252
6.
Irgasheva S. et al. Study on compositions of lipids in tissues of rats with
alimentary obesity //Endocrine Abstracts. – Bioscientifica, 2019. – Т. 63.
7.
Mamadalieva N. I., Mustafakulov M. A., Saatov T. S. The effect of nerve
growth factor on indicators of the antioxidant system in rat brain tissue //eurasian union
of scientists. series: medical, biological and chemical sciences Учредители: ООО"
Логика+". – 2021. – №. 11. – С. 36-40.
8.
Saatov T. et al. Study on antioxidant and hypoglycemic effects of natural
polyphenols in the experimental diabetes model //Endocrine Abstracts. –
Bioscientifica, 2018. – Т. 56.
9.
Mustafakulov M. et al. Determination of antioxidant properties of l-cysteine
in the liver of alloxan diabetes model rats //International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research. – 2023. – №. Special Issue. – С. 47-54.
10.
Мамадалиева Н. И., Мустафакулов М. А., Саатов Т. С. Влияние
фактора нервного роста на показатели антиоксидантной системы в тканях мозга
крысы //Environmental Science. – 2021. – Т. 723. – С. 022021.
ANDIZ (INULA L)
VA UNI YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI
Axmedova Sobira Boyqul
qizi,
Mustafakulov Muhammadjon Abduvaliyevich
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya:
Andiz (Inula) – qoqidoshlar oilasiga mansub ko‘p yillik o‘tlar
turkumi haqida keltirilgan. O’zbekistonda va dunyoda dorivor o’simliklarni biologik
faol moddalar tarkibini o’rganishga ham katta e’tibor berilmoqda, chunki inson
tanasidagi gormonlar, vitaminlar, aminokislotalar, fermentlar bilan bog’liq bo’lgan
optimal miqdori va nisbati fiziologik jarayonlarning normal o’tishini ta’minlaydi va
ularning yetishmasligi inson tanasida turli xil patologik jarayonlarning rivojlanishiga
sabab bo’lishi mumkin
Kalit so‘zlar:
Qora andiz, ellipsimon yoki cho’ziq tuxumsimon, allontolakton
va izoallaktolakton, efir moyi.
Qora andiz - Inula helenuim L. – Asteraceae oilasiga mansub, ko’p yillik boyi
100-150sm ga yetadigan o‘t o’simlik. Poyasi bitta yoki bir nechta, tik o’suvchi, sertuk,
yuqori qismi shoxlangan. Ildiz oldi bargi uzun bandli, yirik ellipsimon yoki cho’ziq
tuxumsimon, barg plastinkasi tishsimon qirrali bo’lib, yuqori tomoni siyrak va qattiq
tukli, pastki tomoni esa yumshoq, sertuk . Poyaning yuqori qismidagi barglari bandsiz
pastdagilari esa qisqa bandi bilan poyada ketma-ket o‘rnashgan. [1] Gullari tilla rangda
bo‘lib, savatchaga to‘plangan. Savatchalar poya va shoxlarning yuqori qismida
qalqonsimon yoki shingilsimon gul to’plamini tashkil etadi. Savatchaning chetidagi
gullari sariq tishsimon, o’rtadagilari ham sariq, tukli naychasimon. Gullarning kosacha
bargi tukka aylanib ketgan, mevasi cho’ziq to’rt qirrali, jigarrang yoki qo’ng’ir pista.
253
Iyul oyidan boshlab sentabr oyigacha gullaydi. Mevasi avgust -oktabr oylarida
yetiladi.[2,3]
Geografik tarqalishi:
Kavkaz, O‘rta Osiyo, Qozog‘izton va G‘arbiy. Sibirdagi
tog‘ etaklaridan to to‘g‘larning o‘rta qismigacha bo‘lgan to‘qayzorlarda, daryo va
vodiylarida, butalar orasida, o‘tloqlarda, o‘rmonlardagi ochiq joylar va boshqa nam
yerlarda o’sadi.[2,6,7]
Kimyoviy tarkibi.
Ildiz va ildizpoyasi tarkibida 1-3% efir moyi, 44% gacha inulin
va boshqa uglevodlar, saponinlar, 0,16% alkaloidlar, smola, achchiq, boyoq, shilliq va
boshqa moddalar bor.
Qora andizning yer ustki qismi tarkibida 1-3% efir moyi, 44% gacha inulin va
boshqa uglevodlar, saponinlar, 0,16% alkaloidlar, smola, bo’yoq va boshqa biologik
faol moddalar bor. Andizning ildizpoyalarida va ildizlarida efir moyi (1-3%),
saponinlar, smola, shilimshiq va achchiq moddalar (oxirgisi barglarda ham uchraydi)
mavjud. Efir moyining asosiy komponenti izoalantolakton aralashmasi bo’lgan
alantolaktondir. Ularning aralashmasi ilgari gelenin deb nomlangan. Bundan tashqari,
o’simlik ildizlaridan
digidroadantolakton, fridelin, fitomelan, dammaradienol, tez
tarqaladigan polienlar va boshqa atsetilen birikmalar, shuningdek, stigiasterin, ko’p
miqdorda inulin va psevdoinulin ajratilgan.
