“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
321
3/2020
(№
00047)
ЖАҲОН ЭЛЕКТРОН САВДО ХИЗМАТИНИ РИВОЖЛАНИШ
ҲОЛАТИ ВА ТАҲЛИЛИ
Хамраева Сайёра Насимовна
Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти Иқтисодиёт кафедраси
доценти, иқтисодиёт фанлари доктори
E-mail:
Хасанов Шамсиддин Хафизович
Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти Ишлаб чиқариш менежменти
катта ўқитувчиси
Аннотация
:
Мақолада электрон савдонинг иқтисодиётни ривожлантиришдаги
ўрни ва аҳамияти ёритилган. Электрон савдони ривожланишининг назарий асослари,
унинг ўзига хос хусусиятлари келтирилган.
Тадқиқот ишда, шунингдек, электрон
савдонинг анъанавий савдога нисбатан афзалликлари ва камчиликлари кўрсатилган.
Шунингдек, халқаро экспертлар маълумотларига таянган ҳолда коронавирус Covid
-19
нинг электрон савдонинг ривожланишига таъсири таҳлил қилинган.
Калит
сўзлар
:
электрон тижорат, электрон савдо, Хитой тажрибаси, пандемия,
карантин, интернет, супермаркет, гипермаркет
.
Abstarct:
The article describes the role and importance of electronic commerce in the
development of the economy. The theoretical aspects of the sphere of electronic commerce, its
features are presented. The paper highlights the advantages and disadvantages of electronic
commerce in comparison with traditional trade. And also, based on data from international
experts, an analysis is made of the impact of the Covid-19 coronavirus on the development of
electronic commerce.
Keywords:
e-commerce, e-trade, experience of China, pandemic, quarantine, Internet,
supermarket, hypermarket
Кириш
Жаҳон иқтисодиётида интеграциялашув жараёнинг тобора чуқурлашиб
бориши, ахборот технологияларининг жадал ривожланиши ва Интернет тармоғидан
тижорат мақсадларида фаол фойдаланиш жараёнида электрон савдо ҳажмининг
ошиб бориши кузатилмоқда. Электрон савдо хизматининг дунё миқёсидаги ўрни ва
роли йилдан
-
йилга ўсиб бораётган бўлиб, бугун ушбу соҳа дунё аҳолисининг кўплаб
қисмини ўз доирасига қамраб олмоқда
.
Электрон савдо хизматини ривожлантириш мамлакатлар учун беқиёс
даражадаги имкониятларни тақдим этади. Глобал
алоқа
тармоқлари
ва
,
биринчи
навбатда
,
Интернетнинг
пайдо
бўлиши
электрон тижорат
фаолиятини
ташкил
қилиш
ва
амалга ошириш соҳасида
ҳақиқий
инқилобга
олиб
келди. Натижада нафақат
бизнес
юритишнинг
янги
йўналишлари
пайдо
бўлди
,
балки
мавжуд
йўналишлар
ҳам
тубдан
ўзгарди
.
Технологияларнинг ривожланиши халқаро бизнесга жуда ҳам
самарали тарзда ёрдам бермоқда
.
Ҳозирги кунда
дунё бўйлаб миллионлаб одамлар
электрон
савдо
хизматларидан
фойдаланишни
ўзлари
учун
қулай
деб
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
322
3/2020
(№
00047)
ҳисобламоқдалар. Бу танлов эса электрон савдо хизматидан фойдаланаётган
корхоналар
учун юқори даромад оқимини таъминламоқда.
Мавзуга оид адабиётларнинг таҳлили
Электрон тижорат ва электрон савдога бағишланган кўплаб тадқиқотлар
мавжуд бўлиб,
электрон савдо соҳасида фаолият юритадиган хўжалик юритувчи
субъектлар фаолиятининг турли жиҳатларини кўриб чиқанлар. Хусусан, Н.А.Ефимова
ва А.С.Тарасов
[2]
ўз тадқиқотиларида интернет
-
савдонинг анъанавий савдога
нисбатан афзалликлари ҳамда уни такомиллаштиришнинг асосий йўналишларини
ёритиб берганлар.
С.А. Колесниченко [3] интернет
-
магазинларнинг самарадорлигини ошириш
бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиққан.
Э.Ю. Шаврук ва Г.Р. Ванкович [4], К.А.
