Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
148
- тўқимачилик корхонаси бошқарув тар-
кибий тузилмасида маркетинг хизмати мақо-
мини ошириш;
- маркетинг хизматини ташкил этишнинг
“вазифавий-товар” шаклидан “товар-бозор”
шаклига ўтилишини таъминлаш;
- маркетинг хизмати самарадорлигини
баҳолашда доимий мониторинг олиб бориш;
- доимий равишда бозор конъюнктура-
сини ўрганини ташкил этиш, ушбу жараёнда
маркетинг тадқиқотлари олиб боришнинг за-
монавий усул ва воситаларидан самарали
фойдаланиш;
- маркетинг натижадорлигини баҳолаш-
ни амалга ошириш, баҳолашда баланслашти-
рилган кўрсаткичлар тизимини ишлаб чиқиш;
- маркетинг фаолиятини ташкил этишда
узоқ муддатда ушбу хизмат самарадорлигини
таъминлайдиган бизнес-йўналишини йўлга
қўйиш;
- тўқимачилик корхоналарида маркетинг
натижадорлигини бошқаришни замонавий
бошқарув дастак ҳамда усулларини қўллаш
асосида ташкил этиш.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли “2017-2021 йилларда
Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси
тўғрисида”ги Фармони // Lex.uz.
2. Шарифхўжаев М., Абдуллаев Ё. Менежмент : Дарслик. – Т.: Шарқ, 2002. – 704б.
3. Ковалев А.И. Промышленный маркетинг. М.: «Благовест-В», 2002. - Ч. 2. - 312 с.
4. Котлер Ф. Маркетинг от А до Я: 80 концепций, которые должен знать каждый менеджер. М.: Альпина
Паблишер, 2010. - 211 с.
5. Данько Т.П. Управление маркетингом / Т.П. Данько. –М.: ИНФРА. - М, 2015. - 352 c.
6. Завьялов П.С. Маркетинг в схемах, рисунках, таблицах. –М.: ИНФРА-М, 2002. - 496 с.
7. Котлер Ф.М. 300 ключевых вопросов маркетинга. –М.: Олимп-Бизнес, 2006. - 224 с.
8. Турсунов Б.О. Тўқимачилик корхоналарида ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланишни бошқариш
самарадорлигини ошириш йўллари. ИФФД (PhD) илмий дараж. олиш учун ёзилган автореферат. Тошкент: ТДИУ,
2019. – 24 б.
9. Тилляходжаев А.А. Тўқимачилик корхоналари рақобатбардошлигини оширишнинг маркетинг стратегия-
лари. Иқт. Фанлари бўйича ф.ф.д (PhD) илм. Дараж. олиш учун ёзилган дис. автореферати. – Т.ТДИУ, 2018. – 24б.
ЗАМОНАВИЙ БОШҚАРУВ КАДРЛАРИ УЧУН СТРАТЕГИК БОШҚАРУВ
ҚАРОРЛАРИНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ АЛГОРИТМИ
Хуррамов Санжар Равшанович -
Халқ таълими вазирлиги, бўлим бошлиғи
Аннотация.
Замоний бошқарувчи кадрларининг қарорлар қабул қилиш алгоритми ва улар томонидан
ташкилот ва ходимларни бошқариш, ташкилотнинг мақсад, вазифаларини руёбга чиқариш. Қарорларни тайёрлаш
ва қабул қилиш жараёнларидаги ишнинг мантиқи раҳбарлик даражасига, вазифаларни характерига ва қарор қабул
қилинаётган шароитга боғлиқ ҳолда бир-биридан анча фарқ қилиши мумкин. Бошқарув кадрлари ижтимоий-
иқтисодий жараёнлар ва ҳодисаларни таҳлил қилиш асосида муаммони аниқлаш, муаммони ҳал этиш учун
мақсадлари, муддатлари, восита ва йўлларини белгилаш, эҳтимоли туғилган муқобилларни ишлаб чиқиш,
маблағларни тежаш муддатларни қисқартириш мезонларини аниқлаш, унинг бажарилишини ташкил этиш бўйича
схемасини тузиш кўникмасига эга бўлиши керак. Вазиятнинг хусусияти ва ҳал қилинаётган ҳолатнинг кўринишига
қараб ўзгариши мумкин. Бошқарилаётган объект олдида турган аниқ мақсадни белгилаш ва амалга оширишга
қаратилган қарорни қабул қилиш. Самарали натижаларга эришишда бошқарув қарорларини тўғри қабул қилиш
методологияси келтирилган.
