Илмий-тадқиқот олиб бориш ва натижаларни расмийлаштириш

2015/2-сон

ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

■■ ■ ■

—

—77

ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ ОЛИБ БОРИШ ВА НАТИЖАЛАРНИ

РАСМИЙЛАШТИРИШ

Мазкур мақолада илмий таоқиқот ишларини олиб бориш ва унинг

натижаларини

расмийлапггириш жараени тахлил қилинган Унда импакт-фактор, ISSN, ESSN,

РИНЦ. Science

index каби сайт маълумотлари айнан келтирилган.

В статье анализируются процессы научно-экспериментальных работ,

приводятся

точные

сведения об импакт-факторе, ISSN, ESSN, РИНЦ, Science index.

The article analyzes the process of scientific and experimental works. The exact information

about the impact factor, ISSN, ESSN, RSCI, and the Science index is given as well.

"Узбекистан Республикаси Президентининг “Олий малакали илмий ва илмий-

педагог кадрлар тайёрлаш ва аттестациядан ўтказиш системаини янада
такомиллаштириш тўғрисида” 2012 йил 24 июлдаги ПФ-4456-сонли Фармонини
бажариш юзасидан ҳамда олий ўкув юртидан кейинги таьлим системасини ва Олий
аттестация комиссияси фаолиятини янада такомиллаштириш мақсадида бир канна
ишлар олиб борилди. Олий ўқув юртидан кейинги таьлим тугрисидаги Низомнинг
16-бандида фан доктори илмий даражасини олиш учун такдим этилган юқори
савияли илмий иш бўлиши, унда муаллиф томонидан ўтказилган тадкиқотлар ва
ярагилган ишланматар асосида мухим ижтимоий- иқгисодий ва долзарб илмий ёки
амалий муаммолар хал этилиши ёки илм-фан тегишли тармоғининг истиқболли
йўнатишини ривожлагириш учун муайян юзу к, сифагида баҳоланадиган янги
назарий қоидалар комплекси ишлаб чикилган бўлиши ёки жорий этилиши илм-
фаннинг, техниканинг. ижтимоий-сиёсий соханинг ёки иктисодиёт тармогининг
ривожланишига салмокди хисса кўшадиган ечимлар ишлаб чиқилган бўлиши
кераклиги баён килинган (2).

Бунинг учун илмий-тадқиқот ишларини узлуксиз олиб бориш, яъни битирув-

малакавий, магистрлик. докторлик диссертация ҳамда ўқитувчилик фаолияти билан
боғлиқ бўлган илмий-услубий ва илмий-тадқиқот ишларини узлуксиз давом эттириш
талаб этилади. Битирув-малакавий иш, магистирлик ва докторлик диссертациялари
ҳамда илмий мақолаларда диссертация, илмий мавзу, илмий тадқиқот, илмий
тахмин. илмий гоя. натижаларни расмийлапггириш каби илмий-тадқиқот ишларига
оид термин, ибора ва бирикмалар мавжуд. Амалиётга жорий этилган илмий-тадкиқот
ишларини тахдил этиш қуйидаги хулосаларга олиб келди:

1.

Илмий-тадкикот

ишини

тубдан

такомиллаштириш

ва

унинг

самарадорлигини ошириш кадрлар тайёрлаш савияси ва рақобатбар-

Нилуфар ИСОҚУЛОВА

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

2015/2-сон

"8

2- -

1

1

а—ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

дошлигини ошириш, битирув малакавий иш, мазмуни ва сифатига қўйиладиган
мезонлар ва талабларни тайёрлаш магистрлик ва докторлик диссертацияларини
тайёрлашнинг узлуксизлигига асос яратади.

2.

Олий таълим муассасалари ва кадрлар буюртмачиларининг

таклифлари асосида илмий-тадқиқот, илмий-педагогик хамда ишлаб чиқаришга
йўналтирилган дастурлар бўйича мақсадли илмий-тадқиқот ишларини
тайёрлашни йўлга қўйиш илмий-тадқиқотни юксалтириш заруратини тақозо
қилади.

3.

Илмий-тадқиқот дастурлари, марказлари талаблари даражасида

назарий ва амалий таълим, лаборатория машғулотлари, илмий тадқиқот
ишларини олиб бориш, илмий-услубий ва илмий-тадкиқот натижалари ҳамда
диссертацияларни тайёрлаш зарурий ўқув-услубий ва моддий-техник базанинг
жорий этилишини таъминлайди.

