Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил 2-сон
116
3.
Джахангирова Гулноза Зинатуллаевна, Максудова Гулчехра Азадовна, Пулатова Назокат Эркиновна
Современное состояние производства кондитерских изделий в Узбекистане и исследования перспектив // Universum:
технические науки. 2020. №6-2 (75). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennoe-sostoyanie-proizvodstva-
konditerskih-izdeliy-v-uzbekistane-i-issledovaniya-perspektiv (дата обращения: 16.12.2020).
4.
Обзор рынка кондитерских изделий – [Электронный ресурс] – 2020 - Режим доступа:
invest.ru/lib/obzor-rynka-konditerskix-izdelij/
(Дата обращения 15.12.2020)
5.
Тренды кондитерских изделий в кондитерском искусcтве – [Электронный ресурс] – 2020 - Режим доступа:
https://bakery.news/2020/06/trendy-2020-v-konditerskom-iskusstve/
6.
Анализ рынка кондитерских изделий – [Электронный ресурс] – 2020 - Режим доступа:
(Дата обращения 16.12.2020)
7.
Сфера о кондитерских изделиях – [Электронный ресурс] – 2020 - Режим доступа:
https://sfera.fm/uploads/view/konditer_3_84_2020/35/#zoom=z
8.
Сайт
Ресторанофф
–
[Электронный
ресурс]
–
2020
-
Режим
доступа:
https://restoranoff.ru/news/newsfeed/konditerskaya-ekspertiza/
(Дата обращения 04.01.2020)
Муратова Шоҳиста Ниматуллаевна -
Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг
Божхона институти доценти, и.ф.ф.д.(PhD)
САНОАТ ТАРМОҚЛАРИ МАҲСУЛОТЛАРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ-ЭКОЛОГИК
ҲАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШГА УСЛУБИЙ ЁНДАШУВЛАР
Аннотация:
Мақолада саноат тармоқлари маҳсулотларининг иқтисодий-экологик хавфсизлигини
таъминлаш масалалари талқин этилган бўлиб, “иқтисодий-экологик ишлаб чиқариш функцияси” тузилмаси таклиф
этилган.
Калит сўзлар:
экологик ривожланиш модели, экологик иқтисодиёт, иқтисодий-экологик ишлаб чиқариш
функцияси.
Аннотация:
В статье рассмотрены вопросы обеспечения экономико-экологической безопасности продукции
промышленных отраслей и предложено построение “экономико-экологических производственных функций”.
Ключевые слова:
модель экологического развития, экологическая экономика, экономико-экологическая
производственная функция.
Abstract:
The article deals with the issues of ensuring the economic and environmental safety of industrial products and
suggests the construction of “economic and environmental production functions”.
Keywords:
model of ecological development, ecological economy, economic and ecological production function.
Кириш.
Жадаллашаётган саноатлашти-
риш ва аҳоли сонининг ортиши иқтисодиёт-
нинг ресурсларга бўлган эҳтиёжини сезилар-
ли даражада оширмоқда, шунингдек, атроф-
муҳитга салбий антропоген таъсирни кучай-
тириб, иссиқхона газлари ажратмаларининг
ортишига олиб келмоқда. Иқтисодиёт энер-
гия самарадорлигининг паст даражаси, та-
биий ресурслардан нооқилона фойдаланиш,
технологиялар янгиланишининг сустлиги,
«яшил иқтисодиёт»ни ривожлантириш учун
инновацион ечимларни жорий этишда кичик
бизнес иштирокининг етарли эмаслиги мам-
лакатни барқарор ривожлантириш соҳасида-
ги устувор миллий мақсадлар ва вазифаларга
эришишга тўсқинлик қилмоқда. Бунда узоқ
муддатли истиқболда «яшил» иқтисодиётга
ўтиш ресурслардан оқилона фойдаланиш,
барқарор истеъмол ва ишлаб чиқариш; иқти-
содий ҳисоб тизимига экологик ва ижтимоий
мезонларни киритиш тамойилларига асосла-
ниши керак [1].
