Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
201
Камбағаллик коэффициенти ва
камбағаллик даражаси (a = 0);
Камбағаллик чуқурлиги индекси (a = 1);
Камбағаллик жиддий (ўткир)лиги
индекси (a = 2).
Камбағаллик коэффициенти
(камбағал
уй хўжаликлари сонининг умумий уй хўжалик-
лари сонидаги улуши).
Камбағаллик коэффициенти фақат камба-
ғалликнинг тарқалиш даражасини тавсифлайди
ва камбағал уй хўжаликларининг даромади
камбағаллик
чегарасидан
пастлигини
аниқлашга имкон бермайди.
Камбағаллик чуқурлиги индекси:
Камбағаллик чуқурлиги индекси кам таъ-
минланган уй хўжаликлари даромадларининг
кам таъминланганлик чегарасига нисбатан қан-
чалик пастлигини аниқлаш имконини беради.
Камбағаллик жиддий (ўткир)лиги ин-
декси:
Ҳинд иқтисодчиси, 1998 йилги иқтисоди-
ёт бўйича Нобель мукофоти лауреати Амартия
Кумар Сен учта омилни ўзида мужассам этган
камбағалликнинг синтетик кўрсаткичи бўлган
индексни таклиф қилди. Бу омиллар сифатида
камбағалликнинг тарқалиши, камбағал одам-
ларнинг моддий етишмовчилиги ва уларнинг
даромадлар бўйича табақаланиш даражаси оли-
нади. У қуйидаги формула бўйича ҳисобланади.
Бу ерда:
S –
Сен индекси;
L –
камбағал аҳоли улуши;
N –
ўртача даромад танқислиги (дефи-
цит)нинг камбағаллик чегарасига нисбати;
d –
камбағал уй хўжаликларининг ўртача
даромадлари;
P –
камбағаллик чегараси;
G
p
–
камбағал уй хўжаликлари учун Джини
коэффициенти (индекси).
Камбағаллик чегараси деганда даромад-
нинг шундай даражаси тушуниладики, ундан
пастда одам охиригача ҳамма нарсадан маҳрум
бўлади. Бошқача қилиб айтганда, унинг даро-
мади яшаш даражасидан ортмайди.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Тихонова Н.Е., Горшкова М.К. Бедность и бедные в современной России. — Весь Мир, 2014. — 304 с.
2.
Шодмонов Ш.Ш., Ғофуров У.В. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. – Т.: Iqtisod-moliya, 2010. – 728 бет.
3.
www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси
5.
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси (stat.uz) маълумотлари.
https://review.uz/oz/post/ - Р.Р. Хасанов.Ўзбекистонда камбағаллик ва уни қисқартириш йўллари.
8.
https://tarjumon.uz/5637
10.
https://wfin.kz/novosti/ekonomika/item/30202
11.
https://www.kommersant.ru/doc/4349503
ҲУДУДИЙ МЕҲНАТ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ
КЛАСТЕР ШАКЛИНИ ЯРАТИШ
Базарова Гулнора Гуламовна -
Андижон машинасозлик институти
Гуманитар фанлар кафедраси доценти
Aннотация.
Ушбу мақола ҳудудий меҳнат бозорида рақобатбардошлигини оширишнинг илмий-назарий
жихатлари ўрганилган. Тошкекнт вилояти мисолида мехат бозорида кластер тузилмаларини яратиш асосида
меҳнат бозорини самарали бошқаришнинг самарали усули таснифланган. Ҳудудий меҳнат бозорини
ривожлантиришда кластер тузилмалари шакллантириш асосида малакали кадрларнинг етишмовчилигини ҳал
қилиш борасида илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлар
:
кластер тузилмалари; минтақавий меҳнат бозори; олий таълим тизими; ҳудудий
кластерлар; ижтимоий-иқтисодий ривожланиш; касбий кўникма, касбий малака, ваколатларига мувофиқ ўқитиш;
малакали кадрлар тайёрлаш тизими.
Аннотации.
В статье исследуются научно-теоретические аспекты повышения конкурентоспособности на
региональном рынке труда. На примере Ташкентской области классифицируется эффективный метод
эффективного управления рынком труда, основанный на создании кластерных структур на механическом рынке.
Разработаны научные предложения и практические рекомендации по решению проблемы дефицита
квалифицированных кадров на основе формирования кластерных структур в развитии регионального рынка труда.