Мақола мавзусининг долзарблиги қуйидагиларда ўз ифодасини топади:

Биринчидан,

илмий-тадқиқот бўйича мутахассислар эхтиёжининг узлуксиз

таълим билан узвийлиги.

Иккинчидан,

илмий-тадқиқот бўйича шуғулланувчи мутахассисларга оид

муаммоларнинг системали тадқиқ этилмаганлиги.

Учинчидан,

илмий салоҳиятнинг таълим муассасаларида етарли даражада

эмаслиги

Тўртинчидан,

илмий-тадқикот ишлари илмий-методик жиҳатдан

асосланган ҳолда системали ишлаб чиқилмаганлиги.

Бешинчидан

,илмий-тадқиқотнатижаларини расмийлаштириш халқаро

талаблар даражасида олиб борилмаганлиги.

Республикамизда магистрлик ёки докторлик диссертацияси ёки илмий-

тадқиқот бўйича апробация натижаларига ўзгартиришлар киритилмоқда.

Апробация расмий маъруза ва чиқишлар, шунингдек, ёзма ва оғзаки

тақризлар шаклида амалга оширилиб, тадқиқот натижаларининг мустақил
олинганлиги, аҳамиятлилиги хдмда ҳаққонийлигини тасдикдашнинг муҳим
шартларидан бири ҳисобланади. Шунингдек, ҳамкасблар. бошқа coxa
мутахассисликлари ҳамда амалиётчилар билан утказиладиган сухбат

ва

мунозара

каби норасмий апробация шакллари ҳам муҳим аҳамиятга эга Зеро, тадқиқотчи
томонидан аниқланган янги билим жамоатчиликка маълум қилиниб, қабул
қилингандагина илмий ҳодиса сифатида эътироф қилиниши мумкин (1).

Илмий тадқиқот натижалари илмий мақола ва тезис (ОТМ, республика,

халқаро миқёсида), илмий ахборот, реферат, илмий маъруза,

курс,

битирув

малакавий ва магистрлик диссертация иши, рисола, монографиялардан иборат.

Илмий мақола

ёзишнинг куйидаги талабларига эътибор бериш керак:

- диссертация ёки илмий-тадқиқотнинг илмий янгилиги асосида

макола

нашр этилиши;

015/2-сон

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

!79

-

мақола мавзусининг кириш қисмида

муаммо

сиёсий. иктисодий.

(аънавий

жиҳатдан долзарлиги ўрганилиши;

-

мақоланинг асосий қисмида муаммо ҳар томонлама

идмий-назагяй

сиҳатдан тахдил этилиши, муаммо ечимлари келтирилиши;

-

илмий мақола мавзуси хулосаланиши;

-

мақола ёзиш тартибида адабиётлардан фойдаланган

холла

сноскалар

ёриши;

-

фойдазанган адабиётларнинг рўйхати келтирилиши:

-

илмий нашр талаблари бажарилиши.

Шунингдек, илмий мақолалар Узбекистан Республикаси

ОАК

’аёсатининг

2014 йил 31 декабрдаги 212/5-сонли карори

5-иловасида 9-

•андида “Эълон қилинган

ишларни меъёрий-техник жиҳатдан

бахолапГ

дм да 10-бандида “Эълон қилинган

ишларни илмий жихатдан

бахолапГ

артибларини хам эътиборга олиш мақсадга

мувофиқ хисобланади.

Яъни.

;уйида 10-банди вазифалари келтирилган:

-

мақолаларда диссертация натижаларининг назарий ва методологик

1ҳамияти ёритиб берилиши, кўриб чиқилаётган муаммоларни швожлантиришдаги
сунгги концептуал карашлар тахдил қилинган ва шёсланган бўлиши лозим;

-

мақолаларда талабгор томонидан илмий натижаларни миллий нсгисодиётда

қуллашнинг мақсадга мувофикдиги борасидаги карашлари селтирилган бўлиши
керак;

-диссертация мазмунинингчоп этилган ишларда тулик пссэтгирилганлиги (3).

Реферат -

(лот.геҒего-ахборот беряпман) - 1) бирор илмий асар, лақола.

ўқилган китоб ва ш.к. мазмунининг кисқача ёзма ёки оғзаки баёни; 2) ўкувчи ва
талабаларнинг ёзма иш турларидан бири, 3) ўрганилган илмий масаланинг натижаси
хақида ахборот; тегишли адабиёт ва бошка манбаларнинг қисқартирилган шархди
тахдилини ўз ичига олган маълум мавзудаги маъруза.

