Смешанная инфекция Salmonella pullorum Gallinarium и Streptococcus pneumoniae.

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
CC BY f
94-104
4

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Наврузов N., Елмуродов B., & Киямова Z. (2024). Смешанная инфекция Salmonella pullorum Gallinarium и Streptococcus pneumoniae. in Library, 2(2), 94–104. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/48873
Нурали Наврузов, Ветеринарный научно-исследовательский институт
Ветеринарный научно-исследовательский институт Зав. лаборатории Микробиологии
Б Елмуродов, Научно-исследовательский ветеринарный институт
в.ф.д. профессор
З Киямова, Научно-исследовательский ветеринарный институт
поддержка докторанта
0
Цитаты
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В статье изучена возрастная динамика микст-инфекции S.pullorom Gallinarium и Str.pneumoniae у кур-несушек. 2-5-дневные цыплята были заражены 500х106 м.т. и смертность составила 100% соответственно, 6-10- дневные цыплята были заражены 650x106 м.т., 80 и 11-30-дневные цыплята были заражены 750x106 м.т. Также в гематологических изменениях в организме 2-5-дневных цыплят, зараженных пуллорозом и стрептококком, среднее количество лейкоцитов составляет 30,592±1,38; 30,14±1,16 через 6-10 дней; и у цыплят до одного месяца выявлено 29,86±1,42 изменений.


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

94

1-noyabr 2024-yil.

УДК: 619.616.15:9.084

SALMONELLA PULLOROM GALLINARIUM VA

STREPTOCOCCUS

PNEUMONIAENING ARALASH INFEKSIYASI

Elmurodov B.A.

- v.f.d. professor.

Navruzov N.I.

- v.f.f.d., katta ilmiy xodim.

Kiyamova Z.N.

- tayanch doktorant.

Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti

Аннотация:

Мақолада тухум йўналишидаги жўжаларнинг

S.pullоrom

gallinarium

ва

Str.pneumoniaeларни аралаш инфекцияси

билан зарарланишида

ёшга оид динамикаси ўрганилган. 2-5 кунлик жўжаларда 500х10

6

КҲҚБ билан

зарарланганда ўлим 100 фоизни ташкил қилган, мос равишда 6-10 кунлик
жўжаларда 650х10

6

КҲҚБда 80 ва 11-30 кунликда 750х10

6

КҲҚБда зарарланган

жўжаларда 50 фоиз ўлиши аниқланди. Ушбу зарарлантириш миқдори орқали
тажрибадаги жўжаларнинг ёшга оид зарарланиш динамикаси аниқланган. Унга
кўра 2-5 кунлик жўжаларда 11-30 ҳамда 6-10 кунликка қараганда юқори
зарарланиш миқдори борлиги аниқланди. Шунингдек пуллороз ва
стрептококкоздан зарарланган 2-5 кунлик жўжалар организмидаги гематологик
ўзгаришларида лейкоцитларнинг ўртача 30,592±1,38; 6-10 кунликда 30,14±1,16;
бир ойликгача эса 29,86±1,42 ўзгариши аниқлангани ҳақида маълумотлар
келтирилган.

Аннотация

: В статье изучена возрастная динамика микст-инфекции

S.pullorom Gallinarium и Str.pneumoniae у кур-несушек. 2-5-дневные цыплята
были заражены 500х10

6

м.т. и смертность составила 100% соответственно, 6-10-

дневные цыплята были заражены 650x10

6

м.т., 80 и 11-30-дневные цыплята

были заражены 750x10

6

м.т. Также в гематологических изменениях в организме

2-5-дневных цыплят, зараженных пуллорозом и стрептококком, среднее
количество лейкоцитов составляет 30,592±1,38; 30,14±1,16 через 6-10 дней; и у
цыплят до одного месяца выявлено 29,86±1,42 изменений.

Summary

: The article examines the dynamics of chicken growth in the

direction of egg laying. Pullorome gallinarium and Str.age when infected with
rpeimopiae mixed infection. Mortality was 100% when infected with 500X10

6

mt in

2-5-day-old chickens, while 6-10-day-old chickens died by 80% at 650x10

6

mt and

by 50% at 750x10

6

mt at the age of 11-30 days, respectively. Based on this number of

infections, the age dynamics of infection of chickens in the experiment was
determined. According to him, it was found that chickens aged 2-5 days have a
higher level of damage than at the age of 11-30 years, and at the age of 6-10 days. In
addition, hematological changes in the div of chickens infected with pullorosis and
streptococcus after 2-5 days revealed an average of 30,592±1,38 leukocytes, after 5-
10 days – 30,14± 1,16, and a month later – 29,86± 1,42.

Калит сўзлар:

S.pullоrom gallinarium, Str.

pneumoniae

, инфекция,

лейкоцит, базофил, эозинофил, нейтрофилл, таёқча ядроли, бўғим ядроли,
колония ҳосил қилиш бирлиги, зарарланиш дозаси, ўлдирувчи доза, озиқа


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

95

1-noyabr 2024-yil.

муҳити, зарарловчи доза, микроб тана, пробирка, саноқ камераси, ташхис,
гепарин, адцорбция, Панченков услуби, гемоглобин, цитрат натрий, пуллороз,
концентрация, жўжа, лимфоцит, патогенлик, парранда, биокимё.

Key words:

S.pullorome gallinarium, Str.pneumoniae, infection, leukocyte,

basophilic, eosinophilia, neutrophil, Rod-core, articular nucleus, colony formation
unit, damage dose, lethal dose, food environment, damaging dose, microbial div,
test tube, counting chamber, diagnosis, heparin, adsorption, Panchenkov style,
hemoglobin, citrate sodium, pullorosis, concentration, Chick, lymphocyte,
pathogenicity, avian, biochemistry.

Мавзунинг долзарблиги:

Ҳозирги кунда паррандачилик соҳасига етарли

даражада зиён етказиб келаётган касалликлардан бири жўжалар пуллорози ва
стрептококк инфекциясининг аралаш шаклда учрашидир. Бу айниқса,
жўжаларнинг дастлабки ҳаётида кўпроқ содир бўлади. Баъзи ҳолларда
жўжаларнинг пуллорози паррандачилик хўжаликларига зарар етказсада унга
эргашувчи, яъни иккиламчи касалликлардан пастереллёз, колибактериоз ва
стрептококкозни ҳамда бошқа парранда вирусларни илмий-тадқиқот
натижаларида кўпроқ талқин қилиш мумкин.