ДЕМОГРАФИЯ, МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
202
Ключевые слова:
кластерные структуры; региональный рынок труда; система высшего образования;
региональные кластеры; социально-экономическое развитие; профессиональные навыки, профессиональная
квалификация, обучение в соответствии с компетенциями; система подготовки квалифицированных кадров.
Annotation.
This article examines the scientific and theoretical aspects of increasing competitiveness in the regional
labor market. The example of Tashkent region classifies an effective method of effective management of the labor market based
on the creation of cluster structures in the mecha market. Scientific proposals and practical recommendations have been
developed to address the shortage of qualified personnel based on the formation of cluster structures in the development of the
regional labor market.
Keywords:
cluster structures; regional labor market; higher education system; regional clusters; socio-economic
development; professional skills, professional qualifications, training in accordance with the competencies; system of training
qualified personnel.
Ўзбекистон Республикаси олий таълим
тизимини 2030 йилгача ривожлантириш кон-
цепциясига мувофиқ ёшларни олий таълим
билан қамраб олиш даражасини босқичма-бос-
қич 50 фоизга етказиш, ҳудудларда сифатли
олий таълим хизматлари кўламини кенгайти-
риш орқали аҳоли ва жадал ўсиб бораётган
иқтисодиёт тармоқлари эҳтиёжларини таъмин-
лаш белгиланган[1].
Юқори малакали кадрлар тайёрлаш тизи-
мини янги босқичга олиб чиқиш, ёшлар касбий
кўникма ва малака оширишлари учун рағбат-
лантирувчи тизимларни жорий қилиш, ҳудуд-
ларда тадбиркорлик анъаналарини илмий-тад-
қиқот ва инновацион фаолият билан уйғун ри-
вожлантиришга қаратилган кенг кўламли
ислоҳатлар амалга оширилмоқда. Шунингдек,
Ўзбекистонда 1997 йилда қабул қилинган кадр-
лар тайёрлаш миллий дастури ҳозирги пайтда
иқтисодиётни инновацион ривожланиш талаба-
ларга мос келмаслиги натижасида меҳнат бозо-
рида бир қатор муаммолар юзага келганлиги
сабали кадрлар тайёрлаштизимида инновацион
ёндашувларни қўллашни талаб қилмоқда.
Минтақавий меҳнат бозорини шакллан-
тириш тизимида қуйидаги муаммолар мавжуд:
1. Aксарият нодавлат нотижорат ташки-
лотлари ва касб-ҳунар таълими муассасалари-
нинг қолоқ ва статик моддий-техник базаси.
2. Касб-ҳунар таълими мазмуни мамлакат
ва минтақанинг инновацион ривожланиши
эҳтиёжлари ҳамда меҳнат бозори талабларидан
орқада қолмоқда.
3. Касбий тайёргарлик ўқитувчиларининг
касбий маҳорат даражаси пасайиши.
4. Кўпгина касб-ҳунар таълим муассасала-
рида ушбу муассаса учун асосий бўлмаган мут-
ахассисликлар бўйича мутахассисларни тайёр-
лашда бюджет маблағларидан фойдаланиш са-
марадорлигининг пастлиги.
Мавжуд вазият талабга ҳам, малакали иш-
чилар таклифига ҳам таъсир қилувчи бир қатор
омиллар билан боғлиқ.
Меҳнат бозори томонидан кадрларга бўл-
ган талабни чеклашнинг асосий сабаби иш бе-
рувчилар томонидан таклиф этилаётган иш
ўринларининг кўпчилигининг истиқболсиз ва
кам маошидир.
Юқорида келтирилган муаммоларнинг
ижтимоий-иқтисодий аҳамияти, уларнинг ти-
зимли хусусияти инновацион ёндашувлардан
фойдаланишни, яъни худудий мехнат бозорида
кластер шаклларини яратишни талаб қилади,
бунда бизнес томонидан маълум миқдордаги
талабга жавоб берадиган мутахассисларнинг
"буюртмаси" учун шароитлар яратилганда, ва-
колатларига мувофиқ ўқитиш, ҳудудий ҳоки-
мият органлари кўмаги билан инновацион ри-
вожланишнинг замонавий талаблари асосида
иш берувчи томонидан ишлаб чиқилади.