Калит сўзлар:
Қарор қабул қилиш, бошқарув кадрлари, стратегик, мезон, назорат.
Аннотация.
Алгоритм принятия решений современным управленческим персоналом и управление им
организацией и персоналом, реализация целей и задач организации. Логика работы в процессе принятия решений и
принятия решений может сильно различаться в зависимости от уровня руководства, характера задач и
обстоятельств, в которых принимается решение. Управленческий персонал должен уметь определять проблему на
основе анализа социально-экономических процессов и событий, ставить цели, сроки, инструменты и способы
решения проблемы, разрабатывать возможные альтернативы, определять критерии снижения экономии времени,
создавать схему ее реализации. необходимость Он может варьироваться в зависимости от характера ситуации и
внешнего вида рассматриваемой ситуации. Примите решение поставить и реализовать четкую цель перед
контролируемым объектом. Представлена методология принятия правильных управленческих решений для
достижения эффективных результатов. Принятие решений, менеджер, стратегия, критерии, контроль
Ключевые слова:
Принятие решений, менеджер, стратегия, критерии, контроль.
МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
149
Annotation.
The algorithm for making decisions by modern management personnel and their management of the
organization and personnel, the implementation of the goals and objectives of the organization. The logic of work in the
decision-making and decision-making process can vary greatly depending on the level of leadership, the nature of the tasks and
the circumstances in which the decision is made. Management personnel should be able to identify a problem based on an
analysis of socio-economic processes and events, set goals, time frames, tools and solutions to the problem, develop possible
alternatives, determine criteria for reducing time savings, and create a scheme for its implementation. necessity It may vary
depending on the nature of the situation and the appearance of the situation in question. Decide to set and realize a clear goal
for the controlled object. The methodology of making correct management decisions to achieve effective results is presented.
Keywords:
Decision making, management staff, strategy, criteria, control.
Бугунги кунда шиддат билан ривожланиб
бораётган иқтисодиётда бошқарув кадрлари
учун бозор шароитида фаолият юритувчи ҳар
қандай ташкилотда асосий муаммо унинг фао-
лият юритиш, узлуксиз ривожланишни таъмин-
лаш муаммосидир. Юзага келган шарт-шароит
ва вазиятга кўра, бу муаммолар ўз ҳолича ҳал
этилади, лекин унинг замирида рақобатбардош
машаққатли меҳнат ётади. Ушбу ҳолатлар стра-
тегик менежмент концепциясини очиб беради.
Яъни бошқарув кадрлари учун ташкилотни жа-
дал, ўзгарувчан ва ноаниқ муҳит шароитида
бошқариш ва қарор қабул қилиш жараёнлари
акс этади. Муваффақиятли фаолият юритиш
учун ташкилотни бошқариш тизими турлича
таъсир имкониятига эга бўлиши мумкинлиги,
улар ташқи муҳитга юз бераётган ўзгаришларга
қараганда, сон ва мураккаблик жиҳатдан фарқ
қилмаслиги, чунки ташқи муҳитдаги сон ва
мураккаблик ўсиб бормоқда. Стратегия сўзи
грекча “strategos” – “генерал санъати” сўзидан
олинган. Стратегия ташкилот мақсад ва
вазифаларини амалга ошириш ва натижага эри-
шишни таъминлайдиган ҳар томонлама комп-
лекс режани ифодалайди. Стратегик бошқарув
ташкилотнинг атроф-муҳит билан ўзаро алоқа-
сини амалга оширишда воситачи сифатиджа
намоён бўлади. Айни пайтда стратегик бошқа-
рув илмий билимлар соҳаси бўлиб, унда страте-
гик қарорлар қабул қилиш методологияси,
услублари, амалга ошириш усуллари ва ташки-
лотнинг мақсад ва вазифаларини белгилаш,
ўзаро муносабатларни қўллаб-қувватлаш билан
боғлиқ.
