67
5.
Zarif Khudoykulov, Abdukodir Karimov, Ravshan Abdurakhmanov,
Mirkomil Mirzabekov. “Authentication in Cloud Computing: Open Problems” 2023
4th International Conference on Electronics and Sustainable Communication Systems
(ICESC-2023).
6.
Reza Tourani, Satyajayant Misra, **Travis Mick**, Gaurav Panwar. Centric
Networking Solutions for Real World Applications (ICCICN-SRA), 2018.
AXBOROT XAVFSIZLIGIDA ELEKTRON HUJJATLARDAGI MATNLAR
BOG‘LANISHINI TAHLIL ETISHNING O‘RNI
Choryorqulov G‘iyos Husan o‘g‘li,
Normatov Nizomiddin Kamoliddin o‘g‘li,
Mamaraimov Abror Kamoliddin o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
mamaraimovabror@gmail.com
Annotatsiya:
So‘nggi yillarda hujjatlarni raqamlashtirish tendensiyasi paydo
bo‘ldi. Dunyoning raqamlashuvi jarayonida qog‘ozga asoslangan hujjatlarni yanada
qulayroq, qidirish va saqlash uchun raqamliga aylantirish zarur. Elektron hujjatda (EH)
qatorlar matn maydoni to‘plamiga taqsimlanadi. Boshqacha qilib aytganda, satr bir
nechta segmentlarga bo‘linib, har bir segment boshqa to‘plam matn maydoniga
joylashtirilishi mumkin. Shuning uchun matn satr bilan samarali bog‘langanligi bois
to‘plamdagi har bir matn bog‘langan matn maydoni deb ataladi. Shuningdek satrning
butun mazmunini o‘z ichiga olgan hamda boshqa matn maydoni bilan bog‘lanmagan
matn maydonini himoyalangan matn maydoni deb ham atalishi mumkin.
Kalit so‘zlar:
elektron hujjat, matn maydoni, optimallashtirish, ildiz tugunlari,
konteyner, taqsimot funksiyasi.
EH bir nechta bog‘langan matn maydonlariga ega bo‘lishi mumkin. EH
to‘plamdagi har bir bog‘langan matn o‘lchamlari (masalan, balandlik, kenglik) va
bog‘langan matn maydonlarini satr bilan to‘ldirish tartibini o‘z ichiga oladi. Elektron
xujjatlar bir nechta bog‘langan matn formalarga mos keladigan ko‘p tarmoqli
jarayonlarga ega bo‘lgan xujjat, shuningdek bir nechta bog‘langan matn maydonlari va
bir nechta segment tugunlari, shu jumladan ma'lumotlar strukturasi hisoblanadi.
Ma’lumotlar stukturasning ildiz tugunlari bir nechta ko‘rsatkichlar satr bilan
bog‘langan bo‘lib ildiz tuguni matnlari IDlar orqali bilan bog‘langandir. Segment
tugunlari bir nechta ko‘rsatkichlar tomonidan havola qilingan bir nechta sahifalarni
ketma ket yaratish, bu yerda sahifalar bir nechta qatorlar bilan taqsimlanadi[1].
1-rasmda bir yoki bir nechta turga mos ma’lumotlar strukturasi keltirlgan. Ushbu
shaklga ko‘rsatilganidek ma’lumotlar tuzilmasi ildiz tugunlar, segment tugunlari,
segmentlash bilan bog‘langan.
68
1-rasm. Elektron hujjatda ma’lumotlar tuzilmasi
Elektron hujjatagi bog‘langan matn maydonlari xar xil to‘plamlarga mos keladi.
Shunga ko‘ra, ildiz tugun A bog‘langan matn maydonining ikkita to‘plamidan
birini aniqlaydigan matnni ID A to‘plamida saqlaydi va ildiz tugunida jarayonlar
maydoni mavjud. Jarayonlar maydoni esa ildiz tuguniga biriktirilgan barcha segment
tugunlari uchun oraliq sahifalarga "to‘liq" yoki "tugallangan" holda yaratiladi[2].
