(Вестницврача, Самарканд
2014, № 1
‘Dofaor aj(6orotnomasi, Samarqand
3
Juraev
Sh.A.,
Qulboev
X.B.,
Shodieva
D.A.,
Orziqulov A.O.
Mavzuning
dolzarbligi:
Quturish
kasalligi
odamlarda va hayvonlarda uchraydigan zooantroponoz
kasalliklar guruxiga kiradi. Odamzodga bu kasallik ming
yillar davomida ma’lum bo’lishiga qaramasdan hozirgi
vaqtda ham kam o’rganilgan va odamlar uchun juda xavfli
kasalliklardan biri bo’lib qolmoqda. Quturish kasalligidan
har yili dunyo bo’ylab 55 mingdan ortiq odam o'ladi va 7
mln.ga yaqin odam o'lim havfini antirabik emlashlar
orqali bartaraf qiladi (Kantorovich R.A., 2006). Quturish
kasalligi odamlar va hayvonlar o’rtasida deyarli butun
dunyo bo’yicha tarqalgan bo’lib, faqatgina ayrim
davlatlar bu kasallikdan mustasno (Masalan: Avstraliya,
Angliya, Yangi Zelandiya).
Bu kasallik virus etiologiyali yuqumli kasallik bo’lib
tabiiy o'choqlilik xususiyatiga ega. Ayrim hududlarda
quturish kasalligining yowoyi uchoqlari paydo bo'lishi va
kasallik faqat yowoyi hayvonlar orasida tarqalib qolmay,
balki odamlar populyasiyasiga ham kirib kelishi mumkin.
Keyingi yillarda shahar va qishloqlarda daydi it va
mushuklar ko'payib borishi jiddiy muammolami keltirib
chiqarmoqda. Rossiya federasiyasida har yili 5-15ta
quturish kasalligi 100 ming aholi o’rtasida kuzatilib turadi
(Onishenko G.G., 2000).
Quturish kasalligi bo’yicha epizootik holatlami
o'rganish tabiiy sharoitlarda muhim ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyatga ega. Shuningdek, ma’lum hududlarda uning
o'zgaruvchanligini tahlil qilish e’tiborga molik. Shu
nazariyaga asoslangan holda ba’zi xududlar doimiy
ravishda quturish kasalligining o'chog’i bo’lsa, boshqa
xududlarda esa bu kasallik bir necha yillar oralig’ida
qaytalanib turadi. Bu xududlarda kasallik odatda har 2-5
yilda, ayrim holatlarda esa har 7-10 yil oralig’ida
qaytalanadi. Keyingi yillarda ko'pgina davlatlar qatori
O’zbekistonda ham quturish kasalligi bilan kasallangan
bemorlar soni oshib borishining sabablaridan biri yowoyi
hayvonlaming odamlarga va uy hayvonlariga hujum
qilishlari ko’paymoqda (Usmonov U.M., 2000,
Shomansurova Sh.Sh. 2004, Usmonov A.M., 2007).
Tadqiqod maqsadi:
Bolalarga quturish kasalligini
epidemiologik omillami va oldini olishga qaratilgan
chora-tadbirlarni ishlab chiqish.
Tekshirish materiallari va ularning usullari:
Shu
maqsadda Samarqand viloyati Yuqumli kasalliklar
shifoxonasida oxirgi 10 yil davomida yotgan bemor
bolalaming kasallik tarixlari retrospektiv taxlil qilindi.
Tekshirish natijalari:
Samarqand viloyati Yuqumli
kasalliklar klinik shifoxonasiga 16 ta bemor murojaat
qilgan bo’lib, ular 3-14 yoshdagi bolalar bo’lgan.
Bolalaming yoshi bo'yicha 3 yoshdan to 6 yoshgacha 3 ta
(18,75%), 7 yoshdan to 11 yoshgacha 10 ta (62,5%) va 12
yoshdan to 14 yoshgacha 3 ta (18,75%) tashkil etgan.
Bolalaming aksariyati o’g’il bola 13 ta (81,25%) dan va 3
ta
(18,75%)
qiz
boladan
iborat.
