O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
VETERINARIYA VA CHORVACHILIKNI RIVOJLANTIRISH
QO‘MITASI
VETERINARIYA ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
“VETERINARIYA SOHASIDAGI DOLZARB
MUAMMOLAR YECHIMI YOSH
TADQIQOTCHILAR TALQINIDA”
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
TO‘PLAMI – 1/24
SAMARQAND – 2024
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
2
28-iyun 2024-yil.
“
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar
talqinida
” Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari To‘plami – 1/24.
Samarqand 2024-yil. 297 bet.
Ushbu to‘plamda veterinariya va qishloq xo‘jaligi sohalaridagi dolzarb
muammolarini hal etishda tadqiqotchilar tomonidan olib borilayotgan ilmiy
izlanishlarning ahamiyati, hayvonlarda uchrovchi turli xil yuqumli, yuqumsiz va
parazitar kasalliklarning etiologiyasi, patogenezi, diagnostikasi, davolash, oldini olish
va qarshi kurash shuningdek chorva hayvonlarini saqlash hamda oziqlantirish borasida
yangi va innovatsion chora-tadbirlar haqida hamda so‘ngi yillarda Veterinariya ilmiy-
tadqiqot institutida yaratilgan va amaliyotga joriy qilingan diagnostikumlar,
allergenlar, vaksinalar va boshqa erishilgan yutuqlar bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan.
To‘plam materillaridan veterinariya va chorvachilik sohasidagi OTM va ITM
larda ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchi ilmiy xodimlar, tayanch doktorant va
doktorantlar, Oliy ta’lim muassalari bakalavriat hamda magistratura bosqichlarida
tahsil oladigan talabalar foydalanishi mumkin.
To‘plam Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti Ilmiy kengashi tomonidan chop
etishga tavsiya qilingan.
Eslatma: Konferensiya materiallari to‘plamiga kiritilgan maqolalarning
mazmuni uchun nashriyot va tashkiliy qo‘mita javobgar emas. Maqolalar mualliflar
matni asosida chop etildi.
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti 2024-yil.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
34
28-iyun 2024-yil.
2-BO‘LIM.
QISHLOQ XO‘JALIGI
SOHASIDAGI DOLZARB
MUAMMOLAR YECHIMI
VETARINARIYA-SANITARIYA TADBIRLARINI SIGIRLARDA MASTIT
KASALLIGINI KELIB CHIQISHIGA TA’SIRI
Kulmanov B.P.
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universiteti
Xushnazarov A.X., Akramov K.Sh.
Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti
Annotatsiya:
В данной стате описаны причины возникновения мастита у коров в
резултате нарушения зоогигиенических норм и пути его профилактики.
Ключевые слова:
коровы, мастит, почва, микроорганизм, Фармален, сепирмитрен.
Annotation:
This article describes the causes of mastitis in cows as a result of violation of
zoohygienic norms and ways to prevent it.
Key words:
cows, mastitis, soil, microorganism, Pharmalen, sepirmitren.
Kirish:
Aholini arzon va sifatli chorvachilik mahsulotlari bilan ta’minlashni yanada
yaxshilashga qaratilgan islohotlarning amalga oshirilishida chorva mollari kasalliklari jumladan
sigirlarning mastit kasalligi katta to‘siqlardan biri hisoblanadi. Chunki mazkur kasallik bugungi
kunda ham mahalliy, ham chetdan keltirilgan qoramollar orasida keng tarqalgan bo‘lib, nafaqat sut
sifati va miqdoriga hamda ona hayvonlarning pushtdorlik ko‘rsatkichklariga ham salbiy ta’sir
ko‘rsatadi.
Sigirlarda mastitning paydo bo‘lishi va tarqalishi fermer xo‘jaliklariga katta iqtisodiy zarar
keltiradi. Iqtisodiy zarar sigirlarda sut mahsulotining kamayishi, sifatining pasayishi, sigirlardan
foydalanish muddatining kamayishi va davolash ancha iqtisodiy zarar keltirib kelmoqda.
Mastit (
hayvonlarda) — sigir tuqqanidan keyingi davrda sut bezlarining yalligʻlanishi.