Ҳар қандай давлатнинг ўз олдига қўйган
асосий мақсадларидан бири – мамлакат аҳо-
лиси учун муносиб турмуш даражасини таъ-
минлашдир. Иқтисодиётнинг саноатлашув
тенденцияси яққол намоён бўлаётган ушбу
шароитда саноат тармоқларининг фаолияти
иқтисодиётнинг уйғун ҳолда ривожланиб бо-
ришида муҳим аҳамият касб этади [2].
Давлатнинг ижтимоий-иқтисодий хара-
жатларини қоплаш билан бир қаторда, саноат
корхоналари меҳнатга лаёқатли аҳолининг
иш билан бандлигини ошириши мумкин ва у
кўплаб иш ўринлари яратадиган ишлаб чиқа-
ришдир [3].
Бундан ташқари, саноат тармоқлари ин-
вестицион жозибадорликка эга бўлиб, инно-
вацион фаолиятни мотивлаштиради, бу эса
саноат тармоғи ривожининг янги истиқбол-
ларини очиш имкониятини яратади [4,5]. Тўп-
САНОАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил 2-сон
117
ланган салоҳият туфайли айнан илғор саноат
компаниялари энг замонавий, экологик тоза
технологияларни жалб қилиш ва ўзлаштириш
имкониятига эга, бу эса, ўз навбатида, маълум
бир минтақада саноат ва илм-фан ривожига
ўз ҳиссасини қўшади [6].
Замонавий дунёда атроф-муҳит ва ин-
сонларни салбий таъсирлардан ҳимоя қилиш
муаммоларининг долзарблиги ортиб бораёт-
ганлиги сабабли, иқтисодий хавфсизликнинг
экологик жиҳатига кўпроқ эътибор берил-
моқда. Шу муносабат билан, амалиётда саноат
тармоқлари корхоналари ҳамда саноат тар-
моқлари маҳсулотларининг иқтисодий-эколо-
гик ҳавфсизлиги масаласи алоҳида аҳамият
касб этади.
Адабиётлар шарҳи. Саноат тармоқлари
маҳсулотларининг иқтисодий-экологик ҳавф-
сизлиги асосларини ўрганишга МДҲ олим-
ларидан
Н.Е.Булетова,
И.А.Злочевский,
А.А.Малышева, Е.Ю.Труноваларнинг ишлари
бағишланган бўлиб,
иқтисодий-экологик
ҳавфсизликни баҳолаш усулларини ишлаб
чиқишда
О.Н.Зайцев,
Е.А.Иванцова,
В.А.Кузьмин,
Е.В.Семенова,
Т.А.Худякова,
Ўзбекистонлик олимлар Ҳ.П.Абулқосимов,
Б.Э.Мамарахимов, А.В.Вахабов, Н.М.Махмудов,
Д.Н.Саидова, Ф.М.Фазилов ва бошқалар ўз
ҳиссаларини қўшганлар.
Ушбу муаммони тадқиқ этган кўплаб
олимлар саноат тармоқлари маҳсулотлари
иқтисодий-экологик ҳавфсизлигининг кўпги-
на жиҳатлари етарли даражада ишлаб чиқил-
маганлигини таъкидлашади. Масалан, иқти-
содий-экологик ҳавфсизликни баҳолашда яго-
на самарали комплекс ёндашув мавжуд эмас-
лиги, бу ёндашувни ташлашнинг мураккаб-
лиги ва ҳар бир алоҳида ҳолатда кўрсаткич-
ларни тизимлаштириш муаммолари билан
боғлиқдир. Бундан ташқари, кўпгина тадқи-
қотларда тармоқ ва минтақа хусусиятлари ҳи-
осбга олинмайди. Хусусан, замонавий шароит-
да саноатнинг етакчи тармоқлари маҳсулот-
ларининг иқтисодий-экологик хавфсизлиги
тўлиқлигича ўрганилмаган. Бу эса, тадқиқо-
тимизнинг зарурати ва долзарблигини белги-
лаб беради.
Мамлакат иқтисодиёти тармоқларининг
юқори суръатларда ривожланиши ёқилғи-
минерал хом ашё ресурсларига бўлган талаб-
нинг тобора ошиб боришига олиб келиб,
уларни кўп миқдорда қазиб олинишини тақо-
зо этмоқда. Аммо сифатли ва осон қазиб оли-
надиган конларнинг камайиб бориши ва ми-
нерал хом ашё ресурсларининг кон-техник
шароитлари оғир бўлган қазиш ишларининг
чуқур горизонтларда олиб борилиши кончи-
лик
корхоналарида
иқтисодий-экологик
муаммоларни келтириб чиқармоқда.
