304
IX—XII ASRLARDA TIBBIYOTNING RIVOJLANISHI.
Panjiyeva M,105- guruh II Pediatriya fakulteti
Ilmiy rahbar: M.J.Karimova
TashPMI, O’zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti kafedrasi
Dolzarbligi:
Tobora rivojlanib borayotgan mamlakatimizda ta’lim sohasining
rivojlanishi yuqori darajaga yetyapti. Bunday rivojlanishlar yoshlarmizning ilmiy yuksalishlariga
zamin yaratib bermoqda. Tibbiyot rivojlanishining mamlakatimizdagi natijalari butun dunyo
miqyosida etiroflarga erishmoqda. Bugungi davr tibbiyotining shu darajaga yetishida IX—XII asr
tibbiyoti rivojlanishi tarixi muhim ahamiyatga ega. Bu davr tibbiyoti rivojlanishi Markaziy Osiyo
tibbiyoti rivojlanishi bilan aloqador.
Maqsad:
IX—XII asrlarda tibbiyotning rivojlanishi va buyuk nomoyondalari tarixini yoritish:
Vatanimizda tibbiyot sohasida esa X-XI asrlarda Abu Ali ibn Sino, XII asrda Ismoil Jurjoniy va XII-
XIII asrda yana bir tibbiyot olimi Umar Chag’miniylar katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Markaziy
Osiyoda, xususan, hozirgi O’zbekiston xududida tibbiyot X- XI asrlarga kelib fan sifatida shaklanadi,
bu fanining rivojlanishi va dunyo miqyosida ravnaq, topishi birinchi galda Abu Ali ibn Sino faoliyati
bilan bog’liqdir. X asrdayoq buyuk tibbiyot olimlarimiz yaratgan asarlar va ularning faoliyatlari
bizning tibbiyotimizni jahon tibbiyotining namunalari darajasiga ko’tardi.
Xorazm davlatining poytaxti O'rganch o'sha davrda katta karvon yo'llari tutashgan erda
joylashgan bo'lib, mamlakatlararo savdo-sotiq ishlarida muhim rol o'ynardi. SHaharda juda ko'p
masjid-madrasalar, bozorlar, hammomlar, xashamatli saroylar qurilgan edi. Bu erda me’morlar, san’at
namoyondalari, faylasuflar, ko'p olimlar, shoirlar va tabiblar yashardilar. Xorazm shohlari ularga
xomiylik qilardilar, ular olimlarga o'z saroylaridan joy berib, ularning yashashlari va ijodiy faoliyatlari
uchun zarur sharoit yaratib bergan edilar.
«Ma’mun Akademiyasi» Xorazmda turli fanlarninig rivojlanishida juda muhim rol o'ynadi.
Xorazmlik olimlar fanlarning hamma sohalarini yuksak darajada rivojlantirdilar. Mamlakat poytaxti
Gurganchda va boshqa shaharlarda kasalxonalar va shifoxonalar barpo etilgan edi. Ularda tajribali
xakimlar ishlardilar. Gurganchdagi kasalxonada bir qancha vaqt mashhur Ibn Sino va Abu Sahl
Masixiylar ishlaganlar. Ular kasallarni davolash bilan birgalikda turli xil kasalliklar ustida kuzatish
ishlari olib borganlar.
Abu Sahl Masixiy (Abu Saxl Iso ibn Yaxiya - al-Masixiy Jurjoniy) tajribali tabib bo'lgan. O'zi
Jurjon shahrida tug'ilgan. Masixiy tibbiyotdan tashqari falsa fa, mantiq va boshqa fanlar bilan ham
shug'ullangan. Olim nazariy va amaliy tibbiyotning hamma sohalarini chuqur o'zlashtirgan va bu
sohalarga oid bir qancha asar yozgan. «Tibbiyotning yuzta masalasi», «Umumiy tibbiyot haqida
kitob», «Chechak haqida kitob», «Vabo haqida kitob», «Tibbiyot asoslari» kabi asarlari bizgacha
ma’lumdir.