Хапилина [5], Л.А. Брагин ва унинг
ҳаммуаллифлари [8] лар ўз тадқиқот ишларида электрон савдонинг ҳудудий
жиҳатларини кўриб чиққанлар, Т.О. Фалеева [6], Н.А. Мансурова ва И.О. Олтинбоев
[7], Майорова ва унинг ҳаммуаллифлари [9] лар электрон савдонинг
самарадорлигини баҳолаш ва истиқболини башоратлаш услубларини тадқиқ
этганлар.
Жаҳон электрон савдо бозорини А.Н. Захаров ва Т.А. Черханова [10], Н.Э. Ядова
[11] ўз тадқиқот ишида кўриб чиқишган. Хусусан А.Н. Захаров ва Т.А. Черхановалар
[10] ўз тадқиқот ишларида электрон тижорат платформаларининг ўсиши,
корхоналарда киберхавфсизлик тизимини такомиллаштириш ва халқаро танлов
савдоларида
криптовалюталардан
фойдаланиш
каби
электрон
тижорат
тенденциялари таҳлил қилинган.
Н.Э. Ядова [11] томонидан олиб борилган тадқиқот ишининг асосий мақсади
Россия электрон тижоратининг келажакдаги тенденцияларини башорат қилиш учун
глобал Интернет
-
тижоратнинг ҳозирги ҳолати ва ривожланиш истиқболларини
ўрганиш ва баҳолаш
Шунингдек, айрим тадқиқотчилар хорижий мамлакатлар мисолида
электрон
савдонинг ривожланишини кўриб чиқишган. Б. Жеонг [12] статистик маълумотларга
асосланиб, Кореянинг электрон тижорат платформаларининг ўзига хос хусусиятлари
таҳлил қилган ва мамлакатда унинг ривожланиш даражасини тавсифловчи асосий
жиҳатлари эътибор қаратган.
Ч. Хан [13] Хитойда электрон савдони ривожланишининг ўзига хос
ҳусусиятларини ёритган ва истиқболда уни ривожлантириш бўйича тавсиялар ишлаб
чиққан.
Тадқиқот методологияси
Мазкур мақолада асосан жаҳон иқтисодиётида электрон савдонинг
ривожланиш динамикасини ўрганилди
ва таҳлил қилинди, анъанавий савдога
нисбатан афзалликларини кўрсатилди, пандемия шароитида Хитой мисолида
электрон савдо ҳажмининг ўзгариши таҳлил қилинди. Тадқиқот жараёнида электрон
савдони ривожлантириш жиҳатларини ўрганган турли хорижий олимларнинг илмий
мақолалари таҳлил қилинган. Жаҳон электрон савдо ривожланишини баҳолашда
турли халқаро эксперлар ҳисоботи маълумотларидан фойдаланилган. Тадқиқот
жараёнида индукция ва дедукция, таҳлил ва синтез, миқдор ва сифат,.таққослаш
таҳлил дастакларидан фойдаланилди.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
323
3/2020
(№
00047)
Таҳлил ва натижалар
Тадқиқотларга кўра
, 2020
йилда
дунёда
рақамли
технологияларни
сотиб
олувчилар
сони
2,05
миллиард
кишига
етиши
кутилмоқда
,
бу
дунё
аҳолисининг
чорак
қисмини ташкил этади. Ушбу
рақам
2014
йилда
1,32
миллиард
нафарни
ташкил
этган
бўлса, 2021 йилга
келиб
2,14
миллиард
нафарга
етиши
кутилмоқда
.
1
Қулайлик
ва
харажатларни
тежаш
каби
омиллар
одамларни
электрон
тижоратга
мослаштиришга
ундайди
,
юқори
интернет
тезлиги
ва
арзон
қурилмалар
каби
омиллар
бу
жараёнга
ёрдам
беради
.
Бундай
тадқиқотлар
электрон
бизнес
ва
электрон
тижорат
имкониятларини
кам
баҳолайдиган
компаниялар бозорнинг
янги
воқеликларига
мослашишга
қодир
рақобатчиларнинг
босими
остида
тижорат
мавқеини
йўқотиши
мумкинлигини
аниқ
кўрсатиб
турибди. Шунинг учун тадбиркорлик субъектлари интернет тармоқлари
орқали хизмат кўрсатишнинг турли хил йўналишлардан
фойдаланишга яъни
реклама
бериш, онлайн
хизматлар тақдим этиш, умумий тарзда харажатлар камлигини
ҳисобга олган ҳолда ўз фаолиятларини рақамли технологиялар билан боғлашга
ҳаракат қилишмоқда.