Маъруза -

1) ўқув материалига оид бирор масала, илмий, сиёсий мавзуларнинг

изчил, тартибли, оғзаки баёни. Ўқув муассаеасида ўқув жараёнининг асосий шакли,
таълим муассаса- ларида даре бериш усулларидан бири;2) бир соатлик машгулот
давомида ўрганилаётган мавзунинг ҳақиқий моҳиятини очиб бериш, унда илгари
сурилган гоялар асосида илмий хулосалар чиқариш ва уларни умумлашган ҳолда
билимларни муайян изчилликда баён этиш шакли; 3) маъруза, лекция - укув
материали, бирор масала, илмий мавзуларнинг изчил, тартибли баёни.

Конференция

(лот. konterentia - бир жойга тўплайман) - давлат ёки партия,

жамоат ва олимлар вакилларининг муайян масалани мухокама этиш учун йигилиши.

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

2015/2-сон

80

'■

-ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

Монография -

биргина шахе томонидан ягона муаммони ёритишга

багишлаб ёзилган илмий асар

(8).

Бакалавр даврида талабалар конференциясидаги маърузалар илмий-

тадқиқотнинг

бошланғич

даври сифатида олиб борилмаётганлиги амалиётда

маълум. Вазирликнинг 2004 йил 9 апрелдаги 105-сонли буйруғига 1-
иловасида

берилган

ОТМ

профессор-ўқитувчилари

томонидан

бажариладиган

ўқув,

илмий-услубий, илмий-тадқиқот ва тарбиявий ишлар

хажмини

белгиловчи

“Вакт меъёрлари“нинг Янги тахририда берилган

илмий-

услубий

ишларнинг 12-бандида талабаларни фан олимпиадалари ва илмий

конференцияларга

тайёрлаш хдмда илмий-тадқиқот ишларнинг 3-

бандида

талабаларнинг илмий-тадкиқот ишига раҳбарлик қилишда (4) профессор-
ўкитувчилар томонидан юзаки ёндашиш ҳолатлари кузатилмокда. Лекин,
Узбекистан Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирининг “Олий
таълим муассасаси профессор-ўқитувчилар таркибининг ўкув, илмий-
методик, илмий-тадқиқот, ташкилий-методик, маънавий-ахлоқий ва
тарбиявий ишлар юкламасини аникдаш қоидаларини тасдиклаш тугрисида’ги
2015 йил 9 сентябрдаги 5-2015-сон буйругининг иловасида Вакт
меъёрларининг 30 бандида талабаларнинг илмий-тадқиқот ва илмий-ижодий
ишларига раҳбарлик қилиш иш турларининг бажарилиши талабанинг илмий-
тадқиқот ва илмий-ижодий ишлари (маъруза, мақола, тезис, шеърий тўплам
ва бошқалар) нашр этганлиги асосида аниқланиши кўрсатиб берилган (5).

Узбекистан Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг

2012 йил 29 октябрдаги 418-сонли “Магистратура тўғрисидаги низомни
тасдиклаш ҳақида” буйруғида магистратурада ўқиш муддати давомида
камида 2 та илмий мақола ёки тезис чоп этиш лозимлиги таъкидданган.
Мазкур жараёнда чоп этилиши лозим бўлган мақола ёки тезиснинг қаерда
нашр этилиши кўрсатилмаган ҳамда антиплагиат томонидан текширилмаган
(6). Шунингдек, 1-курсда 1 та илмий мақола ёки тезис хамда 2-курсда 2 та
илмий мақола ёки тезис нашр этилиши магистратура талабалари фаолияти
мониторингида белгилаб берилган(7).

Ваҳоланки, илмий-педагогик диссертацион тадқиқот натижаларини

апробациядан ўтказиш, тажриба-синов майдонларида синаб кўриш ва
баҳолаш тартиби тажриба-синов ишлари асосий тушунчалари, мақсад ва
вазифаларини тақозо қилади. Узбекистан Республикаси Вазирлар Маҳкамаси
ҳузуридаги OAK Раёсатининг 2010 йил 25 февралдаги 162/7- сонли қарори
иловасида

илмий-педагогик

диссертацион

тадқиқот

натижаларини

апробациядан ўтказиш, тажриба-синов майдонларида синаб

кўриш

ва

баҳолаш тартиби баён қилинган. Мазкур тартибда умумий

коидалар,

тажриба-

синов ишлари асосий тушунчалари, мақсад ва

вазифалари,

педагогик

тажриба-синов ишларини ташкиллаштириш, мувофиклаштириш ва бахолаш,
тажриба-синов ишларини

ташкиллаштиришга

қўйиладиган илмий-методик

талаблар, босқичлари,

2015/2-сон

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

181

натижаларини бахолаш ҳамда апробациядан ўтказиш

ва

расмийлапггириш

ифодаланган. Шунингдек, диссертация иши юзасидан

камида

10та макола

ОАК

рўйхатига киритилган илмий журналларда.