Жўжалар ҳаётининг дастлабки даврларида бошқа ёш организмлар каби

касалликка берилувчан бўлиши, шу жумладан инфекцияларнинг аралаш тури,
айниқса тухум ва гўшт йўналишида боқиладиган жўжаларда пуллороз ва
стрептококкознинг аралаш инфекциясини ёшга оид шаклларини баъзи
босқичларида оғир кечиши кўпроқ хорижий адабиёт манбаларида эътироф
этилган [11].

Паррандалар ва парранда маҳсулотларига бўлган эпидемиологик

аҳамиятнинг ошиши, бу жараённинг узвий боғлиқлиги, республикамизда
санитария-эпидемиология хизматида юз берган ўзгаришлар, мавжуд бўлган
сальмонеллёз ва бошқа иккиламчи касалликлар (паррандалар пастереллёзи,
колибактериози, стрептококкози ва бошқа турдаги вируслар билан аралаш
кечиши) устидан эпидемиологик назорат тизимини олиб бориш уни қайта
қуришни талаб этади [3].

Адабиёт маълумотларининг таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, ҳозирги

кунгача республикамизнинг паррандачиликка ихтисослашган хўжаликларида
боқилаёттан жўжаларнинг пуллорози барча инфекцион касалликлар орасидаги
салмоғи 26-40 фоизни ташкил этади [1]. Паррандалар пуллорози билан
зарарланган жўжаларга патоморфологик ташхис қўйиш соҳа мутахассислари
олдида турган долзарб муаммолардан бири саналади [2]. Бундан ташқари тухум
йўналишидаги жўжаларнинг

S.pullоrom gallinarium

ва

Str

.

pneumoniaeларнинг

аралаш инфекцияси

билан зарарланиш динамикасининг ёшга оид ҳолда кечиши

ҳамда мазкур ҳолатдаги гемотологик ўзгаришлар тадқиқотчи олимлар
томонидан батафсил ўрганилмаслиги мавзунинг долзарблигидир.

Тадқиқотнинг мақсади;

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae ларнинг

аралаш инфекциясидан 1-5 кунлик жўжаларни, 5-10 кунлик ҳамда 10-30 кунлик
ёшдаги жўжаларни зарарланиш динамика ва ушбу зарарлантиришдан сўнг
улардаги гемотологик ўзгаришлар ҳар бир гуруҳда қайси тартибда кечишини
ўрганиш.


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

96

1-noyabr 2024-yil.

Тадқиқотлар ишларини бажариш усуллари;

Жўжаларни пуллорози ва

стрептококкозида гематологик жараёнларни ўрганиш Самарқанд вилояти Ургут
туман “Ҳаким” тиббиёт бирлашмасининг гематология ва биокимё
лабораториясида (тажрибадан олдин ва кейинги натижалар), мазур касаллик
қўзғатувчилари (

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

) билан зарарланган

тухум йўналишидаги жўжалар организмидаги патоморфологик ўзгаришларни
аниқлаш

тадқиқотлари

эса

Ветеринария

ИТИнинг

микробиология,

патоморфология ва ёш моллар касалликларини ўрганиш лабораторияларида
бажарилди. Ҳозирда патоморфологик таҳлиллар давом эттирилмоқда.

S.pullоrom

gallinarium

ва

Str.pneumoniae

ларнинг

турли

хил

концентрациялари билан зарарланган бир хафталикдан бир ойликгача (баъзи
гуруҳларда зарарланиб ўлгунча) бўлган жўжаларнинг қон намуналаридан
эритроцитларни таҳлил қилишда Панченков усулидан ва гемоглобинни
аниқлашда Сали гемометридан фойдаланилди [4].

Энг кенг қўлланиладиган Панченков усули бўйича аниқлашда қуйидаги

услубдан фойдаланилди:

1. Текшириш ишларини бажаришда штатив ва махсус градуирланган

капиллярлардан ташкил топган Панченков жиҳозидан фойдаланилди;

2. Тоза капилляр натрий цитратнинг 5 фоизли, 3 марта аралаштирилган

эритмаси (C

6

H

5

O

7

Na

3

•5Н

2

О), билан чайилди;

3. Эритмадан 25 мкл миқдори олиниб, пробирканинг «75» белгисигача

қуйилди;

4.

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

нинг турли хил концентрацияли

эритмалари билан зарарланган бир хафталикдан бир ойликгача бўлган
жўжаларнинг қанот ости веналаридан таҳлиллар учун етарли қилиб қон
намуналари олинди («0» белгисигача, 100 мкл га тенг) ва қон цитратли
пробиркага қуйилди (баъзи гуруҳларда деворига гепарин адсорбция қилинган
пробиркалардан фойдаланилди);

5. Қон ва натрий цитратнинг нисбати 4:1 бўлгунга қадар тайёрланди;
6. Эритма яхшилаб аралаштирилиб, аралашма капиллярнинг «0»

белгисигача олинди ва штативга вертикал қилиб, қон сизиб чиқмаслиги учун
иккита резинали қопқоқлар орасига қўйилди;

7. Бир соатдан кейин плазманинг чўккан қавати баландлигига қараб,

чўкиш тезлиги (миллиметрларда) аниқланилди.

Лейкоцитларнинг қондаги миқдори уларнинг ҳосил бўлиш тезлиги, суяк

кўмигида жамланиши, ҳамда уларнинг йўқотилиши ва тўқималарда
миграцияси, ўпка ва талоқ томонидан ушланиб қолинишига боғлиқ [10]. Бу
жараёнларга ўз навбатида, қатор табиий ёки нотабиий физиологик омиллар
таъсир этади, шунинг учун лейкоцитлар сони соғлом ҳайвонда ўзгариб туради:
куннинг охирига бориб, керагидан ортиқ ҳаракат, турли хил дозаларда
инфекция қўзғатувчилар билан зарарлантирилганда, атроф муҳит ҳарорати
кескин ўзгарганда ортади [12].

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

нинг турли хил концентрацияли

эритмалари билан зарарланган турли ёшдаги жўжалар организмида


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

97

1-noyabr 2024-yil.

лейкоцитларни миқдорий аниқлашда Горяев камераси ва автоматик
ҳисоблагичлар ёрдамидан фойдаланилди.

Лейкоцитларни Горяев камераси ёрдамида ҳисоблаш.

