238
13.
Содиков, Тохир Аслиддинович, et al. "НЕКОТОРЫЕ МЕТОДЫ
ПРИВЕДЕНИЯ К КАНОНИЧЕСКОМУ ВИДУ И ОПРЕДЕЛЕНИЯ ТИПА
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫХ
УРАВНЕНИЙ
С
ЧАСТНЫМИ
ПРОИЗВОДНЫМИ."
МОЛОДОЙ
ИССЛЕДОВАТЕЛЬ:
К
ВЕРШИНАМ
ПОЗНАНИЯ
. 2023.
14.
Xolmanova, K. "Maksimum belgisi ostida funksional parametrni o’z ichiga
olgan
integro-defferensial
tenglamalar
sistemasi
uchun
boshlang’ich
masala."
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
международный научный электронный журнал
(2022).
15.
Baxtiyor, Po‘latov, et al. "BA’ZI BIR MUHIM XOSMAS
INTEGRALLARNI
HISOBLASHDA
FRULLANI
FORMULASIDAN
FOYDALANISH."
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
(2023): 363-367.
16.
Baxtiyor P. et al. BA’ZI BIR MUHIM XOSMAS INTEGRALLARNI
HISOBLASHDA FRULLANI FORMULASIDAN FOYDALANISH //International
Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2023. – С. 363-367.
17.
Xoljigitov D., Isroilov I. GRAFLAR NAZARIYASI YORDAMIDA
MANTIQIY MASALALARNI YECHISH //Журнал математики и информатики. –
2022. – Т. 2. – №. 2.
18.
Xoljigitov D., MANTIQIY I. I. G. N. Y. MASALALARNI YECHISH
//Журнал математики и информатики. – 2022. – Т. 2. – №. 2.
19.
o‘latov, B., & Ibrohimov, J. (2023). BA’ZI RATSIONAL
FUNKSIYALARNI
INTEGRALLASHDA
OSTRAGRADSKIY
USULIDAN
FOYDALANISH. Talqin
Va
Tadqiqotlar, 1(21).
извлечено
от
http://talqinvatadqiqotlar.uz/index.php/tvt/article/view/377
20.
Ibrohimov Javohir Bahrom o‘g‘li. (2022). OCHIQ CHIZIQLI QAVARIQ
TO‘PLAMDA
POLINOMIAL
QAVARIQLIKNING
YETARLI
SHARTI. International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research, 1(2),
363–365.
Retrieved
from
https://journal.jbnuu.uz/index.php/ijcstr/article/view/203
21.
Ibrohimov Javohir Bahrom o‘g‘li, & Po‘latov Baxtiyor Sobirovich. (2022).
OCHIQ
CHIZIQLI
QAVARIQ
TO‘PLAMDA
POLINOMIAL
QAVARIQLIK. PEDAGOGS
Jurnali, 10(3),
96–104.
Retrieved
from
http://pedagoglar.uz/index.php/ped/article/view/1184.
GAZLARNI TOZALASHDA INNOVATSION USUL VA APPARATNING
SAMARADORLIGI
t.f.f.d., (PhD) A.A. Axrorov, A.A. Botirov
Farg‘ona politexnika instituti, O‘zbekiston
Annotatsiya:
Maqolada, gazlarni ho‘l usulda toazlovchi rotor-filtrli apparatda
o‘tkazilgan tajribaviy tadqiqotlarda olingan ma’lumotlar berilgan. Tajriba natijalariga
239
matematik rejalashtirish usulini qo‘llab apparatning energiya samaradorligi
aniqlangan.
Kalit so‘zlar:
chang va gaz aralashmasi, apparat, rotor, filtr, paronit material,
chiqindi gaz, filtrlovchi material, matematik rejalashtirish, kislota gaz.