жумладан. 1та

Мхстакил

Ҳамдўстлиги

ҳудудида, I та Узбекистан

Республикаси

Фанлар

академиясининг ихтисослашган

журналида, 1 та Европа

мамлакатлари хам та

АҚШ, Канада, Япония, Хигой Хапқ

Республикаси ва

Жанубий

Корея

мамлакатларининг илмий журналларида чоп

этилган

макола, 1та

монография ҳамда илмий натижаларни амалиётга татбик

этилганлиги

ҳақидаги юкори бошқарув органлари томонидан

тасдикланган

далолатномаси талаблар қаторига киритилган(1).

Узбекистан Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги

О.тий

аттестация

комиссиясининг 2011 йил 15 ноябрь кунидаги 73-сонли

буйрути

2-иловасида

ихтисослашган кенгашлар томонидан ОАКга

такдим

этиладиган диссертация

химояси хақида эълон матни намунасида диссертация натижаларининг илмий
янгилиги кўрсатилиб. моҳияти қисқача тавсифланиб, уларнинг хар бири бўйича эълон
қилинган 1тадан асосий нашр кўрсатилиши ҳамда диссертациянинг амалиётга жорий
этилган натижалари ва уларнинг самарадорлиги далолатномалар асосида белгилаб
берилган.

Тадқиқот натижаларини расмийлаштириш жараёнида куйидаги меъёрий

хужжатларда тавофутлар мавжудлиги аникланиб, жадвалларда уз ифодасини топган:

1-жада ал

Фан доктори илмий даражасини бернш

тартнбн тўғрнсидаги Низом

(УзРВМ

хузуридаги ОАК Раёсатининг 2013 йил 31

январдаги 195/2-сон қарори билан

тасдикданган)

Узбекистан Республикаси Вазирлар

Махкамасининг 2012 йил 28 декабрдаги 365-

сон қарорига 2-нлова

3.16. Диссертация бўйича талабгорнинг эълон
қилинган илмий ишларининг умумий сони 15
тадан кам бўмаслиги ва улардан камида 10 таси
ОАК рўйхатидаги илмий журналларда эълон
қилинган бўлиши керак

3 йил давомида 5 та илмий макола, 5 та тезис, 3 та
илмий маъруза

3.17. Талабгорнинг диссертация мавзуси
камида 2 та мақоласи ОАК рўйхатидаги
тегишли фан соҳаси ривожланган хорижий
мамлакатларнинг

нуфузли

ихтисослашган

илмий журналларида, шунингдек 2 та мақоласи

халқаро

илмий-амалий

конференция материалларида, шувдан биттаси

хорижий

мамлакатларда

ўтказилган конференция материалларида эълон
қилинган бўлиши керак

ОАК

рўйхатидаги

тегишли

фан

соҳаси

ривожланган хорижий мамлакатларнинг нуфузли
ихтисослашган илмий журналлари ва республика
илмий журналлар рўйхати хам да журналнинг
мақолага қўйилган талаблари

3.19. ОТМ ёки ИТМ илмий кенгаши

қарори билан чоп этилган ва камида 6 босма
табоқ ҳажмдан иборат бўлган монография
республикада чоп этиладиган ихтисослашган
илмий журналларда эълон

Монография - биргина шахе томонидан

ягона муаммони ёритишга багишлаб ёзилган
илмий асар.

1 интервалдан ҳисобланса — 96 бетни

ташкил қилади.

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

2015/2-сон

82

ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

қилинган мақола сифатида ҳисоблаяади.

1,5 интервалдан ҳисобланса - 108 бетни та

ш кил қилади.

Хулоса қилиб олганда 96 ёки 108 бетли иш

республикада чоп этиладиган ихтисослашган
илмий журналларда эълон қилинган мақола
сифатида

ҳисобланиши

мумкинми

ёки

монография нашр этилиши юзасидан илмий
журналларда эълон эътиборга олинганми?

