330
BOLALAR NUTQINI RIVOJLANTIRISH YO’LLARI.
Мактабгача таълим
журнали
,
3
(3).
7.
Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
8. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
9. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
10. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
11. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
12. Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
13. Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
14. Umidjon, Y., & Munavvar, E. (2023). O ‘SMIRLARDA AGRESSIV
XULQ-ATVOR
SHAKLLANISHINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 391-394.
15. Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
BOLALARDA IJODKORLIKNI TARBIYALASHNING PSIXOLOGIK
JIHATLARI
Yusupov Umidjon Salim oʻgʻli
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Ozodova Bahrinso
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
talabasi
Annotatsiya:
Ushbu tesizda bolalarda ijodkorlikni tarbiyalashning psixologik
jihatlari yoritib berilgan, bolalarda ushbu xususiyatlarning shakllanishida oila va atrof
muhitning ijtimoiy ta‘sirlari haqida fikrlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
Bolalik, ijodkorlik, rag‘batlantirish, tasavvur, fantaziya, divergent
fikrlash, mulohaza, fikr, ijodiy ong, ijtimoiy muhit, oila, ota-ona, qiziquvchanlik.
331
Ijodkorlik bu bolalarga o'zgacha fikrlash, yangi g'oyalarni o'rganish,
muammolarni hal qilish va o'ziga xos usullarda o'zini namoyon qilish imkonini
beradigan hayotiy mahoratdir. Ushbu tesizda bolalarda ijodkorlikni shakllantirish,
uning rivojlanishiga hissa qo'shadigan omillarni o'rganish va erta yoshdan boshlab
ijodiy fikrlashni rivojlantirish va rivojlantirish strategiyalarini muhokama qiladi.
Qiziquvchanlik ijodkorlikning asosidir. Bolalarni savol berishga, atrof-muhitni
o'rganishga va amaliy tajriba bilan shug'ullanishga undash ularning qiziqishini
uyg'otadi va hayrat tuyg'usini uyg'otadi. Ochiq o'yinlar, tabiatni o'rganish va turli xil
tajribalar bilan tanishish uchun imkoniyatlarni taqdim etish ularning dunyoqarashini
kengaytiradi va tug'ma qiziqish tuyg'usini kuchaytiradi.
Ijodkorlikni qadrlaydigan va qo‘llab-quvvatlovchi muhit uning shakllanishi
uchun zarurdir. Bolalar tanqiddan qo'rqmasdan tajriba o'tkazish, xato qilish va o'z
fikrlarini ifoda etish uchun xavfsiz va tanqidiy bo'lmagan joyni ta'minlash ijodiy
izlanishni rag'batlantiradi. Ota-onalar, tarbiyachilar va o'qituvchilar konstruktiv fikr-
mulohazalarni taklif qilish, harakat va o'ziga xoslikni nishonlash va o'sish tafakkurini
rivojlantirish orqali ijobiy va qo'llab-quvvatlovchi muhitni yaratishi mumkin.
Tasavvur ijodkorlikni kuchaytiradi. Bolalarni xayoliy o'yinlar, hikoyalar va rolli
o'yinlar bilan shug'ullanishga undash ularning aniq narsalardan tashqari fikrlash va
yangi imkoniyatlarni tasavvur qilish qobiliyatini rivojlantiradi. Badiiy buyumlar,
liboslar va rekvizitlar kabi materiallar bilan ta'minlash xayoliy o'yinni kuchaytirishi va
bolalarga o'z g'oyalarini hayotga tatbiq etish imkonini beradi.
Divergent fikrlash ijodiy fikrlashning asosiy tarkibiy qismidir. Bolalarni bir
nechta yechimlarni ishlab chiqishga, moslashuvchan fikrlashga va muqobil
istiqbollarni ko'rib chiqishga undash ularning muammolarni hal qilish qobiliyatini
kengaytiradi va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi . Aqliy hujum, boshqotirmalar,
topishmoqlar va ochiq savollar kabi mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish turlicha
fikrlashni rag‘batlantiradi va bolalarni fikrlashning turli yo‘llarini o‘rganishga undaydi.