Кластер шаклланишларини яратиш орқа-
ли юқорида баён қилинган талабларни амалга
ошириш мумкин. Кластер - манфаатдор
субъектларнинг саъй-ҳаракатларини (таълим,
ресурс, ишлаб чиқариш) бирлаштиришнинг
ташкилий шаклдир. Минтақанинг узоқ муддат-
ли ижтимоий-иқтисодий ривожланиш концеп-
циясида белгиланган кластер сиёсатининг эле-
ментлари худудлар иқтисодиётнинг рақобат-
бардошлигини оширишнинг асосий воситалари-
дан бирига айланиши керак.
Тошкент вилоятида кластерларни шакл-
лантириш ва муваффақиятли ишлаши учун бар-
ча шароитлар мавжуд. Вилоятида кластер шакл-
ланишини яратиш минтақавий меҳнат бозори-
нинг энг долзарб муаммоларидан бирини, яъни
Тошкент шаҳридаги корхоналарда малакали
ишчиларнинг етишмаслигини ҳал қилишга
имкон беради. Тошкент вилояти бир қатор
афзалликларга эга, улардан самарали фойдала-
ниш ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даража-
сининг ўртача кўрсаткичларига, шу жумладан
аҳоли даромадлари даражасига эришиш нуқтаи
назаридан ривожланиш кўрсаткичларини амал-
га оширишни таъминлайди.
Вилоят аҳолисининг ўсиш суръатлари
унинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш жа-
раёни билан бирга кечмоқда. Шу билан бирга,
вилоят аҳолисининг ўсиш суръатлари билан
ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожла-
ниш жараёнлари орасида мутаносиблик куза-
тилмайди.
ДЕМОГРАФИЯ, МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
203
Тадқиқотларга кўра, 2010-2018 йиллар
мобайнида вилоят ялпи ҳудудий маҳсулотининг
аҳоли жон бошига нисбатан реал ўсиш суръат-
лари билан аҳоли сони ўсиши ўртасида боғлиқ-
лик мавжуд эмаслиги аниқланган[2]. Бу эса, ўз
навбатида, вилоятнинг узоқ муддатга мўлжал-
ланган барқарор иқтисодий ривожланишини
таъминлашда демографик ўсиш асосий омил
бўла олмаслигини англатади.
Ушбу жараён натижасида вилоят аҳолиси
таркиби ҳам ўзига хос ўзгаришларга эга бўлиб
бормоқда. Хусусан, 2000-2019 йилларда аҳоли
таркибида меҳнат ёшидаги аҳоли сонининг (7,5
п.п.) ўсиш жараёни кузатилмоқда. Натижада
2019 йил аҳоли таркибида меҳнат ёшидагилар -
61,0 фоизни, меҳнат ёшига тўлмаганлар - 28,3
фоизни ҳамда меҳнат ёшидан юқори бўлганлар
- 10,7 фоизни ташкил этган (1-расм).
1-расм. Аҳолининг 2000-2016 йиллардаги ёш таркиби
Манба:
Ўзбекистон Республикаси статистика қўмитаси маълумоти
асосида муаллиф томонидан тузилди.
Вилоят аҳолиси таркибида меҳнат ресурс-
лари улушининг ошиб бориши, бир томондан,
маҳаллий бюджетда ижтимоий тўловлар юки-
нинг камайишига олиб келса, иккинчи томон-
дан, маҳаллий меҳнат бозорига бўлган демогра-
фик босимнинг ўсишига хизмат қилмоқда. Ви-
лоятда амалга оширилаётган саноатни ривож-
лантиришга қаратилган ишлаб чиқилган лойи-
ҳаларда ҳам худудда шалланаётган меҳнат ре-
сурсларининг мутаносиб жойлаштириш масала-
лари ҳам етарлича инобатга олинмаган
Саноат мажмуаси Тошкент вилояти иқти-
содий ривожланиш салоҳиятининг асосий тар-
кибий қисмларидан бири бўлиб, вилоятнинг
Тошкент шахрига яқин жойлашуви олий мала-
кавий кадрлар тайёрлаш, тоғ кон саноат ва ме-
таллургия саноати учун илмий базаларни шакл-
лантиришга етарлича имкониятлар мавжуд.
Тошкент вилоятида 2021 йилдан бошлаб
илмий-техник комплексни ривожлантириш
учун замонавий инфратузилма шакллантириш-
га, жумладан инновацион ва технологик марказ,
технопарк, бизнес-инкубатор, ёшлар бизнес-
инкубаторини ривожлантириш бўйича лойиҳа-
лар белгилаб олинган бўлсада, уларни юқори
илмий салоҳиятга эга бўлган кадрлар билан
таъминлаш муаммолари мавжуд.
