Фестницврта, Самарканд
2014, № 1
<Dofyor ajtforotnomasi, Sanuirqand
19
Yusupova
ЛСЛ.,
Xo
’jaqulov D.A.,
Orziqulov A.O., Shodieva D.A.
Mavzuning dolzarbligi.
Ovqat iste'mol qilish aholi
sog’ligini belgilovchi muhim omillardan biridir. To’g’ri
ovqatlanish bolaiarning normal o’sishi va rivojlanishini
ta'minlaydi, kasalliklarni oldini oladi, insonlar umrini
uzaytiradi, ulaming ishchanlik qobiliyatini oshiradi va
atrof muhitga moslashishga sharoit yaratadi. Shu bilan
birga oxirgi o’n yillarda aholining sog’ligi negativ
tendinsiyalarga ega bo’lmoqda (Rezniokov L.J., 1999)
Botulizm bironta boshqa yuqumli kasallikka
o’xshamaydi, bir xil egulik iste'mol qilgan shaxslaming
hammasida ham kasallik klinikasi yuzaga chiqmasligi va
har xil darajadagi simptom- lar rivojlanishi mumkinligi
bilan xarakterlanadi (Isaeva V.A., 1993).
Axmedova M.D. va hammualliflar (2010) keltirgan
ma'lumotlarga ko’ra, 2001-2004 yillarda botulizm
Toshket shahri, Qashqadaryo, Surxan- daryo, Jizzax,
Toshkent va Farg’ona viloyatlarida eng ko’p royxatga
olingan. Bu xududlarda botulizm bilan kasalianish hollari
1 tadan to 8 tagacha ro’yxatga olingan. Jabrlanganlar
sonining eng yuqori ko’rsatgichi Toshkent shahriga to’g’ri
kelib (1 Itadan to 13 ta holatgacha), Jizzax viloyat- ida (4
tadan 17 tagacha holatda), Qashqadaryo viloyatida (4
tadan to 12 ta holatgacha), Surxondaryo viloyatida (6
tadan to 13 ta holatgacha), Farg’ona viloyatida (3 tadan to
7 ta holatgacha) va Toshkent viloyatida (1 tadan to 3 ta
holatgacha). Bu davrdagi olim holatlari Jizzax,
Surxondaryo.va
Qashqadaryo
viloyatlarida
yuqori
ko’rsatgichga ega bo’lib, bunga sabab qilib mualliflar
kasal- laming tibbiy yordamga kech murojaat qilganlari
hamda birlamchi tibbiy zvenoda ishlovchi tibbiy
xodimlaming kasallikni tashxisini kech qo’yish va
tashxisdagi xatoliklami ko’rsatmoqdalar.
2005-2008 yillarda Respublika bo’yicha botulizm
holatlari nisbatan pasaygan, 2005-yilda Respublikada 22
ta holat kuzatilgan. 2006-2007 yillarda O’zbekiston
Respublikasining barcha re- gionlarida botulizmni
ro’yxatga olish ko’rsatkichlari oshdi va kasallikdan key in
qola- yotgan og’ir asoratlar kuzatildi. Bu botu-
linotoksinning
parenximatoz
organlar
memebrana
strukturasiga va sinapslardagi nerv oxirlariga og’ir ta’siri
natijasida kelib chiqadi. Botulizmda inner- vasiya
yetishmovchiligi natijasida kelib chiqadigan organ va
sistemalardagi
chuqur
buzilishlar
yetarlicha
o’rganilmagan. Botulizm natijasida oxirgi yillarda o’lim
holati 1.5-2 marotaba oshdi.
2007-yildan 2008-yilgacha esa 18 ta dan holat
kuzatilgan. 2005-2008 yillardan ham botulizm Toshket
shahri, Qashqadaryo, Surxandaryo, Jizzax, Toshkent va
Farg’ona viloyatlarida eng ko’p ro’yxatga olingan.
Jabrlanganlar sonining eng yuqori ko’rsatgichi bu davrda
ham Toshkent shahriga to’g’ri kelib (4tadan to 7 ta
holatgacha), Jizzax viloyatida (1 holatda), Qashqadaryo
viloyatida (2 ta holatgacha), Surxandaryo viloyatida (1
tadan to 2 ta holatgacha), Farg’ona viloyatida (Itadan to 8
ta holatgacha) va Toshkent viloyatida (1 holatda)
kuzatilgan. [Axmedova M.D., Mux- ammedov I.B.,
Valiev A.G., va boshq. 2010]. Mualliflar fikriga ko’ra
Xorazm, Buxoro, Samar- qand va Qoraqalpog’iston
Respublikalarida yuqorida ko’rsatilgan vaqt oralig’ida
botulizm holatlari kam uchragan. 2009-yildan boshlab
Respublika xududida yana botulizm holatlarining
ko’payishi kuzatilmoqda.