Қон пробирка усулида олинганда, лейкоцитларни ҳисоблаш учун:
1. Пробиркага метилен кўки билан бўялган, 3 фоизли этан кислота

(CH

3

COOH) эритмасидан 0,4 мл қуйилди,

2. Капилляр пипетка ёрдамида янги қон томчисидан 20 мкл олинди (20

марта суюлтирилган),

3. Оҳиста, реактив билан биргаликда пробиркага қуйилди ва пипетка

чайиб ташланди ва аралашма яхшилаб аралаштирилди,

4. Тоза ва қуруқ қоплагич ойнани (покровное стекло), камерага, улар

тегишган жойда ранг-баранг ҳалқалар ҳосил бўладиган қилиб жойлаштирилди,

5. Пробиркада ажратилган қон яхшилаб аралаштирилди, кейин юмалоқ

шиша таёқча учи билан қон томчиси олинди ва камеранинг силлиқланган
ойнаси четига қўйилди,

6. Камера тўлганидан кейин, лейкоцитларни чўкиши учун 1 дақиқага

қолдирилди;

7. Лейкоцитлар кичик катталаштиргичда (объектив х8 ёки х9, окуляр х10

ёхуд х15) қоронғилаштирилган кўрув майдонида (туширилган конденсорда ёки
торайтирилган диафрагмада) кузатилди,

8. Қониқарли натижалар олиш учун лейкоцитлар 100 та катта

квадратларда ҳисобланди.

Олинган натижалар ва уларнинг таҳлили:

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

нинг турли хил концентрацияли эритмалари билан зарарланган

бир хафталикдан бир ойлик ёшдаги жўжалар организмида қанот ости венасидан
асептика ва антисептика қоидаларга амал қилинган ҳолда тажрибадан кейин 1-
5-кунлари қон намуналари олиб, таҳлиллар ўрганиб борилди.

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчилари билан аралаш

типда зарарланган жўжаларга (тухум ёки гўшт йўналишидан қаътий назар)
якуний ташхис фақат қўзғатувчиларни ажратиш, уларнинг турини аниқлаш ва
серотипларини идентификациялаш, унинг патогенлигини биосинов орқали
тасдиқлашни Ветеринария ИТИнинг Микробиология лабораториясида
бактериологик тадқиқотлар асосида амалга оширилди. Биологик синов ўтказиш
орқали микроб культураларининг патогенлигини аниқлаш биологик
препаратларнинг,

иммун

зардоблар

ва

даволовчи

воситаларнинг

самарадорлигини аниқлашда муҳим аҳамият касб этади [14]. Шунинг учун
паррандалар пуллорози ва стрептококкозини аралаш шаклида ўткир
экспериментал тажрибалар ўтказиш орқали ушбу касалликни келтириб
чиқарувчи асосий қўзғатувчи

S.pullоrom gallinarium

га

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг аралаш таъсиридаги вирулентлик кўрсаткичлари LD

50

ва

LD

100

ни ўрганиш тажрибаларимизнинг бир қисмини ташкил қилади (1-расм).


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

98

1-noyabr 2024-yil.

1-расм

. Тажрибадаги жўжаларни

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

билан зарарлантириш.

Ушбу экспериментал тажрибалар тухум йўналишидаги жўжаларда

ВИТИнинг Микробиология лабораториясида 4 (тўрт) гуруҳга бўлиб олиб
борилди. Паррандалар пуллорози асосан жўжалар ҳаётининг дастлабки ўн
кунлигида ўткир шаклда кечиши яққол номоён бўлганлиги учун тажрибаларда
жўжаларнинг ёшини 2 кунликдан бир ойгача қилиб белгиланди. Тухум
йўналишидаги

жўжаларда

S.pullоrom

gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг аралаш шаклининг LD

50

ва LD

100

кўрсаткичларини

аниқлаш натижалари қуйидаги 1-жадвалда изоҳ берилган.

1-жадвал

Тухум йўналишидаги жўжаларда

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчилари билан аралаш шаклда зарарлашнинг LD

50

ва LD

100

кўрсаткичларини аниқлаш натижалари.

Гуруҳлар

Зарарлантирилган

S.pullоrom

gallinarium

ва

Str.pneumoniae

ҳужайралари сони (1мл/дона)

КҲҚБ

Юқтирилган

жўжалар бош

сони n=10

Зарарланган

жўжалар

ёши (кун)

Ўлган ва тирик

жўжалар сони

Ўлим

%

Ўлган

Тирик

1-тажриба

500х10

6

10

2 – 5

10

0

100

2-тажриба

650х10

6

10

6 – 10

8

2

80

3-тажриба

750х10

6

10

11 – 30

5

5

50

4-назорат

Физиологик эритма (0,5 мл)

10

2 – 30

0

10

0

Тухум йўналишидаги жўжаларда асосий сальмонелла ва стрептококк

қўзғатувчиси бўлган

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

аралаш

инфекциясининг

вирулентлик

кўрсаткичини

аниқлаш

натижаларига

бағишланган тажрибаларимиз 3 та тажриба ҳамда 1 та назорат гуруҳларида
бажарилди. Учала тажриба гуруҳларидаги 10 бошдан 2-30 кунлик тухум
йўналишидаги жўжалар тажриба диаграммасига кўра

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчилари билан зарарлантирилди ва 4-назорат гуруҳидаги

10 бош жўжалар ҳеч қандай инфекция юқтирилмасдан назоратда қолдирилди ва
уларга бир хил миқдордаги ҳажмли физиологик эритма юборилди.

Тажриба натижаларига аниқлик киритиш учун тажриба гуруҳидаги

жўжалар 10 кун давомида кузатилиб, ўлган ҳамда тирик қолганлари тегишли


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

99

1-noyabr 2024-yil.

журналларда қайд қилиб борилди. Тажриба сўнгида ўлган ва тирик қолган
жўжалар ҳисобидан, тажрибадаги 100% ва 50% жўжаларни ўлдирувчи миқдори
Рид ва Менч усулида аниқлаб олинди.