Ildiz va ildiz poyasidan tayyorlangan qaynatma yoki damlama va ularning
parashogi hozirgi vaqtda ham xalq tabobatida gijja haydovchi, ishtaha ochuvchi vosita
sifatida ishlatiladi. Nafas yo’llari shamollashi va yallig’lanishi, buyrak va siydik
yo’llari hamda me’da kasalliklarida, gripp, bavosil va boshqa kasalliklarni davolashda
qo’llaniladi. Qaynatmasi bilan yana turli yaralar va terining boshqa kasalliklari
davolanadi.[1,4,5]
“Alanton” dori preparati olinadi. “Alanton” yallig’lanishga qarshi, qon
tomirlarni mustahkamlaydi. Qora andiz ildizi va ildizpoyasi yo’talga qarshi balg‘am
ko’chirish uchun ishlatiladigan yig‘malar – choylar hamda Zdrenko yig’masi tarkibiga
kiradi.
Qora andiz o‘simligini O‘zbekistonning barcha tuproq tiplarida ekish mumkin.
Ekishdan oldin yer kuzda 30sm qilib haydaladi. Haydashdan oldin 70kg /ga sof
superfosfat va 2,5 tonna go‘ng solinadi. Urug‘dan ko‘payadi. Urug’ quruq holda bahor
yoki kuzda bir qator qilib gektariga 10-12kg, qator oralari 70sm dan qilinib ekiladi.
Ekish chuqurligi 0,5 -1 sm. Tuproq harorati 12-15C bo’lganda urug’ 7-10 kunda unib
chiqadi. Qora andiz 2-3ta chin barg chiqargan davrda bir yillik ekin maydonida har tup
oralig’i 10-15 sm, ikki yillik maydonlarda tup oralig’i 15-20 sm dan qilib yaganalanadi,
ayni vaqtda bu jarayon begona o’tlarni o’toq qilish bilan birga olib boriladi. Qora
andizning ildizi baquvvat, yaxshi rivojlanishini va namlikni hisobga olib, 20-25 kunda
bir marta sug’oriladi[6,7]. Birinchi yili 7-8 marta, ikkinchi yili 6-7 marta yug’oriladi.
O’simlik birinchi yili 70sm uzunlikda 7-10 ta bargdan iborat to’pbarg hosil qiladi.
Birinchi yili o’simlik 2-3 ta chin barg chiqargandan keyin azotli o’g’itlar bilan
oziqlantiriladi. Umuman vegetatsiya davomida qora andizning yaxshi rivojlanishi
uchun gektariga 100 kg azot, 70 kg fosfor va 50 kg kaliy o’gitlari beriladi. Har bir
gektar yerdan 2 tonnagacha ildiz olish mumkin.
254
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. X.X.Xolmatov A.I. Krsimov - “ Dorivor o’simliklar ” Toshkent Ibn Sino
nomidagi nashriyot – matbaa birlashmasi
2. O’.Ahmedov, A.Ergashev, A.Abzalov, M.Yulchiyeva, S.Azimboyev - “
Dorivor o’simliklar yetishtirish texnologiyas” Toshkent 2020-yil
3. O‘zbekiston florasidagi ayrim dorivor va ziravor turlarning ahamiyati.
(Apiaceae Lindl.) Mamatkulova I.E., Abduraimov O.S. “Fan, ta’lim va texnikani
innovatsion rivojlantirish masalalari” Xalqaro ilmiy-amaliy onlayn anjuman
materiallari to‘plami (2022 yil 12 aprel, Andijon).
4. ДТ Хамраева, ОК Хожиматов, АИ Уралов.
tadshikorum Pimenov в условиях интродукции
. Acta Biologica Sibirica 5 (3), 172-
177
5. МД Тургунов, ВП Печеницын, НЮ Бешко, АИ Уралов, ДА Абдуллаев.
. Acta Biologica Sibirica 5 (2), 17-22
6. АИ Ўралов, С Бойкул, Қ Ахмедова.
ТУРКУМИ АЙРИМ ТУРЛАРИНИНГ УРУҒ МАҲСУЛДОРЛИГИ
. Academic
research in educational sciences 3 (1), 164-169
7. АИ Уралов, ВП Печеницын.
Зависимость семенной продуктивности
луковичных видов Allium L. от количества листьев на генеративном побеге
Доклады АН РУз, 74-77
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ И КУЛЬТУРАЛЬНЫЕ СВОЙСТВА
ПИГМЕНТОБРАЗУЮЩЕГО АКТИНОМИЦЕТНОГО ШТАММА
AMYCOLATOPSIS SP. 51
к.б.н., с.н.с. Бекмухамедова Нигора Каримовна
Институт микробиологии Академии наук Республики Узбекистан
Аннотация.
В процессе исследований по выявлению микробного
разнообразия почв загрязненных территорий, расположенных в зонах разной
степени удаленности от станции аэрации Бозсу в г.Ташкенте выделен штамм №
51, образующий синий пигмент, который окрашивает питательную среду на
темно синий цвет.
Ключевые слова.
Пигменты, актиномицеты, воздушный мицелий,
субстратный мицелий, меланоидный пигмент, растворимый пигмент.
Микроорганизмы продуцируют множество биологически активных
соединений, таких как каротиноиды, меланины, флавоны и хиноны. Недавние
исследования показали, что микроорганизмы являются многообещающим
источником натуральных красителей [1,2,3].
Исследования по производству пигментов из природных источников
расширились из-за их нетоксичности. FDA (Управление по санитарному надзору