Узбекистан Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий

аттестация комиссияси 2013 йил 6 майда “ОАК рўйхатига киритиши мумкин
бўлган маҳаллий ва хорижий илмий журналларга қўйиладиган талаблар”
республика ҳамда хорижий нашрлар учун талабларини келтирган. Мазкур
талабларда импакт-факгорга эга журналларда чоп этилган илмий мақолалар,
рўйхатдаги журналларда чоп этилган мақолалар сифатида қабул қилинишига
изоҳ берилган (9). Шунингдек, OAK Раёсатининг 2013 йил 30 декабрдаги 201/3-
сонли “Узбекистан Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик
диссертациялари асосий илмий натижаларини нашр қилиш тавсия этилган илмий
нашрлар рўйхатини тасдикдаш туғрисида”ги Қарорида салоҳиятли тадқиқотлар
асосида олинган илмий натижаларни нашр қилиш ва нашр ишлари сифатини
тудан яхшилаш мақсадида Рўйхатга юксак илмий савияга эга бўлган миллий ва
хорижий етакчи илмий босма ва электрон нашрлар киритилгани, олинган илмий
натижаларни жаҳонда тан олинган нуфузли илмий нашрлар воситасида
апробация қилиш ишларини кенгайтириш ва илмий натижа талабгорларига кенг
имконият яратиб бериш мақсадида “Импакт-факгор”га эга илмий нашр( журнал)
лар да чоп этилган мақолаларни Рўйхатга киритилган илмий нашрларда чоп
этилган илмий мақолалар сифатида қабул қилиниши, нашр ишлари сифатини
тубдан яхшилаш ва изланувчиларнинг нашр ишларидаги фаоллигини янада
ошириш мақсадида белгиланган тартибда рўйхатга олинган нашриётларда
тахрири амалга оширилиб, чоп этилган материалларни Рўйхатга киритилган
илмий нашрларда чоп этилган илмий мақолалар сифатида қабул қилиш амалиёти
қўйилиши ҳамда Рўйхатга муайян фан тармоқлари (ихтисосликлар гуруҳи,
ихтисосликлар), минтақалар (Европа, Америка Осиё, МДҲ), шунингдек, босма
ва электрон оммавий ахборот воситалари кесимида системали ёндошилиб, унда
ахборот- коммуникация технологияларидан самарали фойдаланиш эътиборга
олинган (10).

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Истеъдод” жамгармаси

Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Фан ва технологияларни ривожлантиришни
мувофиқлаштириш қўмитаси, Олий аттестация комиссияси, Олий ва ўрта махсус
таълим вазирлиги ҳамда Британия Кенгашининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси
билан ҳамкорликда Тошкент

2015/2-сон

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

ФИЛОЛОГИИ МАСАЛАЛАРИ

=83

шаҳрида хорижий экспертларни жалб қилган

холла 2015

йил 29 январь купи

“Халкаро талаблар даражасида илмий

тадкикотларни

олиб борнш ва

натижаларини расмийлаштириш методикаси"

мавзусидаги

семинар-тренинг

ташкил этилди. Семинар-тренинг ишида Европа

комиссиясининг

Илмий

тадқиқотлар ва инновациялар Бош бошқармаси

консультанта

Мартин Пенни

“Илмий тадқиқотлар олиб бориш ва уни расмийлаиггиришга

куйиладиган

халқаро

талаблар. Илмий мақолаларни нашр эташда стратегик

ендашув ва

илмий

мақолаларнинг экспертизасини ўтказиш. Илмий

маколаларнинг

эксперт бахосини

аниқлаш” мавзуларида ҳамда Буюк

Британиянинг

“Researcher Connect" глобал

дастури координатора мастер-тренери

Джо

Чаффер “Илмий мақолаларни нашр

этиш жараёни. Илмий

маколаларнинг

китобхонлари бўйича маълумотлар излаш

йўллари” мавзуларида

маьрузалар

қилдилар( 11).