2-rasm. Hisoblash tizimi
Tizim platformasidan qat’iy nazar, deyarli har qanday turdagi hisoblashlarda
amalga oshirilishi mumkin. 2-rasmda ko‘rsatilgandek hisoblash tizimi (1), bir yoki bir
nechta protsessorlar (2), xotira (3) (masalan, doimiy xotira, kesh xotirasi, flesh-xotira
va boshqalar), saqlash qurilmasi (4) (ma'lumotlar bazasi, bulutli texnologiya) va
bugungi kompyuterlarga xos bo'lgan ko'plab boshqa elementlar va funksiyalar.
Hisoblash tizimi (1) tarmoq interfeysi ulanishi orqali tarmoqqa ulanishi mumkin
(WAN) yoki boshqa turdagi tarmoq[3].
Umuman olganda, hisoblash tizimi (1) ixtironi amalga oshirish uchun zarur
bo'lgan minimal ishlov berish, kiritish va/yoki chiqarish vositalarini o'z ichiga oladi.
Axborotning bir, ikki, uch va
q
-karralik xatolarini aniqlash uchun quyidagi
ko‘rinishda beriluvchi tegishli kodli masofalar hisoblanadi:
1,
d
=
2
n
N
=
;
2,
d
=
1
2
−
=
n
N
;
3,
d
=
)
1
/(
2
n
N
n
+
;
Ma’lumot tuzilmasi
Ildiz Tugunlar
Tarmoq ID A
Matn A
Jarayon
Segmentatlash
Kontayner
ko‘rsatkichi A
1
Segmentatsiya tuguni
Kontayner
ko‘rsatkichi
69
2
1,
d
q
=
+
)
1
/(
2
n
N
n
+
=
.
Kiritilayotgan hujjat
N
uzunlikdagi belgilar ketma-ketligi
)
,...,
,
(
2
1
N
N
x
x
x
x
=
va etalon hujjat
)
,...,
,
(
2
1
N
N
y
y
y
y
=
belgilar ketma-ketligi to‘plami ko‘rinishida
beriladi.
Masofa metrikasi quyidagi ko‘rinishda beriladi [55; 2-16-betlar]:
)
,
(
1
)
,
(
1
k
N
k
k
N
N
N
y
x
d
N
y
x
d
=
=
.
Masofa metrikasini qo‘llashga asoslangan yondashuvni amalga oshirish uchun
,
1
D
1
D
d
p
qiymatlar to‘pdamidan olingan ma’lum
p
d
bo‘sag‘aviy qiymat o‘rnatiladi
va undan hujjat elementlari ketma-ketligining ishonchli hamda ishonchli bo‘lmagan
qismlarini chegaralash uchun foydalaniladi.
Hujjatlar
N
x
va
N
x
~ konteynerlarga joylashtirilgan deb qaraladi.
Aytaylik,
N
f
- kiritilayotgan hujjat konteyner bo‘lsin va unda
N
x
elementlar
ketma-ketligi aks ettirsin va
N
- etalon hujjat konteyneri bo‘lsin hamda u
N
x
~ modal
elementlar ketma-ketligini o‘z ichiga olsin.
N
f
kiritilgan hujjatdan ajratib olingan
N
k
ta elementdan iborat bo‘lsa, tekshirish to‘plami bo‘yicha axborotning ishonchliligini
oshirish etalon hujjatining konteyneri
N
bilan solishtirish maqsadida axborot maydoni
belgilanadi.
m
elementlar bilan axborotni qayta ishlash mexanizmi quyidagi
ko‘rinishda yoziladi:
N
N
N
N
x
k
M
x
f
→
:
;
)
,
,
~
(
N
N
N
N
k
m
x
f
x
=
.
N
f
konteynerining axborot sohasi
1
D
kattalik bilan beriladi:
1
~
))
,
,
~
(
,
~
(
)
,
~
(
1
D
k
m
х
f
х
d
k
х
p
M
N
N
N
N
N
N
N
X
x
K
k
M
m
N
N
N
N
,
bu yerda
)
,
~
(
N
N
k
x
p
- usulning samaradorligi bog‘liq bo‘ladigan parametr[4].
Masalani hal qilish uchun
)
/
(
N
N
N
х
y
Q
tekis va shartli taqsimot ko‘rib chiqiladi.