1-жадвал маълумотларига кўра, тажриба охирига келиб, 1-тажриба

гуруҳидаги 500 млн

дона

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг аралаш инфекцияси юқтирилган жўжаларда тажриба
сўнггида 10 бош жўжадан биронтаси ҳам тирик қолмади. 650 млн

микроб

ҳужайраси миқдори (КҲҚБ) билан юқтирилган (

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг аралаш инфекцияси) 2-тажриба гуруҳида

эса 8 бош жўжаларда ўлим кўзатилиб, 2 бош жўжа тирик қолди. 3-тажриба
гуруҳидаги 750 млн

микроб танача юқтирилган

(

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг аралаш инфекцияси) жўжаларнинг 5

бошида ўлим кузатилиб, қолган 5 боши тирик қолди. Назорат гуруҳидаги
жўжаларнинг ҳеч бирида тажриба охиригача ўлим кузатилмади ва улар клиник
жиҳатдан соғлом.

2-жадвал

2-5 кунлик жўжаларнинг

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчилари билан зарарланганда гематологик ўзгаришлар

Текши-

риш вақти

Эритроцит,

млн/мкл

Лейкоцит,

минг/мкл

Лейкоформула

Э

Б

М

Л

Нейтрофиллар

таёқча

ядроли

бўғим

ядроли

Меъёр

3,18±0,14

25,18±1,5

2,8

2,2

4,4

56,6

4,4±0,31

40,4±3,23

I тажриба гуруҳи 1 мл 750х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,18

31,45±1,48

3,1

1,76

3,9

58,2

4,6±0,27

35,5±2,31

2-кун

3,19±0,17

30,29±1,62

3,2

1,8

4,0

58,0

4,2±0,24

34,5±2,26

3-кун

3,16±0,22

30,20±2,28

2,6

1,7

4,7

59,4

4,1±0,38

40,4±2,34

4-кун

3,32±0,26

31,28±2,04

2,2

1,7

4,4

59,2

4,3±0,34

41,0±2,61

5-кун

3,20±0,28

29,74±2,18

2,9

1,75

4,2

61,4

4,0±0,26

43,2±2,64

II тажриба гуруҳи 1 мл 650х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,17

29,61±1,54

3,1

1,76

3,9

55,2

4,4±0,24

35,5±2,31

2-кун

3,12±0,13

29,83±1,91

3,2

1,8

4,0

53,0

4,3±0,26

36,5±2,56

3-кун

3,24±0,14

31,20±2,25

3,6

1,6

4,3

52,4

4,1±0,33

42,4±2,74

4-кун

3,21±0,17

31,28±2,4

3,1

1,8

4,1

51,2

4,2±0,3

41,4±2,61

5-кун

3,25±0,21

29,94±2,31

3,0

1,7

4,0

50,4

4,1±0,25

43,4±2,84

III тажриба гуруҳи 1 мл 500х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,17

29,61±1,54

3,1

1,76

3,9

55,2

4,4±0,24

35,5±2,31

2-кун

3,12±0,13

29,83±1,91

3,2

1,8

4,0

53,0

4,3±0,26

36,5±2,56

3-кун

3,24±0,14

31,20±2,25

3,6

1,6

4,3

52,4

4,1±0,33

42,4±2,74

4-кун

3,21±0,17

31,28±2,4

3,1

1,8

4,1

51,2

4,2±0,3

41,4±2,61

5-кун

3,25±0,21

29,94±2,31

3,0

1,7

4,0

50,4

4,1±0,25

43,4±2,84

IV назорат гуруҳи 1 мл 0,9 фоизли физиологик эритма n=10

1-кун

3,20±0,19

25,21±1,52

3,1

2,2

3,9

55,2

4,6±0,27

35,5±2,31

2-кун

3,21±0,18

24,33±1,86

3,2

1,8

4,0

53,4

4,2±0,24

34,5±2,26

3-кун

3,34±0,18

22,26±2,04

2,6

1,9

4,2

54,1

4,1±0,38

40,4±2,34

4-кун

3,31±0,19

23,28±2,07

2,2

1,8

4,1

54,2

4,3±0,34

41,0±2,61

5-кун

3,35±0,24

24,74±2,01

2,9

2,1

4,3

51,6

4,0±0,26

43,2±2,64

Эслатма: xxx-P<0,01;, xxxx- P<0,001.
1-тажриба гуруҳидаги 500 млн

дона

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг

аралаш

инфекцияси

юқтирилган

жўжалардаги гемотологик тадқиқотларни 2-5 кунлик жўжаларда 5 кун


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

10

0

1-noyabr 2024-yil.

давомида кузатишга эришилди. Бунда зарарланган жўжалардан олинган қон
намуналарида эритроцитлар, лейкоцитлар ва лейкоформуляр таркибини
(эозинофиллар, базофиллар, миелоцитлар, лимфоцитлар ва нейтрофилларнинг
таёқча ва бўғим ядроли турлари) аниқланди (2-жадвал).

2-жадвал натижаларига кўра

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларнинг аралаш инфекцияси билан зарарланган (0,5 мл эритма
таркибида 500х10

6

КҲҚБ) 2-5 кунлик ёшдаги тухум йўналишидаги 1-гуруҳдаги

жўжалар организмидаги эритроцитлар сони 29,7 %, лейкоцитлар ва
тромбоцитлар сони мос равишда 12,45 ва 6,72 фоизларга ҳамда гемоглобин
миқдори эса 21,6 фоизга II қиёсий назорат гурухидаги (650х10

6

КҲҚБ)

жўжаларнинг қон кўрсаткичларига нисбатан ўзгаришлар мавжудлиги
аниқланди. Қон суртмасида базофиллар сони қиёсий назорат гуруҳидаги соғлом
товуқлар қонидаги базофиллар сонидан деярли фарқ қилмади.

Асосий ўзгаришлар қолган лейкоцитлар турларида кузатилди. Албатта бу

патологик жараёнга ҳар қандай ёш организмнинг мослашиши қийин кечади.
Эозинофиллар сони 16,9 %, псевдоэозинофиллар 34,8 %, моноцитлар сони
19,42 фоизга қиёсий назорат гуруҳидаги жўжалар қон кўрсаткичларига
нисбатан кўпайган бўлса, лимфоцитлар сони 11,86 фоизга камайгани
тажрибаларда аниқланди.

Шундай қилиб, тухум йўналишидаги жўжалар пуллорозига стрептокк

инфекциясининг аралаш шаклида қонининг морфологик кўрсаткичлари яъни
эритроцитлар ва гемоглобин миқдори камайиб, лейкоцитлар ҳамда
тромбоцитлар сони кўпайиши ёшга оид зарарланиш динамикаси тадқиқотларда
аниқланди.