Bemorlaming
manzilgohlari taxlil etilganda Payariq tumanida 4 ta
(25%), Pastdarg’om tumanida 3 ta (18,75%), Bulung’ur
tumanida 3 ta (18,75%), Tayloq tumanida 2 ta (12,5%) va
Urgut, Ishtixon, Kattaqurg’on, Samarqand tumanlaridan 1
tadan (6.25%) bemorlar murojaat etgan. Shunisi e’tiborga
molikki, bolalaming ko’pchiligi maktab yoshidagi bolalar
bo’lib, kasallik bolalarda quturgan daydi itlar 10 ta
(62.5%) va uy it va mushuklar 6 ta (37,5%) tishlashi
tufayli sodir bo’lgan. Zararlaninish bemoming 13 tasida
(81,25%) qo'l va oyoqlar soxasidan, 2 tasida (12,5%)
boshning yuz soxasidan va 1 tasida (6,25%) tanasining
(bel soxasi) tishlanishi natijasida kelib chiqqan.
Anamnestik ma’lumotlariga ko’ra, kasallikning yashirin
davri bemorlaming 7 tasida (43,75%) 6 oydan to 10
oygacha, 6 tasida (37,5%) 3 oydan to 5 oygacha, 2 tasida
(12,5%) 1 oyni va 1 tasida (6.25%) 2 oy davom etgan.
Bemorlaming 14 tasi (87,5%) it tishlagandan so’ng
hattoki davolash muassasiga ham murojaat etmagan va
jarohat sohasi tibbiy ishlov berilmagan, qolgan 2 tasida
(12,5%) boshning yuz soxasidan tishlangan jarohatidan
so’ng tuman shifoxonasiga murojaat etgan va antirabik
vaksina
olishiga
qaramasdan
kasallik
bolalarda
rivojlangan.
Kasallikning boshlang'ich davrlarida 9 tasida
(56,25%) bir necha soatdan to 1 kungacha, 5 tasida
(31,25%) 2 kun va 2 tasida (12,5%) 3 kun davom etgan.
Kasallikning П-chi avj olish davri 10 tasida (62,5%) bir
necha soatdan to 24 soatgacha, 3 tasida (18,75%) 2 kun va
3 tasida (18,75%) 3 kun davom etgan. Kasallikning Ill-chi
falajlanish davrida bolalarda kasallik bir necha soatdan
18-20 soatgacha davom etgan.
Ob’ektiv ko’rikda: bemorlaming axvoli og’ir, ularda
kuchli qo'rquv hissi, tana haroratining 38,5-39°C ga
ko'tarilishi, yurakning tez urishi, aerofobiya, fotofobiya,
gidrofobiya (suv oqishi,
BOLALARDA QUTURISH KASALLIGI EPIDEM1OLOG1K OMILLARIVA
OLDINIOLISH CHORA-TADBIRLARI
SamMI (rektori - prof. A M. Shamsiev)
Фестницврача, Самарканд
2014, № 1
<Dofyor axfarotnomasi, Satnarqand
4
ovozini eshitish tufayli qo'rquv hissi) bularga qo’shimcha
holda bemorda nafas olishning, yutinishning qiyinlashuvi,
bundan tashqari bosh og’rig’i, talvasa sindromi, qayd
qilish, akustikofobiya (qattiq ovozga qo’rquv) belgilari
kuzatilgan. Bemorlar shifoxona sharoitida davolanishda
simptomatik muolajalarini olishgan. Shundan so’ng
bemorlarda bosh miya faoliyatining buzilishi, parez-
paralichlar, nafas, yurak faoliyatining yetishmovchiligi
o'lim yuz bergan.
Xulosa.
Samarqand viloyatining Past-
darg’om, Bulung’ur tumanlarida Payariq,
nisbatan ko'p tarqalganligini inobatga olib, bu tumanlarda
kasallikning
epidemiologik
holatini
yaxshilashga
qaratilgan chora-tadbirlami va veterinariya nazoratini
kuchaytirish lozim.
Kasallik asosan maktab yoshdagi bolalarda ko'p
kuzatilganligi sababli maktablarda, shu- ningdek,
boshlangich ta’lim muassasalarida sanitariya-oqartiruv
ishlarini yo’lga qo’yish, antirabik vaksina va
immunoglobulinning naqadar muhimligini tushuntirish,
ota-onalar orasida shu kasallik profilaktikasi bo'yicha
ma’ruzalar tashkil qilish lozim.
BRUSELLYOZ KASALLIGIDA YURAK-QON TOMIR TIZIMIDA BO’LADIGAN
O’ZGARISHLAR
SaniMI (rektor - prof. Shamsiev A.M.) yuqumli kasalliklar, epidemiologiya va derma- tovenerologiya
kafedrasi
Tadqiqotning
dolzarbligi.