Ijodkorlikni rivojlantirishda badiiy ifoda muhim rol o'ynaydi. Bolalarni rasm
chizish, rasm chizish, musiqa, raqs va yozish kabi san'atning turli turlari bilan
shug'ullanishga undash o'zini namoyon qilish imkoniyatini beradi va ularning tasavvur
qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bolalarni turli san’at turlari bilan tanishtirish, muzeylarga
tashrif buyurish, spektakllarga borish, turli madaniy tajribalar bilan tanishtirish
ularning badiiy dunyoqarashini kengaytiradi va ijodiy fikrlashga ilhomlantiradi.
Bolalarda ijodkorlikni tarbiyalash ko'p qirrali jarayon bo'lib, u qo'llab-
quvvatlovchi muhitni, qiziquvchanlik va tasavvurni rag'batlantirishni, turli tajribalar
bilan tanishishni talab qiladi. Yoshligidan ijodkorlikni tarbiyalash orqali bolalarda
tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari, moslashuvchanlik va muammolarni yechishda
innovatsion yondashuvlar shakllanadi, bu ularga butun hayoti davomida xizmat qiladi.
Ota-onalar, tarbiyachilar va o'qituvchilar ijodiy fikr yuritish uchun zarur yordam, yo'l-
yo'riq va imkoniyatlarni taqdim etish orqali bolalarga o'zlarining noyob g'oyalarini
qabul qilishlari, yangi imkoniyatlarni o'rganishlari va jamiyatga mazmunli hissa
qo'shadigan ishonchli va ijodiy fikrlovchilar bo'lishlari mumkin.
Tuzilmagan vaqt bolalarda ijodkorlikni rivojlantirish uchun zarurdir. Bepul o'yin
va dam olish vaqtlarini ta'minlash bolalarga o'z qiziqishlarini o'rganish, ularning
332
qiziqishlariga ergashish va o'z-o'zini boshqaradigan faoliyat bilan shug'ullanish
imkonini beradi. Strukturaviy bo'lmagan vaqt mustaqil fikrlashni, o'z-o'zini kashf
qilishni va shaxsiy ijodiy loyihalarni rivojlantirishni rivojlantiradi.
Muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish
bolalarda ijodiy fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi. Bolalarni yoshiga mos
boshqotirmalar, o‘yinlar va tanqidiy fikrlashni, vaziyatlarni tahlil qilishni va yechim
topishni talab qiladigan mashg‘ulotlarga jalb etish ularni qiyinchiliklarga ijodiy
yondashishga undaydi. Ularni an'anaviy usullardan tashqari fikr yuritishga va muqobil
istiqbollarni o'rganishga undash ularning muammolarni hal qilish qobiliyatini oshiradi.
Yakuniy natijaga emas, balki ijodiy urinishlar jarayoniga e'tibor qaratish o'sish
tafakkuri va chidamliligini oshiradi. Bolalarni kashfiyot, tajriba va o'rganish yo'lini
quchoqlashga undash ularga sabr-toqat, qat'iyat va tavakkal qilishga tayyorlikni
rivojlantirishga yordam beradi. Jarayonga jalb qilingan sa'y-harakatlar, o'sish va ijodiy
fikrlashni nishonlash ularning ijodiy urinishlarini davom ettirish uchun ishonch va
motivatsiyani oshiradi.
Bolalarni ijodkorlik va innovatsiyalar namunasi bo'lgan ilhomlantiruvchi
namunalar bilan tanishtirish ularni ilhomlantirishi va rag'batlantirishi mumkin.
Rassomlar, ixtirochilar, olimlar va tadbirkorlar kabi turli sohalardagi ijodiy
shaxslarning hikoyalarini baham ko'rish bolalarga ijodkorlik turli sohalarda
qo'llanilishi mumkinligini tushunishga yordam beradi. Bu namunalar duch kelgan
qiyinchiliklar va to‘siqlarni qanday yengib o‘tganliklarini o‘rganish bolalarning ijodiy
izlanishlarida mustahkamlik va qat’iyat tuyg‘usini uyg‘otishi mumkin.
Xatolarni qimmatli o'rganish imkoniyatlari sifatida qabul qiladigan madaniyatni
yaratish ijodkorlikni rivojlantirish uchun juda muhimdir. Bolalarni xatolarni yangi
kashfiyotlar va o'sish uchun qadam sifatida ko'rishga undash ularga muvaffaqiyatsizlik
qo'rquvini yengishga yordam beradi. Xatolarni o'rganish imkoniyati sifatida qayta
nomlash orqali bolalar tavakkal qilishlari, yangi g'oyalarni o'rganishlari va
qiyinchiliklarga ijodiy fikrlash bilan yondashishlari mumkin.