Тошкент вилояти аҳолисининг демогра-
фик ҳолатидаги таҳлилларга асосан, унда та-
биий ҳамда механик ўзгаришлар истиқболда
минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожлани-
шига бевосита таъсир ўтказишидан далолат бе-
ради. Лекин бугунги кунда минтақадаги демог-
рафик жараёнлар вилоят иқтисодиётининг бар-
қарор ўсиш суръатларини таъминлашда етарли
омил бўла олмайди. Вилоятнинг мавжуд меҳнат
салоҳияти истиқболда барқарор иқтисодий ри-
вожланиш суръатларини таъминлашда унинг
сифат кўрсаткичларини оширишга алоҳида
эътибор қаратишни талаб этади.
Тошкент вилоятида меҳнат бозорида
кластер шаклланишларини яратиш уч даражали
яхлит тизимни шакллантиришни талаб қилади.
Ушбу тизимни бошқариш механизмини ишлаб
чиқиш учун қабул қилинган даражаларнинг аҳа-
миятини аниқлаш керак.
Биринчи даража худудий меҳнат бозори-
ни кластерлаш асосида шакллантиришнинг энг
қуйи тизими. Иккинчи даража кластерларни
шакллантириш дастурлари билан бевосита му-
таносиб амалга оширилувчи таълим дастурла-
ри. Ушбу босқич Тошкент вилоятида таълим-
нинг барча бўғинларини ихтисослаштирилган
кластерларга мутаносиб йўлга қўйишни назар-
да тутади. Учинчи даража қўшимча профессио-
нал таълим марказларини яратишни ўз ичига
олади.
Юқорида тавсифланган муаммолар ва тўғ-
ридан-тўғри ишлайдиган тузилмалар, бозор
инфратузилмаси ва ҳокимият билан ўзаро ало-
қаларни ўз ичига оладиган ходимларни бошқа-
риш тизимларини яратишнинг долзарблашти-
ради. Бундан ташқари, ишда ижтимоий-иқтисо-
дий тизимнинг интеграцияси элементлари кў-
риб чиқилади (2-расм).
31
29,9
39,8
60
61,7
53
9
8,4
7,2
0%
50%
100%
2019 й
2010 й
2000 й
Ўзбекистон Республикаси
мехнатга лаёқатли ёшдан кичиклар
мехнатга лаёқатлилар
мехнатга лаёқатли ёшдан катталар
28,3
28,2
36,8
61
61,9
54,5
10,7
9,9
8,6
0%
50%
100%
2019 й
2010 й
2000 й
Тошкент вилояти
мехнатга лаёқатли ёшдан кичиклар
мехнатга лаёқатлилар
мехнатга лаёқатли ёшдан катталар
ДЕМОГРАФИЯ, МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
204
2-расм. Меҳнат бозорини кластерлаш шакли
Манба:
Муаллиф ишланмаси
1-расмда Тошкент вилоятининг меҳнат
бозорини бошқаришнинг кластер шакли ва эле-
ментлари кўрсатилган. Ижтимоий-иқтисодий
тизимни бошқариш механизмини амалга оши-
риш учун ушбу тизимнинг баҳолаш мезонлари-
ни шакллантириш талаб этилади.
Фикримизча ижтимоий ва меҳнат минта-
қавий тизимининг меҳнат бозоридаги самара-
дорлигини баҳолаш мезонлари қуйидагилардан
иборат бўлиши лозим:
1) меҳнат ресурсларининг касбий тайёр-
гарлик даражаси.
2) касбий маҳоратга эга бўлиш.
3) асосий мотивацион мезонларни баҳо-
лаш.
4) дастурларни амалга ошириш.
5) дастурларни амалга ошириш самара-
дорлигини баҳолаш.
6) яхлит ижтимоий-иқтисодий тизимнинг
барча элементлари ўзаро таъсирининг самара-
дорлиги. [4]
Ушбу моделни амалга оширишда бирлаш-
ган ижтимоий-иқтисодий тизим ва меҳнат ре-
сурсларининг мақсадлари бир йўналишга эга
бўладиган ва умуман барча даражадаги тизим
унга эришишга интиладиган шундай йўналти-
рилган мотивни аниқлаш таклиф этилади. Бун-
дан ташқари, самарадорлик асосан мақсадлар-
нинг узлуксизлик, аниқлик ва ҳақиқат каби
хусусиятлари билан белгиланади.