O’zbekistonda 2001-2009 yillardagi hisob- kitoblar
shuni ko’rsatadiki botulizm bilan kasalianish soni oshib
bormoqda yani: 2008 у. - 18 ta- ga, 2009 y.- 42 taga. Bu
uy sharoitida tayyor- langan konserva (marinadlar)
mahsulotlarini ist’emol qilish va xususiy shaxslar
tomonidan marinadlangan va konservalangan meva va
sab- zavotlami bozorda Markaziy Davlat sanitariya -
epidemiologiya nazorati organlarining maxsus ruxsatisiz
sotilishi va iste’mol qilinishidandir.
Shuni ta'kidlash zarurki, 2009 yil. botulizm soni
ko’payishi va undan zarar ko’rish taxlil qili- nayotgan
yillar bo’yicha eng katta bo’ldi (Mux- ammedov I.B.,
2010).
Tekshirish materiallari va usullari:
Biz Sa-
marqand shaxar I son yuqumli kasalliklar klinik
shifoxonasida oxirgi 5 yil davomida botulizm tashxisi
bilan davolangan bemorlaming kasallik tarixlarini
retrospektiv ravishda klinik va epidemi- ologik taxlil
etdik.
Olingan natijalar:
Samarqand shahar I son yuqumli
kasalliklar klinik shifoxonasida 2009- 2013 yillar
mobaynida botulizm tashxisi bilan 50 ta bemor
davolangan bo’lib, bemorlaming kasalx- onaga murojaat
qilgan kunini taxlil qiladigan bo’lsak, kasallikning
birinchi kuni 6 (12%) ta bemor, 2-kuni 14 (28%) ta bemor,
3- kuni 17 (34%) ta bemor, 4-kuni 7 (14%) ta bemor, 5-
kuni 1 (2%) ta bemor, 6- kuni 1 (2%) ta bemor, 7-kuni 2
(4%) ta bemor, 8- va 10- kunlari 1 (4%) tadan bemor
murojaat qilgan. Botulizmning klinik jihatdan
BOTULIZM. TASHXISLASHDAGIXATO VA KAMCHILIKLAR
SamMI
Yuqumli kasalliklar,epidemiologiya va dermatovenerologiya kafedrasi
(Вестницврача, Самарканд
2014, № 1
<Dofyor axfiorotnomasi, Samarqand
20
og’ir kechishi aholining tibbiy xodimlarga kech murojaat
qilishi yoki birlamchi zvenodagi tibbiy xodimlaming
botulizmni tashhislashdagi xatolari sabab bo’lmoqda.
Kuzatuvimizdagi bemorlaming faqatgina 8 (16%) ga
birlamchi tashxis botulizm qo’yilgan, 21 (42%) oziq-
ovqat
toksikoinfeksiya-
si,
15
(30%)
o’tkir
gastroenterokolit, 6 (12%) O’RVl tashxislari bilan
Samarkand shahar I son yuqumli kasalliklar klinik
shifoxonasiga yuboril- gan. Bu holat esa botulizm bilan
og’rigan bemor- larga to’g’ri tashxis qo’yilishining va
kerakli davo muolajalaming olishining kechikishiga
hamda natijada kasallikni og’ir asoratlar bilan kechishiga
sabab bo’lmoqda.
Kuzatuvimizdan bir misol keltiradigan bo’lsak,
bemor F., 56 yoshda. bemorda to’satdan kechasi boshi
og’rib, ko’ngli aynigandan keyin bemor bir-ikki marta
qusgan hamda me'da so- hasida og’riq sezgan. Bemor
hech qaerga murojaat qilmagan, va ertasi kuni bemorda
yuqoridagi simptomlar bilan birga bemoming og’zi
qurigan, qusish to’xtab, qabziyat simptomi qo’shilgan.
Bemorda kasallikning 3-chi kunida yutinishning buzilishi,
ovozning o’zgarishi, til harakatining chegaralanishi
kuzatilganligi sababli bemor tuman shifoxonasiga
murojaat qilgan: “Gipertoniya kasalligi, gemorragik
insult?” tashhisi bilan bemor reanimasiya balimida
gospitalizasiya qilingan, ammo bir kun o’tgach yana bir
oila a'zosi xuddi shunday shikoyat bilan murojaat
qilganidan keyin bemorlardan to’liq anamnez olinib:
“Botulizm” tashxisi bilan tez tibbiy yordam mashinasida
Samarqand shahar I son yuqumli kasalliklar klinik
shifoxonasiga borilgan. Ma'lumki botulizm og’ir
kechuvchi va ko’pchilik hollarda nogironlikka sabab
bo’luvchi zaxarlanishlardan biri. Agar ush- bu kasallik
erta tashxislanib, davolash tadbirlari erta boshlansa og’ir
asoratlaming oldini olish munikin.