Bolalarda ijodkorlikni tarbiyalash ular duchor bo'lgan atrof-muhit, tafakkur va
tajribalarni o'z ichiga olgan yaxlit yondashuvni talab qiladi. Qiziqish, tasavvur,
tanqidiy fikrlash va tavakkalchilikni rag'batlantiradigan qo'llab-quvvatlovchi,
tarbiyalovchi va rag'batlantiruvchi muhitni ta'minlash orqali ota-onalar, tarbiyachilar
va o'qituvchilar ijodiy ongning shakllanishiga yordam berishi mumkin. Bolalarda
ijodkorlikni rivojlantirish ularni umrbod ta'lim olish, moslashish, muammolarni hal
qilish va innovatsion fikrlash uchun muhim ko'nikmalar bilan qurollantiradi, ularga tez
o'zgaruvchan dunyoda harakat qilish va jamiyatga mazmunli hissa qo'shish uchun kuch
beradi.
Ijodkorlikni rivojlantirishda konstruktiv va qo'llab-quvvatlovchi fikr-
mulohazalarni taqdim etish juda muhimdir. Harakatni maqtash, kuchli tomonlarini
ta'kidlash va yaxshilash bo'yicha ko'rsatmalar berish bolalarga o'ziga bo'lgan ishonchni
oshirishga va ijodiy qobiliyatlarini yaxshilashga yordam beradi. O'z ishining ijobiy
tomonlariga e'tibor qaratish va o'sish bo'yicha takliflarni taklif qilish orqali kattalar
uzluksiz o'rganish va rivojlanishni qadrlaydigan muhitni yaratishi mumkin.
O'ynoqilik va o'yin-kulgi ijodkorlikni shakllantirishning ajralmas qismidir.
Bolalarni ijodiy ishlarga o'ynoqilik, hazil va quvonch bilan yondashishga undash
333
ularning tavakkal qilish va noan'anaviy g'oyalarni o'rganishga tayyorligini oshiradi.
Yengil va yoqimli atmosferani yaratish ochiq fikrli va xayoliy fikrlashni rivojlantiradi.
Bolalarda o'sish ongini shakllantirish ularning ijodiy rivojlanishi uchun juda
muhimdir. Ularga qobiliyatlarni doimiy xususiyat sifatida emas, balki fidoyilik va
harakat orqali rivojlantirish mumkinligini o'rgatish ularni qiyinchiliklarga dosh
berishga va ijodiy izlanishlarida qat'iyatli bo'lishga undaydi. O'rganish va o'sish
jarayonini qadrlash orqali bolalar tavakkal qilishlari va ijodiy chegaralarini oshirishlari
mumkin.
Bolalarda ijodkorlikni tarbiyalash ko'p qirrali ish bo'lib, yaxlit yondashuvni talab
qiladi. Qo'llab-quvvatlovchi muhitni yaratish, qiziquvchanlik, tasavvur, tanqidiy
fikrlash va o'zini namoyon qilishni rag'batlantirish, shuningdek, mulohaza yuritish,
fikr-mulohaza yuritish va avtonomiya uchun imkoniyatlar yaratish orqali ota-onalar,
tarbiyachilar va o'qituvchilar ijodiy ongni shakllantirishda muhim rol o'ynashi
mumkin. Bolalarda ijodkorlikni rivojlantirish ularni doimiy o‘zgaruvchan dunyoda
harakat qilish, murakkab muammolarni hal qilish va jamiyatga mazmunli hissa
qo‘shish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikma va tafakkur bilan qurollantiradi. Aynan
ijodkorlikni rivojlantirish orqali bolalar o'zlarining to'liq imkoniyatlarini ochib
berishlari va innovatsiyalar va o'zini namoyon qilishning umrbod sayohatini qabul
qilishlari mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Umdjon, Y., & Mohira, H. (2023, April). MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLADA O’ZINI-O’ZI ANGLASH JARAYONINING RIVOJLANIB BORISHI.
In
E Conference Zone
(pp. 32-38).
2.
Umidjon, Y., & Zilola, G. A. (2023). SHAXSLARNING OʻZIDAGI
ENERGETIK QOPLAMINING PSIXOLOGIK JIHATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 304-310.