Aнкеталар ва эксперт баҳолари натижаси-
да мотивацияни баҳолаш натижаларини таҳлил
қилишда меъёрлаштирилган коеффициентлар-
ни олиш аниқлаш бўйича 1-жадвал меъзонлари-
га мос таҳлил амалга оширилиши лозим, ушбу
таҳлил меҳнат ресурсларини мативациловчи
меъзонлар асосида бошқариш имконини бе-
ради.
1-жадвал
Меҳнат ресурсларини бошқаришнинг нормаллаштирилган коеффициентлари
Қониқиш
Мотивация
Кучли
Меъёрий
паст
Умумий
Мативация турлари
Х
Мативация кучи
Х
Мативация йўналишлар
Х
Х коэффициэнтлари йиғиндиси
Х
Нормаллаштирилган коэффициентлар K
n
Х1
Х2
Х3
Манба:
муаллифлар томонидан тузилган
Олинган нормаллаштирилган коеффици-
ентлар бизни меҳнат ресурсларини рағбатлан-
тириш моделини яратишга имкон беради
(3-расм).
Интеграциялашган таълим тизимининг ижтимоий-
иқтисодий элементлари
Худудий
инфратузилмалар
Дастурларни ишлаб
чиқиш ва уларнинг
бажарилишини назорат
қилиш.
Вилоят ва туман
хокимликлари
Таҳрир Таҳрир
Меҳнат ва аҳолини
ижтимоий муҳофаза
қилиш вазирликлари ва
вилоят бошқармалари
Корпоратив
тузилмалар
Бандлик
Ғуломов
Уз
оқ
м
уд
да
тг
а
м
ўл
ж
алла
нг
ан
босқ
и
чм
а-
боч
қич
та
ъ
лим
Кичик ва ўрта бизнес
Ташқи ва ички мухит билан ўзаро
алоқалар маркази
Ихт
и
сосла
шг
ан
та
ъ
лим
Ма
ла
ка
ошириш
ва
қа
й
та
та
й
ёр
ла
ш,
қисқа
ўқ
ув
кур
сла
ри
Давлат ва
жамоатчилик
идоралари
ДЕМОГРАФИЯ, МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
205
мм
K
₁=ꓫ1
K
₂=ꓫ2
K
₃=ꓫ3
K
₂<
K
₃<
K
₁
3-расм. Ҳудудий меҳнат бозорида меҳнат ресурсларини рағбатлантириш модели
Манба:
Муаллиф ишланмаси
Нормаллаштирилган
коеффициентлар
нафақат турли мехнат ресурсларни бошқариш,
балки уларни бирлаштирилган ижтимоий-
иқтисодий тизим даражалари учун эксперт
усули билан аниқланган оғирликлар билан
солиштиришга имкон беради, шунинг учун энг
юқори қиймат ушбу тизимнинг 1-даражасидир.
Нормаллаштирилган коеффициентларни
1-расмда келтирилган кўрсаткичлар асосида
ҳисоблашда, К1 коеффициенти учун энг катта
қиймат шуни кўрсатадики, барча меҳнат
ресурслари учун, ҳаттоки малака жиҳатидан
қарама-қарши бўлган ҳолда, мотивация тури
устун кўрсаткич ҳисобланади. Бундан ташқари,
мотивациянинг прагматик турининг устунлиги,
авваламбор, моддий ёрдамга бўлган истакни
кўрсатади. Иккаласининг ҳам бозор шароитла-
рига мослашиши энг самарали бўлиши учун
диққатни туртки беришнинг қиймат турига
ўтказиш зарур. Бунинг учун бирлашган ижти-
моий-иқтисодий тизим моделини ишлаб чиқиш
ва амалга оширишни таклиф қилиш имконини
берадиган ижтимоий муҳит омилларини шакл-
лантириш бўйича чора-тадбирлар талаб этила-
ди. Мотивация кучи касбий тайёргарлик ва ма-
лаканинг 2-даражасига энг катта таъсир кўрса-
тади. Мотивация йўналиши ижтимоий ёрдам ва
қўллаб-қувватлашга энг яхши таъсир қилади.