Brusellyoz
bilan
kasallanish va u bilan kurashish xozirgi vaqtda
O’zbekiston
Respublikasi
Sog’likni
Saqlash
Vazirligining asosiy muammolaridan biri bo’lib
kelmoqda.
Respublikamizning
ayrim
ma'muriy
territoriyalarida, jumladan Navoiy, Jizzax, Buxoro,
Qashqadaryo,
Samarqand
viloyatlarida
brusellyoz
bo’yicha epidemik jarayon nostabil bo’lib kelmoqda.
Jahon Sog’iigni Saqlash Tashkiloti ma’lumotiga ko’ra
brusellyoz
kasalligi
aktual
muammolardan
biri
hisoblanadi, chunki sporadik kasallanishi yuqori darajada
turadi va pasayish tendensiyasiga ega emas. Brusellyoz
bilan kasailangan bemorlarda turli a'zo va tizimlar
zararlanadi, shu jumladan yurak qon tomir sistemasida
ham o’zgarishlar kuzatiladi (N.N. Ostrovskiy , 1996, E.S.
Belozerov, 2000, V.I. Pokrovskiy,2003).
Ko’pchilik mualliflaming ma'lumotlariga qaraydigan
bo’lsak, brusellyozning turli xil shakllari bilan
kasailangan
kasallarda:
kardialgiya
(9,5%-18%),
taxikardiya, (2,8-22,5%), bradikardiya, (2,3-6%), sinusli
aritmiya (4,8%- 25%), ekstrasistoliya, qorinchalar ichi
blokadasi (7,1-31%), yurak tonlari bo’g’iqligi (18%-
72%), yurak cho’qqisida sistolik shovqin (2,8%-44%),
yurak chegaralarining chapga kengayishi. (4,2%)
Adabiyotlardagi ma'lumotlariga kora, brusellyoz bilan
kasailangan
kasallarda:
miokardit
(2,5-
5,8%),
miokardiodistrofiya (5,4%-40%) tashhislanadi. (G.F.
Barbanchik 1999, V.A. Barsel, V.D. Vaxlev, 1998).
Tadqiqotning maqsadi:
Brusellyoz
kasalligida yurak qon tomir tizimi zararianishini
o’rganish va ushbu kasallik bilan og’rigan bemorlarda
yurak qon tomir tizimidagi o’zgarishlami aniqlash va
vaqtida yqori sifatli yordam ko’rsatishni tashkillashtirish.
Tekshirish
materiallari
va
uslublari:
biz
Samarkand
viloyat
yuquumli
kasalliklar
klinik
shifoxonasida oxirgi 3 yil davomida brusellyoz tashhisi
bilan davolangan lOOta bemorlami klinik va instrumental
tekshirdik. Bemorlar yoshi 16 dan 69 yoshgacha bo’lgan
diapazon orasida edi. Shundan 56 ta bemor o’tkir
brusellyoz, 19 ta bemor o’tkir osti brusellyoz va 25 ta
bemor surunkali brusellyoz tashhisi bilan davolangan.
Tashhis klinik va epidemiologik ma'lumotlarga
asoslanib, labarator tekshiruvlar natijasi bilan tasdiqlanib
qo’yilgan
bo’lib,
Xedelson,
Rayt
serologik
reaksiyalarining brusellyozli eritrositar diagnostikasi
bilan musbat
sababli
Adabiyotlar
1. Канторович P.A. Современные проблемы экологии и природной очаговости бешенства
И
Природно-очаговые антропозоонозы: Тез. докл. IX
Всесоюзн. конф. Омск, 2006. - С.59-60. 2. Ботвинкин А.Д. Особенности эпидемиологии гидрофобии и экологии вируса бешенства в условиях
преобладания очагов природного типа
И
М., 2002. -С.58-62. 3. Алимов, Д. М. О природной очаговости бешенства в Узбекистане // М„ 1999.
- С. 9 4.Онищенко Г.Г. Распространение вирусных природно-очаговых инфекций в Российской Федерации и меры по их профилактике //
Эпид, и инф. Болезни. М., -2000. -№4. -С.4-8. 5.Усманов У.М., Усманов А.М. Медико-социальные аспекты бешенства в Республике
Узбекистан // Ташкент: НИИ СГ и ПЗ., 2000. - С. 145
Qurbonova L.M.,
Shodieva D.A.,
Orziqulov А.О.,
Baxrieva Z.