Xulosa:
1 .Bemorlaming 88% kasallikning 2-7
kunlarida shifokorga murojaat qilishgan.
2.
Shifokorlar tomonidan 84% bemorga birlamchi
tashhis to’gri qo’yilmagan.
3.
Umumiy amaliyot shifokorlari, tez tibbiy yordam
shifokorlari
hamda
tor
mutaxasislar
o’rtasida
botulizmning klinik ko’rinishlari va tez tashhis qo’yish
bo’yicha
ilmiy-amaliy
dastumi
yanada
mukammallashtirish bilan birgalikda aholining botulizm
borasidagi bilimini boyitish bo’yicha chora-tadbirlar
o’tkazish, botulizmning oldini olish va tez tashxislashdagi
imkoniyatlar saloxiyatini oshiradi.
Yusupova N.A.,
Shodieva D.A.
Mavzuning doizarbligi:
Botulizm eng og’ir
kechuvchi yuqumli kasalliklar guruhiga kirib, er yuzidagi
barcha davlatlarda uchrab kelayapti, shu jumladan
O’zbekistonda xam. Davlatimizda botulizm barcha
ma’muriy xududlarda va Toshkent shahrida ruyxatga
olinayapti [5]
O’zbekistonda botulizm m.uammosi eng ak- tual
ijtimoiy va iktisodiy axamiyatga ega bo’lgan
muamolardan biri bo’lib Respublikada muhim yuqumli
kasalliklami kamaytirish milliy dasturini tadbiq etishda
muhim axamiyatga ega [1].
Tadqiqot materiallari va uslublari:
Biz 2009-2013
yillarda
Samarkand
shaxar
yuqumli
kasalliklar
shifoxonasiga murojat qilgan va botulizm tashxisi
quyilgan 50 ta bemomi kasallik tar- ixi bilan tanishib
chiqdik xamda shu bemorlarga klinik va epidemiologik
taxlil o’tkazdik.
Olingan natijalar:
2009-yili shifoxonamizga 11 ta
bemorga botulizm tashxisi qo’yilgan bo’lib, shulardan 6
tasi Payariq tumanidan, 3 tasi Samarqand shahri, 1 ta
Oqdaryo tumani va 1 tasi Urgut tumanidan. 2010 - yili
jami 8 ta bemor murojaat qilgan bo’lib, Samarqand
shahridan 4 ta bemorga, Payariq tumanidan 2 ta bemorga
Samarqand tumanidan 1 ta bemorga va Bulung’ur
tumanidan 1 ta bemorga botulizm tashhisi qo’yilgan.
2011-yili shifoxonamizga 11 ta bemorga botulizm tashxisi
qo’yilgan bo’lib, shulardan 8 tasi Pastdarg’om tumanidan,
1 tasi Samarqand shahri, Itasi Pax- tachi tumani va 1 tasi
Nurobod tumanidan. 2012 - yili jami 11 ta bemor murojaat
qilgan bo’lib, Payariq tumanidan 5 ta bemorga,
Qo’shrabot tumanidan 3 ta bemorga va Pastdarg’om
tumanidan 1 ta bemorga, shuningdek Jizzax viloyati
G’allaorol tumanidan murojaat qilgan 2 ta bemorga
botulizm tashhisi qo’yilgan.
2013 - yili jami 9 ta bemor murojaat qilgan bo’lib,
Samarqand shaxridan 2 ta bemorga, Qo’shrabot
tumanidan 3 ta bemorga va Jizzax viloyati G’allaorol
tumanidan murojaat qilgan 4 ta
Adabiyotlar
1 Ахмедова М.Д., Мухаммедов И.Б., Валиев А.Г Инфекционные болезни , 2010 № 2- С. 41-42 2. Мухаммедов И.Б.Тошкент. //
Ботулизм //Медицинская помощь, 2000.-№1 -С.32-34 3. Исаева В.А. // Киев: Здоровьея 1999.-72с 4. РезииоковЛЖ. Ботулизм:
клинические особенности и современные подходы к терапии// Терапевтический архив, 1999. -№1.-С.97-100
BOTULIZMNING ZAMONAVIY ASPEKTLARI
SamMI Yuqumli kasalliklar,epidemiologiya va dermataveneralogiya kafedrasi