Тизимдаги мотивацион моделдаги атроф-му-
ҳитнинг вазифаси ижтимоий-иқтисодий тизим-
нинг самарали ишлаши учун зарур шарт-ша-
роитларни яратишдир, бу шартлар кластер
типидаги меҳнатни бошқариш тузилмаларини
шакллантириш доирасида амалга оширилади
(4-жадвал).
4-расм. Мехнат ресурсларини бошқаришнинг ҳудудий кластер шакли
Манба:
Муаллиф ишланмаси
Эксперт баҳоси натижасида олинган тор-
тиш коеффициентлари мотивация тури (меҳ-
натга мослашиш) тизимнинг биринчи даража-
сига энг кучли таъсир кўрсатишини тасдиқлай-
ди, иккинчи даражага мотивация йўналиши
(касб-ҳунар таълими), учинчи даража – мотива-
ция кучи (ижтимоий қўллаб-қувватлаш ва ўқи-
тиш). Шундай қилиб, минтақани ижтимоий-
иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўна-
лишлари сифат жиҳатидан янги меҳнат сало-
ҳиятини шакллантиришга ва меҳнатнинг
интеллектуализация даражасини, иқтисодиёт-
нинг инновационлигини ва жамиятни ахборот-
лаштиришни оширишга йўналтирилган бўлиши
керак. Бу ҳудудий тизим элементларининг са-
марали ўзаро таъсирини таъминлайди, шунинг-
дек, иқтисодий ривожланишнинг ижтимоий йў-
налтирилган турини амалга ошириш имкония-
тини олдиндан белгилаб берадиган янгилик-
ларни жорий этиш натижасида тижорат ва
Меҳнат ресурсларини бошқаришнинг ҳудудий таркиби
Қўллаб-қувватловчи
Y₃
=
ꓫ
3
Интеграциялашган ижтимоий-иқтисодий
тизимлар
Таъсир
маркази
Ички ва ташқи омиллар
Ресурс таъминоти
Y₃
=
ꓫ
3
Y₃
=
ꓫ
3
Мотивация тури
Мотивация кучи
Мотивация йўналиши
Эхтиёжларни қондириш
Мехнат ресурслари мухитини шакллантириш=1
ДЕМОГРАФИЯ, МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
206
ижтимоий самарани олиш учун илмий ғоялар ва
фундаментал билимларни шакллантиришга им-
кон беради.
Тошкент вилоятининг истиқболли ри-
вожланишида инсон омили, унинг сифат дара-
жаси муҳим аҳамият касб этади. Вилоят бу йў-
налишда жуда катта салоҳиятга эга бўлиб, бу-
гунги кунда ундан етарли даражада фойдала-
нилмаяпти. Бу эса, ўз навбатида, истиқболда
сезиларли иқтисодий йўқотишларга олиб ке-
лиш хавфини туғдиради. Минтақада инсон
омили сифатини оширишга қаратилган чора-
тадбирлар мажмуи вилоятнинг узоқ муддатли
барқарор иқтисодий ўсишини таъминлашда
муҳим манбалардан бири ҳисобланади. У, ўз
навбатида,
таълим
сифатига
боғлиқдир.
Вилоятда сифатли таълим жараёнини ташкил
этишда ҳамда бунинг натижасида юқори меҳнат
унумдорлигини таъминлаш мақсадида қуйида-
ги масалаларга алоҳида эътибор қаратиш мақ-
садга мувофиқ.
Минтақада аҳолининг таълим билан қам-
рови даражаси катта аҳамиятга эта бўлиб,
айниқса мактабгача ва олий таълим тизимида
ушбу кўрсаткичлар сифат кўрсаткичлари дара-
жасида эътиборга молик. Маълумки, айнан мак-
табгача таълим тизими келажакдаги меҳнат
ресурсларининг турли касбий кўникмаларни
эгаллаши ҳамда уларнинг сифатини ошишига
тўғридан-тўғри таъсир этиб, бунинг натижаси-
да эса меҳнат унумдорлигининг ўсишига боғлиқ
бўлади. Бундан ташқари, мактабгача таълим
қамровини ошириш натижасида аёллар бандли-
гининг ошишига ҳам шароит яратилади. Шу-
нингдек, таълим қамровини оширишда хусусий
мактабгача таълим муассасалари тизимини
шакллантириш масаласи аҳолининг ушбу таъ-
лим турига бўлган эҳтиёжларининг маълум бир
қисмини қондиришга хизмат қилади. Шу сабаб-
дан, Тошкент вилоятида мактабгача таълим
қамрови ҳамда унинг моддий-техник таъмин-
ланганлик даражасини ошириш ўрта муддатли
истиқболда амалга оширилиши зарур бўлган
йўналишлардан бири ҳисобланади.
