310
9. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
10. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
11. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
12. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
13. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
14. Umidjon, Y., & Munavvar, E. (2023). O ‘SMIRLARDA AGRESSIV
XULQ-ATVOR
SHAKLLANISHINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 391-394.
15. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
BIBLIOTERAPIYANING INSONLARGA PSIXOLOGIK TA’SIRI
Yusupov Umidjon Salim oʻgʻli
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Muhiddinova Yulduz
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya:
Ushbu tesizda biblioterapeyaning insonning rivojlanishiga ta‘siri,
kitobning shaxsni o‘z-o‘zini aanglab yetishdagi muhim roli, insonlardagi induvidial
xususiyatlarning shakllanishi haqida yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar:
biblioterapeya, o‘z-o‘zini aks ettirish, hissiy shifo, ruhiy
salomatlik, dinamik streotiplar, terapevtik yondashuvlar, komponent, indivudiallik,
madaniy sezgirlik.
Dunyodagi barcha rivojlangan davlatlar aholisi o‘rtasida kitob o‘qish, kitobga
oshno bo‘lish turmush tarzining asosiy qismini egallaydi. Biblioterapeya bilan
insonlarni davolash, ularni turli xil stress holatlaridan chiqarish ustuvor vazifalardan
biri hisoblanmoqda. Biblioterapiya, adabiyotdan shifo va shaxsiy o'sish vositasi
sifatida foydalanadigan terapevtik yondashuv, turli xil hissiy va psixologik
muammolarga duch kelgan odamlarga chuqur ta'siri tufayli e'tirof etilgan. Ushbu
tezisda kitoblar va yozma materiallar bilan shug'ullanish odamlarning farovonligiga
311
qanday ijobiy ta'sir ko'rsatishi, o'z-o'zini anglashni kuchaytirishi va shaxsiy
o'zgarishlarga yordam berishini o'rganib, biblioterapiyaning ta'sirini o'rganadi .
Hissiy shifo va hamdardlik:
Biblioterapiya odamlarga o'xshash his-tuyg'ular va
qiyinchiliklarni boshdan kechirgan kitoblar qahramonlari bilan bog'lanish uchun noyob
imkoniyatni taqdim etadi. Identifikatsiya va empatiya orqali odamlar tasalli va hissiy
shifo topishlari mumkin. O'z kurashlarida harakat qilayotgan qahramonlar haqida
o'qish odamlarga o'z tajribalarini tushunishga yordam beradi, tushunish va tasdiqlash
tuyg'usini uyg'otadi.
O'z-o'zini aks ettirish va shaxsiy tushuncha:
Biblioterapiya bilan shug'ullanish
odamlarni o'z hayotlari va e'tiqodlari haqida fikr yuritishga undaydi. Turli nuqtai
nazarlar, o'ylantiruvchi hikoyalar va o'zaro bog'liq belgilar bilan uchrashish orqali
odamlar yangi tushunchalarga ega bo'lishlari, o'zlarining taxminlariga qarshi
chiqishlari va o'zlarini chuqurroq tushunishlari mumkin. Kitoblar ko'zgu bo'lib xizmat
qiladi, odamlarga o'zlarining shaxsiyatlari, qadriyatlari va istaklarini to'liqroq
o'rganishga imkon beradi.
Hissiy chidamlilik va yengish qobiliyatlari:
Biblioterapiya odamlarni hissiy
chidamlilik va yengish uchun vositalar bilan jihozlaydi. Adabiyotda ko'pincha
qiyinchiliklarni yengib o'tadigan, kuch va chidamlilik namunalarini taqdim etuvchi
qahramonlar tasvirlangan. Qahramonlarning qiyinchiliklarga duch kelishiga guvoh
bo'lish orqali o'quvchilar yangi strategiyalarni o'rganishlari, muammolarni hal qilish
ko'nikmalarini rivojlantirishlari va o'z hayotlarida chidamlilikni rivojlantirishlari
mumkin.