Shartli taqsimot funksiyasi bo‘yicha baholanayotgan axborotning ishonchliligi
bahosining quyi chegarasi quyidagicha yozib olinadi:
2
)
(
)
/
(
)
,
(
D
x
p
x
y
Q
y
x
d
N
N
N
N
N
x
N
y
N
N
N
N
N
Х
Х
,
bu yerda
2
D
- axborotning ishonchliligining quyi chegarasi,
1
2
D
D
.
Axborotning ishonchliligining talab qilingan darajasiga erishish uchun
2
D
qiymat boshqariladi. Axborot xatosining o‘rtachalashtirilgan ehtimolligidan
foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan holatni ko‘rib chiqamiz:
2
,
~
,
,
)
,
~
(
))
,
,
~
(
/
(
)
,
~
(
D
k
x
p
k
m
x
f
y
Q
y
x
d
N
N
N
N
N
N
N
N
y
x
k
m
N
N
N
N
N
.
EH ishonchliligini oshirish yana kiritilayotgan hujjat sifat funksiyasi
N
f
ni etalon
hujjat
N
f
* funksiyasi bilan solishtirish mexanizmi yordamida erishiluvchi
70
hujjatlarning robastligini ta’minlash natijalari bo‘yicha ham baholanadi. Ushbu
hujjatlarni solishtirish sharti quyidagi kabi beriladi:
(
)
(
)
*
2
, ,
, ,
min
N
N
п
f
i k b
f
i
k b
+
→
,
bu yerda
b
i
k
,
,
- mos holda kiritilayotgan hujjatning kalitlari, konteyner
indekslari va xos belgilari;
2
п
- kiritilayotgan va etalon hujjatlar konteynerlaridagi
baholash xatosi.
Axborotning ishonchliligini optimallashtirish uchun
T
operator kiritiladi, u
)
(
w
- kiritilayotgan konteyner va
)
(
*
w
- etalon konteyner ehtimolliklari taqsimot
funksiyalarini hisobga olgan holda konteynerni qayta ishlashni modifikatsiya qiladi.
T
operator quyidagi shart bajariladigan tarzda tanlab olinadi:
(
)
(
)
(
)
]
)
(
),
(
[
]
)
(
),
(
[
]
)
(
),
/
(
[
*
*
0
i
w
S
R
w
T
S
R
w
T
S
R
w
T
=
=
.
Axborotning ishonchliligi
)
(
0
S
R
ko‘rinishidagi to‘ldirilmagan konteyner,
)
(
w
S
R
- to‘ldirilgan konteyner,
)
(
*
i
S
R
- moslashtirilgan konteynerning tuzilmaviy
ortiqchaligidan foydalanuvchi mexanizm tufayli ta’minlanadi. Masala hujjat
elementlarining mantiqiy va semantik bog‘lanishlarini chiqarib olish mexanizmlarini
amalga oshirish bilan bog‘liqdir[5].
Har bir yaratilgan elektron hujjatni taqdim etish usuliga tegishli usul
quyidagilarni EHdagi bog‘langan matn maydonlarining 40 qatordan oshmasligi lozim
bu esa mos keladigan maydonlarning oraliq formatdagi EHni qabul qilish hisobga olish
zarur.
Ma’lumotlar strukturasida qator bilan bog‘langan ildiz tugunini o‘z ichiga olgan
tegishli matn maydonlari to‘plami va konteynerlar to‘plamiga ko‘rsatgichlarning
to‘plami segment tugunlari bo‘yicha tarqatish mumkin hisoblanadi. Satrga ega bo‘lgan
birinchi ildiz tugunining ma‘lumotlar strukturasida birinchi konteyner va birinchi
ildizning ochilishiga javoban, birinchi ildiz tuguniga bog‘langan segment
tugunlarining birinchi ko‘pligini kesib o‘tish; segment tugunlarining birinchi
to‘plamini kesib o‘tgandan so‘ng, ko‘rsatilgan sahifa EHni yaratish, bunda ko‘rsatilgan
sahifani yaratish birinchi konteynerlar to‘plamining birinchi konteynerini birinchi
konteynerga mos keladigan oraliq sahifalarning birinchi to‘plamining 65 oraliq sahifasi
bilan almashtirishni o‘z ichiga oladi [6].
