420
4.
Muhiddinov A.G’. O’quv jarayonida nutq faoliyati. – T.: O’qituvchi, 1995.
78-bet
5.
Tilakova M.A., Qoraev S.B. O‘quvchilarda kreativlik qobiliyatlarini
rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalar. Academic research in educational sciences, 4(2).
OʻQITUVCHINING KASBIY FAOLIYATIDA PEDAGOGIK
QOBILIYATLARNING O‘RNI
Komilova Aziza Sunatullayevna
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya:
Ushbu maqolada pedagogik faoliyatda psixologiyaning o`rni,
pedagogning o`z faoliyatida muvaffaqiyatni ta`minlovchi umumiy va mahsus
qobiliyatlari haqida ma`lumotlar yoritilgan.
Kalit soʻzlar:
pedagogika, psixologiya, tarbiya, ta`lim, faoliyat, pedagogik
faoliyat, o`qituvchi, ilmiy faoliyat, qobiliyat, umumiy va maxsus qobiliyat.
O‘qituvchilik — inson jamiyati tarixi boshlangandan e’tiboran davom etib, shu
bilan birga hamma vaqt jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tiborga loyiq deb
hisoblanib, e’zozlab kelingan kasbdir.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev yoshlar bilan olib boriladigan ma’naviy-
ma’rifiy ishlarni yangi bosqichga ko‘tarish zarurligi haqida shunday yozadi: “Albatta,
biz mustaqil fikrlaydigan, zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallagan, mustaqil
hayotiy pozitsiyaga ega bo‘lgan yoshlarni tarbiyalash bo‘yicha katta ishlarni amalga
oshirmoqdamiz. Ammo xolisona tan olib aytadigan bo‘lsak, bugungi kunda butun
dunyoda aholining, birinchi navbatda, yoshlarning ongi va qalbini egallash uchun
qanday keskin kurash borayotganini, diniy ekstremizm, terrorizm, giyohvandlik,
“ommaviy madaniyat” kabi tahdidlar kuchayayotganini hisobga oladigan bo‘lsak,
farzandlarimiz tarbiyasi, ma’naviy-ma’rifiy sohadagi ishlarimizni bir zum
susaytirmasdan, aksincha, ularni yangi bosqichga ko‘tarishimiz zarur”.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 07.06.2019 yildagi 472-
sonli qarorida ko‘rsatilganidek: “So‘nggi yillarda mamlakatda psixologiya sohasida
pedagog kadrlarni tayyorlash hamda amaliyotchi psixologlar faoliyatini qo‘llab-
quvvatlashga oid bir qator ishlar amalga oshirildi.
Ma’lumki, pedagogika va psixologiya fani tarbiya va ta’limning inson rivoji,
shaxs kamoloti va mutaxassis sifatida shakllanshida ta’lim tizimi uning ruxiy xolatini
o`z ichiga olmaydigan etnik antropologik, genetik tarixiylik, mustakillik, tabiiy-
ekologik intuitiv, ruxiy-xissiy bilish, rivojlanish, komillik omillariga xam suyanadi.
Bundan tashqari pedagogika va psixologiya fani oldiga yangicha fikrlash, yangicha
tafakkur, milliy mafkuraning keng qamrovli sifatlarini shakltantirish vazifalari
qo`yildi.
Hozirgi jamiyatimizda o‘qituvchining mustaqil ravishda bilimlarni egallab, o‘z
malakasini oshirib borishi bir tomondan o‘qituvchilik faoliyatining borgan sari
naqadar muvaffaqiyatli borayotganligini ko‘rsatsa, ikkinchi tomondan muhim vazifa
421
ekanligidan dalolat beradi. Chunki bu kechiktirib bo‘lmas jarayon shaxsni intellektual
qashshoqlikdan qutqarib qoladi. Psixologik nuqtayi nazardan o‘qituvchi doimiy
ravishda o‘z bilimlarini oshirish bilan shug‘ullanishi zarurdir. O‘qituvchilik
mehnatining asosiy xususiyati ham aynan shundadir. Pedagog har doim odamlar
orasida bo`larkan, u birinchidan, odamlarni ko‘pdan beri qiziqtirib kelayotgan
haqiqatni o‘z qarashlari bo‘yicha to‘g‘ri tushuntirib berishi lozim. O‘qituvchidagi bu
tariqa qarashlar ko‘p yillar davomidagi mehnat va hayot faoliyati jarayonida
shakllanadi, shuningdek o‘qituvchining o‘zi axborotlar olish uchun o‘quvchilarga
nisbatan cheklangan vaqt imkoniyatiga ega bo`lganligi sababli ko‘pincha o‘z kasbiga
xos qiziqishlar bilangina cheklanib qoladi.