O'z-o'zini kuchaytirish:
Kitoblar odamlarga o'z hayotlarini boshqarish va ijobiy
o'zgarishlar qilish imkonini beradi. To'siqlarni yengib o'tadigan va shaxsiy o'sishga
erishadigan qahramonlar haqida o'qish odamlarni o'z imkoniyatlarini tasavvur qilishga
va shaxsiy rivojlanish yo'lida faol qadamlar qo'yishga ilhomlantirishi mumkin.
Ilhomlantiruvchi hikoyalar bilan bog'lanib, odamlar o'z maqsadlari va intilishlariga
erishish uchun motivatsiyani topishlari mumkin.
Kengaytirilgan muloqot va imkoniyatlar:
Biblioterapiya muloqot qobiliyatlarini
yaxshilashi va boshqalar bilan mazmunli aloqalarni osonlashtirishi mumkin. Individual
yoki guruh muhitida adabiyot bo‘yicha munozaralarda qatnashish odamlarga o‘z
fikrlarini ifoda etish, his-tuyg‘ularini ifodalash va hamdardlikni rivojlantirish uchun
suhbatlarda qatnashish imkonini beradi. Bunday o'zaro ta'sirlar tegishlilik tuyg'usini
rivojlantirishi, izolyatsiya tuyg'usini kamaytirishi va odamlarga boshqalar bilan
chuqurroq aloqa qilish imkoniyatini berishi mumkin.
Stressni kamaytirish va dam olish:
Dam olish va zavqlanish uchun o'qish stress
darajasini pasaytirishi va dam olishga yordam berishi ko'rsatilgan. Biblioterapiya bilan
shug'ullanish odamlarga kundalik stresslardan qochish imkonini beradi va hayot
talablaridan xalos bo'lishni taklif qiladi. Yaxshi tayyorlangan hikoyaga sho'ng'ish
odamlarni turli olamlarga olib borishi mumkin, bu ularga dam olish va osoyishtalik
lahzalarini boshdan kechirish imkonini beradi.
Biblioterapiya muhim hissiy, psixologik va shaxsiy o'zgarishlarni amalga
oshirish uchun adabiyotning kuchidan foydalanadi. Kitoblar bilan shug'ullanish orqali
odamlar hissiy shifo topishlari, o'z-o'zini anglashlari, yengish qobiliyatlarini
rivojlantirishlari va chidamlilikni rivojlantirishlari mumkin. Bundan tashqari,
312
biblioterapiya o'z-o'zini mustahkamlash, muloqot qilish va dam olishni rag'batlantiradi,
bu esa umumiy farovonlikni yaxshilashga olib keladi. Qo'shimcha terapevtik
yondashuv sifatida biblioterapiya shaxsiy o'sish uchun noyob va qulay yo'lni taklif
qiladi, bu uni ruhiy salomatlikni qo'llab-quvvatlash va o'z-o'zini rivojlantirish sohasida
qimmatli manbaga aylantiradi.
Biblioterapiyani ruhiy salomatlik amaliyotiga kiritish:
1.
Davolash rejalariga integratsiya: Ruhiy salomatlik bo'yicha mutaxassislar
biblioterapiyani davolash rejalariga qo'shimcha komponent sifatida kiritishlari
mumkin. Mutaxassislar insonning terapevtik maqsadlariga mos keladigan maxsus
kitoblar yoki janrlarni tavsiya qilish orqali terapevtik jarayonni kuchaytirishi va o'z-
o'zini aks ettirish va o'sish uchun qo'shimcha resurslarni taqdim etishi mumkin.
2.
Biblioterapiya uchun kitoblarni tavsiya qilishda shaxsning afzalliklari,
qiziqishlari va o'ziga xos ehtiyojlarini hisobga olish muhimdir. Turli xil janrlar va
mavzularni taklif qilish individual va o'ziga xos sharoitlarga mos keladigan
shaxsiylashtirilgan va qiziqarli tajribaga imkon beradi.
