"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
106
TOVUQLAR EYMERIOZI KOLIBAKTERIOZ BILAN ARALASH KECHISHINING
KIMYOPROFILAKTIKASIDA ISHLATILADIGAN FENSID PREMIKS
SINERGITIKAR ALASHMALI PREPARATNING O‘TKIR VA SURUNKALI
ZAHARLILIK DARAJASINI ANIQLASH
F. D. Ibragimova, A. S. Daminov, G. X. Mamadullayev
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar univesiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada tovuqlar eymeriozi va kolibakteriozining aralash
kechishini davolovchi hamda ularning oldini olish maqsadida ishlatiladigan fensid premiks
preparatining o„tkir va zaharlilik darajasini o„rganishdan olingan ma‟lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
Fensid premiks, jo„ja, o„tkir, surunkali, eymerioz, kolibakterioz,
koksidiostatik, toksikologiya.
Kirish.
Respubikamizda tovuqlarning nasldor zotlari xorijiy mamlakatlardan keltirilib
to„shamalar ustiga yoki simli katakchalarda bosh sonlari cheklangan joylarda boqilayotgan bir
davrda ular orasida invazion kasalliklardan biri bo„lgan eymerioz kolibakterioz bilan birga
aralash kechib xo„jaliklarga katta iqtisodiy zarar etkazib kelmoqda, ya‟ni yosh jo„jalarning
kasallik tufayli nobud bo„lishi, veterinariya chora-tadbirlari uchun sarflangan harajatlar, yosh
jo„jalarning o„smay qolishi, ulardan olinadigan mahsulotlarning sifat ko„rsatkichlarining
pasayishi va hokazolar kiradi.
Eymerioz qo„zg„atuvchilari katta reproduktiv xususiyatga ega, chunki, bitta E. tenella 2 hafta
ichida 2 mln. gacha ko„payib tashqi muhitni zararlash xususiyatiga ega.
Bugungi kungacha dunyo miqiyosida hali ham oosistalarga salbiy ta‟sir qiluvchi birorta
dezenfektant yaratilgan emas. Ularni faqat +100
0
C li qaynoq suv, bug‟ va gaz alangasi bilan
zararsizlantirish mumkin.
Shuning uchun kasallikka qarshi koksidiostatiklarni qo„llash orqali yuqori samaradorlikka
erishiladi.
Kolibakterioz kasalligi qo„zg„atuvchilarining 180 dan ziyod serotiplari bo„lib, har bir
tovuqxonada ularning serotiplari doimo bir xil bo„lmasdan jo„jalar organizmida o„zgarib turadi.
Shuning uchun bu kasallikni davolash maqsadida antibiotiklarning qo„zg„atuvchilariga nisbatan
sezgirlik darajalarini aniqlab keyin ishlatish maqsadga muvofiqdir.
Respublikamiz hududlarida o„sayotgan dorivor o„simliklardan har xil kasalliklarga qarshi
davolash maqsadida ishlatish uchun ko„pgina preparatlar ajratib olinib ko„pchiligi amaliyotga
tatbiq qilinayabdi. Shulardan bittasi ferulen preparatidir. U koksidiostatik xususiyatiga egadir.
Ferulen asosida tayyorlangan antibiotikli, vitaminli sinergitik aralashma tayyorlab laboratoriya
tajribalarida eymerioz va kolibakteriozni birdaniga davolovchi hamda oldini oluvchi Fensid
premiks preparatini muvaffaqiyatli sinovdan o„tganligini inobatga olib, uning toksikologik
xusuiyatlarini o„rganishni o„z oldimizga maqsad qilib qo„ydik.
Material va metodlar
Fensid premiks sinergetik aralashmali preparatning o„tkir va surunkali
zaharlilik darajasini o„rganish maqsadida “Loman LSL Klassik” zotiga mansub bir kunlik
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
107
jo„jalar tovuqchilik xo„jaligidan olib kelinib kasallikdan xolos toza joyda umumiy gala qilib
boqildi.
Fensid premiks holidagi sinergetik aralashmali preparatni o„tkir va surunkali zaharlilik darajasini
aniqlash maqsadida 15 kunlik jo„jalardan har biridan 6 boshdan qilib 7 ta guruh tuzildi.
Jumladan: birinchi guruh jo„jalarining zobiga Fensid premiks preparatidan 3% li
karboksimetilselluloza(KMS)ga 550 mg/kg tirik vazniga nisbatan qo„shib 0,5 ml, ikkinchisiga
3% li KMSga 1100mg/kg qo„shib 1,0 ml, uchinchisiga 3% li KMSga qo„shib 1,5ml,
to„rtinchisiga 3%li KMSga 2200mg/kg qo„shib 2,0ml beshinchisiga 3% li 2750mg/kg qo„shib
undan 2,5 ml va nihoyat oltinchi guruh jo„jalarining zobiga 3% li KMS ga 3300mg/kg nisbatga
qo„shib 3,0ml shpris zond bilan yuborildi. Yettinchi qiyosiy nazorat jo„jalar zobiga preparatsiz
3% li KMS dan 6ml jo„natildi va preparatning darajasi Pershin G. N. (1950), Taynter M.L.