Ўзбекистонда ҳам иқтисодиётнинг барча соҳаларида инновацион жараёнларни
фаоллаштириш, ахборот коммуникацион технологиялардан смарали фойдаланиш
учун шароитларни таъминлашга эътибор қаратиб келинмоқда. Ўзбекистон
Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатномасида
таъкидлаганларидек «Рақамли технологиялар нафақат маҳсулот ва
хизматлар
сифатини оширади, ортиқча харажатларни камайтиради. Шу билан бирга, мени жуда
қаттиқ
ташвишга соладиган ва безовта қиладиган энг оғир иллат–
коррупция
балосини йўқотишда ҳам улар самарали воситадир. Буни барчамиз теран англаб
олишимиз даркор»
2
.
Бироқ, Ўзбекистонда Интернет тармоқларининг яхши ривожланмаганлиги,
электрон савдо хизматининг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади.
Интернет
келажак технологиясидир
,
ушбу технологиядан қандай самарали фойдаланиш
кераклигини билиш
муҳим аҳамият касб этади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2020 йил 13
февраль куни ахборот технологияларини ривожлантиришга бағишланган тадбирда
келтирган маълумотларига мувофиқ
“АҚШда рақамли иқтисодиётнинг ялпи ички
маҳсулотдаги улуши 10,9 фоиз, Хитойда 10 фоиз, Ҳиндистонда 5,5 фоизни ташкил
этади. Ўзбекистонда бу кўрсаткич 2 фоиздан ҳам ошмайди”
3
. Шундай экан
Ўзбекистонда рақамли иқтисодиётни, хусусан электрон савдо хизматини
ривожлантириш бугунги куннинг энг муҳим масалаларидан бири ҳисобланади.
Сотувчи учун электрон тижорат чакана савдо соҳасида бизнесни юритишнинг
энг арзон усулларидан биридир. Харидор учун бу товарларнинг янада жозибадор
нархлари туфайли пулни тежаш, шунингдек уйингизга қулай вақтда товарларни
етказиб бериш орқали вақтни тежаш имкониятидир. Онлайн дўконларнинг
афзалликлари, шунингдек, уларнинг кечаю кундуз ишлашини ва харидор учун қулай
бўлган ҳар қандай усулда сотиб олиш ёки хизмат ҳақини тўлаш қобилиятини (турли
https://99firms.com/blog/ecommerce-statistics/#gref.
2
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.// Халқ
сўзи. № 19.
25.01.2020 й.
https://president.uz/uz/lists/view/3354.
Технопарклар қуриш лойиҳаларининг ижроси кўриб чиқилди.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
324
3/2020
(№
00047)
хил электрон тўлов тизимларидан фойдаланиш, етказиб бериш
пайтида курьерга
нақд пул бериш, қабул қилиш пункти ёки омборда ишлайдиган ходимлар) ўз ичига
олиши керак. Виртуал тижорат электроника, маиший техника, мебель, кийим
-
кечак
ва пойабзал, уй
-
рўзғор буюмлари сегментларида кенг намойиш этилган. Таъкидлаш
жоизки, ҳозирги вақтда озиқ
-
овқат маҳсулотларини онлайн савдоси бозори, айниқса,
йирик шаҳарларда, асосан уйга озиқ
-
овқат сотиш ва етказиб бериш хизматларининг
ривожланиши туфайли жадал ривожланмоқда.
Ҳеч бир мамлакат глобал иқтисодиётнинг устуворликларини ҳисобга олмасдан
иқтисодий сиёсатни оқилона шакллантиришни ва амалга ошира олмайди. Айниқса
ахборот коммуникацион технологияларнинг жадал ривожланиши глобаллашувнинг
объектив жараёнлари билан узвий боғлиқ
равишда иқтисодий фаолиятнинг янги
турини
-
электрон тижорат ёки электрон савдони шакллантиришга олиб келди. Савдо
ташкилотлари ва мижозлар ўртасидаги муносабатларда, товарларни тақсимлаш
жараёнларини бошқариш, бозорни мониторинг қилиш, етказиб берувчилар, бизнес
шериклар ва давлат идоралари билан самарали муносабатларни ривожлантиришда
электрон тармоқларнинг, биринчи навбатда Интернетнинг имкониятларидан фаол
фойдаланилмоқда.