Ismoil Jurjoniy (Zayniddin Abu Ibroxim ibn Xasan ibn Muhammad ibn Axmad al- Xusayin-
Jurjoniy) 1080 yilda Jurjon sha hrida tug'ilgan. U yoshlik chog'ida zehnli va zo'r kobiliyatga ega bola
bo'lgan, ko'p narsaga qiziqqan. Shu sababli u tibbiy kitoblarni ko'p o 'kib, yoshlik chog'idayok bu
bilimni mukammal egallagan va bemorlarni davolashga kirishgan. Ismoil Jurjoniy Xorazmda yashab
ijod qilgan davri eng unumli davr bo'lgan. U Xorazmda tibga oid o'zining eng asosiy asarlarini yozgan.
O'rta asr tibbiyot tarixchilari Ibn Abu Usayba, Abul Xasan al-Boyhaqiy va boshqalarning
ko'rsatishicha, Jurjoniy tibbiyotga oid ko'p asar yozgan. Shulardan eng mashhurlari «Xorazmshoh
xazinasi», «Xastaliklarni aniqlash usullari», «Ibn Sino haqida so'z», «Tibbiyotning mohiyati»,
«Dorilar xazinasi»dir. Bu asarlar O'rta asr sharqi tibbiyotining rivojlanishida katta rol o'ynagan.
Jurjoniy Anush Tegin vafot etgandan so'ng uning o'g'liga biroz vaqt xizmat qilib, so'ng Xorazmdan
ketgan, umrining oxirigacha Marv shahrida yashab, shu erda 1141yilda vafot etgan.
Umar Chag'miniy (Mahmud ibn Muhammad ibn Umar Chag'miniy) har taraflama chuqur
ma’lumotga ega bulgan. Olim Buxoro viloyatidagi Chag'min qishlog'ida tug'ilgan. U Gurganchda
yashab ijod qilgan va 1221 yilda shu erda vafot etgan. Chag'miniy Gurganchda ko'p fanlarni o'rgandi.
So'ng Samarqandga kelib, o'z bilimi yanada oshirdi. Tibbiyotga ham juda qiziqqan va bu sohada
ko'zga ko'ringan mutaxassis bo'lgan. Uning asosiy kitobi «Qonuncha» deb ataladi. Bu kitobda o'sha
davrdagi amaliy tibbiyotning asosiy vazifalari qisqa va aniq tarqaldi va undan qo'llanma sifatida
305
foydalandilar. Chag'miniy O'rta Osiyo tibbiyotida sezilarli iz qoldirgan.
Natijalar muhokamasi:
IX—XII asrlarda tibbiyotning rivojlanishi va buyuk nomoyondalari
tarixi borasida talabalar o’rtasida so’rov o’tkazildi. So’rovlar natijasida ushbu davr tibbiyoti tibbiyot
tarixining rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etgani va ushbu davr tibbiyoti tarixini yanada
chuqurroq o’rganish kerakligi aniqlandi.
Xulosa:
Tibbiyot tarixining rivojlanish tarixining buyuk namoyondalari davrini o’rganish
talabalarimiz uchun o’ta muhim ekanligi, ushbu davr tibbiyoti bugungi kundagi ahamiyati juda
kattaligi va hozirgi tibbiyot rivojlanishiga ushbu davr tibbiyotining ko’p sohalaridagi ishlar katta ta’sir
qilganligi barchamiz uchun muhimdir.
А
dabiyotlar ro'yxati:
1.
Шойимова
,
Шохиста
,
Кахрамон Хаитов
, and
Акмал Рахматуллаев
. "
Вопросы эффективности
проектных технологий обучения в медвузах
."
Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании
1.1 (2023): 447-456.
2. Aliev, M. M., A. Yu Razumovsky, and T. T. Narbaev. "Modified proctoperineoplasty in anorectal
malformation in children." Russian Journal of Pediatric Surgery, Anesthesia and Intensive Care 9.3
(2019): 33-42.
3.
Хамдамов
,
Б
., et al. "
Лазерная фотодинамическая терапия в лечении гнойно-некротических
поражений стопы при сахарном диабете
."
Журнал проблемы биологии и медицины
1 (82)
(2015): 94-97.
4. Mirzakhidovich, Jafarov Khasan, Tursumetov Abdusattar Abdumalikovich, and Akhmedov
Akhmat Ibrogimovich. "Prevention of Postoperative Wound Complications in Rappeded
Abdominal Hernia." Annals of the Romanian Society for Cell Biology (2021): 6473-6484.
5.
Агзамова
,
Махмуда Набиевна
. "
РАННЕЕ РАСПОЗНАВАНИЕ И ОПТИМИЗАЦИЯ
СЕПСИСА
." Medical sciences (2019): 10.