Mexanik (lat yeyish va jarohatlanish, mashinada sut sogʻish qoidalarining buzilishi), termik (sovuq,
urishi, kuyish) omillar, kimyoviy moddalar taʼsirida, mikroorganizmlar (stafilokokklar va boshqalar),
mikoz kasalliklarda, yoʻldosh ushlanib qolganda, oziqalarni saqlash qoidalari (ifloslanishlar,
mog’orlash), sifatsizlanishi hazm organlari, buyrak faoliyati buzilganda mastit paydo boʻladi.
Bugungi kunda sigirlarda mastit kasalligi kelib chiqishi Zoogigieyinik, veterinariya sanitariya
tadbirlarini bo’zilishi natijasida kelib chiqishi ham aniqlangan. Qoramollar binosida mekroiqlim
kursatkichlarining buzilishi natijasida yani xavoning xarorati, namligi, xavoning harakati molxona
binosining venteliatsiya tizimi mol bosh soniga nisbatan tug’ri kelmasligi, molxona binosi pollarini
vaqtida tozalamaslik molxona binosi pollarini mikroorganizmlarga qarshi dezinfeksiya ishlarini
amalga oshirmaslik, oziqalarga gigiyenik baho bermaslik sog’in sigirlarni sog’ilganidan sung
yayratish maydonida saqlamaslik, (yelinlari sovimasdan molxona poliga yotish) oqibatida patogen
mekroorganizimlarning rivojlanishi yani stafelakok va striptakoklarni kupayishi va rivojlanishiga
keng imkoniyat yaratiladi. Shuning natijasida sog’in sigirlar sog’ilgandan so‘ng kamida bir soat yelini
soviguncha matsiyonda ushlab turilmasligi sababli stafekakoklarning qizigan yelinda rivojlanishi
tezlashadi va mastit kasalligini keltirib chiqaradi.
Mastit. yalligʻlanishning harakteriga koʻra: seroz, kataral, fibrinoz, yiringli va gemorragik
mastitlarga boʻlinadi. Kasallik oʻtkir, oʻrtacha va surunkali kechadi. Bundan tashqari, klinik Mastit.
va yashirin Mastitlarga ajratiladi. Seroz yoki kataral mastitda tana harorati 39—39,5°gacha
koʻtariladi, hayvon holsizlanadi, yelin shishadi, qattiqlashadi, ogʻriydi, sut kamayadi, ivib qoladi,
unga qon va yiring aralashgan boʻladi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
35
28-iyun 2024-yil.
Mikroorganizmlar sut beziga qon aylanish, limfa yoki sut yo‘llari orqali, shuningdek, yelin
terisi, emchak kanalining shilliq qavati, sut sisternasi va sut kanallari shikastlanganda kiradi.
Qon tomirlari orqali mikroblar yallig'langanda bachadon, qin va tuxum yo‘llariga, yo‘ldoshning
tutilishiga, bachadonning atoniyasiga, shuningdek, oshqozon-ichak trakti va yiringlash o‘chog’i
bo‘lgan boshqa organlarga kiradi. Tug’gandan keyin yoki homilaning chirishi, shuningdek, oziq-
ovqat zaharlanishi bilan toksinlar qon va limfa tomirlari va yelin orqali kirishi mumkin, bu ham sut
bezining yallig'lanishining rivojlanishiga yordam beradi.
Sigirlarda mastit kasalligini keltirib chiqaruvchi Zoogigieyinik vetarinariya- sanitariya
tadbirlarini
miyyorlarni bo‘zilishini oldini olish chora tadbirlarini joriy qilish maqsadida molxona
binolaridan tug’ri foydalanish zoogigieyinik
vetarinariya- sanitariya tadbirlarini miyor talablariiga
asosan hayvonlarni molxona binosiga tug’ri joylashtirish, Zoogigieyina va veterinariya sanitariya
qoidalari asosida bir oyda ikki marotaba molxona binosi pollarini dezinfeksiya qilish
Farmalin,
sepirmitren kabi
dezinfeksiyalovchi vositalardan foydalanish tavsiya etiladi.