Бошқарувда муваффақият қозониш қарор-
ни тўғри қабул қилишга боғлиқ ҳисобланади,
яъни бошқарилаётган объект олдида турган
аниқ мақсадни белгилаш ва амалга оширишга
йўналтирилган иш дастури ҳисобланиб, у хо-
димларнинг биргаликдаги ҳаракатларини йў-
налтирувчи ва рағбатлантирувчи хусусиятига
эга. Бошқарув қарорларини қабул қиилш алго-
ритми қўйидаги босқичларни ўз ичига олади.
Муаммоли вазиятни аниқлаш ва таҳлил
қилиш
Муқобил қарорлар тўлиқ рўйхатини
шакллантириш
Барча қарорлар вариантини баҳолаш
Энг яхши ягона қарорни танлаш
Ишнинг босқич ва муддати, кўлами ҳам-
да ижрочиларини аниқлаш
Қарор ижроси учун чора-тадбирлар бел-
гилаш ва ташкил этиш
Бошқарув кадрлари шуни англамоғи ке-
ракки, қабул қилинадиган бошқарув қарори-
нинг қиймати тўлиқ эришилган натижалар
билан ҳисобланади. Агар қабул қилинган қарор-
ни бажариш вақти ортга сурилса, вазият ўзга-
риб кетиши мумкин ва ўз навбатида тўғри
қарор қабул қилинишини таъминлаган мезон-
лар самараси паст бўлиши ёки кутилган нати-
жаларни бермаслиги мумкин.
Қарорларни тайёрлаш ва қабул қилиш
жараёнларидаги ишнинг мантиқи раҳбарлик
даражасига, вазифаларни характерига ва қарор
қабул қилинаётган шароитга боғлиқ ҳолда бир-
биридан анча фарқ қилиши мумкин. Бошқарув
кадрлари ижтимоий-иқтисодий жараёнлар ва
ҳодисаларни таҳлил қилиш асосида муаммони
аниқлаш, муаммони ҳал этиш учун мақсадлари,
муддатлари, восита ва йўлларини белгилаш,
эҳтимоли туғилган муқобилларни ишлаб чи-
қиш, маблағларни тежаш муддатларни қисқар-
тириш мезонларини аниқлаш, унинг бажарили-
шини ташкил этиш бўйича схемасини тузиш
кўникмасига эга бўлиши керак. Вазиятнинг
хусусияти ва ҳал қилинаётган ҳолатнинг кўри-
нишига қараб ўзгариши мумкин. Яъни аниқ,
таҳлилий ва ноаниқ вазиятлар бўлган шароит-
ларда матрица тизимли режа асосида қарорлар
қабул қилинади. Унда бошқариш қарорини
турли тизими мавжуд бўлиб, қийин муаммолар-
га тегишли бўлган шароитларда раҳбарга
чизиқли бошқариш бўйича маълум қарорлар
қабул қилиш имконини беради. Бошқариш
қарори деганда муаммоли вазиятни ҳал қилиш-
га йўналтирилган ҳаракат бўлиб, икки ва ундан
ортиқ вариантлардан бирини танлаб олиш
тушунилади, яъни бошқариш қарори ўзаро
боғлиқ мақсадга йўналтирилган ва бошқариш
масалалари реализациясини таъминлайдиган
изчилликдаги бошқариш ҳарактлари тўплами-
ни ифодалайди бошқариш меҳнатини асосий
туридир. Бошқарув қарорларини белгилар
билан классификациялаш мумкин. Одатда қарор
аниқлик ва таваккилчилик шароитида қабул
қилинади. Раҳбар аниқлик шароитида таҳлил