Лейкоцитар формулада базофиллар сони ўзгармасдан эозинофиллар,

псевдоэозинофиллар ва моноцитлар сонлари меъёрга нисбатан кескин 21,16
фоизга кўпайиб, лимфоцитлар сони камайиши аниқланди.

2-тажриба гуруҳидаги 650 млн

дона

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг

аралаш

инфекцияси

юқтирилган

жўжалардаги гемотологик тадқиқотларни 5-10 кунлик жўжаларда 5 кун
давомида кузатишга эришилди. Бунда зарарланган жўжалардан олинган қон
намуналарида эритроцитлар, лейкоцитлар ва лейкоформула таркиби
(эозинофиллар, базофиллар, миелоцитлар, лимфоцитлар ва нейтрофилларнинг
таёқча ва бўғим ядроли турлари) аниқланди (3-жадвал).

3-жадвал натижаларига кўра

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларнинг аралаш инфекцияси билан зарарланган (0,5 мл эритма
таркибида 650х10

6

КҲҚБ) 5-10 кунлик ёшдаги тухум йўналишидаги 2-

гуруҳдаги жўжалар организмидаги эритроцитлар сони 14,6 %, лейкоцитлар ва
тромбоцитлар сони мос равишда 11,21 ва 4,52 фоизларга ҳамда гемоглобин
миқдори эса 19,3 фоизга II қиёсий назорат гуруҳидаги (650х10

6

КҲҚБ)

жўжаларнинг қон кўрсаткичларига нисбатан ўзгаришлар мавжудлиги
аниқланди. Қон суртмасида базофиллар сони қиёсий назорат гуруҳидаги соғлом
жўжалар қонидаги базофиллар сонидан деярли фарқ қилмади.


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

10

1

1-noyabr 2024-yil.

3-жадвал

6-10 кунлик жўжаларнинг

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчилари билан зарарланганда гематологик ўзгаришлар

Текши-

риш вақти

Эритроцит,

млн/мкл

Лейкоцит,

минг/мкл

Лейкоформула

Э

Б

М

Л

Нейтрофиллар

таёқча

ядроли

бўғим

ядроли

Меъёр

3,18±0,14

25,18±1,5

2,8

2,2

4,4

56,6

4,4±0,31

40,4±3,23

I тажриба гуруҳи 1 мл 500х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,21±0,21

32,29±1,31

3,2

1,81

3,8

57,3

4,6±0,27

35,5±2,31

2-кун

2,89±0,19

31,26±1,56

3,3

1,74

4,1

58,1

4,2±0,24

34,5±2,26

3-кун

3,22±0,23

31,24±2,41

2,7

1,72

4,6

59,5

4,1±0,38

40,4±2,34

4-кун

3,19±0,21

31,42±2,19

2,3

1,74

4,3

59,7

4,3±0,34

41,0±2,61

5-кун

3,24±0,26

28,57±2,17

2,8

1,83

4,5

60,5

4,0±0,26

43,2±2,64

II тажриба гуруҳи 1 мл 650х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,22±0,17

29,61±1,54

3,1

1,76

3,9

55,2

4,4±0,24

35,5±2,31

2-кун

3,18±0,15

29,83±1,91

3,2

1,8

4,0

53,0

4,3±0,26

36,5±2,56

3-кун

3,26±0,16

31,20±2,25

3,6

1,6

4,3

52,4

4,1±0,33

42,4±2,74

4-кун

3,31±0,18

31,28±2,4

3,1

1,8

4,1

51,2

4,2±0,3

41,4±2,61

5-кун

3,35±0,25

29,94±2,31

3,0

1,7

4,0

50,4

4,1±0,25

43,4±2,84

III тажриба гуруҳи 1 мл 750х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,17

29,61±1,54

3,1

1,76

3,9

55,2

4,4±0,24

35,5±2,31

2-кун

3,12±0,13

29,83±1,91

3,2

1,8

4,0

53,0

4,3±0,26

36,5±2,56

3-кун

3,24±0,14

31,20±2,25

3,6

1,6

4,3

52,4

4,1±0,33

42,4±2,74

4-кун

3,21±0,17

31,28±2,4

3,1

1,8

4,1

51,2

4,2±0,3

41,4±2,61

5-кун

3,25±0,21

29,94±2,31

3,0

1,7

4,0

50,4

4,1±0,25

43,4±2,84

IV назорат гуруҳи 1 мл 0,9 фоизли физиологик эритма n=10

1-кун

3,20±0,19

25,21±1,52

3,1

2,2

3,9

55,2

4,6±0,27

35,5±2,31

2-кун

3,21±0,18

24,33±1,86

3,2

1,8

4,0

53,4

4,2±0,24

34,5±2,26

3-кун

3,34±0,18

22,26±2,04

2,6

1,9

4,2

54,1

4,1±0,38

40,4±2,34

4-кун

3,31±0,19

23,28±2,07

2,2

1,8

4,1

54,2

4,3±0,34

41,0±2,61

5-кун

3,35±0,24

24,74±2,01

2,9

2,1

4,3

51,6

4,0±0,26

43,2±2,64

Эслатма: xxx-P<0,01;, xxxx- P<0,001.
Асосий ўзгаришлар қолган лейкоцитлар турларида кузатилди. Албатта бу

патологик жараёнга ҳар қандай ёш организмнинг мослашиши қийин кечади.
Эозиноофиллар сони 11,7 %, псевдоэозинофиллар 29,7 %, моноцитлар сони
16,5 фоизга қиёсий назорат гурухидаги жўжалар қон кўрсаткичларига нисбатан
кўпайган бўлса, лимфоцитлар сони 9,76 фоизга камайгани тажрибаларда
аниқланди.

Шундай қилиб, тухум йўналишидаги жўжалар пуллорозида қонининг

морфологик кўрсаткичлари яъни эритроцитлар ва гемоглобин миқдори,
камайиб, лейкоцитлар ҳамда тромбоцитлар сони кўпайиши ёшга оид
зарарланиш динамикаси тадқиқотларда аниқланди.

Лейкоцитар формулада базофиллар сони ўзгармасдан эозинофиллар,

псевдоэозинофиллар ва моноцитлар сонлари меъёрга нисбатан кескин 18,24
фоизга кўпайиб, лимфоцитлар сони камайиши аниқланди.

3-тажриба гуруҳидаги 750 млн

м.т. мавжуд

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчиларининг

аралаш

инфекцияси

юқтирилган

жўжалардаги гемотологик тадқиқотларни 11-30 кунлик жўжаларда 5 кун
давомида кузатишга эришилди. Бунда зарарланган жўжалардан олинган қон
намуналарида эритроцитлар, лейкоцитлар ва лейкоформула таркиби


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

10

2

1-noyabr 2024-yil.