Bugungi kunda sanoat chiqindi gazlarini tozalash uchun energiyatejamkor
qurilmalarni ishlab chiqish va qo‘llash dolzarb vaziflardan hisoblanadi. Shuning uchun
chiqindi gazlarni smarali tozalash va energiya sarfidan tejash maqsadida ko‘plab
apparatlar ishlab chiqilgan. Ushbu apparatlardan eng samarali va enegiya sarfi optimal
bo‘lgani bu rotor-filtrli apparat hisoblanadi. Farg‘onaazot AJdan atmosferaga
tashlanayotgan chiqindi gazlarni tozalash maqsadida rotor-filtrli apparat ishlab chiqildi
va sanoat sinovlaridan o‘tkazildi.
Tajribalarning ko‘p omilligini hisobga olib apparat energiya iste’molini
aniqlashda matematik rejalashtirish usulidan foydalanildi. Unga ko‘ra o‘zgaruvchi
omillar sifatida tanlangan filtrlovchi material teshigining diametri (X
1
), shtuser
teshigining diametri (X
2
), suyuqlik sarfi (X
3
), va gaz tezligi (X
4
) apparatning tozalash
samaradorligi va energiya ist’yemoliga eng ko‘p ta’sir etuvchi omillar ekanligi
aniqlandi hamda omillarning o‘zgarish oraliqlari belgilandi. 1-jadvalda omillarning
sathlari va o‘zgarish oraliqlari keltirilgan [1].
1-jadval
Omillarning sathlari va o‘zgarish oraliqlari
№
Omillar
O‘lchov
birligi
Omil-
larni
belgi-
lanishi
O‘zga-
rish
ora-
lig‘i
Omillarning sathlari
quyi
(–1)
asosiy
(0)
yuqori
(+1)
1
Filtlovchi material
teshigining diametri
mm
X
1
1
2 mm
3 mm
4 mm
2
Shtuser teshigining
diametri
mm
X
2
1
1
2
3
3
Suyuqlik sarfi
m
3
/soat
X
3
0,054
0,068
0,123
0,178
4
Gaz tezligi
m/s
X
4
5
5
15
30
Aniqlanadigan mezonlar sifatida sarflanadigan energiya (Y
1
) deb qabul
qilindi.Aniqlanadigan mezonlarga o‘zgaruvchi omillarning ta’sirini ikkinchi darajali
polinom to‘liq yoritib beradi deb hisoblab, tajribalar “Drobnыy faktornыy
eksperiment”rejasi asosida amalga oshirildi [1; 2]. Aniqlanadigan mezonlarga nazorat
qilinmaydigan omillarning ta’sirini kamaytirish va hisoblashni osonlashtirish
maqsadida tajribalarni o‘tkazish ketma-ketligi tasodifiy sonlar jadvalining 1/8
ko‘rinishidan foydalanib belgilab olindi. Vodorod–ftorid va ammiak gazlarini tozalash
samaradorligi hamda energiya iste’molining maqbul parametrlarini aniqlash uchun
tajribalar 5 marotabadan alohida-alohida takrorlangan holda o‘tkazildi. Tozalash
darajasini belgilashda ko‘p tarkibli ANKT – 410 markali gazoanalizator va energiya
240
iste’molini aniqlashda Semrau taklif etgan hisoblash usulidan foydalanildi [3]. Olingan
tajriba natijalari 2 va 3 – jadvallarda keltirilgan.