кўрсаткичларга асосланиб натижаларга ишона-
МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
150
Тайёргарлик
Мақсад
Муваффақият
мезони
Ахборотлар
Режалаштириш
Амалий иш
Амалий ишни яхшилаш
бўйича таҳлил
ди, таваккалчилик шароитида эса натижани
эҳтимоллигини сезиши мумкин. Бошқариш қа-
рорлари қўйидагича классификацияланади:
муддати ва оқибатилари бўйича, узоқ,
ўрта ва қисқа муддатли қарорлар қабул қилиш,
частотаси бўйича бир марталик ёки такрорла-
нувчи;
қамрови бўйича умумий, қисқа ихтисос-
лашган;
тайёрлаш шакли бўйича ягона, гуруҳли
ва жамоавий
муддатининг қатъийлиги бўйича кон-
турли, структураланган ва алгоритмик
Бошқариш қарорларини амалга ошириш-
да муаммони ечишга тизимли ёндашиш орқали
олдиндан маълум бўлган қоидага қатъий амал
қилишга нисбатан ҳар қандай иш тартибига
амал қиилш фойдали ҳисобланади. Шунинг учун
раҳбарликни амалга оширишда ва юзма-юз ке-
линадиган аниқ муаммони ечишда унга мосла-
шиш ва тайёр туриш лозим. Муаммони ечишда
изчиллик билан бажариладиган ишни аниқлаб
олиш алоҳида аҳамиятга эга. Муаммони ечишга
асосланган бошқарув қарорларини қабул қи-
лишда самарли натижага эришишда бир нечта
босқичларни кўриб чиқамиз.
Тайёргарлик. Ушбу босқичда дастлаб
муаммони тушуниш, баҳолаш ва тақсимлаш уни
ечишдаги аниқ қийинчиликларни топиш лозим
бўлади. Агар бу гуруҳ ишининг таркибига кирс,
унинги аъзолари муаммони сабабларини аниқ-
лаб, биргаликда унинг самарали ечимини то-
пишни ташкил қилишга қаратилади.
Мақсад. Мақсад икки шахс ёки гуруҳ ни-
мага эришиши лозимлигини кўрсатиб беради.
Гуруҳ иш мақсади аниқ тушунилган барча
аъзолари томонидан қабул қилинган бўлиши
мумкин. Баъзида мақсад ноаниқ ёки умумий ва
гуруҳ аъзолари ўртасида қарама-қарши фикр-
мулоҳазалар келтириб чиқариши мумкин. Ишни
бошлпшдан олдин мақсад уни амалга оширувчи
барча ходимлар томонидан тўла тушунилган ва
аниқланган бўлиши лозим.
Мақсадни амалга оширишда уни қайтадан
аниқлаш ёки унга ўзгартиришлар киритиш
ҳолати ҳам учрайди. Аниқ бажариладиган иш
кўп мақсадли бўлиши мумкин. Умумий ва кенг
ифодаланган мақсадни “Қандай?” деган саволни
бериб соддалаштириш янада аниқроқ ифодалаш
имконини беради.
Муваффақият мезони. Ҳаракат муваффа-
қиятини қандай аниқлаш фойдали. Баъзида
баҳолаш меъзони баён қилинган мақсад тарки-
бига кирган бўлади. Ҳаракатнинг ҳаққоний ба-
ҳолаш усулини топишга ҳаракат қилиш. Бунинг
учун қуйидаги иккита саволнга жавоб топиш
лозим.
1.
Биз қўйилган мақсадга эришдикми ёки
йўқми, уни қандай аниқлаш мумкин?
2.
Биргаликдаги иши самарадорлигини
қандай изоҳлаш мумкин?