XULOSALAR:
Sog‘in sigirlarda mastitlarnig kelib chiqishiga ularni to‘la qiymatli ratsionda boqmaslik,
hazm
qilish organlari kasalliklariga yoʻl qoʻymaslik, mashinada sut sogʻish texnologiyasi qoidalariga rioya
etish; yelin uchlari yorilganda oʻz vaqtida davolash, havoning harakat tezligini kursatilgan miyordan
oshishiga yoʻl qoʻymaslik qishda 0,1 m/sek, yozda esa 0,5 m/sek tezlikdan oshmasligini taminlash
molxonalarning sanitariya holatini talabga javob bermasligi (namlikning me’yorlardan yuqori
bo‘lishi, vaqtida molxona binosi pollarini tozalamaslik, sigirlar yelinini tez-tez shamollashi),
molxona binosini pollarini vaqti-vaqtida dezinfeksiya qilmaslik sog’in sigirlarni tulig’icha
sog’maslik sog’uvchilarning shaxsiy gigieyina qoidalariga rioya etmasligi sog‘ishdan kiyen
qoramollarni qizigan yelinlarini sovimasdan molxona binosinning pollariga yotishi va patogen
mekroorganizmlarning yelinga tezda utishi bilan bog‘liq kamchiliklar sabab bo‘ladi.
Sigirlarda mastit kasalligini keltirib chiqaruvchi Zoogigieyinik Vetarinariya- sanitariya
tadbirlarini
miyyorlarini bo‘zilishini oldini olish chora tadbirlarini joriy qilish maqsadida molxona
binolaridan tug’ri foydalanish zoogigieyinik miyor talabiga asosan hayvonlarni molxona binosiga
tug’ri joylashtirish, Zoogigieyina va veterinariya sanitariya qoidalari asosida bir oyda ikki marotaba
molxona binosi pollarini dezinfeksiya qilish
Farmalin, sepirmitren kabi
dezinfeksiyalovchi
vositalardan foydalanish orkali sigirlarda mastit kasalligini kelib chikish ini kamaytirishga
erishishish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI
1.
Турдиев, А. Қ., Джамбилов, Б. Х., Кулманов, Б. П., & Расулов, Ш. Ш. (2022).
ЯЙЛОВЛАРДА
ЧОРВА
МОЛЛАРИНИ
БОҚИШДА
ЗООГИГИЕНИК
МЕЪЁРЛАР.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 894-
900.
2.
Tygalov, B. A., Pirnazarovich, Q. B., Ibrohimov, I., Mirov, U., & Toshpulatov, M. (2022).
Measures to Improve Zooveterinary Services on Livestock Farms and Locate Livestock.
The Peerian
Journal
,
6
, 81-85.
3.
Избасаров, У. К., Кулманов, Б. П., Каримов, Ж. М., & Уринбаева, М. (2021). Создание
оригинальных фито-тканевых препаратов с использованием биологически активных
компонентов из флоры и фауны Узбекистана.
4.
Избасаров, У. К., Турдиев, А. К., Кулманов, Б. П., & Чалабоев, Ш. А. (2020).
СОЗДАНИЕ
ОТЕЧЕСТВЕННЫХ
ФИТО-ТКАНЕВЫХ
ПРЕПАРАТОВ
ДЛЯ
ВЕТЕРИНАРНОЙ МЕДИЦИНЫ.
Розвиток освіти, науки та бізнесу: результати 2020: тези
доп. міжнародної науково-практичної інтернет-конференції, 3-4 грудня 2020 р.–Україна,
Дніпро, 2020.–Т. 1.–638 с.
, 435.
5.
Kulmanov, B. P., Asomiddinov, U., & Narzullayeva, M. (2023). CHORVACHILIK
BINOLARIDA ISSIQLIK BALANSINI MEYORDA SAQLASH USULLARI.
Journal of new
century innovations
,
22
(4), 34-43.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
36
28-iyun 2024-yil.
6.
Kulmanov, B., & Toshpulatova, M. (2023). INFLUENCE OF ZOOHYGIENIC NORMS ON
THE OCCURRENCE OF MASTITIS IN COWS.
Journal of new century innovations
,
22
(4), 30-33.
7.
Kulmanov, B., Asomiddinov, U., & Toshpulatova, M. (2023). VETERINARY SERVICE
AND PROPER PLACEMENT OF LIVESTOCK IN THE BUILDING ON LIVESTOCK
FARMS.
Journal of new century innovations
,
22
(4), 24-29.
8.
Избасаров, У., Турдиев, А., Дускулов, В., & Хушназаров, А. (2021). Санитарно-
гигиеническая оценка полов в животноводческих помещениях в условиях жаркого климата.
in
Library
,
21
(1), 214-217.