2-jadval
Vodorod – ftorid gazini tozalash samaradorligi va unga sarflanadigan energiya
iste’molining ko‘p ta’sir etuvchi omillarga bog‘liqligi
№
X
1
d
F
,mm
X
2
d
Sh
,mm
X
3
Q
cuyu
,
m
3
/soat
X
4
υ
g
, m/s
Y
2
K
U
,
kJ/1000m
3
1
2
1
0,123
5
115,8
2
2
3
0,178
5
6,9
3
4
3
0,178
5
4,9
4
4
1
0,068
5
2,6
5
2
3
0,178
15
39,2
6
4
3
0,178
30
173,3
7
3
2
0,123
5
4,9
8
3
2
0,123
15
24,6
Apparatda vodorod–ftorid gazini tozalash jarayoni uchun sarflanadigan energiya
quyidagi regressiya tenglamasi bo‘yicha aniqlanadi, kJ/1000 m
3
Y
2
= 46.210 + 5.218X
1
– 37.068X
2
– 0.8937X
3
– 0.89375X
4
-37.068X
1
X
3
+
+5.218X
2
X
3
+ 46.210X
3
X
4
(1)
3 – jadval
Ammiak gazini tozalash samaradorligi va unga sarflanadigan energiya iste’molining
ko‘p ta’sir etuvchi omillarga bog‘liqligi
№
X1
Q
cuyu
,
m
3
/soat
X2
υ
g
,
m/s
X3
d
Sh
,mm
X4
d
F
,mm
Y
2
K
U
,
kJ/1000m
3
1
0,160
5
1
2
1,5
2
0,168
5
2
2
1,54
3
0,152
5
3
2
1,5
4
0,178
5
3
2
1,6
5
0,178
5
3
3
1,2
6
0,178
5
3
4
1,0
7
0,168
5
2
3
1,4
8
0,147
5
2
2
1,44
Ammiak gazini tozalash jarayoni uchun sarflanadigan energiya quyidagi
regressiya tenglamasi bo‘yicha aniqlanadi, kJ/1000 m
3
Y
2
=45.96-0.006X
1
+0.26X
2
-0.024X
3
-0.024X
4
-0.0242 X
1
X
2
+
+0.0325X
1
X
3
+0.0325X
1
X
4
(2)
Vodorod – ftorid va ammaik gazlarini tozalash jarayonida olingan regressiya
tenglamalaridan foydalanib tozalash samaradorligi va energiya iste’molining
apparatdagi o‘zgaruvchan omillarga bog‘liqlik grafiklari qurildi. Olingan regressiya
241
tenglamalari (1 va 2 – tenglamalar) va grafiklar (1, 2-rasmlar) tahlilidan ko‘rinib
turibdiki, barcha omillar baholash mezonlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Bundan
tashqari, suyuqlik sarfi, changli gaz tezligi, shtuser teshigining diametri va filtrlovchi
material (paronit) teshigining diametri o‘rganilayotgan omillarga nisbatan murakkab
bog‘liqlikda bo‘lar ekan.
1–vodorod -ftorid gazi uchun texnik sodaning 30% eritmasida;
2–ammiak gazi uchun ammiakli selitraning nitrat kislotasidagi 25% eritmasida;
a
–
energiya sarfining filtrlovchi material teshigining diametriga bog‘liqligi;
b
– energiya
sarfining shtuser teshigi diametriga bog‘liqligi;
v
– energiya sarfining suyuqlik
sarfiga bog‘liqligi;
g
– energiya sarfining gaz tezligiga bog‘liqligi.
1-rasm. Energiya sarfining o‘zgaruvchi omillarga bog‘liqligi
1 va 2 regressiya tenglamalarini yechib energiya sarfiga ta’sir etuvchi
o‘zgaruvchi omillarning natural qiymatlari topildi.
Yuqorida 1, 2 -rasmlar va 1 – jadvalda berilgan foydalanib, tajriba qurilmasining
maqbul parametrlari standart holatga keltirildi. Vodorod ftorid gazini tozalash jarayoni
uchun: filtrlovchi material teshigining diametri,
d
F
= 2,0 mm, shtuser teshigining
diametri,
d
sh
= 1,70 mm, suyuqlik sarfi,
Q
cuyu
=0,124 m
3
/soat, tozalanadigan gaz
oqimining tezligi,
υ
=5,0 m/s ekanligi aniqlangan bo‘lsa, ammiak gazini tozalash
jarayoni uchun: filtrlovchi material teshigining diametri,
d
F
= 2,0 mm, shtuser
teshigining diametri,
d
sh
= 3,0 mm; suyuqlik sarfi,
Q
cuyu
=0,178 m
3
/soat tozalanadigan
gaz oqimining tezligi,
υ
=5,0 m/s bo‘lishi aniqlandi.