(1944), Lim (1961) usullarida aniqlandi.
Fensid premix sinergitik aralashmali preparatning absolyut, o„rtacha minimal o„ldirish do„zasi
quyidagi formulada aniqlandi:
O„D
50
( ) ( )
bu yerda:
yig„indi belgisi
a va b preparatning miqdor yig„indisi;
m va n o„lim hosil qilish tebranishi;
200- doimiy koeffisent.
Laboratoriya tajribalaridan olingan raqamlarga asoslangan holda o„tkazish jadvaliga qarab O„D
hamda kumulyativ koeffisienti aniqlanadi.
K
kum
bu yerda:
O„D
50‟‟
- organizmga kiritilgan preparatning o„rtacha o„ldirish dozasi;
O„D
50‟
– o„tkir tajribada preparatning o„rtacha o„ldirish dozasi.
Natijalar va ularning tahlili.
Fensid premiks sinergitik aralashmali preparatning o„tkir va
surunkali zaharlilik darajasini aniqlash maqsadida olib borilgan tajriba va kuzatishlar shuni
ko„rsatadiki, 550-1100mg/kg tirik vazniga nisbatan olganlarida organizmning zaharlanish
alomatlari sezilmasdan O„D
0
–ni tashkil qildi (1-2 guruhlar). Uchinchi, to„rtinchi, beshinchi va
oltinchi tajriba guruhlaridagi jo„jalar Fensid premiksning 1650-2200-2750 va 3300 mg/kg tirik
vazniga nisbatan 6 ml 3% li KMS ga aralashtirilib 1,5-2,0 – 2,5 va 3,0 ml dan zobiga shpris zond
orqali jo„natilganda organizmning zaharlanishi hosil bo„lib guruhda 16,7% o„lim hosil bo„lib bu
O„D
16
-ni, to„rtinchida 33,3% o„lim bu esa O„D
50
ni, beshinchi va oltinchi guruhlar 2750-
3300mg/kg tirik vazniga nisbatan 3% li KMS bilan organizmga kiritilganda 83,3-100% o„limni
tashkil qildi. Yettinchi qiyosiy nazorat guruhidagi jo„jalar zobiga 3% li KMS dan 6 ml dan
jo„natilganda jo„jalar orasida o„lim sodir bo„lmasdan saqlanuvchanligi 100%ni tashkil qildi.
Olingan natijalar 1 va 2- jadvalda keltirilgan
Shunday qilib 15 kunlik jo„jalarda Fensid premiks sinergetik aralashmaning O„D
100
foizi
3300mg/kg ni, O„D
50
foizi 2352,25 mg/kg ni tashkil qildi.
Fensid premiks sinergetik aralashmali preparatning surunlali zaharlilik darajasini aniqlash
maqsadida 15 kunlik “Loman LSL klassik” zotiga mansub 10 boshdan jo„ja olinib 6 ta guruh
tuzildi. Olib borilgan 24 kunlik tajribaning har kuni bir marta 2- jadvalda keltirilgan miqdorda
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
108
preparatni 3%li KMS bilan aralashtirib jo„jalar zobiga jo„natildi va olingan natijalarga asoslanib
kumuliyatsiya koeffisenti Й.С. Коган va В.В. Станнеич (1964) usulida aniqlanib o„tkazish
jadvali tuzildi va u ortqali O„D
16
hamda O„D
84
foizi M.L. Taymter (1944) usulida aniqlandi.
Jadvalda keltirilgan raqamlarga asoslanib ya‟ni ordinat o„qi bilan absess o„qi kesilgan joyiga
qarab belgilandi.
1-jadval. 15 kunlik jo‘jalar organizmida fensid premiks sinergetik aralashmali
preparatning O‘D
50
o‘tkir zaharlilik darajasi
№
Jo„jalar tirik
vazniga nisbatan
preparat miqdori
mg/kg
Jo„jalar
organizmiga
preparatni
jo„natish
miqdori (ml)
Guruhlardagi
jo„jalar bosh
soni
O„lgan
jo„jalar
bosh soni
O„lim (%)
Tirik vaznga
nisbatan
O„D
50
1
550
0,5
6
0
0
2352,25
2
1100
1,0
6
0
0
3
1650
1,5
6
1
1
4
2200
2,0
6
3
3
5
2750
2,5
6
5
5
6
3300
3,0
6
6
6
7
Qiyosiy nazorat
3% li KMS
6
6
0
0
O„D
50
ni aniqlash (1100+1650) x (16,7-0) = 45925
(1650+2200) x (33,3-16,7) = 58100
(2200+2750) x (67,0-33,3) = 166815
(2750+3300) x (100-67,0) = 199650
Yig„indisi: 470490, 0
470450: 200 = 2352, 25/kg
2-jadval. Fensid premiks sinergetik aralashmali preparatning surunkali zaharlilik
darajasi.