Hujjat elementlari va o‘zgaruvchilarni sozlash mexanizmlariga ega bo‘lgan
to‘plam-etalonning o‘zaro bog‘liqliklaridan foydalangan holda amalga oshiriladi [2].
Axborotning ishonchliligini oshirish uchun hujjatning barcha mumkin bo`lgan
elementlar ketma-ketligi uchastkalar (segmentlar) ketma-ketligiga bo`linadi.
Tekisliklarni har bir elementning o`qiga perpendikulyar tarza bo`luvchi sonlar,
umumiy ketma-ketlikdagi segmentlar soni, segmentlarning tartib raqamlari, konsept
elementlari segmentlarining chap va o`ng chegaralari, tekshirish to`plamining maqbul
o`lchami aniqlanadi.
Umumiy ketma-ketlikdagi segmentlar soni, segmentlarning tartib raqamlari,
segmentlarning chap va o`ng chegaralari, segmentlash tugunining to‘plamining
oqilona o‘lchamini aniqlash algoritmlari ishlab chiqiladi. Segmentlar, to‘plamlarning
o‘zaro ekvivalentligi koeffisientlari bo‘yicha axborotning ishonchliligini tekshirish
qoidasi taklif qilinadi. Qo‘lda yozilgan yozuvlarni taniy oladigan OCR tizimiga talab
71
katta. Nutqni tanib olish bugungi kunda eng muhim dasturlardan biridir. Taniqli bosma
yoki qo‘lda yozilgan OCR yozib olinishi va nutq chiqishi mumkin edi. Bu ko‘zi
ojizlarga ma’lumot yuborish va qabul qilishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Choryorqulov G‘.H., & Qosimov N.S. (2023). ELEKTRON JADVAL
MODELINING TAVSIFLANISHI. PEDAGOGS Jurnali, 30(3), 67–73.
2.
TA’LIMDA
DASTURLASH
JARAYONINI
BAHOLASHGA
ASOSLANGAN
AVTOMATLASHTIRILGAN
TIZIMNI
TADBIQ
ETISH
Normatov N.K., Choryorqulov G‘.H., Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb
muammolari va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar mavzusidagi
Respublika ilmiy-texnik anjumani-2023, 20-24-betlar.
3.
Javlon X. et al. Классификатор движения рук с использованием
биомиметического распознавания образов с помощью сверточных нейронных
сетей с методом динамического порога для извлечения движения с
использованием датчиков EF //Journal of new century innovations. – 2022. – Т. 19.
– №. 6. – С. 352-357.
4.
Юсупович Ҳ. Ж., Эргашев С. Б. Ў. МAКТAБ ЎҚУВЧИЛAPИДA
AXБOPOТ БИЛAН ИШЛAШ КOМПEТEНЦИЯСИНИ PИВOЖЛAНТИPИШИ
МОДЕЛИ
//JOURNAL
OF
INNOVATIONS
IN
SCIENTIFIC
AND
EDUCATIONAL RESEARCH. – 2022. – Т. 2. – №. 13. – С. 189-194.
5.
Obid o‘g A. S. J. et al. Numpy Library Capabilities. Vectorized Calculation
In Numpy Va Type Of Information //Eurasian Research Bulletin. – 2022. – Т. 15. – С.
132-137.
6.
Tavboyev Sirojiddin Akhbutayevich, Mamaraimov Abror Kamoliddin ugli,
and Karshibaev Nizomiddin Abdumalikovich, “Algorithms for Selecting the Contour
Lines of Images Based on the Theory of Fuzzy Sets”, TJET, vol. 15, pp. 31–40, Dec.
2022.
DECISION TREE CLASSIFICATION IN MACHINE LEARNING AND
HYPERPARAMETERS
Salimov Jamshid Obid oʻgʻli
Jizzakh branch of National University of Uzbekistan
Abylayeva Akbota Muhamediyarovna
Eurasian National University named after L.N. Gumilyov
Annotation:
Machine learning algorithms play a crucial role in extracting
valuable insights from data, enabling businesses and researchers to make informed
decisions. One such algorithm is the decision tree, which is widely used for
classification tasks. Decision tree classification utilizes a tree-like model of decisions
and their potential consequences, making it an intuitive and powerful tool for solving
complex problems. In this article, a model that determines which drug is suitable for a