(эозинофиллар, базофиллар, миелоцитлар, лимфоцитлар ва нейтрофилларнинг
таёқча ва бўғим ядроли турлари) аниқланди (4-жадвал).

4-жадвал

11-30 кунлик жўжаларнинг

S.pullоrom gallinarium

ва

Str.pneumoniae

қўзғатувчилари билан зарарланганда гематологик ўзгаришлар

Текши-

риш вақти

Эритроцит,

млн/мкл

Лейкоцит,

минг/мкл

Лейкоформула

Э

Б

М

Л

Нейтрофиллар

таёқча

ядроли

бўғим

ядроли

Меъёр

3,18±0,14

25,18±1,5

2,8

2,2

4,4

56,6

4,4±0,31

40,4±3,23

I тажриба гуруҳи 1 мл 500х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,18

31,45±1,48

3,1

1,76

3,9

58,2

4,6±0,27

35,5±2,31

2-кун

3,19±0,17

30,29±1,62

3,2

1,8

4,0

58,0

4,2±0,24

34,5±2,26

3-кун

3,16±0,22

30,20±2,28

2,6

1,7

4,7

59,4

4,1±0,38

40,4±2,34

4-кун

3,32±0,26

31,28±2,04

2,2

1,7

4,4

59,2

4,3±0,34

41,0±2,61

5-кун

3,20±0,28

29,74±2,18

2,9

1,75

4,2

61,4

4,0±0,26

43,2±2,64

II тажриба гуруҳи 1 мл 650х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,17

29,61±1,54

3,1

1,76

3,9

55,2

4,4±0,24

35,5±2,31

2-кун

3,12±0,13

29,83±1,91

3,2

1,8

4,0

53,0

4,3±0,26

36,5±2,56

3-кун

3,24±0,14

31,20±2,25

3,6

1,6

4,3

52,4

4,1±0,33

42,4±2,74

4-кун

3,21±0,17

31,28±2,4

3,1

1,8

4,1

51,2

4,2±0,3

41,4±2,61

5-кун

3,25±0,21

29,94±2,31

3,0

1,7

4,0

50,4

4,1±0,25

43,4±2,84

III тажриба гуруҳи 1 мл 750х10

6

КҲҚБ n=10

1-кун

3,24±0,17

29,61±1,54

3,1

1,76

3,9

55,2

4,4±0,24

35,5±2,31

2-кун

3,12±0,13

29,83±1,91

3,2

1,8

4,0

53,0

4,3±0,26

36,5±2,56

3-кун

3,24±0,14

31,20±2,25

3,6

1,6

4,3

52,4

4,1±0,33

42,4±2,74

4-кун

3,21±0,17

31,28±2,4

3,1

1,8

4,1

51,2

4,2±0,3

41,4±2,61

5-кун

3,25±0,21

29,94±2,31

3,0

1,7

4,0

50,4

4,1±0,25

43,4±2,84

IV назорат гуруҳи 0,5 мл 0,9 фоизли физиологик эритма n=10

1-кун

3,20±0,19

25,21±1,52

3,1

2,2

3,9

55,2

4,6±0,27

35,5±2,31

2-кун

3,21±0,18

24,33±1,86

3,2

1,8

4,0

53,4

4,2±0,24

34,5±2,26

3-кун

3,34±0,18

22,26±2,04

2,6

1,9

4,2

54,1

4,1±0,38

40,4±2,34

4-кун

3,31±0,19

23,28±2,07

2,2

1,8

4,1

54,2

4,3±0,34

41,0±2,61

5-кун

3,35±0,24

24,74±2,01

2,9

2,1

4,3

51,6

4,0±0,26

43,2±2,64

Эслатма: xxx-P<0,01;, xxxx- P<0,001.
Тадқиқот натижаларига кўра, кўп миқдордаги бактерия ҳужайралари

билан зарарланган жўжалар биологик қонуниятга асосан касаллик
қўзғатувчиларидан ўзларини ҳимоя қила олмасдан тез фурсатда экспериментал
пуллуроздан зарарланиш ўта ўткир кечиб, клиник белгилари кўзга
ташланмасдан нобуд бўлгани қайд қилинди. Ўлган жўжалар ёриб текшириб
кўрилганда, уларда пуллорозга хос патологоанатомик ўзгаришлар ҳам кўзга
яққол ташланди. Бироқ бактериологик текширишлар натижасига кўра, ўлган
жўжаларнинг патологик намуналаридан

S.pullоrom gallinarium

қайта ажратиб

олинди. Ушбу гуруҳдаги бошқа жўжаларда ҳам касаллик ўткир шаклда кечиб,
охир-оқибатда уларда ҳам ўлим ҳолати кузатилди.

Юқтирилган вақтдан 24-36 соат ўтиб, ўлган жўжалар клиник ва

патологоанатомик текширилганда эса, пуллорозга хос яққол клиник ва
патоморфологик ўзгаришлар кузатилди. Тажриба давомида ўлмай қолган
жўжалар назорат гуруҳига нисбатан ўсиш ва ривожланишдан орқада қолиб,


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

10

3

1-noyabr 2024-yil.

ташқи муҳит омилларига берилувчан ҳамда юқумсиз касалликларга тез
чалинадиган бўлиб қолди.

Шундай қилиб тажрибада 750 млн.

S.pullоrom gallinarium

микроб танача

юборилган 3-тажриба гуруҳидаги 10 бош (11-30 кунлик) зарарланган
жўжалардан 5 боши 50% ўлганлиги сабабли 750 млн. сальмонелла миқдори
LD

50

ни ташкил этди ва 500 млн. микроб танача юборилган 1-гуруҳда барча

жўжалар 100 % ўлганлиги туфайли, ушбу миқдор LD

100

эканлиги аниқланди.

Хулосалар:

1)

Жўжаларнинг

пуллорозли

инфекциясида

патоморфологик

ўзгаришларда асосан умумий дистрофик жараёнлар кузатилиб, айниқса 2-8
кунликда гемодинамик ва дистрофик ўзгаришлар аниқланди.