Ҳусусий секторни кадрлар тайёрлаш ти-
зими билан кооперацион жараёнга жалб этиш
бугунги кунда вилоят миқёсида етарлича ўзини
оқлай олмаяпти. Шунинг учун, ушбу йўналишда
маҳаллий хокимият ва бизнес вакиллари билан
алоқалар таклиф этилган кластер тизимини
яратишни, янада кенгайтиришни ва жадаллаш-
тиришни талаб этади.
Тошкент вилоятида сифатли иш ўринла-
рини яратишда вилоят иқтисодиётининг соҳа
ва тармоқларини янада ривожлантириш асос
бўлиб хизмат қилади. Жаҳон тажрибасидан маъ-
лумки, сифатли иш ўринларининг аксарият қис-
ми саноатда яратилади. Узоқ муддатли истиқ-
болда саноатнинг металлургия, машинасозлик,
қурилиш материаллари саноати, енгил саноат,
озиқ-овқат саноати, фармацевтика саноати тар-
моқларида истиқболли лойиҳа ва чора-тадбир-
ларни амалга ошириш минтақада барқарор янги
иш ўринларини ташкил этишга замин яратиб,
келажакда бандлик даражасининг барқарор
ошишини таъминлайди.
Шунингдек, янги иш ўринларининг дои-
мийлигини сақлаш ҳам яқин ва узоқ муддатли
истиқболда долзарб вазифалардан бири бўлиб
қолади. Меҳнат ва бандлик соҳасида ижтимоий
ҳамкорлик, институционал муҳит ва меҳнат бо-
зори инфратузилмасини янада ривожлантириш
меҳнат бозоридаги муносабатларни яхшилашга
олиб келади. Турли бўғиндаги давлат органла-
ри, иш берувчилар ва инфратузилма объектла-
ри ўртасидаги ҳамкорликни ривожлантириш
ҳудудий меҳнат бозоридаги муаммоларни
ечишда барча ижтимоий ҳамкорларнинг шакл-
лантирилиши лозим бўлган мехнат бозори клас-
терида фаол иштирокини таъминлаш имкония-
тини яратади. Бундан ташкари, ҳудудий меҳнат
бозорида ягона ахборот алмашинувини йўлга
қўйиш иш берувчилар ва иш изловчилар учун
иш топиш жараёнини тезлатишга имкон беради.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги “Ўзбекистон республикаси олий таълим тизимини 2030
йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида” ПФ-5847-сон Фармони
2.
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар
стратегияси. “Иқтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йўналишлари” бандида белгиланган чора-
тадбирларнинг тошкент вилоятида бажарилиши таҳлили бўйича маълумотнома. ТДИУ. 2019 йил.
3.
Кудрова Н.А., Ангеловский М.М.Интегрированная социально-экономическая система с использованием мотивационной
модели - Путеводитель предпринимателя –– № 20 – 2013
4.
Кудрова Н.А Формирование стратегического развития интегрированных социально-экономических кластерных
структур региона концептуальное обоснование сбалансированной системы показателей - Транспортное дело -2012 3.
5.
Кудрова Н.А Реализация кластерной политики – основа экономического развития регионов- Интеграл №1 (63) – 2012
6.
Антонов А.В., Системный анализ – М.: Высш. шк., 2006. 5. Глущенко В.В.,
7.
Глущенко И.И. Исследование систем управления: Социологические и экономические исследования, прогнозные и плановые
исследования, экспериментальные исследования. — Московская область: Крылья, 2006.
8.
Игнатьева А.В., Максимцов М.М. Исследование систем управления: Учебное пособие. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2006.
9.
Короткое Э.М. Исследование систем управления: Учебник. — М.: ДЕКА, 2008.
10.
Мельник М.В. Анализ и оценка систем управления на предприятиях. —М.: Финансы и статистика, 1989.
11.
Статистические методы анализа экспертных оценок. М.: Наука, 1977
12.
Кендэл М.Д. Ранговые корреляции/ пер. с англ. –М.: Статистика, 1974.
ДЕМОГРАФИЯ, МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