Tirik vazniga nisbatan O‘D
50
– 2352 mg/kg
№
Jo„jalar
organizm
iga
preparatn
i
jo„natish
kunlari
O„D
50
ga
nisbatan
kunlik
preparatnikir
itish
miqdori(mg/
kg)
4
kundag
i
O„D
50
(
%)
prepara
t
yig„ind
isi
O„D
50
(%)
Kumuliy
ativ
dozasi
1 bosh jo„ja
organizmiga
kunlik
preparatni
kiritish
miqdori(mg
/kg)
4 kundagi
preparatn
ing
yig„indi
miqdori
(mg/kg)
Kumuliy
ativ
miqdori
(mg/kg)
Surunkali
zaharlansh
dan o„lgan
jo„jalar
soni
1
1-4
0,1
0,4
0,4
245
980
980
-
2
5-8
0,16
0,64
1,0
367
1468
2448
-
3
9-12
0,23
0,92
1,92
538
2152
4600
1
4
13-16
0,35
1,40
3,32
830
3320
7920
2
5
17-20
0,51
2,04
5,36
1221
4884
12804
4
6
21-24
0,76
3,04
8,4
1831
7324
20128
6
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
109
Do„zasi (mg/kg)
O„D
0
= 1100 mg/kg
O„D
16
= 1650 mg/kg
O„D
50
= 2352 mg/kg
O„D
84
= 2850 mg/kg
O„D
100
= 3300 mg/kg
Qo„llanilgan preparatning miqdori O„D
16,
O„D
50
va O„D
84
vertikal o„tkazilgan chiziq nuqtasining
raqamlarda kesishish nuqtasiga qarab aniqlanadi.
Olingan natijalar formulaga qo„yilganda
K
kum
= 8,5 ni tashkil qildi.
МедведевЛ.И. va boshqalar (1968) bo„yicha olingan raqam kichik kumuliyativ xususiyatga ega
ekanligini bildiradi.
Davlatov R.B. (2007) kolikokstat hamda kolikoksid koksidiostatiklarning o„tkir va surunkali
zaharlilik darajalarini tekshirganda xuddi bizning raqamlarimizga yaqin natijalarga erishgan.
Xulosalar
Laboratoriya tajribalarining natijalari shuni ko„rsatdiki, olingan ma‟lumotlarga
asoslanganda Fensid premiks sinergetik aralashmali preparat kam zaharlilik darajada ekanligini
inobatga olib uni kelajakda tovuqlarning eymerioz kasalligi va uning enteriobiozlar bilan aralash
kechishini samarali davolash hamda ularning oldini olish maqsadida ishlatish mumkin.
Foydalanilganadabiyotlar
1.
Аргунов М.Н. Методические рекомендации по токсико-эколгической оценке
лекарственных средств применяемых в ветеринарии / М.Н.Аргунов, О.Н. Цветкова,
В.В Василенко [и др.]-Воронеж, 1998. –C.24.
2.
Давлатов Р.Б. Параметры острой и хранической токсичности коликокстата.
Автореферат диссертации на соискание ученой степани дектора вет.наук. Самарканд.
2008. 24-25 с.
3.
Ибрагимов Д., Хаитов Р.Х. Токсикологическая характеристика мецитозина
//Международный журнал. Известия Арманской сельскохозяйственной науки. 3
(07)/2004.C. 75-76.
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
110
4.
Юшманов П.Н. Кокцистат- комбинированный препарат против кокцидиоза.
Авторефарат диссертации на соискание ученой степани канд. вет наук.03.02.//
Юшманов П.Н.-Санкт-Петербург. 2013.-17с
5.
Руководство по проведению доклинических исследований лекарственных средств .
Миронов А.Н. и др. Частъ первая. М Гриф и К, 2012.944с.
6.
Руководство
по
экспериментальному
(доклиническому)
изучению
новых
фармакологических веществ / Под общей редакцией член-корреспондента РАМН,
профессора Хабриева Р. У. 2 изд., перераб. И доп. М ОАО ( Издательство )
(Медицина), 2005. 832с.
7.
Mirsaidova, R., & Abdullaev, S. (2021). Vaccinal function of pathogenic bacteria in chickens
inactivated with antibiotics in immunoprophylaxis of salmonellosis in industrial poultry.
8.
Ruzikulov, R., Mirsaidova, R. N., & Abdullaev, S. (2016). Immunization Strategy Based on
Immuno-adaptability Crosses and Immunological Phenomenon of Resonance Strategy
against Viral Genome of Marek‟s Disease of Chicken (No. 923-2016-72961).