Кейинги йилларда жаҳон электрон савдо айланмаси барқарор ўсиб бормоқда,
eMarketer
4
маълумотларига кўра, 2018 йилда у 2,9 трлн. АҚШ долларни ташкил этган,
2019 йил якунларига кўра, глобал электрон тижорат айланмаси 3,5 трлн. АҚШ
долларидан ошиши, 2023 йилга келиб эса бу кўрсаткич 6,5 трлн.АҚШ долларга етиши
кутилмоқда (1
-
расм)
.
1-
расм.
2017-
2018 йилларда электрон савдонинг дунё бўйича айланмаси ва 2019
-
2023 йиллардаги башорат таҳлили
Манба: Global Ecommerce 2019 / eMarketer. [электронный ресурс]. Режим доступа:
https://www.emarketer.com/content/globalecommerce
. 2019 Дата обращения: 29.03.2020
4
Global Ecommerce 2019 / eMarketer. [электронный ресурс]. Режим доступа:
https://www.emarketer.com/content/
2019 Дата обращения: 29.03.2020
2,382
2,928
3,535
4,206
4,927
5,695
6,542
28
22,9
20,7
19
17,1
15,6
14,9
10,4
12,2
14,1
16,1
18,1
20
22
0
5
10
15
20
25
30
0
1
2
3
4
5
6
7
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
Электрон савдо айланмаси, трл. АҚШ доллар
Электрон савдо айланмаси ўсиши, %
Чакана савдо айланмасида электрон савдо улуши, %
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
325
3/2020
(№
00047)
Чакана товар айланмасининг умумий ҳажмида электрон савдо улуши ҳам
ўсмоқда. Прогнозларга кўра, келгуси беш йилда у деярли 10 фоизга ошиши
кутилмоқда, яъни 2018 йилда 12,2 фоизни ташкил этган бўлса, 2023 йилда ушбу
кўрсаткич 22 фоизни ташкил этади (1
-
расм). 2019 йилда электрон савдо айланмаси
дунё бўйича ўртача ўсиш суръати 20,7% ни ташкил этади, баъзи мамлакатларда
(Мексика, Ҳиндистон, Филиппин) 30% дан
ошади.
Ҳозирги дунё бўйича тарқалган пандемия шароитда ушбу
кўрсаткичлар
бундан
-
да юқори бўлиши мумкин. Сабаби 2020 йилда дунё бўйича тарқалган
пандемия сабабли иқтисодиётнинг бошқа тармоқларида пасайиш кўзатилаётган бир
вақтда электрон савдо айланмаси ўсиш тенеденциясига эга бўлмоқда. Буни
коронавирус “Ватани” бўлган Хитой
мамлакати
мисолида кўриб чиқамиз.
Хитойликлар тақвими бўйича ўтказиладиган Янги йил байрамидан (2020 йил 25
январга тўғри келган) кейинги биринчи ҳафтада озиқ
-
овқат маҳсулотларни етказиш
хизматини амалга оширувчи машҳур “Miss Fresh” (
优
鲜
) компанияси ўтган йилнинг
шу даврига нисбатан онлайн маҳсулотларга буюртмалар сонини 4 бараварга оширди.
Айнан ушбу хафта давомида
компания 40 миллионта озиқ
-
овқат маҳсулотларини
сотди. Бунда тухум, сабзавот ва гўшт маҳсулотлари энг харидоргир бўлди.
Хитой электрон тижоратнинг устуни бўлган JD хам онлайн савдо ҳажми кескин
ошганлиги қайд этишди. Хусусан, JD
-
электрон тижорат тизимига кирувчи Dada (
达达
)
орқали янги ўзилган мева
-
сабзавотларни сотиш ҳажми
215 фоизга ошган, умуман
олганда, 25
-
январдан сўнг 10 кун мобайнида компания 15 минг тоннадан ортиқ
озиқ
-
овқат маҳсулотларини сотган.
Шаҳарларда карантин ва фавқулодда вазиятнинг жорий этилиши супермаркет
ва гипермаркетлар фаолиятига салбий таъсир этди. Аммо онлайн
-
савдо орқали ўзини
унглаб олган маркетлар бор. Масалан, бутун Хитой бўйлаб 486 гипермаркетга
эга
бўлган мамлакатдаги энг йирик чакана савдо оператори Sun Art Retail Group
(
高鑫零售
), 4 февраль куни эпидемия авжига чиққанида, ўзининг савдо
нуқталарининг 80 фоизини ёпди, аммо бу компания даромадига сезиларли таъсир
кўрсатмади. Гипермаркетларнинг ёпилиши WeChat мобиль иловаси ва ижтимоий
тармоқ
орқали ишлайдиган онлайн буюртмаларни етказиб бериш хизмати
томонидан қопланди. Онлайн сотувлар ҳажмининг ўсиши натижасида 2020 йилнинг
биринчи чорагида Sun Art Retail Group савдо операторининг улуши жами чакана
савдо ҳажмида 15 фоиз бўлиши кутилмоқда.