Ta’limning barcha ko‘rsatkichlari, Z.I.Kalmikovaning ta’kidlashicha, anglash
tezligi, yangi vazifalar hal qilinishiga erishish mumkin bo‘lgan aniq ma’lumotlar
hajmi, uni bevosita hal qilishdagi bosqichlar soni, natijaga erishishga yordam beruvchi
ma’lumotlar miqdori, shuningdek, masalani hal qilish uchun sarflangan vaqt miqdori,
o‘z-o‘zining bilimini oshirish qobiliyati, ishchanlik va chiniqqanlik darajasiga bog`liq.
O‘qituvchining o‘rni va uning vazifalari o‘sib kelayotgan yosh avlodni
tarbiyalash ishiga jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tibor qaratilishining naqadar
muhim ahamiyatga egaligi bilan aniqlanadi. Ko‘pchilik psixologlar, shu bilan birga
O‘zbekistonlik psixolog olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar zamonaviy
o‘qituvchilar uchun eng zarur xislatlarni aniqlab olish imkoniyatini beradi.
Rossiya psixologlaridan N.Kuzmina, V.Slastenin, F.Gonobolin, O‘zbekistonlik
psixologlardan R.Gaynutdinov, M.Davletshin, Sh.Do‘stmuxamedova, S.Jalilova,
A.Jabborov, M.Kaplanova va boshqalar tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqot
ishlarida ham o‘qituvchilik kasbi va ta’lim jarayoniga doir muammolar keng tadqiq
etilgan. Bunda o‘qituvchilik kasbiga muvofiq yaratilgan professiogrammani ko‘rish
mumkin. O‘qituvchi professiogrammasi muayyan fan tomonidan o‘qituvchiga
qo‘yiladigan maxsus talablarni o‘z ichiga qamrab olishi lozim. Psixologik tadqiqot
ishlarini olib borgan M.Abdullajonova, Ye.Gladkova, A.Mashkurov, T.Hamrokulov,
E.Xidirov va boshqalarning ilmiy izlanishlari o‘zbek maktablarida rus tili va
maktabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyachilari kabi qator mutaxassisliklar
bo‘yicha o`qituvchi professiogrammasining taxminiy modelini (namunasini) aniqlab
olish imkoniyatini berdi.
O‘z ishini muvaffaqiyat bilan olib borishi uchun pedagog bir qator zarur bo‘lgan
umumiy va maxsus qobiliyatlarga ega bo‘lishi kerak. Umumiy qobiliyat deganda, har
qanday inson faoliyatida yuqori natijalarga erishish mumkin bo‘lgan, maxsus qobiliyat
esa bolalarga ta ’lim va tarbiya berishda yutuqlarga erishish mumkin bo‘lgan pedagog
faoliyati davomidagi kerakli qobiliyat tushuniladi. Umumiy qobiliyatlar faqatgina
pedagogik faoliyat bilan bog‘liq bo‘lib qolmaydi, maxsus qobiliyatlar esa pedagogik
faoliyat samaradorligiga bevosita to‘liq ta’sir ko‘rsatadi. Bu barcha maxsus
qobiliyatlar — ta’lim berish, o‘qitish, o‘rgatish uchta o‘zaro bog`langan bilim olish,
malaka oshirish va ko‘nikma hosil qilishning jihatlaridir.
Xulosa qilib, shuni aytish joizki, o‘qituvchining barcha ijobiy, umuminsoniy
axloq me’yorlariga
mos keluvchi xislatlari o‘quv tarbiyaviy jarayonda katta
ahamiyatga ega. Mahoratli o‘qituvchi bolalarga e’tibor berib, ziyraklik bilan qaraydi,
ularning individual psixologik xususiyatlari bilan hisoblashadi.
422
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
quramiz. T.: Oʼzbekiston, 2017 -484 b.
2.
Aziza, K., & Xurshida, M. (2023). TA’LIM-TARBIYA JARAYONINI
TASHKIL ETISHNING O ‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 419-422.
3.
Aziza, K., & Mohinabonu, H. (2023). TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING OʻRNI. International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research, 87-89.
4.
Tulkinovich, A. G. (2023). STRESS‒OʻSMIRLARDA AGRESSIV XULQ-
ATVOR SHAKLLANISHINING MUHIM OMILI SIFATIDA. Conferencea, 159-
163.
5.
Аракулов, Г. Т. (2023). МЕДИКО-СОЦИАЛЬНАЯ РЕШЕНИЕ
ПРОБЛЕМ ДЕТЕЙ С РАННИМ ДЕТСКИМ АУТИЗМОМ. Academic research in
educational sciences, 4(TMA Conference), 872-877.
6.Yuldashev, S. (2021). THE PEDAGOGICAL ESSENCE OF THE
PROFESSIONAL ACTIVITY OF A TEACHER IN MILITARY EDUCATION.
International Journal of World Languages, 1(2).
7.
Yo‘ldoshyev, S., & Sultonaliyeva, G. (2023). O ‘QUVCHI XULQ-
ATVORNING
PSIXOLOGIK
KORREKSIYASI.
Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(2).
8. Sunatullaevna, K. A., & Axmedovich, R. O. (2022). Internet is a depression.
The benefits and harms of cyberspace on the human psyche.