Табиий атроф-муҳитга жамият таъсири-
нинг ортиб бориши инсонлар таъсирида ўз-
гарган табиатнинг жамиятга нисбатан акс
таъсирининг ортиб боришига олиб келади.
Мамлакатнинг иқтисодий ривожи бугунги
кундаги эҳтиёжларни қондира оладиган,
аммо келажак авлоднинг ўз эҳтиёжларини
қондириш имкониятини йўқ бўлишига хавф
солмайдиган ривожланишини назарда тута-
ди. Мазкур концепция жамиятнинг барча жаб-
ҳалари, жумладан сиёсий-ҳуқуқий, иқтисодий,
экологик, ижтимоий, халқаро, ахборот ва бош-
қа фаолиятини қамраб олади. Жамиятда иш-
лаб чиқариш ва ахборот технологияларининг
ривожланиши шароитида экологик аспектдан
ташқари, барча аспектлар олдиндан белгила-
надиган назорат ва бошқарувда эҳтиёж сеза-
ди. Экологик омил инсоннинг атроф табиий
муҳитининг критик ҳолатининг ёмонлашиши
билан боғлиқлигини ҳисобга олиб, қўшимча
эътиборни ва таъсирни талаб этади. Айниқса,
саноат ишлаб чиқариши каби мураккаб иж-
тимоий-иқтисодий тизимларнинг экологик
ҳолати тўғрисидаги масала муҳим аҳамиятга
эга.
Замонавий жамият ривожида ҳаракатга
келтирувчи марказий куч – бу истеъмол хусу-
сиятлардир. Уларнинг асосида моддий эҳ-
тиёжларни максимал қондиришга қаратилган
иқтисодий психология туради. Бу эса, ўз нав-
батида, ишлаб чиқаришнинг ўсишига олиб ке-
либ, табиий ресурсларнинг чексиз истеъмол
қилинишига ва атроф-муҳитнинг ифлослани-
шига сабаб бўлади [7].
Маълумки, замонавий босқичда ижти-
моий-иқтисодий соҳада ва табиий муҳитда со-
дир бўладиган жараёнлар мувозанатда бўл-
май, турли тезликка эга. Бундан ташқари
амалдаги вазият шуни кўрсатмоқдаки, муво-
занатнинг сақланмаслиги йўқолмай, аксинча
кучайиб, келажак цивилизациясига таҳдид
солмоқда. Тўпланган табиий ресурс потенциа-
ли табиий жараёнларнинг узоқ муддатли
ҳаракат натижаси бўлиб, бугунги кундаги
мавжуд ишлаб чиқариш қувватлари уларни
бир неча ўн йилликларда истеъмол қилиб,
йўқ бўлиб кетишига олиб келади. Аслида за-
монавий иқтисодий тизим табиат ресурсла-
ридан тез фойдаланишга йўналтирилган,
ваҳоланки уларнинг қайта тикланиши узоқ
муддатларни талаб этади. Натижада бугунги
САНОАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил 2-сон
118
кунда алоҳида давлатлар ва бутун дунё ҳам-
жамияти бир қатор иқтисодий-экологик
муаммолар билан тўқнаш келиши юз бермоқ-
да. Шу билан бир қаторда жамиятнинг истал-
ган фаолияти табиат ва унинг ресурслари
асосида амалга оширилиши мумкин, деган
далилни инкор этиб бўлмайди. Чунки табиий
ресурс потенциалининг камайиши ривожла-
нишни албатта чегаралаб қўяди, бунда инсо-
ният ва цивилизациянинг сақланиши билан
боғлиқ бўлган экологик-русурс эҳтиёжлари
биринчи ўринга чиқади. С.Е.Филаткинанинг
фикрига кўра “...келажакда экологик эҳтиёж-
лар етакчи ўринни эгаллайди, чунки улар
бевосита инсоннинг ва ривожланувчи циви-
лизациянинг сақланиб қолиши билан боғлиқ,
шунинг учун бугунги кунда экологик эҳтиёж-
ларнинг шаклланиш ва ривожланиш муаммо-
си долзарбликка эга”[8].