1.
Biblioterapiya uchun kitoblarni tavsiya qilishda xabardor rozilikni olish juda
muhimdir. Shaxslar ushbu terapevtik yondashuvning tabiati, mumkin bo'lgan foydalari
va xavflari haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishlari kerak.
2.
Maxfiylik va maxfiylik: Terapiya mashg'ulotlarida kitoblar mazmunini
muhokama qilishda maxfiylik va maxfiylikni hurmat qilish juda muhimdir. Ruhiy
salomatlik bo'yicha mutaxassislar odamlar o'z fikrlari va adabiyotlarga munosabatini
baham ko'rishlari uchun xavfsiz va maxfiy joy yaratishlari kerak.
3.
Madaniy sezgirlik: Turli madaniy kelib chiqishi va tajribalarini tan olish va
hurmat qilish kitob tanlash jarayonida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ruhiy salomatlik
bo'yicha mutaxassislar madaniy sezgirliklarni yodda tutishlari, stereotiplarni davom
ettirishi yoki zarar yetkazishi mumkin bo'lgan materiallardan qochishlari kerak.
Biblioterapiya shaxsiy o'sish, o'z-o'zini aks ettirish va hissiy davolanish uchun
kuchli va qulay yo'lni taklif qiladi. Ruhiy salomatlik bo'yicha mutaxassislar an'anaviy
terapevtik yondashuvlarni to'ldirish uchun biblioterapiyani o'z amaliyotiga kiritishlari
mumkin, bu esa odamlarga o'zgarishlar katalizatori sifatida adabiyot bilan
shug'ullanish uchun noyob imkoniyatni taqdim etishi mumkin. Kitoblar tanlovini
moslashtirish, yo'l-yo'riqli munozaralarni osonlashtirish va axloqiy mulohazalarni
hisobga olgan holda, ruhiy salomatlik bo'yicha amaliyotchilar terapevtik natijalarni
yaxshilash va odamlarning farovonlik va o'z-o'zini kashf qilish yo'lida biblioterapiya
imkoniyatlaridan foydalanishlari mumkin .
Tadqiqot va kelajak yo'nalishlari:
Biblioterapiyaning samaradorligi keng e'tirof etilgan bo'lsa-da, davom etayotgan
tadqiqotlar uning samaradorligi va turli kontekstlarda potentsial qo'llanilishini
o'rganishda davom etmoqda. Biroz hududlarning qiziqish uchun kelajak tadqiqot o'z
ichiga oladi.
1.
Dalillarga asoslangan amaliyotlar: Biblioterapiyada dalillarga asoslangan
amaliyotlarni o'rnatish uchun jiddiy tadqiqotlar o'tkazish juda muhimdir. Tasodifiy
nazorat ostida bo'lgan sinovlar va tizimli sharhlar o'ziga xos terapevtik foydalar,
amalga oshirishning optimal usullari va biblioterapiyadan ko'proq foyda ko'rishi
mumkin bo'lgan populyatsiyalar haqida qimmatli tushunchalarni berishi mumkin.
313
2.
Biblioterapiya samaradorligini boshqa terapevtik aralashuvlar bilan
taqqoslaydigan qiyosiy tadqiqotlar uning noyob hissalarini aniqlashga va u eng foydali
bo'lishi mumkin bo'lgan vaziyatlarni aniqlashga yordam beradi. An'anaviy nutq
terapiyasi, kognitiv-xulq-atvorli aralashuvlar va boshqa ekspressiv terapiyalar bilan
taqqoslash biblioterapiyaning o'ziga xos afzalliklari va cheklovlarini yoritishi mumkin.
3.
Biblioterapiya aralashuvlarida elektron kitoblar, mobil ilovalar va onlayn
platformalar kabi texnologiyalarning integratsiyasini o'rganish kirish va ishtirok etish
uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Raqamli formatlarning samaradorligi va
maqbulligini o'rganish biblioterapiyani kengroq miqyosda olib borish uchun
innovatsion yondashuvlarga yo'l ochishi mumkin .