3.
Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
4.
Umidjon, Y., & Farangiz, A. (2023). GLOBALLASHUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK VA TARIXIY XUSUSIYATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 382-386.
5.
Umidjon, Y., & Munavvar, E. (2023). O ‘SMIRLARDA AGRESSIV
XULQ-ATVOR
SHAKLLANISHINING
IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
JIHATLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research
, 391-394.
6.
Umidjon, Y., & Xolida, M. (2023). YOSHLAR ORASIDAGI ZARARLI
ODATLAR VA ULARNING INSON ORGANIZMIGA TA’SIRI.
International
Journal of Contemporary Scientific and Technical Research
, 397-401.
7.
Umdjon, Y., & Madina, A. (2023, April). PROFESSIONAL MOTIVATION
AND ITS STRUCTURE IN THE MANAGEMENT PROCESS. In
E Conference
Zone
(pp. 11-16).
334
8.
Yusupov,
U.,
&
Baxtiyorova,
M.
(2022).
Ijtimoiy
gender
stereotiplar.
Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari va
rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar
,
1
(1), 452-455.
9.
Yusupov,
U.,
&
Baxtiyorova,
M.
(2022).
Ijtimoiy
gender
stereotiplar.
Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari va
rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar
,
1
(1), 452-455.
10.
Umdjon, Y., & Mohira, H. (2023, April). MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLADA O’ZINI-O’ZI ANGLASH JARAYONINING RIVOJLANIB BORISHI.
In
E Conference Zone
(pp. 32-38).
11.
Umidjon, Y., & Zilola, G. A. (2023). SHAXSLARNING OʻZIDAGI
ENERGETIK QOPLAMINING PSIXOLOGIK JIHATLARI.
International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research
, 304-310.
12.
Umidjon, Y., & Humora, V. (2023). GENDER FARQLARNING IJTIMOIY
PSIXOLOGIK TOMONLARI.
International Journal of Contemporary Scientific and
Technical Research
, 386-390.
BOLALARNING MAKTABGA TAYYORGARLIGINI PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI
Adilova Madina Shamsidinovna
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Annotatsiya:
Maqolada bolalarni maktab taʼlimiga tayyorlashda talab
qilinadigon asosiy jihatlar nimalardan iborat ekanligi haqida gap ketadi. Maktab hayoti
bolalarga yangi bir dunyoni ochib beradi, bu davrida bolalarning asosiy faoliyatlari
o’zgaradi, maktab taʼlimiga tayyorlash muammolari, tayyorlashning jismoniy, shaxsiy
(ruhiy), aqliy, maxsus tayyorgarlik bosqichlari haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
nutq, maktabga tayyorlov, jismoniy, shaxsiy (ruhiy), aqliy,
maxsus tayyorgarlik, didaktik tamoyillar, hissiy sezgirlik, idrok qilish.
Bugungi kunda har bir sohada tub o’zgarishlar ko’rilmoqda va bu o’zgarishlarni
eng katta qismini ta’limda ko’rishilmoqda.Yurtimizda ochilgan va eng so’ngi
zamonaviy o’quv qurollari bilan taminlangan maktablar yoqqol bunga misol bo’la
oladi.Maktabga borish bolalarning hayotida juda katta voqeadir. Maktabgacha
yoshdagi bolaning maktab taʼlimiga o’tishi hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va
munosabatlarida anchayin jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun
bolani maktabga tayyorlashda yani tayyorgarlik ko’rilayotganda kattalar tamonida
beriladigon tushunchalar to’g’ri yetkazilishi kerak bu juda katta ahamiyatga egaligini
anglashi kerak,bolalar uchun ilk tasurotlar maktab haqida ular borayotgan boxchalarda
beriladi va qiziqtiriladi lekin har biro ta-ona bu bilan qanotlanib qolmasdan o’zi ham
tushuncha berishi zarur va maktab bola uchun sevimli maskan bo’lishi
haqida,o’qituvchilar esa uning uchun muhim inson ekanligini anglatishi kerak.Shuni
ham unitmasligimiz kerakki ortiqcha aytilgan narsalar ham yani maktabga bolani
qiziqtirish maqsadida yo’q narsalarni ham maktabda bordayin tassavur qildirib bolani