Эҳтиёжлар янги тузилмасининг шаклла-
ниши ижтимоий-иқтисодий муносабатларда
устуворликларнинг қайта йўналтирилишини
юзага келтиради. Янги мақсадли йўналишлар
эса ишлаб чиқариш тизимларининг ривожла-
ниш принциплари, фаолиятини баҳолаш ме-
зонлари, барча элементлари ва бўғинлари-
нинг қайта шаклланишини талаб этади.
Юқоридаги фикларни эътиборга олиб,
мазкур илмий мақола саноат ишлаб чиқари-
шининг иқтисодий-экологик ривожланиш мо-
делини тузиш имкониятларини ўрганишга ва
асосий жиҳатларини ишлаб чиқишга қаратил-
ган. Дастлаб шуни қайд этиб ўтиш керакки,
барқарор ривожланиш анъанавий ривожла-
нишдан ўзининг узоқ муддатлилиги билан
фарқланади. Бошқача айтганда, барқарор
иқтисодий-экологик ривожланиш инсоният
ҳаёти учун зарур эҳтиёжларнинг, биргина
моддий эмас, балки ижтимоий ва экологик
эҳтиёжларнинг узоқ истиқболга қондирили-
шини назарда тутади.
Таҳлил ва натижалар.
Барқарор ри-
вожланишга ўтилишига зарурат иқтисодий
фанларнинг анъанавий принципларининг
қайта кўриб чиқилишига сабаб бўлди. Европа,
Осиёнинг кўпгина давлатлари, Шимолий
Американинг ривожланишининг замонавий
моделининг асосини ташкил этувчи иқтисо-
дий фаровонлик ижтимоий ва иқтисодий-
экологик қарама-қаршиликлар билан юзага
келувчи бир қатор муаммоларни самарали
ҳал этиш имкониятини бермайди. Бу борада
экологик иқтисод – иқтисодий фанлардаги
истиқболли янги йўналиш ҳисобланади.
Унинг бош масаласи табиий ресурс ва ижти-
моий асоси таъминланадиган барқарор ри-
вожланишнинг муносабатлари тизимининг
шаклланиши ҳисобланади.
Ривожланишнинг замонавий тавсифини
баҳолаган ҳолда шуни айтиш мумкинки, дунё-
нинг аксарият мамлакатлари барқарор ри-
вожланишга ўтиш жараёнининг бошланғич
биринчи босқичида турибди. Бундан ташқари,
ривожланаётган мамлакатлар сиёсати барқа-
рор ривожланиш принципларига қаршилик
кўрсатади. Амалда шу нарса аёнки, жамият
қанчалик камбағал бўлса, табиий ресурс
потенциали самарасиз фойдаланилади, унинг
йўқ бўлиши эса интенсив суръатларда бўлади.
Табиий капитал умуман жамият ҳаёти-
нинг асоси ҳисобланади. Шундай экан, унинг
мавжудлиги физик ва инсон элементлари-
нинг қайта ишлаб чиқарилишини таъминлай-
ди. Табиий капитал миллий бойликнинг бош-
қа элементларига нисбатан бирламчи хусу-
сиятга эга бўлиб, фундаменталдир. Табиий ка-
питалнинг аҳамияти унинг чегараланганлик
даражасининг ошишига қарамасдан етарли
даражада қадрланмайди. Бундай ҳолат инсон-
нинг узоқ муддатгача тайёр табиий ресурс-
лардан фойдаланиши мумкинлигини, улар-
нинг ишлаб чиқарилишига учун ҳеч қандай
ҳаракат қилмаслиги билан боғлиқдир. Улар-
нинг чегараланганлиги тўғрисидаги фикр эса
уларнинг ўрнини тўлдириш ёки қайта ишлаб
чиқариши билан боғлиқ бўлган ҳаражатлар-
нинг кескин ортиб кетишида юзага келади[9].
Қайта ишлаб чиқариш жараёнининг
мазмунини тавсифлашда унинг моддий ва
иқтисодий томонларини фарқлаш муҳимдир.