Мамлакатдаги яна бир машхур 800 дан ортиқ
супермаркетларга эган бўлган
Yonghui Group (
永
辉
超市
) чакана савдо оператори Хитой Янги йилидан кейинги 10
кун давомида компанияларининг хақиқий транзакциялари ҳажми 465 фоизга ўсди ва
онлайн сотувлар ҳажми эса 600 фоизга ошганлиги маълум бўлган.
5
Шу билан бирга нафақат озиқ–овқат маҳсулотлари электрон савдоси, балки
ноозиқ
-
овқат маҳсулотларни онлайн харид ҳажми ошган. Хусусан, аҳоли карантин
сабабли кафе ва бошқа умумовқатланиш жойларига бора олмаслиги натижасида,
уйда овқат тайёрлаш учун зарур бўлган майда маиший техника техникалар харид
қилишни бошлаган ва уларнинг ҳажми таҳлил қилинаётган давр мобайнида 332
фоизгача ошган, карантин охирига келиб аҳоли ишга чиққач ўзлари билан ишга овқат
https://www.retail.ru/articles/koronavirus-protiv-riteyla/.
Коронавирус против ритейла
.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
326
3/2020
(№
00047)
олиб бориш учун зарур бўлган овқат контейнерлар
буюртма қилишган. Шундай қилиб
унинг ҳажми 340 фоизга ошган
6
.
Ўзбекистонда ҳам мамлакатда жорий этилган карантин натижасида бир қатор
супермаркетлар турли хил мессенджерлар орқали электрон
-
савдони йўлга қуймоқда.
Аммо электрон платформа ва интернет тизимларнинг етарли даражада
ривожланмаганлиги онлайн
-
савдонинг барча ҳудудлар бўйича тарқалишига тўсиқ
бўлмоқда.
Замонавий
бозор
иқтисодиётидаги
электрон
тижорат
анъанавий
савдо
усулларига
хос
бўлган
моддий
харажатлар
ва
вақт
харажатларининг
катта
қисмини
камайтириш
орқали
истеъмолчи
учун
шиддатли
рақобатда
ғолибликни
таъминлаш
воситаси
сифатида
пайдо
бўлди
.
Шу
маънода
,
тўлақонли
электрон
савдо
ривожланган
бозор
иқтисодиётида
юқори
даражадаги
рақобат
шароитида
пайдо
бўлади
,
яшайди
,
ривожланади
ва
бозор
муносабатларининг
моҳияти
сифатида
савдо
-
сотиқ
операцияларини
ўтказиш
шакл
ва
усулларини
такомиллаштиришни
тақозо
этади
.
Шу билан бирга электрон
-
савдонинг салбий оқибатларини ҳам кўрсатиб ўтиш
лозим. Айрим тадқиқотларга кўра дунёда онлайн
-
тижоратнинг кескин ўсиши жиддий
иқтисодий ва ижтимоий муаммоларни келтириб чиқарди. Интернет асрида
ривожланган мамлакатлар аҳолиси энди кўп дўконларга эҳтиёж сезмайдилар.
Вазиятнинг бошқа томони шундаки, харид қилиш марказидаги дўконнинг одатий
форматида қолиб, ўз вақтида Интернетга кира олмаган сотувчилар банкротлик
хавотирга эга. АҚШда 2017 йил давомида 3500 дан ортиқ
дўконлар ёпилди.
Таҳлилларга кўра, беш йилдан сўнг АҚШда савдо марказларининг ярми ёпилиши
мумкин. Бу эса ўз навбатида, ишсизлик даражасининг ортишига олиб келади. Сабаби
битта оператор бир вақтнинг ўзида бир нечта сотувчиларнинг ўрнини боса олади.
Шунингдек, электрон савдо орқали хизматлар амалга оширилганда, маҳсулотларни
сақлаш учун катта омборхоналар, музлаткичларга бўлган талабни пасайтиради.