O‘zgaruvchi omillarning bu qiymatlarida apparatning energiya sarfi 5,9
kVt/soatni tashkil etdi. Tajribalarda olingan natijalar shu turdagi apparatlarga
qo‘yiladigan texnik talablarni to‘liq qanoatlantirdi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Axrorov A.A. Rotor – filtrli tajriba qurilmasi tozalash smaradorligiga ta’sir
etuvchi o‘zgaruvchi omillarning maqbul qiymatlarini aniqlash // Innovasionnыye
242
texnologii pererabotki mineralnogo i texnogennogo sыrya ximicheskoy,
metallurgicheskoy, nefteximicheskoy otrasley i proizvodstva stroitelnыx materialov.
Respublikanskaya nauchno-prakticheskaya konferensiya.–Tashkent. 2022. –S.214–
215.
2. Axrorov A.A. Rotor–filtrli tajriba qurilmasi tozalash samaradorligi va
energiya iste’moliga ta’sir etuvchi o‘zgvruvchi omillarning maqbul qiymatlarini
aniqlash // Fan, ta’lim va texnikani innovasion rivojlantirish masalalari. Xalqaro ilmiy-
amaliy onlayn anjuman. –Andijon, 2022.–B.336–339.
3. Valdberg A.Yu., Nikolaykina N.Ye. Prosessы i apparatы zashitы
okrujayuщyey sredы. – Moskva: Drofa, 2008. –239 s.
ELEKTRON TA’LIM: YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA
t.f.n., dots. Abdukarimov Abdumanap
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Sharipova Kamola
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
“Elektron ta’lim” ta’lim jarayoniga tezlik bilan kirib kelmoqda.
Ushbu maqolada uning yutug’i bilan birga elektron ta’limni joriy etishdagi muammolar
taxlil qilinadi. Elektron ta’limni joriy etilishda “yangi pedagogik texnologiya”ni ishlab
chiqish zarurati tug’iladi. Quyida “yangi pedagogic texnologiya” ta’rifi va kafolatli
pedagogik jarayon loyixasi keltiriladi.
Кalit soʻzlar:
electron ta’lim, electron ta’lim vositalari, axborot ta’lim resursi,
dasturiy vositalar, pedagogic texnologiya, yangi pedagogik texnologiya.
Elektron ta’lim(Elektron Learning) deganda axborot texnologiyalari, aloqa
kanallari orqali zarur informatsiyalarni uzatishni ta’minlovchi telekommunikatsiya
tarmoqlari qo’shilgan texnika vositalaridan foydalanib pedagoglar va ta’lim oluvchilar
o’zaro muloqotini tashkil etilishi tushuniladi[1].
“Electron ta’lim” tushunchasi “uzoq masofadan ta’lim berish” tushunchasini
foydalanishdan siqib chiqaradi. Chunki ta’limga axborot texnologiyalarini qo’llanlishi
ta’lim muassasiga qatnab o’qish bilan masofadan o’qish orasidagi chegarani
sayqallashtiradi, xiralashtiradi. Masofadan o’qish bilan ta’lim muassasi ichida bevosita
o’qish integratsiyasi “electron ta’lim” tushunchasini ifodalaydi. Bundan tashqari
“elektron ta’lim” usullari odatdagi ta’lim jarayoiga salmoli o’zgartirishlar kiritadi,
hamda ta’lim olishdagi ko’pgina chegaralarni olib tashlaydi:
-
Elektron ta’lim aholi qatlamlaridan yoshi, millati, geografik joylashuvi,
sotsiyal va boshqa xusussiatlar ta’sirida ta’lim muassasiga qatnab ta’lim
ololmayotganlarga keng imkoniyatlar ochadi;
-
Electron ta’lim olishni iqtisodiy samaradorligini oshiradi. Bir tomondan
ta’lim muassasi sarf –xarajatini qisman qisqartiradi, ta’lim jarayonini boshqarishni