Муваффақият мезони аниқлангандан ке-
йин барча гуруҳ аъзоларидан талаб қилинган
якуний натижа ойдинлашади. Шу билан бирга
вазифани бажариш учун қатъий зарур бўлган
куч сарфи аниқланади, вақтдан оқилона фойда-
ланилган бўлади.
Ахборотлар. Муаммони ечиш йўли топил-
гандан кейин уни чуқур таҳлил қилиш керак.
Муаммони ечиш билан фаолияти бевосита боғ-
лиқ бўлган одамлар ўша муаммога, хила-хил
бўлган далилларга, фикр-мулоҳазаларга, ғоя-
ларга, маълум ишончга эга бўлишлари мумкин.
Инсон хотирасининг ахборотларни ёдда сақлаш
имконияти чекланганлиги сабабли, муаммо
ечимини ойдинлаштириш мақсадида ахборот-
ларни йиғишнинг ҳар хил усулларини аниқлаш-
га киришилади. Сўнгра ҳар бир усулнинг кучли
ва ожиз томонларини аниқлаб уларга баҳо бе-
риш лозим бўлади.
Режалаштириш. Режалаштиришнинг ни-
мани бажариш лозимлиги тўғрисида қарор қа-
бул қилишдан бошланади. Бунинг учун ягона
имконият танланади. Барча гуруҳ аъзолари уму-
МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
151
мий режа бўйича тўла тушунчага эга бўлиши ва
улар бажарадиган вазифа эса аниқ бўлиши ло-
зим.
Амалий иш. Бу босқичда амалий иш боош-
ланади. Мақсад ва муваффақият мезони аниқ,
барча иштирокчилар нимага эришиш лозимли-
гини билишади. Аниқ вазиятдан келиб чиқиб,
улар ўз режаларига оқилона ўзгартиришлар
киритишлари мумкин. Натижа сифати аксарият
ҳолларда тайёргарлик сифатига боғлиқ бўлади.
Амалий ишни яхшилаш таҳлили. Одамлар
амалий иш жараёнида кўп нпрсани ўрганади-
лар. Ўз ишлари муваффақияти тавсифини баҳо-
лашади ёки муваффақиятсизлик сабабларини
аниқлашга ҳаракат қилишади. Энг муҳим иш
натижаларини баҳолаб, руҳан тушкунликка
тушмаслик лозим. Бундай тескари алоқасиз иш-
да ўзгариш бўлиши ёки ривожланиш учун
имконият жуда кам бўлади. Таҳлил қилишдан
мақсад ахборотларни ва қўшимча қувватни йи-
ғиш асосида пировард натижани яхшилашдан,
келажакдаги амалий ишнинг асосий йўналиш-
ларини белгилаб олишдан иборат.
Юқорида келтирилган етти қадам муам-
мони ечишга тизимли ёндашиш қуроли бўлиб,
ундан фойдаланишда мослашувчан ва тадбирли
бўлишни тақозо этади. Ҳар қандай босқичда,
бир неча қадамга қайтиш, биз таклиф этаётган
намунага ўзгартириш киритишингиз мумкин.
Энг муҳими - биз таклиф этаётган услуб муам-
мони ҳал қилишга мос ва маъқул бўлиши лозим.
Қарор қабул қилиш йиғилиш ўтказиш-
нинг якуний босқичи – бу қаарор қабул қилиш
ва уни ҳаётга тадбиқ қилишдир. Қарор барча ва
ҳар бир алоҳида қатнашчилар томонидан қабул
қилинади. Йиғилиш қатнашчилари ўз ғоялари
ва қарашларини умумий қарорларда акс эттир-
ганликларига қараб унинг самарадорлиги бел-
гиланади. У қуйидаги тарзда ҳисобланади.
Йиғилиш қатнашчилари ва уни давомийлиги
қайд қилинади. Ундан сўнг ҳар бир қатнаш-
чининг таъриф ставкаси аниқланади. Якунни
қўйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин.