Иқтисодий қайта ишлаб чиқариш унинг мод-
дийлигини ҳисобга олмаган ҳолда қиймати-
нинг шаклланишини назарда тутади. Бошқача
қилиб айтганда, табиий капиталнинг мавжуд
бўлган элементини альтернатив элемент би-
лан қайта тиклаш имконини беради. Табиий
қайта ишлаб чиқариш нафақат қиймат, балки
моддий элементнинг қайта ҳосил бўлишини
назарда тутади.
Бугунги замонавий босқичда биринчи
даражада табиий қайта ишлаб чиқариш му-
ҳим ўринни эгаллайди. Табиий капиталнинг
алоҳида элементлари учун қайта ишлаб чиқа-
риш жараёнининг мазмуни бир хил эмас. Бу-
гун биринчи ўринга ривожланишнинг узоқ
муддатли асосини таъминлайдиган экотизим
ресурслари ёки экологик ресурслар чиқмоқда.
Экотизим ресурслари табиий моддалар-
нинг ва инсон фаолиятининг мақбул муҳи-
тининг асосий “ишлаб чиқарувчиси”дир. Улар
САНОАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил 2-сон
119
қайта ишлаб чиқарилиши мумкин, лекин
уларнинг табиий қайта ишлаб чиқарилиш
имконияти – барқарор ривожланишнинг асо-
сидир.
Табиий капитал таркибида экологик
компонентнинг базавий ўрни экологик капи-
тал тушунчасини аниқлаш заруратини назар-
да тутади. Экологик капитал сифатида шарт-
ли чексиз муддат давомида қўшимча иқтисо-
дий-экологик самарани ҳосил қилишни таъ-
минлайдиган ва қайта ишлаб чиқаришни та-
лаб этадиган экотизим ресурслари йиғинди-
сини тушуниш лозим. Саноат ишлаб чиқари-
ши миқёсида барқарор ривожланишни таъ-
минлашда экологик капиталнинг ажратили-
ши муҳим аҳамиятга эга. Табиий атроф-му-
ҳитнинг мақбул ҳолатини сақлаш имконига
эга бўлган экотизимларнинг мавжудлиги
барқарорликнинг муҳим шартидир. Минерал
русурслар қайта тақсимланиши, яъни фойда-
ли қазилмаларга бой бўлган ҳудудлардан
улар танқис бўлган жойларга етказилиши
мумкин. Лекин атроф-муҳитнинг сифатини
“сотиб олиш” ва бир жойдан иккинчи жойга
ўтказишнинг имкони мавжуд эмас. Экологик
капиталнинг бирламчи аҳамияти кўпгина
Европа мамлакатларининг ривожланишида
тавсифланади, ваҳоланки ушбу давлатлар
ўзларининг табиий-русурс потенциали тан-
қислиги шароитида ҳам атроф-муҳит сифати-
нинг ва турмуш шароитининг нисбатан юқо-
ри кўрсаткичларига эришганлар. Табиийки,
глобал миқёсда замонавий иқтисодиётнинг
барқарор ривожланиши минерал ресурс заҳи-
раларининг мавжудлигини, шунингдек бир
қатор глобал экологик муаммоларни ҳал
этишни талаб этади.
Шундай қилиб, табиий капитал иқтисо-
диёт ривожининг асосий чегараловчиси бўл-
са, экологик капитал – барқарор ривожланиш
имкониятини белгиловчи асосий параметр-
дир. Шунинг учун экологик капиталнинг қай-
та ишлаб чиқарилишида иқтисодий муноса-
батларнинг юзага келишини белгиловчи асо-
сий омилларга баҳо бериш муҳим аҳамият
касб этади. Биринчи навбатда, талабнинг ўси-
ши шароитида нархларнинг ошишига олиб
келадиган табиий ресурслар таклифининг
ноэластиклигидир. Масалан, ушбу ҳолатни
бугунги кунда бир қатор хом ашё ресурслари
(нефть, металлар ва ҳ.к.) мисолида кўриш
мумкин. Шу билан биргаликда замонавий
бозор иқтисодиёти шароитида нархларнинг
шаклланиши ишлаб чиқариш ҳаражатлари ва
қисқа муддатли иқтисодий манфаатларни ҳи-
собга оладиган талаб асосида юзага келади.