Eurasian Scientific
Herald
,
5
, 69-73.
9. Комилова, А. С., & Равшанов, О. А. (2022). TALABALARDA O ‘ZIGA
BO‘LGAN ISHONCH VA PSIXOLOGIK MADANIYATNI OSHIRISH: Komilova
Aziza Sunatullaevna, Mirzo Ulug ‘bek nomidagi O ‘zbekiston Milliy Universitetining
Jizzax filiali “Psixologiya” kafedrasi katta o ‘qituvchisi Ravshanov Olim Axmedovich,
Mirzo Ulug ‘bek nomidagi O ‘zbekiston Milliy Universitetining Jizzax filiali
“Psixologiya” kafedrasi katta o‘qituvchisi.
Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал
, (4), 267-270.
10. Тошпулатова, Н. Х., & Комилова, А. С. (2016). Психолого-
педагогическая работа по организации самовоспитания подростков.
Молодой
ученый
, (10), 1306-1308.
11. Комилова, А. (2021). Роль родителей в подготовке молодежи к
семейной жизни.
Общество и инновации
,
2
(10/S), 437-441.
12. Жуманова, Н. Ш., Тошпулатова, Н. Х., & Комилова, А. С. (2016).
Развитие инновационных систем в образовании.
Молодой ученый
, (4), 777-778.
13. Алимкулов, С. О. У., Мелибоев, А. Р., Комилова, А. С., & Туракулов,
Л. Т. (2016). Решение разных проблем в образовании с помощью 3D-
технологии.
Проблемы педагогики
, (12 (23)), 12-13.
14. Sunatullaevna, K. A. (2022). KITOBXONLIK MADANIYATINI
SHAKLLANTIRISH.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 518-521.
423
15. Sunatullaevna, K. A., & Qudratovna, N. F. (2022). INTERFAOL
METODLARNI QO'LLASHNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.
International
Journal of Contemporary Scientific and Technical Research
, 521-525.
16.
Komilova, A., & Adilova, M. (2023). SHAXS EMOTSIONAL
INTELLEKTINING PSIXOLOGIK VA PSIXOFIZIOLOGIK JIXATLARI. Журнал
Педагогики и психологии в современном образовании, 3(2).
17.
Komilova, A., & Adilova, M. (2023). AGRESSIYA–OSMIRLARDA
YUZAGA
KELADIGAN
TAJOVUZKORLIK
RIVOJLANISHIGA
TASIR
ETUVCHI FENOMEN SIFATIDA. Журнал Педагогики и психологии в
современном образовании, 3(1).
18. Komilova, A., Husenova, M., & Xidirova, M. (2023). O’SMIR
YOSHIDAGI O’QUVCHILARNI KASB HUNARGA YO’NALTIRISHNING
ASOSIY XUSUSIYATLARI.
Журнал Педагогики и психологии в современном
образовании
,
3
(1).
EMOTSIONAL INTELLEKT TUSHUNCHASINING OILAVIY
MUNOSABATLARDA O‘ZIGA XOSLIGI
Otamuratov Rustam Uskanovich,
Otamuratova Sarvinoz Abdurazakovna
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Roʻziqulova Dinora
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada emotsional intellekt, emotsional intellektning
oilaviy munosabatlardagi o‘rni, emotsional savodxonlik
Kalit so‘zlar:
hissiy interaktivlik, tabu, gender tenglik, hissiy intellekt, his-
tuyg‘ularni nazorat qilish,
Oila - jamiyatning ajralmas bo‘lagi. Biror bir xalq, millat yoki jamiyat yo‘qki, u
o‘zining rivojlanish tarixida va taraqqiyot istiqbolini belgilashda tarixda va taraqqiyot
istiqbolini belgilashda oila va uning atrofidagi muommolarni, qadriyatlarini ota-ona va
ularning farzandlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liq xatti-harakatlar bilan tavsiflangan
shaxsiy, hissiy munosabatlarni belgilaydi. Oilaviy munosabatlar oila tushunchasi bilan
bog’liq [1,2,5,7,11]. Oila tushunchasiga tarixiy, etnologik, huquqiy, biologik,
sotsiologik, teologik,falsafiy va psixologik jihatdan ta’rif berish mumkin [3,4,6,10].
Emotsional intellekt nima va nima uchun muhim? Hissiy intellekt (hissiy
intellekt yoki hissiy ko’rsatkich) bu o‘zining va boshqa odamlarning his tuyg’ularini,
niyatlarini,
motivatsiyasini,
istaklarini
tan
olish
va
uni
boshqarish
qobiliyatidir[8,9,12,16].
Emotsional intellekt inglizcha “emotsional intelligence” insonning his-
tuyg’ularini tan olish, boshqa odamlarning va o‘zlarining niyatlari, motivatsiyasi va
istaklarini tushunish qobiliyati va qobiliyatlari yig‘indisi [13,14,15,21]. O‘z his-