Юқорида қайд этилган илмий тадқиқот натижалари сифатида “Импакт-

фактор"га эга илмий нашр(журнал)ларда чоп этилган мақолалар эътаборга
олинган. Импакт-фактор нима

9

Импакт-фактор (ИФ) - илмий журналнинг ракамли

кўрсатиш муҳимлигини аникдайди. 1960 йиллардан буен ҳар Йили Илмий ахборот
института (1992 йилда Томсон корпорацияси деб ўзгартирилган) томонидан
ўрганилиб борилмокда ва “Journal Citation Report" журналида нашр этаб
борилмокда. Импакт-факторга эга журналлар, мақолалар сифати, унда нашр
этилиши хамда илмий-тадқиқот натижаларини баҳолайди. Импакт-фактор ҳисоби
3 йилга асосланган. Масалан импакт- факторга эга журнал 2014 йил I

2

oi4

қуйидагича ҳисобланади: I

20

i4

=

A/В, А - 2014 йилдаги журналларнинг цитата

келтириш сони, Илмий ахборот института томонидан босилиши. мазкур
журналдаги 2012-2013 йилдаги нашр этилган маколалар; В эса - 2012-2013 йилда
мазкур журналдаги нашр этилган маколалар сони. Ҳисобда бир неча нюанслар
мавжуд: Илмий ахборот института баъзи мақолаларни инкор этади (хабар, ахборот,
хат, матбаа хатолари рўйхати) ва янги журналлар учун импакт-фактор 2 йилга
мўлжалланади. Импакт-факторга эга журнал тадқиқот соҳаси ва турларига боғлиқ
бўлади: йилдан-йилга у ўзгариши (масалан журнал номи) мумкин Бутунги кунда
ИФ мухцм мезон хисобланади, унда илмий-тадқиқотлар даражасини яқин
билимлар соҳасида солиштириш имконини беради.

Импакт-факторнинг ижобий хусусиятлари:

-

60 мамлакатнинг 8400 ортиқ журналларида индекс кўрсаткичлари мавжуд

илмий адабиётлар билан кенг фойдаланиш;

-

ошкора равишда ва осон кириш натижалари;

-

тушуниш ва фойдаланишда оддийлик;

-

юқори ИФга эга журналлар одатда паст ИФга эга журналларга Караганда

қатгиқ системада такриз килади.

Мазкур жараёнда ИФ идеал хам эмас. Масалан, мақола сифатини кўрсагувчи

цитата сони тушунарсиз. Бундан ташкари. журналлардаги узок йиллик нашрлар
маколалар бўлиб, нашрга далил(хавола) сифатида

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

2015/2-сон

84

■■

.

ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

берилмокда, 3 йиллик даврга тушмайди. Ҳақиқатан, баъзи журналларда
мақолаларни қабул қилиш вақги 2 йилдан ортиқ бўлиб, қолган бир йили эса
ҳаволага қоляпти. Бошқа томондан эса, оралиқ вакднинг ўсиши, цитата беришни
эътиборга олиши, импакт-факторни ўзгаришларга кам сезувчан қилиб кўяди.

Импакт-факторнинг салбий хусусиятлари:

-

цитата сони, тадқиқот сифати ҳамда нашрлар сонини аниқламайди;

-

оралиқ вақт, қайсики цитатани эътиборга олаётганда жудаям қисқа вакт

(классик мақолалар нашри 10 йилдан сўнг цитата қилинади);

-

турли соҳадаги тадқиқотлар натижалари мақола натижаларининг тез-тез

такрорланишига олиб келади, импакт-факторга ўз таъсирини кўрсатади. Масалан,
математика журналларига нисбатан тиббиёт журналлари тез-тез катга импакт-
факторга эга.

-

импакт-фактор ҳисоби ноаникдикка ва монополияга эга.

Юқори импакт-факторга эга журналлар таҳриятида қизиқарли ишлар

микдори кўп. Мазкур журналларда мақолаларни кенг миқёсда танлаш ҳамда ўз
рейтингини кўтариш имкони мавжуд. Қўшимча ижобий таъсирларидан яна бири
журналларни тақризи қилишнинг қатгиққўллик даражасини оширади (12).

ISSN, ESSN, РИНЦ, Science index нима ва улар нима учун керак? Ҳар қандай

илмий журнал ўрнатилган тартибда регистрация (рўйхатдан ўтиш) рақамига эга.

ISSN-

босма нашрлар учун, нашриётда ўзлаштирилади.

ESSN

-

электрон нашрлар учун, электрон илмий нашрлар Реестрида ўзлаштирилади

(Информрегистре).

РИНЦ -

Россия индекси илмий цитата (ҳавола).

Science index

-

эсаихтисослаштирилган ахборотлар системаси (13).