2) Жўжаларнинг пуллорозида қоннинг морфологик кўрсаткичлари яъни

эритроцитлар ва лейкоцитлар миқдори мос равишда 29,7 ва 21,6 фоизга
камайиб, лейкоцит ҳамда тромбоцитлар сони 12,45 ва 6,72 фоизга кўпайиши
хусусий тадқиқотлар давомида аниқланди.

3) 11-30 кунлик жўжаларга 750 млн.

S.pullоrom gallinarium

микроб танача

юборилган тажрибада LD

50

,

2-5 кунликда эса 500 млн. микроб танача

юборилган тажриба гуруҳида эса LD

100

эканлиги аниқланди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1.

Мамадуллаев, Г., Джуракулов, О., & Наврузов, Н. (2023). Резистентность

и чувствительность возбудителя самонеллеза к антибактериальным
препаратам.

in Library

,

3

(3), 28-32.

2.

Наврузов, Н., Сайфидинов, Б., & Актамов, У. (2023). Определение

иммунобиологической реакции у овец Хламидиоз.

in Library

,

1

(2), 1-6.

3.

Djurakulov, O. K., Navruzov, N. I., & Kh, M. G. (2023). ETIS-2 COMPLEX

DRUG AND SALMONELLA OF OTHER TYPES OF ANTIBIOTICS
INFLUENCE ON DRIVERS.

Procedia of Theoretical and Applied Sciences

,

7

.

4.

Наврузов, Н. (2023). Гематологические изменения при микст-инфекции

пуллороза и стрептококков у кур.

in Library

,

3

(3), 130-136.

5.

Наврузов, Н., Актамов, У., & Сайфидинов, Б. (2023). Хламидиоз крупных

и мелких рогатых животных эпизоотологическая ситуация.

in Library

,

3

(3), 118-

123.
6.

Navruzov, N. I., Sh, H. N., Vohidova, N. R., & Ergashev, Q. X. (2024).

“XITOZAN BOMBYX MORI GIDROKSIAPATITI” PREPARATINING TUXUM
YONALISHDAGI TOVUQLARDA KALSIY VA FOSFOR ALMASHINUVI
BUZILISHLARIGA TASIRINI O ‘RGANISH.

Ustozlar uchun

,

1

(1), 282-286.

7.

Наврузов, Н. И., Исматова, Р. А., Джураев, О. А., Актамов, У. Б., &

Сайфидинов, Б. Ф. (2024). ҚЎЙЛАР ХЛАМИДИОЗИНИ ИММУНОЛОГИК
ТЕКШИРИШ ВА УЛАРДАГИ ПАТОМОРФОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР.

Ustozlar

uchun

,

1

(1), 96-103.

8.

Элмуродов, Б. А., Наврузов, Н. И., & Киямова, З. Н. (2024).

ЖЎЖАЛАРНИНГ ПУЛЛОРОЗИ ВА СТРЕПТОКОККОЗИНИНГ АРАЛАШ
ИНФЕКЦИЯСИ

БИЛАН

ЗАРАРЛАНИШИДА

ПАТОМОФОЛОГИК

ЎЗГАРИШЛАР.

Ustozlar uchun

,

1

(1), 296-304.


background image

Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida

|

TO‘PLAM – 2/24

10

4

1-noyabr 2024-yil.

9.

Наврузов, Н. И. (2020). БА Элмуродов Бузоқлар колибактериозининг

патоморфологик диагностикаси, профилактикаси ва даволаш бўйича
тавсиянома.

Ветеринария илмий–тадқиқот институти илмий кенгашининг

.

10.

Наврузов, Н. И. (2020). Бузоқлар колибактериозининг профилактикасида

иммуностимуляторларнинг роли.
11.

Navruzov, N. I. (2020). The role of immunostimulants in the prevention of

colibacillosis in calves.

International engineering journal for research &

development. Indonesia

,

5

, 2349-0721.

12.

Наврузов, Н. И. (2022). Қўзилар колибактериозида хитозан сукцинатнинг

аҳамияти.

International

scientific

journal

«GLOBAL

SCIENCE

AND

INNOVATIONS

, 36-42.

13.

Наврузов, Н. (2022). Бузоқлар колибактериозида хитозан сукцинатнинг

аҳамияти.

Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении

пищевой безопасности

,

1

(1), 298-303.

14.

Navruzov, N. I., Elmurodov, B. A., & XU, M. (2022). FM Qurbonov

Pathomorphological Changes in Poultry Pasteurellios, Pullorosis and Colibacteriosis
Diseases.

Middle European Scientific Bulletin. Academic journal. io

,

29

, 87-92.

15.

Navruzov, N. I., & Elmurodov, B. A. (2023). Qozilarda kolibakterioz va

salmonellyoz kasalliklarining patomorfologiyasi, oldini olish va davolash chora-
tadbirlari.

Veterinariya meditsinasi” jurnali–Toshkent

,

6

(187), 5-8.

16.

Navruzov, N. I., Mamadullayev, G. H., Djurakulov, O. K., & Xamidov, S. G.

(2023). Kolibakterioz qo ‘zg ‘atuvchisining etis-2 kompleks preparatiga nisbatan
sezuvchanligi

va

chidamliligi.

AGROSANOAT

MAJMUINING

DOLZARB

MUAMMOLARINI

HAL

ETISHDA

VETERINARIYA

FANI

VA

BIOTEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI” Respublika ilmiy-amaliy konferensiya
Samarqand

, 47-50.

17.

Navruzov, N. I., Djurakulov, O. K., & Mamadullayev, G. X. (2023).

Salmonellyoz qozgatuvchisining antibakterial preparatlarga nisbatan rezistentligi va
sezuvchanligi.

Veterinariya meditsinasi” jurnali–Toshkent

,

7

(188), 28-32.

18.

Элмуродов, Б. А., Абдалимов, С. Ҳ., Наврузов, Н. И., & Шералиева, И. Д.

Ёш

ҳайвонлар

касалликлари.

Монография.

Самарқанд-2016.“Зарафшон

нашриёти

.

19.

Наврузов, Н. И., Пулатов, Ф. С., Султанова, И. Ю., Шералиева, И. Д.,

Набиева, Н. А., & Актамов, У. Б. (2008). The importance of chitozan suctinat in
lamb colibacteriosis.

Scopus: Jundishapur Journal of Microbiology. ISSN

,

3645

.

20.

Наврузов, Н., & Елмуродов, Б. (2023). Патоморфология, профилактика и

меры лечения колибактериоза и сальмонеллеза у ягненков.

in Library

,

1

(2), 5-9.