9.
Izbasarov, U., Turdiev, A., Duskulov, V., & Khushnazarov, A. (2021). Sanitary and hygienic
assessment of floors in livestock buildings in a hot climate.
Library
,
21
(1), 214-217.
10.
Izbasarov, U., Khushnazarov, A., & Khamroev, A. (2020). Treatment of dermatological and
gynecological diseases of humans and animals.
Library
,
20
(4), 296-299.
11.
Izbasarov, U., Khushnazarov, A., Khamraev, A. K., & Izbasarov, S. U. (2020). Creation of
new domestic phyto-tissue preparations for veterinary medicine.
Library
,
20
(4), 296-299.
12.
Избасаров, У., Хушназаров, A., & Хамроев, A. (2020). Лечение дерматологических и
гинекологических заболеваний человека и животных.
in Library
,
20
(4), 296-299.
13.
Избасаров, У., Хушназаров, А., Хамраев, А. Х., & Избасаров, Ш. У. (2020). Создание
новых отечестивенных фито-тканевых препаратов для ветеринарной медицине.
in
Library
,
20
(4), 296-299.
14.
Хушназаров, А., & Муртозаев, Н. (2020). Цистицеркоз билан касалланишни
камайтиришнинг замонавий тамойиллари.
in Library
,
20
(4), 20-21.
15.
Газнакулов, Т., & Хушназаров, А. (2023). Литературный обзор по истории развития
эпизоотологии и изучения бешенства.
in Library
,
1
(2), 7-9.
16.
Джураев, О., & Хушназаров, А. (2023). Порядок и методы патологического
обследования сельскохозяйственных животных.
in Library
,
3
(3), 21-25.
17.
Хушназаров, А. Х., & Акрамов, К. Ш. ТЕНИАРИНХОЗНИНГ АМУДАРЁ
СОҲИЛЛАРНДА ТАРҚАЛИШИ.
18.
Хушназаров, А., & Даминов, А. (2017). История и систематическое состояние изучения
парамфистоматозов.
in Library
,
17
(2), 27-28.
19.
Хушназаров, А., & Тайлаков, Т. (2019). Применение гранул альбена при лечении
стронгилятозов коз.
in Library
,
19
(2), 179-180.
20.
Хушназаров, А., Давлатов, Р., Рустамов, Б., & Асомиддинов, У. (2019). Течение
гистомоноза индеек и некоторые эпизоотологические особенности.
in Library
,
19
(2), 98-100.
21.
Хушназаров, А., Абдиев, Ф., & Акрамов, К. (2019). Распространение тениаринхоза на
побережье Амударьи.
in Library
,
19
(3), 25-26.
22.
Хушназаров, А., Хакбердиев, П., & Турсункулов, А. (2020). Личиночные цестоды
животных и их предупредительные меры.
in Library
,
20
(3), 332-337.
23.
Хушназаров, А., Акрамова, М., & Телеманович, Ф. (2020). Аспекты снижения
заболеваемости тениаринхозом на современном этапе.
in Library
,
20
(3), 19-20.
24.
Хушназаров, А., & Соатов, О. (2021). Литературные данные о лечение и профилактики
эймериоза кроликов.
in Library
,
21
(2).
25.
Хушназаров, А. (2021). Диагностика, распространение эймерии кролика и
химиопрофилактика (на основе обзора литературы).
in Library
,
21
(2), 516-520.
26.
Хушназаров, А., Моҳигул, И., & Худойбердиевна, З. (2022). Распространенность,
диагностика, лечение и профилактика эймерии кроликов.
in Library
,
22
(4), 245-249.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
40
28-iyun 2024-yil.
VETERINARIYA ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
“VETERINARIYA SOHASIDAGI DOLZARB MUAMMOLAR
YECHIMI TADQIQOTCHILAR TALQINIDA”
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
TO‘PLAMI – 1/24
Bosishga ruxsat etildi __.__.2024
Bichimi 210x297, «Times New Roman»
garniturasi. Raqamli bosma usulida bosildi.
Adadi 100 dona. Buyurtma: № 12/24
Nashriyot guvohnomasi № 035928
“SHUHRAT MENGLIYEV” MCHJ bosmaxonasida chop etildi.
Manzil: Samarqand sh., M.Ulugʻbek koʻchasi, 101-uy (94) 572-04-07