Докторлик дипломининг қадрсизланиши (девальвация) янги, ишончли

касбий мезонларни пайдо бўлишига сабаб бўлмокда. Халқаро тан олинган
журналдаги мақолалар ҳамда

Science Citation Index (SCI) -

махсус даврий нашрга

берилганлар ҳам (2 ойда бир марта янги мақолаларни рўйхатдан ўтказади, иш
муаллифига ҳавола қилинади) ишончли хлсобланади.

Америка корпорацией The Institute for Scientific Information, Inc. (ISI)

-

SCI нашриётчиси - турли соҳалардаги 3 мингдан ортиқ журналларни мунтазам

ишлов беради (мазкур журналлар рўйхати List of Source Publications - ҳар йилга SCI
тўплами бошида жойлаштирилади). Табиийки, ҳамма журналлар ҳам, айниқса
инглиз тилида бўлмаган журналлар мазкур руйхатга киритилади. Ҳамма қўшилган
адабиётлар рўйхати компьютерга киритилади, SCI ўзининг фамилиясини
топганида, сизнинг мақолалангизга (журнал номи, йили, сони, бети) мазкур йилда
доктор X қайсидир журналда ҳдвола қилди (сони, чиқиши, бетини), ёки доктор Y -
қайсидир журналда. ёки доктор Z - яна қайсидир журналда. Шунда Сиз 3 балл
йигасиз. Баллар куплиги жуда яхшилиги тушунарли, албатга. Ғарбда SCI ёрдамида
илмий ишни баҳолаш умумэътироф этилган амалиёт ҳисобланади. Рейтингни
кутариш максадида турли баҳоналар билан узини цитата қилиш эътиборга

2015/2-сон

ПЕДАГОГИ ЮЛ ПСИХОЛОГИЯ

ФИЛОЛОГИЯ МАСАЛАЛАРИ

«5

олинмайди. Агар Сизни тез-тез бошқа

муаллифлар нуфузли журналларда

цитата

берилса, келажакда халқаро ташкилотдан

моддий

ёрдамни илмий

тадқиқотингиз

учун олишингиз мумкин (14).

Илмий журналлар рейтинги кўрсаткичлар:
-

Импакт-фактор (JCR, Thomson Reuters ёки

РИНЦ)

-

SNIP (Source-Normalized Impact per Paper, Moed

H.F.)

-

- SJR (SCIMago Journal Ranking)

Журнал эмаслигини белигловчи индекслар:

(олимнинг илмий

фаолиятини.

ташкилотини, билим соҳасини курсатада ва

бошқалар)

-

Индекс Хирша

-

ўрта цитата бериш

SJR -

SClmago Journal Ranking - Гранада университета

томонидан

журналлар

рейтинги ишлаб чиқилган, унда нафақат цитата

беришнинг

умумий сони хисобга

олинади, балки йиллар бўйича муаллақ цитата

сони

хамда сифат кўрсаткичлари

авторитар ҳаволалар огирлиги хам

эътиборга

олинади. Масалан, “А” журналидаги

мақола Nature журнали хаволасининг огирлиги “Вестник N-ского университета”
журналидан (Scopus ҳаволаси умуман мавжуд эмас) тубдан фарқ қилади. Умуман
SJR импакт-фактордан унчалик фарқ қилмайди, интернетда кенг миқёсда журналлар
жалб қилади ва маколаларга эркин кириш имконини беради.

SNIP -

Лейден университета профессор Х.Ф.Моэдом томонидан ишлаб

чиқилган. Мазкур кўрсаткич хар қандай илмий соҳада цитата бериш даражасини,
илмий мақолаларни турли илмий йўналишларда таққослашга фойдаланишнилади.
Мазкур кўрсаткичда ҳаволалар берилган йили эътиборга олинади. Нашр ойнаси - 3
йил. Цитата ойнаси - 1 йил. Меъёрий хужжатлар тури ҳар қандай кўрсаткичлар учун
бир хил.

Индекс

Awpwza(H-index) - иккинчи гурух “журнал эмас” курсаткичдир.

Тадқиқотчининг индекс Хирша (H-index) cи, N мақола нашр этган, hra тенг бўлади.
Хуллас, ўртача цитата - олимнинг мақоласи қилинган хаволаларни умумий
мақолалар сонига бўлинганида куринади. “Журнал эмас” кўрсаткичлар жуда куп
омиллар, яъни цитата сони, маколани биринчи йили эътиборга олиниши, олимнинг
ёши ва бошқалар билан боғлиқ (15).