21.

Navruzov, N. I., Pulatov, F. S., Sheralieva, I. D., Nabieva, N. A., Sultonova, I.

Y., & Aktamov, U. B. (2022). The importance of chitozan suctinat in lamb
colibacteriosis.

22.

Navruzov, N. I. (2024). THE EFFECT OF” THE ASSOCIATED GOA

FORMOL VACCINE AGAINST COLIBACTERIOSIS AND SALMONELLOSIS
OF CALF, LAMB AND PIG CHILDREN" ON THE BODY OF LAMBS.

Библиографические ссылки

Мамадуллаев, Г., Джуракулов, О., & Наврузов, Н. (2023). Резистентность и чувствительность возбудителя самонсллсза к антибактериальным препаратам, in Library, 3(3), 28-32.

Наврузов, Н., Сайфидинов, Б., & Актамов, У. (2023). Определение иммунобиологической реакции у овец Хламидиоз, in Library, 7(2), 1-6.

Djurakulov, О. К., Navruzov, N. L, & Kh, M. G. (2023). ETIS-2 COMPLEX DRUG AND SALMONELLA OF OTHER TYPES OF ANTIBIOTICS INFLUENCE ON DRIVERS. Procedia of Theoretical and Applied Sciences, 7.

Наврузов, H. (2023). Гематологические изменения при микст-инфекции пуллороза и стрептококков у кур. in Library, 3(3), 130-136.

Наврузов, Н., Актамов, У., & Сайфидинов, Б. (2023). Хламидиоз крупных и мелких рогатых животных эпизоотологическая ситуация, in Library, 3(3), 118-123.

Navruzov, N. L, Sh, H. N., Vohidova, N. R., & Ergashcv, Q. X. (2024). “XITOZAN BOMBYX MORI GIDROKSIAPATITI” PREPARATINING TUXUM YONALISHDAGI TOVUQLARDA KALSIY VA FOSFOR ALMASHINUVI BUZIL1SHLARIGA TAS1RIN1 О ‘RGAN1SH. Ustozlar uchun, /(1), 282-286.

Наврузов, H. И., Исматова, P. А., Джураев, О. А., Актамов, У. Б., & Сайфидинов, Б. Ф. (2024). ҚЎЙЛАР ХЛАМИДИОЗИНИ ИММУНОЛОГИК ТЕКШИРИШ ВА УЛАРДАГИ ПАТОМОРФОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР. Ustozlar uchun, 7(1), 96-103.

Элмуродов, Б. А., Наврузов, Н. И., & Киямова, 3. Н. (2024). ЖЎЖАЛАРНИНГ ПУЛЛОРОЗИ ВА СТРЕПТОКОККОЗИНИНГ АРАЛАШ ИНФЕКЦИЯСИ БИЛАН ЗАРАРЛАНИШИДА ПАТОМОФОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР. Ustozlar uchun, 7(1), 296-304.

Наврузов, Н. И. (2020). БА Элмуродов Бузоқлар колибактериозининг патоморфологик диагностикаси, профилактикаси ва даволаш бўйича тавсиянома. Ветеринария илмий—тадщщот институты илмий кенгагиининг.

Наврузов, Н. И. (2020). Бузоқлар колибактериозининг профилактикасида иммуностимуляторларнинг роли.

Navruzov, N. I. (2020). The role of immunostimulants in the prevention of colibacillosis in calves. International engineering journal for research & development. Indonesia, 5, 2349-0721.

Наврузов, H. И. (2022). Қўзилар колибактериозида хитозан сукцинатнинг аҳамияти. International scientific journal «GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS, 36-42.

Наврузов, H. (2022). Бузоқлар колибактериозида хитозан сукцинатнинг аҳамияти. Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой безопасности, 7(1), 298-303.

Navruzov, N. I., Elmurodov, В. А., & XU, М. (2022). FM Qurbonov Pathomorphological Changes in Poultry Pastcurcllios, Pullorosis and Colibactcriosis Diseases. Middle European Scientific Bulletin. Academic journal, io, 29, 87-92.

Navruzov, N. L, & Elmurodov, B. A. (2023). Qozilarda kolibakterioz va salmonellyoz kasalliklarining patomorfologiyasi, oldini olish va davolash chora-tadbirlari. Veterinariya meditsinasi”jurnali-Toshkent, 6(187), 5-8.

Navruzov, N. 1., Mamadullayev, G. H., Djurakulov, О. K.., & Xamidov, S. G. (2023). Kolibakterioz qo ‘zg ‘atuvehisining ctis-2 komplcks preparatiga nisbatan sezuvchanligi va chidamliligi. AGROSANOAT MAJMUINING DOLZARB MUAMMOLARINI HAL ETISHDA VETERINARIYA FANI VA B1OTEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI" Respublika ilmiy-amaliy konferensiya Samarqand, 47-50.

Navruzov, N. L, Djurakulov, О. K., & Mamadullaycv, G. X. (2023). Salmoncllyoz qozgatuvchisining antibaktcrial prcparatlarga nisbatan rczistcntligi va sezuvchanligi. Veterinariya meditsinasi”jurnali-Toshkent, 7(188), 28-32.

Элмуродов, Б. А., Абдалимов, C. Ҳ., Наврузов, H. И., & Шералиева, И. Д. Ёш ҳайвонлар касалликлари. Монография. Самарҳанд-2016. “Зарафшон нашриёти.

Наврузов, Н. И., Пулатов, Ф. С., Султанова, И. Ю., Шералиева, И. Д., Набиева, Н. А., & Актамов, У. Б. (2008). The importance of chitozan suctinat in lamb colibacteriosis. Scopus: Jundishapur Journal of Microbiology. ISSN, 3645.

Наврузов, H., & Елмуродов, Б. (2023). Патоморфология, профилактика и меры лечения колибактериоза и сальмонеллеза у ягненков. in Library, 7(2), 5-9.

Navruzov, N. I., Pulatov, F. S., Sheralieva, I. D., Nabieva, N. A., Sultonova, I. Y., & Aktamov, U. B. (2022). The importance of chitozan suctinat in lamb colibacteriosis.

Navruzov, N. I. (2024). THE EFFECT OF” THE ASSOCIATED GOA FORMOL VACCINE AGAINST COLIBACTERIOSIS AND SALMONELLOSIS OF CALF, LAMB AND PIG CHILDREN" ON THE BODY OF LAMBS.