4.
Bolalar, o'smirlar, keksa kattalar va ruhiy salomatlik holatiga ega bo'lgan
shaxslar kabi muayyan populyatsiyalar uchun biblioterapiya samaradorligini o'rganish
uchun qo'shimcha tadqiqotlar talab etiladi. Bundan tashqari, biblioterapiyaning
ixtisoslashtirilgan ilovalarini o'rganish, masalan, travmaga yo'naltirilgan biblioterapiya
yoki giyohvandlikdan xalos bo'lishda biblioterapiya, ushbu maxsus kontekstlarda
uning samaradorligi haqida tushuncha berishi mumkin.
5.
Biblioterapiyadagi o'zgarishlarning asosiy mexanizmlarini o'rganish uning
qanday va nima uchun samarali ekanligini tushunishimizni chuqurlashtirishi mumkin.
Adabiyot bilan shug'ullanish bilan bog'liq bo'lgan kognitiv, hissiy va asabiy
jarayonlarga qaratilgan tadqiqotlar ishdagi o'ziga xos terapevtik mexanizmlarni
yoritishi va maqsadli tadbirlarni ishlab chiqish haqida ma'lumot berishi mumkin.
Biblioterapiya hissiy shifo, o'z-o'zini aks ettirish va shaxsiy o'sishni
rag'batlantirish uchun adabiyotning kuchidan foydalangan holda terapevtik yondashuv
sifatida katta va'da beradi. Davom etayotgan tadqiqot harakatlari dalillarga asoslangan
amaliyotlarni o'rnatish, innovatsion ilovalarni o'rganish va uning terapevtik ta'siri
ostida yotgan o'zgarish mexanizmlarini tushunishda juda muhimdir. Bilimlarimizni
kengaytirish va biblioterapiya amaliyotini takomillashtirishni davom ettirgan holda,
ruhiy salomatlik mutaxassislari qo'llab-quvvatlash va shaxsiy o'sishga intilayotgan
shaxslarning farovonligi va chidamliligini oshirish uchun uning transformatsion
salohiyatidan samarali foydalanishlari mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Barno, N., & Buvirobiya, H. (2023). MAKTABGACHA YOSH
DAVRIDAGI
BOLALAR
PSIXOLOGIYASINING
O
‘ZIGA
XOS
TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 394-397.
2. Shavkatovna, N. B. (2022). Axborot texnologiyalari bilan ishlovchi
shaxslarning
psixologik
xolatining
patologiyasi.
International
Journal
of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 658-662.
3. Mingboyevich, U. B., & Shavkatovna, N. B. (2022). TA’LIM
TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA DARS JARAYONINI TASHKIL ETISHNING
PSIXOLOGIK MEZONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 276-279.
314
4. Норбекова, Б., & Орокбоева, М. (2022). Sharq mutafakkirlarining oilada
bolalar
shaxsida
etnopsixologik
xususisyatlarni
tarbiyalash
haqidagi
qarashlari.
Современные инновационные исследования актуальные проблемы и
развитие тенденции: решения и перспективы
,
1
(1), 440-442.
5. Norbekova, B. S. (2021). The Role of National Traditions in the Formation of
Ethnopsychological Characteristics in Children and Teenagers.
Turkish Journal of
Computer and Mathematics Education (TURCOMAT)
,
12
(10), 1848-1853.
6. Norbekova, B. (2021). MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR
NUTQINI RIVOJLANTIRISH YO’LLARI: MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALAR NUTQINI RIVOJLANTIRISH YO’LLARI.
Мактабгача таълим
журнали
,
3
(3).
7.
Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
8. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
9. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
10. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
11. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
12. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
13. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
14. Umidjon, Y., & Munavvar, E. (2023). O ‘SMIRLARDA AGRESSIV
XULQ-ATVOR
SHAKLLANISHINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 391-394.
15. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