Цитата индексы

- бу рақам эмас. Бу - илмий мақолалар базаси. Мазкур база

библиографик рўйхатда ҳамма мақолалар индекси бўлиб, қайси мақолада кўп цитата
берилса, қайсилари оз миқдорда берилишини белгилайди. Бунда механизм оддий ва
мантиқий. Биринчи муаллиф мақола ёзган ва адабиётлар руйхатида иккинчи
муаллифнинг мақоласини кўрсатиши цитата индексида иккинчи муаллиф
мақоласига 1 балл қўшилади.

Scopus -

бу Elsevier компанияси маълумотлар базаси. У 25 минг яқин турли

илмий нашрларни индекция қилади. Буларда фақат инглиз тилида берилиши
эътиборга олинган( 16).

ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ

2015/2-сон

86

—чПИЛПЛОГИН МАСАЛАЛАРИ

ОТМ профессор-ўқитувчиси томонидан илмий мақола, тезис тайёрлаш ва

нашр этиш, ихтиро (патент), дастурий воситалар яратиш олий таълим муассасаси,
республика ҳамда халқаро миқёсидаги ҳар бир илмий мақола ва тезис учун соатлар
хажми алохида белгиланган. Лекин докторлик диссертацияси мавзуси доирасида
тайёрланган (яратилган) илмий мақола, тезис, ихтиро (патент), дастурий воситалар
мазкур иш турига киритилмаслиги кўрсатилган (5). Шунингдек, улар томонидан
нашр этилаётган илмий мақолалар халқаро талаблар даражасида расмийлаштириш
ҳолатларида баъзи муаммолар кузатилмокда. Мазкур талаблар асосида
расмийлаштирилса.

йил

ОТМ

рейтингини

ижобий

баҳоланишида

ўз

кўрсаткичларига эга бўлади. Хулоса қилиб айтганда, халқаро нуфузли илмий
журналларда мақолалар чоп этиш талаблари, имкониятлари ва ахборот алмашинуви
жараёнлари докторлик илмий-тадқиқот ишларини сифатли бажаришга имкон
яратиши барчамизга маълум.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1.

Узбекистан Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги OAK Раёсатининг 2010 йил 25

февралдаги 162/7-сонли Қарори

2.

Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг “Олий ўкув юртидан кейинги таълим

хамда алий малакали илмий ва илмий-педагог кадрларни аттестациядан ўтказиш системаини
янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида’Ти 2012 йил 28 декабрдаги 365-сонли
Қарори.

3.

Узбекистан Республикаси ОАК Раёсатининг 2014 йил 31 декабрдаги

212/5-сонли

Қарори.

4.

Вазирликнинг 2004 йил 9 апрелдаги 105-сонли буйругига 1-иловасида берилган ОТМ

профессор-ўқитувчилари томонидан бажариладиган ўкув, илмий-услубий, илмий-тадқиқот ва
тарбиявий ишлар ҳажмини белгиловчи “Вақг меъёрлари’нинг Янги тахрири

5.

Узбекистан Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирининг “Олий таълим

муассасаси профессор-ўқитувчилар таркибининг ўкув, илмий-методик, илмий-тадқиқот,
ташкилий-методик, маънавий-ахлоқий ва тарбиявий ишлар юкламасини аниклаш қоидаларини
тасдиқлаш тўғрисида”ги 2015 йил 9 сентябрдаги 5-2015-сонли буйруғи.

6.

Узбекистан Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2012 йил 29

октябрдаги 418-сонли “Магистратура тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ҳақида” буйруғи.

7.

Узбекистан Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йил 2 мартдаги 36-сонли

“Магистратура тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ҳақида” Қарори.

8.

Педагогикадан атамалар лугати. - Тошкент: Фан, 2008. - 195 б.

9.

http7/oak.uz7infouz/5-oak-royxatiga-kiritilgan-mahalliy-va-xoriiiv-ilmiy-iumallar

10.

http.//oak.uz/newsuz/142-ozbekiston-respublikasi-oliy-attestatsiya-komissiyasining- doktorlik-

dissertasiyalari-asosiv-ilmiy-natijalarini-nashr-qilish-tavsiya-etilgan-ilmiy-nashrlar-

royxati

11.

http:

/www.uzscience uz/uz/news/view/id/17

12.

http:

/7ru. wiki pedia. org

13.

www.aspirans.com

14 www

citati onindexandimpactfactor

15.

www. газета.ru

16.

mftxamoluch.ru