Натижада бир қатор иқтисодий манфаатлар
ўзининг аниқ баҳосига эга бўлмай қолади. Бу
ҳолат инсониятнинг нормал мавжудлиги учун
зарур бўлган табиий экотизимларнинг ҳаддан
ортиқ сарф қилинишига ва уларнинг фойдали
хусусиятларининг камайиишига олиб келади.
Юқорида қайд этиб ўтилганидек, ривож-
ланиш манфаатларнинг янги мезонларини
қўллашни назарда тутади. Бошқача қилиб
айтганда, нархларнинг шаклланиш жараёнига
бевосита таъсир кўрсатадиган истеъмол
(талаб) тузилмаси ва ҳаражатларни ҳисобга
олиш тавсифи ўзгариши лозим.
Экологик манфаатларни ҳаққоний баҳо-
лаш ва уларнинг қайта ишлаб чиқарилишини
таъминлашда экотизим ресурсларининг бар-
қарор ривожланиши учун инсон (жамият) то-
монидан чегараланган ва бирламчи аҳамият-
га эга деган тушунчани тушуниш омили му-
ҳим роль ўйнайди.
Ижтимоий-иқтисодий муносабатларда
инсон (инсон капитали) иккита вазифани ба-
жаради. У бир вақтнинг ўзида ушбу муноса-
батларда ҳам субъект, ҳам объект вазифасини
бажаради. Биринчи ҳолатда у ривожланиш-
нинг мақсади ва мезонларини белгилайди,
ўзининг эҳтиёжларидан ва мавжуд ресурслар-
дан келиб чиқиб, муносабатларнинг мазмуни-
ни аниқлайди. Инсон капитали табиий ва фи-
зик капитал каби объект сифатида мақсадга
эришишга қаратилган ривожланиш фактори
бўлиб хизмат қилади.
Хулоса ва таклифлар.
Ривожланган
мамлакатларда бугунги кунда табиатдан фой-
даланишнинг бир қатор соҳаларида бошқа-
ришнинг бозор инструментлари етарли дара-
жада кенг миқёсда қўлланилиб келинмоқда.
Хусусан, атмосфера ҳавосини муҳофаза этиш-
да ифлослантириш учун ҳуқуққа эга бўлиш
савдоси, ифлосланиш ҳуқуқини берувчи банк-
лар, биржалар кабилар қўлланилмоқда. Лекин
бозор иқтисодиёти усулларидан фойдаланиш
белгиланган институционал шароитлар ва
меъёрий-ҳуқуқий базанинг шаклланишини
талаб этади.
Саноат ишлаб чиқаришида ёки саноат
ҳудудида экологик шароитни моделлашти-
риш ва башорат қилиш учун экологик ша-
роитнинг бир қатор омиллар билан боғлиқ-
лигини тавсифловчи “иқтисодий-экологик
ишлаб чиқариш функцияси”нинг тузилмаси-
ни таклиф этиш мумкин. Иқтисодий-экологик
ишлаб чиқариш функциясини тузиш учун
иқтисодий-статистик усуллар (масалан, мана
САНОАТ ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил 2-сон
120
шундай жараёнлар учун қўллаш мумкин бўл-
ган дисперсион таҳлил, факторли таҳлил, рег-
рессион таҳлил ва бошқалар)дан фойдаланиш
мумкин.
Иқтисодий-экологик ишлаб чиқариш
функцияси:
)
...
,
(
2
1
n
ЭМС
x
x
x
F
I
,
бу ерда: I
ЭМС
– экологик муҳит сифати индекси.
n
n
ЭМС
x
а
х
а
х
а
а
I
...
2
2
1
1
0
(аддитив шакл)
i
a
i
ЭМС
Пх
a
I
0
(мультипликатив шакл)
Мазкур
тенглама
атроф-муҳитнинг
ифлосланишининг бир қатор омиллар билан
боғлиқлигини ифодалайди. Масалан, саноат
ишлаб чиқариш ҳажми, қишлоқ хўжалиги иш-
лаб чиқариши ҳажми, инвестициялар ҳажми
ва ҳ.к. Статистик маълумотларни қайта иш-
лашнинг Microsoft Excel дастури ва бошқа
статистик пакетлардан фойдаланган ҳолда
3
2
1
0
,
,
,
а
а
а
а
номаълум параметрларни аниқ-
лаш мумкин. Юқорида келтирилган тенглама
ЭМС
I
нинг
3
2
1
,
,
х
х
х
факторли хусусиятлари-
нинг бир бирликка ўзгаришидаги ўртача ўзга-
риш қийматини ифодалайди, яъни
3
2
1
,
,
х
х
х
нинг бирлик вариациясига тўғри келадиган
ЭМС
I
нинг вариациясидир.