Бунда:
Q –йиғилиш қиймати (пул бирлиги)
T – йиғилиш давомийлиги (соат)
М
(o’r)
– йиғилиш қатнашчиларининг ўрта-
ча иш ҳақи (пул бирлиги)
N
(o’r)
– ойдаги иш соатларининг ўртача
сони
– йиғилишда қатнашиш билан боғлиқ
яширин йўқотишлар коэффициенти
Қарор икки йўл билан ишлаб чиқилади:
1.
Махсус сайланган комиссия олдиндан
қарор лойиҳасини тузади, қатнашчилар ўз туза-
тишларини киритгандан сўнг овоз бериш нати-
жасига кўра қабул қилинади.
2.
Йиғилиш раиси муҳокамага якун ясай-
ди ва қарарни эълон қилади. Қарор қабул қи-
лингандан сўнг унинг ижросини ва назоратини
амалга оширувчи шахслар аниқланади.
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки,
қарорларнинг илмий асосланганлиги ва муайян
ишлаб чиқариш шароитини таҳлил қилишдан
келиб чиқиб, иқтисодий-ижтимоий ва бошқа
ҳозирги замон фан ютуқлари асосида қабул қи-
линиши, асосий масалаларни ҳал қилиш билан
бирга кичик масалаларни ҳам ечишга эътибор
қаратилишига тўғри келади. Қарорнинг адолат-
лилиги, яъни қарорлар фақат раҳбарларга бе-
рилган ҳуқуқ даражасидагина қабул қилиниши
мумкин. Қарорнинг тўғри йўналтирилганлиги
асосида ҳар қайси қарор ўз ижрочиларига тушу-
нарли ва кимга мўлжалланганлиги аниқ бўлиши
керак. Қарорларнинг қисқалиги бўйича ахбо-
ротлар билан ишлаш вақтни тежаш мақсадида
қисқа аниқ қарорлар қабул қилинади. Раҳбар ўз
қўл остидаги ходимларга топшириқларнинг
бажариш муддатини аниқ кўрсатмасдан бериши
мумкин эмас. Оператив қарорлар эса бир дақи-
қада, яъни ишлаб чиқиш ҳолати талаб қилганда
қабул қилиниши мумкин. Қарорлар бажарили-
шини ташкил қилиш ва бажариш цикли якун-
ловчи раҳбарнинг ўзига хос фаолиятидир. Бу
ўринда раҳбар ўз ишини эмас, бошқа одамлар
меҳнатини ташкил этаётганлигини ҳисобга
олиши керак. Ташкилий бошқариш қарорлари
буйруқ тарзида ёки фармойиш билан расмий-
лаштирилгандан сўнг қонун тусига киради.
Менежернинг бош вазифаси бундай қарорни
бажарилиш жараёнини назорат қилинишини
таъминлашдан иборат. Шундай қилиб, қарорлар
бажарилишини таъминлашни назоратсиз тасав-
вур қилиб бўлмайди. Қарорлар бажарилишини
назорат қилиш бошқариш циклининг энг сўнгги
қисми ҳисобланади.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Э.Ғ. Набиев, Д.Н. Рахимова – Замонавий менежментнинг назарияси ва амалиёти, Академия нашриёти,
Тошкент - 2014й., 252 б.
2.
Р. Валижонов, О. Қобулов, А. Эргашев – Менежмент асослари, Шарқ нашриёти, Тошкент – 2012 й., 207 б.
3.
Т. Маликов, О. Олимжонов – Молиявий менежмент, Академия нашриёти, Тошкент – 2009 й., 194 б.
4.
А. Қўчқоров, Х. Тошматов, Ғ. Абдувоҳидов – Менежер имкониятлари, Истиқлол нашриёти, Тошкент – 2017
й., 2010 б.
5.
А. Қўчқоров, Х. Тошматов – Менежмент стратегияси, Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси нашриёти, Тошкент –
2003 й., 183 б.
МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ
