат Ўқитувчи Simon says.../Simon sagt ../ Simon dit. иборасини айтади, кейин
қуйидаги кўрсатмани беради: Hands up! Sit down! Jump! Run! /Ilebt die Ндпйе!. Setzt
euch!. Springt! Lziuft! / Levez les mains!. Asseyez-vous! Sautez! Conrezl ва хоказо.
Arap ўқитувчи Simon says . ./Simon sag! / Simon dit . . иборасини айтмаса кўрсатма
бажарилмайди
5
Му family
Болалариииг ,\ар бир бармогига қўгирчоклар кийдирилади (“Ташқи кўриниш”
мавзуси ўтилганда болалар ўзлари бармоққа кийиладиган қўгирчоқларни
ясашлари мумкин). Болалар бармоқларини кўрсатган ҳолда чет тилида шеърни
ўкийдилар: This is mv mother ........
6.
Комплимент
Болалар бир-бирларини қўлларидан ушлаб дойра ҳосил қиладилар Ёнларидаги
қўшниларига қараб бир нечта яхши сўзларни айтадилар, бирон нарса учуй
миниатдорчилик билдирадилар: You are my friend., You are very good., Your eyes
are kind./Du bist mein Freund., Du bist selir gut, Deine Augen sind selir schnn./ Vous
Ktes mon ami, Vous Ktes tins bon, Vos yeux sont aimables ва бошқалар. Мақтов
(комплимент) айгилаётган бола эса қуйидагича жавоб қайтаради: Thank you/Danke
зсЬцп/ Merci!
7
Икки қўтирчоқ
Ўйинда иккита гуруҳ ишлирок этади. Уларга қўгирчоқларни кийинтириш
вазифаси берилади ва кийинтириш жараёнида болалар кийимларни номини чет
тилида айтишлари керак бўлади. Масалан: She has a blouse on. She has a dress on.
She has a skirt on./ Sie hat die Bluse an. Sie hat das Kleid an. Sie hat den Rock an/ Elie
а «КОМПЛИМЕНТ» ЎЙИПИ «ИККИ ҚЎҒИРЧОҚ» ЎЙИНИ 18 tine blouse. Elie a
une robe Elie a tine jupe ва бошқалар Энг куш жумлаларни тў1 ри луза олган гуру.х
i алаба қозонади
8
Ҳайвонот богида
Болалар ҳайвонлар рўлини ўйнайдилар Ўйинда иштирок этаётган қамма болалар
доира бўлиб стулда ўтирадилар. Ўқитувчининг (ўйин бошловчисининг) ўпг
томонидаги стул бўш қолдирилади. Ўқитувчи ўйин сўзларини айтиб ўқувчилардан
бирини исмини айтиб чақиради. Исми айтиб чақирилган бола ўқитувчидан қайси
ҳайвон тимсолида унинг ёнига бориши кераклигини сўрайди ва ўқитувчи айлтан
ҳайвон тимсолида ўқитувчининг ёнига бориб ўтиради Ўйин шу тариқа давом
этади. Ўйин мусиқа садоси остида олиб борилиши хам мумкин
Хулоса қилиб айтганда, инглиз тилини ўқигиш жараёнида ўқув ўйинлари ёки ўйин тарзидаги машқлардан
фойдаланиш катта аҳамиятга эга бўлиб, ўйинлар чет тилларни бошланғич босқичда ўқитишнинг энг самарали
усулларидан бири саналади ва ўйинлар болаларда чет тили коммуникатив кўникмаларини шакллантиради.
Фойдаланилгап адабиётлар рўйхати:
1. Узбекистан Республикасининг Таълим тўгрисида Қонуни
И
Баркамол авлод - Узбекистан тараққиётининг
пойдевори. - Тошкент: Шарқ, 1997, - Б. 2-29.
2
Узбекистан Республикасининг Мактабгача таълим ва тарбия тўғрисида Қопуни // Қопунчилик палатаси
томонидан 2019 йил 22 октябрда қабул қилинган, Сенат томонидан 2019 йил 14 декабрда маъқулланган
3
Денисова Л Г Использование игровых элементов на начальном этапе обучения английскому языку // Ин яз
вшк -№4 - С 26-27.
4
Мактабгача таълим муассасалари тарбияланувчилари ва бошлангич мактаб ўқувчиларига чет тилини
ўргатишда ўйинлар Коммуникатив ўйинлар тўнлами - Тошкент. 2016. - 72 б