3
2
1
,
,
a
a
a
белгилар
ўзгаришнинг йўналишини ифодалайди.
Умуман олганда, хулоса сифатида шуни
қайд этиш мумкинки, иқтисодий-экологик
ривожланиш моделини яратиш белгиланган
саноат тармоғи, минтақа хусусиятларини (ре-
сурслар мавжудлиги, табиий муҳит деграда-
цияси даражаси, технологик ривожланиш
даражаси ва ҳ.к.) ҳисобга олишни талаб этади.
Бу эса, ўз навбатида, саноатда иқтисодий фао-
лиятни мақбул даражада бошқариш, самарали
дастакларни танлаш (солиқ тизимини эколо-
гизациялаш, экологик суғуртани кенг татбиқ
этиш ва б.), инновацион сиёсат йўналишини
белгилаш каби принципларни шакллантириш
имконини беради.
Манба ва фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4 октябрдаги “2019-2030 йиллар даврида Ўзбекистон
Республикасининг «яшил» иқтисодиётга ўтиш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПҚ-4477-сон Қарори.
2. Tatarkin A.I., Romanova O.A., Akberdina V.V. Forming of High-Technology Sector in the Industrial Region // Journal of the New
Economic Association, 2014, No. 2(22). – Р. 200-205.
3. Shevchenko I.K., Razvadovskaya Y.V., Marchenko A.A., Khanina A.V. The harmonization of mechanisms for the strategic development of
the national innovation system // Terra Economicus, 2017, No. 1(15). – Р. 103-129.
4. Grasmik K.I., Nesterov A.A. Corporation for development as a tool to attract foreign investment //Studies on Russian Economic
Development, 2016, Vol. 27, No.3. – Р.262-268.
5. Medovnikov Dan, Oganesyan T., Rozmirovich S. Сandidates for the championship: Medium-sized high growth companies and state-run
programs for their support // Voprosy Ekonomiki, 2016, No. 9. – Р.50-66.
6. Popov V.V. Industrial Policy – How to Choose Industries that Should Be Supported // Journal of the New Economic Association, 2014,
No. 2(22). – Р. 190-195.
7. Крический С.В. Основы экологической политики: Учебное пособие. M.: Изд-во РАГС, 2009.
8. Деревяго И.П. Формирование модели экологически устойчивого развития региона // Региональная экономика: теория и
практика, 2008, № 24. – С.28–35.
9. Пегов С.А. Устойчивое развитие в условиях глобальных изменений природной среды //Вестник РАН, 2011, № 12. – С.147.
Usmanov Mirumar Abdulla Ugli -
Tashkent financial institute master
THE MAIN FEATURES AND STATE OF THE CONSTRUCTION INDUSTRY AS THE MOST
IMPORTANT COMPONENT OF THE DEVELOPMENT OF THE COUNTRY'S ECONOMY
Annotatsiya:
Maqolada qurilish va qurilish sohasining asosiy tushunchasi keltirilgan. Uy-joylar qurish bo'yicha
mamlakatlar reytingi ko'rsatildi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida qurilish sanoatining o'rni namoyish etildi. Turli mamlakatlarning
yalpi ichki mahsulotida qurilishning ulushi ta'sir ko'rsatdi.
Kalit so'zlar:
qurilish, iqtisodiyot, sanoat, hissa, qurilish kompleksi, bozor, reyting, sanoat, ishlab chiqarish, texnologiya.
Аннотация:
В статье озвучено основное понятие строительства и строительной отрасли. Показан рейтинг
стран по строительству жилых домов. Представлена роль строительной промышленности в условиях рыночной
экономики. Затронуто долевое участие строительства в ВВП различных стран.
Ключевые слова:
строительство, экономика, отрасль, долевое участие, строительный комплекс, рынок,
рейтинг, индустрия, производство, технологии.
САНОАТ ИҚТИСОДИЁТИ