Хулоса
ва
таклифлар
Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки
савдо соҳасида электрон ахборот
технологияларидан фойдаланиш бозор товар
-
пул муносабатларининг асоси ва
моҳияти сифатида ишлаб чиқарувчидан товарлар (хизматлар) ҳаракатида
воситачилар сонини (яъни товар айирбошлаш) қисқартириш ҳисобига товарлар
(хизматлар) бозорининг самарадорлигини сезиларли даражада ошириши мумкин.
Истеъмолчига, капитал айланишини тезлаштириш, транзакцион харажатларни
сезиларли даражада пасайтириш, минтақавий хўжалик
-
иқтисодий комплексларни
қайта қуриш жараёнларини фаоллаштириш
имконини беради
.
Миллий электрон тижоратнинг ривожланиши савдо операцияларини тайёрлаш
ва ўтказиш вақтини камайтиради, маҳаллий ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги
рақобатни кучайтиришга ижобий таъсир кўрсатади, маҳсулот ва хизматларга
нархларни пасайтиришга ёрдам беради, маҳсулотлар ва хизматларнинг сифатини
яхшилайди ва ривожланиш орқали янги иш ўринларини яратади.
https://jdcorporateblog.com/covid-19-drives-people-from-cabin-fever-to-healthy-choices/.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil
327
3/2020
(№
00047)
Фойдаланилган
адабиётлар
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга
Мурожаатномаси.// Халқ
сўзи. № 19. 25.01.2020 й.
2.
Ефимова Н.А., Тарасов А.С. Совершенствование работы интернет
-
магазина
// Вестник Белгородского университета кооперации, экономики
и права. 2018. № 5
(72). С. 174
-183.
3.
Колесниченко С.А. KPI и повышение эффективности работы интернет
-
магазина // Экономика. Бизнес. Информатика. 2016. Т. 2.№ 3. С. 39
-46.
4.
Шаврук Е.Ю., Ванкович Г.Р. Регионализация интернет
-
магазинов //
Экономика. Бизнес. Финансы. 2018. № 1. С. 3
-6.
5.
Хапилина К.А. Современные проблемы управления предприятиями
электронной торговли и их динамика развития в Украине // Образование и наука без
границ: социально
-
гуманитарные науки. 2016. № 4. С. 109
-111.
6.
Фалеева Т.О. Выбор метода прогнозирования продаж интернет
-
магазина //
Поиск (Волгоград). 2017. № 2 (7). С. 52
-56.
7.
Мансурова Н.А., Алтынбаев И.О. Оценка работы интернет
-
магазина //
Экономические исследования. 2018. № 1. С. 4.
8.
Bragin L.A., Ivanov G.G., Panasenko S.V
., Efimovskaya L.A., Karashсhuk O.S.,
Krasilnikova E.A., Mayorova E.A., Nikishin A.F., Aleksina S.B., Boykova A.V., Tyunik O.R. /
Ed. by S. Panasenko, A. Nikishin, E. Mayorova. Globalization of Trade Based on Innovations.
Hamilton, 2018.
9.
Майорова Е.А., Никишин А.Ф., Панкина Т.В.. Систематизация показателей
развития электронной торговли // Азимут научных исследований: экономика и
управление. 2020. Т. 9. № 1(30). С. 244
-247
10.
Захаров А.Н., Чехранова Т.А. Тенденции развития электронной торговли в
международной практике // Российский внешнеэкономический вестник. 2019. № 6.
С. 102
-106.
11.
Ядова Н.Е. Современное состояние мирового рынка электронной
коммерции и перспективы его развития // Вестник Московского государственного
областного университета. Серия: Экономика. 2019. № 2. С. 116
-125.
12.
Чжон Б. Электронная торговля в республике Корея: современное состояние
и особенности // Вестник Института экономики Российской академии наук. 2019. № 5.
С. 178
-190.
13.
Хань Ч. Современное состояние развития электронной торговли в Китае //
Известия Санкт
-
Петербургского государственного экономического университета.
2017. № 4 (106). С. 166
-170.
14.
https://99firms.com/blog/ecommerce-statistics/#gref.
15.
https://www.retail.ru/articles/koronavirus-protiv-riteyla/.
Коронавирус против
ритейла
.
16.
Global Ecommerce 2019 / eMarketer. [электронный ресурс]. Режим доступа:
https://www.emarketer.com/content/globalecommerce
2019
Дата
обращения:
29.03.2020
17.
https://jdcorporateblog.com/covid-19-drives-people-from-cabin-fever-to-
